Lew Wygotski - Przedszkole nr 66 w Bydgoszczy

Lew Wygotski - Mozart psychologii
Żył tylko 38 lat, ale w ostatniej dekadzie swojego życia (19241934) Lew Wygotsky, rosyjski myśliciel, dokonał przełomu w
badaniu psychologii rozwojowej. Jego teoria kulturowohistoryczna wyzwoliła eksplozję zainteresowania Rosją i stała
się inspiracją dla wielu oryginalnych badań innych psychologów.
Niestety te innowacyjne i inspirujące idee zostały natychmiast stłumione w zarodku. Przez
20 lat po śmierci Wygotskiego obowiązywał zakaz omawiania, rozpowszechniania i powielania
jego pism. W stalinowskiej Rosji propagowanie swobody myślenia w nauczaniu dzieci, i nie tylko,
było niemożliwe do zaakceptowania. Prace Wygotskiego można było czytać w jednej centralnej
bibliotece w Moskwie pod warunkiem otrzymania zgody od NKWD.
Po śmierci Stalina Wygotsky został ponownie odkryty przez kolejne pokolenie psychologów
i nauczycieli. Gdy jego prace zostały przetłumaczone w latach 60 XX wieku, głębia i zakres jego
wizji edukacyjnej zdumiała kręgi akademickie na całym świecie. Amerykański naukowiec Stephen
Toulmin nazwał go „Mozartem psychologii”, a Jerome Bruner napisał, że „teoria rozwoju
Wygotskiego jest równocześnie teorią edukacji”.
Nauczycielom Wygotsky daje teoretyczne podwaliny skutecznej praktyki. Określa kluczowe
elementy sukcesów w nauczaniu, uczeniu się i rozwoju – tak że można powiedzieć do siebie
samego, „Aha, dlatego właśnie to robię! To właśnie odbywa się w głowie dziecka!”
Wygotsky wierzył, że prawdziwa edukacja nie polega na samym przyswojeniu określonej
wiedzy lub umiejętności – polega na rozwoju umiejętności dzieci do uczenia się, czyli ich
zdolności do jasnego i kreatywnego myślenia, planowania i realizowania swoich planów oraz
komunikowania swojego zrozumienia na wiele sposobów. Uznawał, że można to osiągnąć
zapewniając dzieciom kulturowe narzędzia myślenia i tworzenia.
Kluczem do ludzkiej inteligencji – cechy, która wyróżnia nas od zwierząt – jest zdolność do
stosowania różnego rodzaju narzędzi. Wygotsky twierdził, że podobnie jak ludzie stosują narzędzia
fizyczne (takie jak noże czy dźwignie) do zwiększania swoich fizycznych możliwości,
wynaleźliśmy narzędzia psychologiczne do poszerzania naszych zdolności umysłowych.
Narzędzia te to systemy symboliczne, które wykorzystujemy do komunikowania się i analizowania
rzeczywistości. Zalicza się do nich:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
znaki
symbole
mapy
plany
liczby
zapis muzyczny
wykresy
modele
obrazy
i, przede wszystkim, język.
Narzędzia kulturowe nie są dziedziczone genetycznie. Są rozwijane i chronione w naszej
kulturze. Wygotsky wierzył, że celem edukacji jest przedstawienie dzieciom pełnego zakresu
narzędzi kulturowych i pokazanie im, jak je stosować do szybkiego i skutecznego analizowania
rzeczywistości. Następnie dzieci mogą patrzeć na świat, jak ujął to zwolennik Wygotskiego,
Zaporozhets, poprzez „okulary ludzkiej kultury”.
Stosując narzędzia kulturowe dzieci rozwijają nowe cechy psychologiczne, nazywane
umiejętnościami. Są to przyzwyczajenia mentalne, których potrzebujemy, aby odnieść sukces w
określonych obszarach intelektualnych lub twórczych. Im lepiej dziecko potrafi przyswoić sobie
właściwe narzędzie kulturowe, tym większe są jego zdolności w danej dziedzinie. Rozwój
zdolności prowadzi do rozkwitu osobowości dzieci. Zaczynają planować i organizować swoje
własne działania, wyrażają otwarcie swój punkt widzenia, przedstawiają niestandardowe
rozwiązania problemów, obcują swobodnie z innym osobami i, co najważniejsze, wierzą w siebie i
swoje własne umiejętności.
Głównym założeniem najsławniejszej pracy Wygotskiego jest wzajemne powiązanie myśli i
tego najbardziej uniwersalnego narzędzia kultury – języka. Uważał on, że myśli są
nieuzewnętrznianym językiem. W trakcie zabawy małe dzieci na bieżąco komentują rozwój akcji:
„A teraz pociąg jedzie wkoło wieży i uderza w wieżę, och nie – wieża się rozpada...”. Wygotsky
nazwał to zewnętrznym monologiem. Z czasem monolog zewnętrzny staje się monologiem
wewnętrznym przybierającym formę myśli. (Dzieciom i dorosłym często pomocne jest
uzewnętrznienie swoich myśli, gdy muszą sprostać jakiemuś wyzwaniu – zaczynają „myśleć na
głos”, aby wyjaśnić to, co robią lub próbują zrozumieć.) Tym samym struktury mowy opanowane
przez dzieci stają się podstawową strukturą ich myślenia. Oznacza to, że rozwój myśli jest w dużym
stopniu determinowany zdolnościami językowymi dziecka. To z kolei zależy od doświadczeń
społeczno-kulturowych dziecka. Zatem jedną z najważniejszych funkcji edukacji jest wspieranie
rozwoju bogatego i efektywnego języka mówionego.
Jednym z szeroko stosowanych terminów pochodzących z pism Wygotskiego jest „strefa
najbliższego rozwoju” (ang. zone of proximal development – ZPD). Jak opisał to współczesny
badacz Wygotskiego – Mikołaj Veraksa – ZPD „jest miejscem, w którym spotykają się dzieci i
dorośli”.
Wygotsky określił te granice jako strefy najbliższego rozwoju, które opisał jako „różnicę
pomiędzy poziomem rozwiązanych zadań, które mogą być wykonane pod kierunkiem dorosłych i z
ich pomocą, a poziomem zadań rozwiązywanych niezależnie”. Najbardziej skuteczne nauczanie ma
na celu osiągnięcie wyższego celu ZPD dziecka – granicy wyzwania. ZPD określa wyższe funkcje
mentalne u ucznia będące w trakcie dojrzewania – funkcje, które rozwiną się jutro, a obecnie są w
stanie embrionalnym. Są one „pąkami” lub „kwiatami” rozwoju, a jeszcze nie „owocami”.
Wygotsky twierdził, że tradycyjne pomiary osiągnięć edukacyjnych (na przykład wyniki testów)
opisują rozwój mentalny retrospektywnie, natomiast ZPD pisuje perspektywę rozwoju
umysłowego. Filozof Mamardaszvili, inny zwolennik Wygotskiego, podsumował to w następujący
sposób: „Ludzka istota jest możliwością.”
Wygotsky wierzył, że nauczyciel odgrywa kluczową rolę w edukacji. Podczas rozwijania
umiejętności dziecka nauczyciel może kierować nim ku działaniom lub zadaniom, które będą nieco
przewyższać jego obecne możliwości. Dzięki takiemu przewodnictwu dzieci mogą w ramach
pewnych granic wykonywać zadania wykraczające poza ich umiejętności.
W swoim ostatnim wykładzie „Zabawa i Rozwój Psychologiczny Dziecka” Wygotski
podkreślał znaczenie zabawy w najmłodszym wieku: „Zabawa tworzy strefę bliskiego rozwoju
dziecka. W zabawie dziecko zawsze zachowuje się ponad swój wiek, wychodzi poza swoje
codzienne zachowanie, można powiedzieć, że w zabawie przerasta się o głowę. Zabawa zawiera w
skoncentrowanej formie, jakby pod szkłem powiększającym, wszystkie tendencje rozwojowe; tak
jakby dziecko próbowało przeskoczyć swój zwykły poziom. Związek pomiędzy zabawą a
rozwojem należy porównać do związku pomiędzy nauką a rozwojem.”
W czasie zabawy dzieci są zaangażowane w wyobrażone sytuacje, w których przyjmują
określone role i wyznaczają pewne zasady. Na przykład gdy bawią się „w rodzinę”, przyjmują jasno
określone role i ich działania są w ten sposób zdeterminowane. Prowadzi to do większego poziomu
samokontroli, działania dzieci są określone przez zasady gry. Gdy dzieci angażują się w zabawę, ich
skupienie i zaangażowanie w spełnienie zadania jest znacznie większe, niż w przypadku czynności
o charakterze akademickim wymyślanych przez nauczyciela.
Po śmierci Wygotskiego Aleksiej Leontiew, inny sowiecki psycholog, skrystalizował myśli
Wygotskiego: „Zachodni badacze stale poszukują odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób dzieci stały
się takie, jakie są. My w Rosji dążymy do zrozumienia nie tego, w jaki sposób dzieci stały się takie,
jakie są obecnie, ale jak mogą stać się takie, jakie jeszcze nie są.”
Galina Dolya jest członkiem Rosyjskiej Akademii Edukacji i współautorem (z profesorem
Mikołajem Veraksą) programu „Key to Learning” (Klucz do uczenia się).
Życie Wygotskiego
* 1896 – urodził się w Rosji, dorastał w mieście Gomel. Po studiach historycznych i filozoficznych
nauczał w szkołach w rodzinnym mieście, gdzie działał także aktywnie w kręgach teatralnych i
literackich.
* 1924 – przenosi się do Moskiewskiego Instytutu Psychologii.
* 1924-34 – tworzy swoje najważniejsze działa, m.in. Myśl i Język (1932). Gromadzą się wokół
niego młodzi naukowcy, m.in. Luria i Leontiew, którzy na podstawie jego prac tworzą szkołę
sowieckiej psychologii.
* 1934 – Wygotski umiera na zapalenie płuc w wieku 38 lat.
* Od lat 30. do 50. prace Wygotskiego są określane jako „reakcyjna, burżuazyjna pseudo-nauka” i
pod rządami Stalina ich rozpowszechnianie jest zakazane. W połowie lat 50. i 60. jego
najważniejsze prace są ponownie drukowane; ich tłumaczenia w latach 60. prowadzą do
ogólnoświatowego zainteresowania Wygotskim. Prace wielu współczesnych teoretyków edukacji,
w tym Jeromiego Brunera, zawdzięczają wiele jego wpływom. Niektóre prace pozostały nie odkryte
przez następnych 20 lat.
* 1991 – ukazuje się wreszcie Psychologia Pedagogiczna (1926 rok). Chociaż jest mało znana na
Zachodzie, praca ta ma znaczący wpływ na współczesną reformę rosyjskiej edukacji.
Lew Wygotski, cytaty:
„Edukacja nie może skupiać się na dniu wczorajszym rozwoju dziecka, ale na jutrzejszym.”
„Stajemy się sobą dzięki innym.”
„To, co dziecko może zrobić dzisiaj z pomocą, jutro będzie w stanie zrobić samo.”
„Dlatego jedynym dobrym sposobem edukacji jest kształcenie, które podąża przed rozwojem i
prowadzi je.”
Źródło: www.kluczdouczeniasie.pl