Spis treści

Spis treści
Wprowadzenie. Dlaczego Wygotski?
(Anna Brzezińska, Marta Marchow) ............................................................ 7
Załącznik. Lew S. Wygotski (1982-1984). Собрание сочинений
(Dzieła zebrane). Moskwa: Pedagogika (spis treści sześciu tomów) 13
Lew S. Wygotski — prekursor psychologii o dwóch obliczach
(Ryszard Stachowski) ................................................................................... 19
O życiu L.S. Wygotskiego
(Gita L. Wygodska) (przekład Marta Marchow) ........................................ 41
Wybrane prace psychologiczne II: dzieciństwo i dorastanie
Problem wieku rozwojowego
(przekład Błażej Smykowski) ....................................................................... 61
Wczesne dzieciństwo
(przekład Tomasz Czub) ............................................................................... 91
Kryzys trzeciego roku życia
(przekład Błażej Smykowski) ....................................................................... 131
Zabawa i jej rola w rozwoju psychicznym dziecka
(przekład Anna Brzezińska, Tomasz Czub) ................................................. 141
Kryzys siódmego roku życia
(przekład Tomasz Czub) .- ........................................................................... 165
Rozwój zainteresowań w okresie dorastania
(przekład Marta Marchow, Sławomir Jabłoński) ......................................... 179
Rozwój myślenia i tworzenie pojęć w okresie dorastania
(przekład Marta Marchow) ...........................................................................221
Wyobraźnia i twórczość w okresie dorastania
(przekład Marta Marchow) .......................................................................... 305
Dynamika i struktura osobowości w okresie dorastania
(przekład Marta Marchow, Szymon Hejmanowski, Sławomir Jabłoński) . 331
Kształtowanie wyższych form zachowania
(przekład Marzanna Kurczewska) ................................................................ 359
Wprowadzenie.
Dlaczego Wygotski?
Z ogromną satysfakcją po trzech latach pracy oddajemy do rąk
Czytelników przygotowany w naszym Zespole tom przekładów prac
Lwa S. Wygotskiego zatytułowany Wybrane prace psychologiczne II:
dzieciństwo i dorastanie. Przełożone przez nas teksty pochodzą1 z tomu 4 pt. Psychologia dziecka, zredagowanego przez Daniela Borysewicza Elkonina. Tom ten to część wydanego w latach 1982-1984
pod auspicjami Akademii Nauk Pedagogicznych RSFRR Собрания
сочинений (Dzieł zebranych) (t. 1-6) Lwa S. Wygotskiego2 pod redakcją A.W. Zaporożca (Moskwa: Pedagogika). Tytułem tego tomu
chcemy nawiązać do wydanych w roku 1971 i stale poszukiwanych
Wybranych prac psychologicznych (Warszawa: PWN. Wybór i przekład: Edda Flesznerowa i Józef Fleszner, redakcja naukowa: Edward
Franus)3.
Czynne zainteresowanie dziełem Wygotskiego przeżywa swój renesans na całym świecie, głównie w Stanach Zjednoczonych, ale również w niektórych ośrodkach europejskich i pozaeuropejskich.
W ostatnich latach nowe tłumaczenia prac Wygotskiego ukazują się
nie tylko w USA czy Wielkiej Brytanii, ale również na przykład w Indiach (Vygotsky, 1999). Spośród wielkich, uznanych w świecie nauki
za autorytety kontynuatorów podejścia kulturowego w psychologii
można wymienić takie nazwiska, jak m.in.: James V. Wertsch, Michael Cole, Carl Ratner, Jerome S. Bruner, Barbara Rogoff (Stany
1
Poza jednym: Kształtowanie wyższych form zachowania, pochodzącym z tomu
3 (1982) zatytułowanego Problemy rozwoju psychiki (red. A.M. Matiuszkin, s. 291-302).
2 W Załączniku l podajemy spis treści rosyjskiego wydania dzieł Wygotskiego.
3 W Wybranych pracach psychologicznych zamieszczono przekłady tekstów
w trzech częściach: (1) Historia rozwoju wyższych funkcji psychicznych (wyd. oryg.:
Rozwój wyższych funkcji psychicznych. Moskwa, 1960, Wydawnictwo Akademii Nauk
Pedagogicznych RSFRR), (2) Myślenie i mowa (wyd. oryg.: Wybrane prace psychologiczne: Myslenie i mowa. Problemy psychicznego rozwoju dziecka. Moskwa,
1966, Wydawnictwo Akademii Nauk Pedagogicznych RSFRR).
Zjednoczone) (por. Tudge i Rogoff, 1995), John Shotter (Holandia)
(por. Shotter, 1994), P.W. Zinczenko (Rosja), Peter Tulviste (Estonia)
i inni. Wszyscy oni w ciągu ostatnich kilkunastu lat opublikowali prace, w których nawiązują do koncepcji Wygotskiego, interpretują ją
i twórczo rozwijają4.
Od wielu lat prowadzimy w Poznaniu studia nad dziełem Wygotskiego i dorobkiem jego kontynuatorów. Dzięki wysiłkowi naszego
zespołu ukazał się w latach 1994-1995 trzytomowy cykl prac, w których niemal wszyscy autorzy, których teksty przełożyliśmy, bardziej
lub mniej bezpośrednio nawiązują do koncepcji Wygotskiego. Książki
te pt.: Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów (1994), Dziecko wśród
rówieśników i dorosłych (1995) oraz Dziecko w zabawie i świecie
języka (1995) wydane zostały przez poznańską oficynę Zysk i S-ka.
Ponadto w roku 1995 rozpoczęła się, pod kierunkiem Błażeja Smykowskiego, działalność Sekcji Koła Naukowego Psychologów Instytutu Psychologii UAM w Poznaniu poświęcona tematowi „Wokół Lwa
S. Wygotskiego". Ogromną pasję i zaangażowanie wykazali studenci
ówczesnego IV i V roku psychologii5 (specjalność: psychologia edukacji i psychologia kliniczna). W ramach prac Sekcji zorganizowano
kilkanaście spotkań dyskusyjnych, seminarium wyjazdowe w Ciążeniu
i wreszcie rozpoczęto tłumaczenia tekstów Wygotskiego z sześciotomowego wydania jego dzieł pod redakcją A.W. Zaporożca (Moskwa, 1982-1984, Pedagogika). Początkowo tłumaczenia te w formie
maszynopisów stanowiły pomoc w prowadzeniu seminariów i laboratoriów dla studentów psychologii edukacji, ale powoli zaczęła rodzić
się myśl, by je po prostu wydać, by przygotować coś na kształt „Wybranych prac psychologicznych II".
Przygotowaliśmy także zbiór naszych własnych prac, inspirowanych myślą Wygotskiego6. Poruszamy w nich takie ważne zagadnienia, jak: poziom organizacji zachowania, rola operacji znakowych
w rozwoju dziecka, związek między rozwojem wyższych funkcji psychicznych a dowolnością działania, relacja przedmiot-znak-znaczenie
4
Patrz także: Brown, Ferrara (1994); Musatti (1995); Forman, Cazden (1995).
Marzanna Kurczewska, Marta Marchow, Szymon Hejmanowski, Sławomir Jabłoński — tłumacze tekstów zamieszczonych w tym tomie — byli wtedy studentami.
6
A. Brzezińska (red.) (2000). Z Wygotskim w tle (w serii „Nieobecne dyskursy"
pod red. Z. Kwiecińskiego). Toruń: Wydawnictwo UMK.
5
8
i jej związek z rozwojem wyższych funkcji psychicznych, Wygotskiego koncepcja świadomości, związek między rozwojem myślenia a mową pisaną, rola zabawy w rozwoju psychicznym dziecka, perspektywa
semiotyczna w ujmowaniu zabawy, droga od zabawy „na niby" do
tożsamości psychospołecznej i zagrożenia wynikające z coraz częstszego obecnie „przebywania" dziecka w rzeczywistości wirtualnej;
ukazujemy wreszcie specyfikę podejścia rozwojowego (genetycznego)
do badania złożonych form zachowań. W zbiorze tym zamieściliśmy
także recenzje inspirowanych myślą Wygotskiego prac wydanych na
Zachodzie. Są to prace autorstwa bądź pod redakcją Jamesa V. Wertscha (1985a; 1985b; 1995; 1998), Jerome'a S. Brunera (1996; 1998),
Michaela Cole'a (1998), Čaria Ratnera (1997), Luisa C. Molia (1990).
Niniejszym tomem chcemy uzupełnić skromny zbiór polskich tłumaczeń prac Lwa S. Wygotskiego o nie znane do tej pory polskim Czytelnikom teksty. Ze względu na nasze zainteresowania naukowe wybraliśmy do tłumaczenia prace dotyczące okresu dzieciństwa i dorastania.
Oprócz tłumaczeń tekstów Wygotskiego zamieszczamy w niniejszym
tomie tekst o charakterze biograficznym autorstwa jego córki, Pani Gity L. Wygodskiej oraz tekst Pana Profesora Ryszarda Stachowskiego
— znanego historyka myśli psychologicznej — ukazujący filozoficzne
i metodologiczne tło koncepcji rosyjskiego uczonego.
Do tej pory w języku polskim ukazały się następujące prace Lwa
S. Wygotskiego:
(1936). Nowe kierunki psychologii. Psychologia strukturalna.
Lwów: Skład Główny w Księgarni Gubrynowicz i Syn.
(1971). Wybrane prace psychologiczne. Warszawa: PWN.
(1978). Narzędzie i znak w rozwoju dziecka. Warszawa: PWN.
(1980). Psychologia sztuki. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
(1989). Myślenie i mowa. Warszawa: PWN.
(1995). „Wczesne dzieciństwo". W: A. Brzezińska, T. Czub., G.
Lutomski, B. Smykowski (red.), Dziecko w zabawie i świecie języka.
Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
(1995). „Kryzys siódmego roku życia". Tamże.
(1995). „Zabawa i jej rola w rozwoju psychicznym dziecka".
Tamże.
W pracy nad przekładem kolejnych tekstów natrafialiśmy na różne
przeszkody. Teksty Wygotskiego są bardzo bogate w różne znaczenia
i ich odcienie, porusza on czasami wiele różnych wątków jednocześnie,
praca nad jednym rozdziałem wymagała zatem nierzadko studiowania
wielu innych, aby jak najlepiej oddać po polsku myśl autora. Korzystaliśmy z wiedzy i niezwykłej skrupulatności Pana Profesora Ryszarda
Stachowskiego, szczególnie przy rozszyfrowywaniu nazwisk badaczy,
których przywoływał Wygotski. Starając się jak najwierniej oddać treść
oryginału, mieliśmy sporo problemów terminologicznych. I tak na
przykład rosyjskie słowo подросток tłumaczyliśmy zależnie od kontekstu jako „dorastający", „dorastająca osoba", czasami jako „dorastające dziecko" lub „młody człowiek"; интерес — jako „zainteresowanie"; примитивный —jako pierwotny; переходный возраст —jako
„okres dorastania" (choć powinno być: „okres przejściowy", ale wtedy
nie byłoby wiadomo, o którą fazę w rozwoju chodzi); настоящий —
jako „aktualny"; наглядный — jako „poglądowy" (пр.: poglądowe
myślenie); волевое действие — jako „działanie wolicjonalne";
новообразование — jako „nowa forma rozwojowa"; zachowaliśmy
też tłumaczenie rosyjskiego słowa ведущий jako „wiodący" mimo
wielu wątpliwości wynikających ze specyfiki języka polskiego; смысл
— jako „sens", а смысловой — jako „usensowniony".
Najserdeczniejsze podziękowania składamy córce Lwa Siemionowicza Wygotskiego, Pani Gicie Lwownej Wygodskiej, która zechciała
przysłać nam swój tekst o Ojcu, a także wyraziła wielkie zadowolenie
z powodu podjętej przez nas inicjatywy. Dziękujemy także prawnukowi wielkiego psychologa — Pan Lew G. Krawców, także psycholog, pomagał nam w kontaktach z Panią Gitą L. Wygodską oraz w pracy redakcyjnej nad tekstem wspomnieniowym, przepisał całość
z rękopisu i przysłał go nam pocztą elektroniczną.
Dziękujemy też serdecznie wszystkim Tłumaczom za poniesiony
trud, za pasję i zaangażowanie w pracy nad całym tomem.
Anna Brzezińska, Marta Marchow
Poznań, 12 grudnia 2000