Opracowanie

Transkrypt

Opracowanie

ZAKŁAD INśYNIERII ŚRODOWISKA EKO-PROJEKT
43-200 Pszczyna, ul. Cieszyńska 52A
BADANIA POZIOMU SKAśENIA GLEB
I ROŚLIN NA OBSZARACH UśYTKOWANYCH
ROLNICZO POŁOśONYCH NA TERENIE
ODDZIAŁYWANIA ZBIORNIKA ODPADÓW
POFLOTACYJNYCH „śELAZNY MOST”
Umowy:
nr 187/06
nr 175/07
Zleceniodawca: Starostwo Powiatowe
w Polkowicach
Autorzy opracowania:
mgr Henryk Kukla
mgr Monika Szewc
mgr Grzegorz Urbanowicz
mgr Marcin Pastuszka
Opracowanie zostało
sfinansowane ze środków
Terenowego Funduszu
Ochrony Gruntów Rolnych
Województwa Dolnośląskiego
Pszczyna, 2007
SPIS TREŚCI
1.
2.
3.
4.
5.
WSTĘP...........................................................................................................3
CEL I ZAKRES OPRACOWANIA...............................................................4
WARUNKI KLIMATYCZNE.......................................................................6
CHARAKTERYSTYKA GLEB....................................................................7
POBÓR PRÓB DO BADAŃ........................................................................10
5.1. Próby glebowe.....................................................................................10
5.2. Próby roślinne......................................................................................11
6. ZAKRES ANALITYCZNY I METODYKA BADAŃ.................................12
6.1. Metodyka badań gleb...........................................................................12
6.2. Metodyka badań roślin.........................................................................12
7. WYNIKI BADAŃ GLEB..............................................................................13
7.1. Skład granulometryczny......................................................................13
7.2. Odczyn gleb.........................................................................................14
7.3. Metale cięŜkie w glebie........................................................................16
7.3.1. Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi..............16
7.3.2. Miedź całkowita..............................................................................20
7.3.3. Kadm całkowity..............................................................................25
7.3.4. Ołów całkowity...............................................................................29
7.3.5. Cynk całkowity...............................................................................33
7.3.6. Rtęć całkowita.................................................................................37
7.3.7. Arsen całkowity..............................................................................39
7.3.8. Porównanie wyników badań gleb (zawartość Cu, Cd, Pb, Zn) dla
dwóch okresów badań – 2002 rok i 2007 rok....................................41
7.4. Zawartość siarki w glebie....................................................................50
7.4.1. Kryteria oceny zawartości siarki siarczanowej...............................50
7.4.2. Zawartość siarki siarczanowej........................................................51
7.5. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne w glebie...................55
7.6. Radioaktywność gleb...........................................................................58
7.7. Zasolenie gleb......................................................................................61
7.8. Zawartość przyswajalnych form miedzi i cynku.................................64
7.8.1. Kryteria oceny zawartości przyswajalnych form miedzi i cynku...64
7.8.2. Zawartość przyswajalnej miedzi.....................................................65
7.8.3. Zawartość przyswajalnego cynku...................................................70
8. WYNIKI BADAŃ ROŚLIN..........................................................................75
8.1. Kryteria oceny zanieczyszczenia roślin metalami cięŜkimi................75
8.1.1. Zawartość miedzi............................................................................77
8.1.2. Zawartość kadmu............................................................................81
8.1.3. Zawartość ołowiu............................................................................86
8.1.4. Zawartość cynku.............................................................................91
8.1.5. Zawartość rtęci................................................................................96
1
8.1.6. Zawartość arsenu..........................................................................100
8.2. Zawartość siarki w roślinach..............................................................102
8.2.1. Kryteria oceny zawartości siarki w roślinach...............................102
8.2.2. Zawartość siarki............................................................................102
9. OCENA PRZESTRZENNEGO ODDZIAŁYWANIA ZBIORNIKA
„śELAZNY MOST” NA GLEBY I ROŚLINY..........................................107
9.1. Analiza występowania metali w glebach w funkcji odległości od
zbiornika osadów poflotacyjnych oraz w zaleŜności od właściwości
gleb.....................................................................................................107
9.2. Analiza występowania metali w wybranych gatunkach roślin w
zaleŜności od właściwości gleb oraz odległości od zbiornika osadów
poflotacyjnych....................................................................................112
10.PODSUMOWANIE – WNIOSKI................................................................118
11.LITERATURA.............................................................................................124
12.ZAŁĄCZNIKI
12.1. Zestaw 1 – Lokalizacja poboru prób glebowych i roślinnych
12.2. Zestaw 2 – Wyniki oznaczeń fizyko – chemicznych
12.3. Zestaw 3 – Zawartość przyswajalnych form miedzi, cynku i siarki
siarczanowej
12.4. Zestaw 4 – Zawartość metali cięŜkich w glebach
12.5. Zestaw 5 – Wyniki zasolenia, WWA i radioaktywność
12.6. Zestaw 6 – Zawartość metali cięŜkich i siarki w roślinach
13.OPRACOWANIA KARTOGRAFICZNE
13.1. Lokalizacja punktów poboru gleb na obszarze badań
13.2. Odczyn gleb obszaru badań
13.3. Całkowita zawartość miedzi w glebach na obszarze badań
13.4. Całkowita zawartość kadmu w glebach na obszarze badań
13.5. Całkowita zawartość ołowiu w glebach na obszarze badań
13.6. Całkowita zawartość cynku w glebach na obszarze badań
13.7. Całkowita zawartość rtęci w glebach na obszarze badań
13.8. Całkowita zawartość arsenu w glebach na obszarze badań
13.9. Całkowita zawartość siarki siarczanowej w glebach na obszarze badań
13.10. Całkowita zawartość WWA w glebach na obszarze badań
13.11. Poziom zasolenia gleb na obszarze badań
13.12. Całkowita zawartość formy przysw. Cu w glebach na obszarze badań
2
1.WSTĘP
Wśród wielu nabrzmiałych problemów społecznych współczesnej
cywilizacji na pierwsze miejsce zaczyna się wysuwać koegzystencja człowieka
z jego otoczeniem.
Człowiek, przechodząc od działalności zachowawczej do działalności
ekspansywnej, efektywnie nasilił akcje wydobywania potrzebnych mu
składników ze skorupy ziemskiej. Trudności wynikające z ich całkowitego
zuŜytkowania skutkują, Ŝe powstające odpady są bezpośrednio lub pośrednio
odprowadzane do powietrza atmosferycznego, wód i do gleby.
W 1957 roku w rejonie lubińsko – głogowskim odkryte zostały złoŜa miedzi,
które ze względu na wielkość zasobów zajmują jedną z czołowych pozycji
w świecie. Wydobyciem, przeróbką rudy i jej przetopem, rafinacją
i przetwórstwem zajmuje się KGHM Polska Miedź S.A. z siedzibą zarządu w
Lubinie. Ruda o zawartości 1-2% miedzi, wydobywana w kopalniach, jest
mielona i poddawana flotacji. Odpady flotacyjne kierowane są do zbiornika
poflotacyjnego „śelazny Most”. Budowę tego składowiska rozpoczęto w 1974
roku, a jego eksploatacja i równoczesna rozbudowa trwa od 1977r.
Oddziaływanie składowiska na środowisko ma charakter dynamiczny.
Zasięg i kierunek oddziaływań ulegają znacznym wahaniom, spowodowanym
procesem jego eksploatacji, budową geologiczną podłoŜa, technologią namywu
odpadami oraz rozbudową. Eksploatacja tego zbiornika stwarza pewne
problemy związane z ujemnym oddziaływaniem na otaczające środowisko
przyrodniczo – rolnicze.
Wpływ składowiska „śelazny Most” na środowisko był oceniany od początku
eksploatacji obiektu. Na obszarze blisko 30 km2 prowadzono pomiary
i obserwacje hydrogeologiczne, pomiary zanieczyszczenia powietrza, wód
powierzchniowych i podziemnych oraz gleb i roślin. Ujemne oddziaływania
składowiska wynikały z infiltracji wysoko zmineralizowanych wód
nadosadowych w podłoŜe, z odprowadzania nadmiaru tych wód do rzeki Odry
oraz ze skutków procesów pylenia z powierzchni osuszonych plaŜ i nowo
nadbudowywanych zapór. Oddziaływanie składowiska na środowisko związane
jest z zaburzeniem walorów krajobrazowych, degradacją hydrologiczną,
zanieczyszczeniem gleb, roślinności i powietrza atmosferycznego oraz ujemnym
wpływem na zdrowotność roślin, zwierząt i ludzi.
W latach 2006 – 2007, w rejonie oddziaływania składowiska „śelazny
Most” na rolniczą przestrzeń produkcyjną, wykonano kolejny etap badań gleb
i roślin. Celem tych badań, wykonanych w tym rejonie, jest określenie
aktualnego stanu jakości gleb i płodów rolnych.
3
2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA
Niniejsze opracowanie powstało na mocy Umowy nr 187/06 zawartej
w dniu 6 września 2006r. (I etap badań) i Umowy nr 175/07 z dnia 29.08.2007r.
(II etap badań); umowy zostały zawarte pomiędzy Zarządem Powiatu
Polkowickiego, ul. Górna 2 59-100 Polkowice, a Zakładem InŜynierii
Środowiska EKO – PROJEKT, ul. Cieszyńska 52 A, 43-200 Pszczyna.
Przedmiotem umów było wykonanie badań gleb i roślin w 26 obrębach –
miejscowościach, połoŜonych na terenie 2 gmin Powiatu Polkowice i 2 gmin
Powiatu Lubin:
Powiat Polkowice
- na terenie Gminy Polkowice w 6 obrębach,
- na terenie Gminy Grębocice w 5 obrębach.
Powiat Lubin
- na terenie Gminy Rudna w 10 obrębach,
- na terenie Gminy Lubin w 5 obrębach.
Zgodnie z przedmiotem zamówienia wykonane badania były
ukierunkowane na wykazanie aktualnego stanu gleb i roślin (płodów rolnych),
w strefie oddziaływania zbiornika odpadów poflotacyjnych śelazny Most, na
sąsiadującą z nim rolniczą przestrzeń produkcyjną. Badania te winny równieŜ
wskazać zakres i treść decyzji, których celem i skutkiem będzie minimalizacja
lub likwidacja ujemnych skutków zanieczyszczenia środowiska rolniczego
w tym rejonie.
Zakres ilościowy pobranych prób glebowych i roślinnych przedstawiono
w tabeli 1.
Tabela 1. Ilość pobranych prób glebowych i roślinnych
Ilość prób – szt.
Gmina
Glebowych
Roślinnych
Polkowice
155
74
Grębocice
141
76
Rudna
241
130
Lubin
184
90
Razem
721
370
W przeanalizowanych 370 próbach roślinnych udział poszczególnych gatunków
(plon główny lub uboczny) był następujący:
• pszenica, pszenŜyto, Ŝyto – ziarno
117 prób,
• pszenica, pszenŜyto, Ŝyto – słoma
50 prób,
• kukurydza ziarno
15 prób,
• kukurydza łodygi
15 prób,
• ziemniaki bulwy
65 prób,
• buraki korzenie
14 prób,
4
• buraki liście
• kapusta główki
• trawa (I pokos)
RAZEM
12 prób,
29 prób,
53 próby,
370 prób.
Zakres analityczno – ilościowy prób glebowych obejmuje oznaczenie
następujących parametrów:
- skład granulometrycznych w próbach,
- odczyn (pH w 1 M KCl) w próbach,
- zawartość przyswajalnych form
o miedzi w próbach,
o cynku w próbach,
- zawartość całkowitych form metali cięŜkich – miedzi, cynku, kadmu
i ołowiu w próbach,
- zawartość całkowitych form rtęci i arsenu w próbach,
- zawartość siarki siarczanowej w próbach,
- zasolenie w próbach,
- radioaktywność (globalna aktywność beta) w 100 próbach,
- zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (suma
9 węglowodorów) w 110 próbach.
Zakres analityczno – ilościowy prób roślinnych był następujący:
- zawartość metali cięŜkich – miedź, cynk, ołów, kadm w próbach,
- zawartość metali cięŜkich – rtęć, arsen w próbach,
- zawartość siarki ogólnej w próbach.
Lokalizację poboru prób glebowych i roślinnych, w obszarze badań,
podano w Zestawie 1.
5
3. WARUNKI KLIMATYCZNE
Klimat województwa dolnośląskiego ma charakter przejściowy, gdyŜ
ścierają się w tym rejonie wpływy łagodnego klimatu oceanicznego i klimatu
kontynentalnego. Obszar, na którym zlokalizowany jest zbiornik odpadów
poflotacyjnych „śelazny Most”, jest najcieplejszym rejonem na Dolnym Śląsku.
Rejon składowiska charakteryzuje się następującymi warunkami klimatycznymi:
- średnie temperatura roczna wynosi 8,5°C,
- roczny opad osiąga wartość od 500 do 612 mm, w tym w miesiącach
IV – IX 381 mm,
- okres wegetacji trwa 220 – 225 dni,
- średnia temperatura roczna wynosi 9,3°C,
- średnia temperatura lipca osiąga wartość od 17°C do 18,8°C,
- średnia temperatura stycznia wynosi od –1,1°C do 1,4°C,
- liczba dni z przymrozkami wynosi około 100,
- pokrywa śnieŜna zalega około 40 dni,
- przewaŜają wiatry zachodnie i południowe,
Największa liczba dni pochmurnych przypada na miesiące grudzień
i styczeń.
Maksymalne nasłonecznienie przypada natomiast na miesiąc wrzesień.
Z powyŜszych informacji wynika, Ŝe klimat omawianego obszaru
charakteryzuje się wysoką roczną temperaturą powietrza, średnią wilgotnością
powietrza i długim okresem wegetacyjnym.
6
4. CHARAKTERYSTYKA GLEB
W gminach Polkowice, Grębocice, Rudna i Lubin dominują gleby
brunatne i pseudobielicowe, które zajmują od 64 do 87,1% powierzchni
uŜytków rolnych. W gminie Grębocice duŜy udział mają czarne ziemie – 15%
i mady – 18,9% areału rolnego gminy. Stosunkowo duŜym udziałem mad
charakteryzują się równieŜ uŜytki rolne gminy Rudna – 16% (tabela 2).
Tabela 2. Typy i podtypy gleb
Typy i podtypy gleb (w % pow. uŜ. rol.)
Gmina
Brunatne
Czarne Mady Mursze Gleby
Torfy
i pseudobielicowe ziemie
mułowo
–
torfowe
Polkowice
80,8
4,0
4,4
10,3
0,1
0,4
Grębocice
64
15
18,9
1,8
0,3
Rudna
80,1
2,1
16,0
1,0
0,8
Lubin
87,1
1,8
7,3
3,7
0,04
0,06
Źródło: Warunki przyrodnicze produkcji rolnej, woj. legnickie, IUNG 1983.
Gleba jest utworem róŜnoziarnistym, w którym zazwyczaj dominuje jedna
lub kilka frakcji. Uziarnienie gleb jest jedną z najbardziej stabilnych cech
glebowych. W oparciu o uziarnienie wyróŜnia się grupy granulometryczne –
piaski, pyły, iły, gliny i inne. Stopień rozdrobnienia masy glebowej wywiera
znaczący wpływ na właściwości gleb i jest jednym z waŜniejszych kryteriów ich
wartościowania.
Tabela 3. Skład mechaniczny gruntów ornych
Gmina
Piaski
Gliny
Iły
- w % powierzchni 11,3
-
Utwory
pyłowe
Polkowice (m. i gm.)
88,7
-
Grębocice
57,1
10,3
-
32,6
Rudna
68,8
27,8
2,8
0,6
Lubin (m. i gm.)
73,3
26,7
-
-
Podział gleb na podstawie ich cech jakościowych, decydujących o ich
wartości uŜytkowo – rolniczej, dokonywany jest w oparciu o bonitację gleb.
Bonitacja gleb jest wykorzystywana do zakładania jednolitej ewidencji gruntów,
będącej podstawą określania wymiaru podatku rolnego, scalania gruntów oraz
racjonalnego ich wykorzystywania na cele nierolnicze.
7
Tabela 4. Bonitacja gruntów
Gmina
Klasy bonitacyjne (w % powierzchni)
Grunty
I
II IIIa IIIb IVa IVb
V
orne
Polkowice
0
0,4 3,4
6,8
12,3 14,6 32,7
Grębocice
0,3
10,3 11,7 14,3 21,9 14,3 19,4
Rudna
0
0,6 10,1 16,8 21,8 17,8 22,1
Lubin
0
0,6 14,3
12
25,5 14,1 21,8
UŜytki
I
II
III
IV
V
VI
VI Z
zielone
Polkowice
0
0
13,9 44,8 22,3 18,6
0,5
Grębocice
0,5
3,3 31,1 46,1 16,4
2,3
0,3
Rudna
0
0
26,5 46,9 20,4
5,0
1,2
Lubin
0
0
16,2 58,6 19,5
5,4
0,3
Źródło: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wg
– 1994.
VI
VI Z
26,3
7,3
10,2
11,3
3,5
0,5
0,6
0,5
gmin, IUNG
Kompleksami przydatności rolniczej gleb nazywa się zespoły gleb, które
wykazują zbliŜone właściwości rolnicze i mogą być podobnie uŜytkowane.
Stanowią one zbiorcze typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej,
z którymi powiązane są odpowiednie rośliny uprawne.
Tabela 5. Kompleksy przydatności rolniczej gruntów ornych i uŜytków
zielonych (w % powierzchni w/w gruntów)
Kompleks
Gmina
przydatności
Polkowice
Grębocice
Rudna
Lubin
rolniczej
1
–
pszenny
b.dobry
2 – pszenny dobry
3- pszenny wadliwy
4 – Ŝytni b.dobry
5 – Ŝytni dobry
6 – Ŝytni słaby
7 – Ŝytni b.słaby
8 – zboŜowo –
pastewny mocny
9 – zboŜowo –
pastewny słaby
0,6
Grunty Orne
9,8
0,6
0,4
8,9
0
12,1
20,7
34,9
20,4
2,4
20,9
1,7
9,8
17,9
18,6
9,3
9,2
27,7
0,4
15,5
16,2
27,2
9,7
2,6
24,7
12,5
25,9
23,6
10,8
2,0
0,1
0
2,8
0,1
0
8
Kompleks
przydatności
rolniczej
Gmina
Polkowice
Grębocice
Rudna
Lubin
UŜytki zielone
4,1
1z
–
b.dobry
0
0
0,1
i dobry
2z – średni
71,1
72,1
86,0
81,4
3z – słaby i b.słaby
28,9
23,8
14,0
18,5
Do oceny warunków przyrodniczych rolniczej przestrzeni produkcyjnej
wykorzystuje się wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej
(WWRPP). WWRPP jest wskaźnikiem kompleksowym, charakteryzującym
czynniki zespołowe: jakość gleb, klimatu, rzeźby terenu i stosunków wodnych.
Suma wymienionych wskaźników cząstkowych stanowi ogólny wskaźnik
waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Maksymalna, teoretyczna
wartość WWRPP wynosi 120 punktów, a rzeczywista wartość tego wskaźnika
w Polsce mieści się w przedziale od 31 do 111 punktów.
Waloryzację rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla 4 gmin przedstawiono
w tabeli 6.
Tabela 6. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej
Wskaźnik bonitacji
Gmina
Ogólny
Jakości i
Agroklimatu Rzeźby Warunków WWRPP
przydatności
terenu
wodnych
roln.
Polkowice
39,0
13,0
4,0
2,8
58,8
Grębocice
54,8
13,0
4,5
3,6
75,9
Rudna
50,5
13,2
3,5
3,4
70,6
Lubin
53,4
13,4
4,0
3,6
74,4
9
5. POBÓR PRÓB DO BADAŃ
Pobór prób glebowych i roślinnych dokonany został w niŜej
wymienionych terminach:
- sierpień, wrzesień 2006r. – próby glebowe, próby ziemniaków
i kapusty,
- wrzesień, październik 2006r. – próby glebowe, próby ziarna i łodyg
kukurydzy, próby korzeni i liści buraków,
- maj 2007r. – próby glebowe i próby trawy (I pokos),
- lipiec, sierpień 2007r. – próby glebowe, próby ziarna i słomy pszenicy.
Lokalizacja miejsc poboru prób glebowych i roślinnych zamieszczona jest
w Zestawie 1.
5.1.
Próby glebowe
Punkty poboru prób glebowych do badań chemiczno – rolniczych zostały
wytypowane z uwzględnieniem:
- reprezentatywności punktu badawczego dla warunków glebowych
i środowiskowych danej miejscowości (obrębu),
- reprezentatywność wyników badań pobranej próby glebowej dla
określonego w zadaniu celu badań,
- równomierności pokrycia punktami poboru prób całej badanej
powierzchni,
- moŜliwości spełnienia zasady poboru próbek materiału roślinnego
z tego samego pola (działki), które wytypowano do poboru gleby,
- moŜliwości porównania uzyskanych wyników badań z wynikami
badań wykonanymi w latach 2001 – 2002 (IUNG Puławy),
- punktów poboru prób nie wyznaczono na ugorach i odłogach.
Pobór prób glebowych z wytypowanych punktów przeprowadzony został
z uwzględnieniem wytycznych dotyczących sposobu poboru prób glebowych
zawartych w Polskich Normach: PN-R-04031 – „Analiza chemiczno – rolnicza
gleby. Pobieranie próbek”, PN-R-04032 – „Gleby i utwory mineralne.
Pobieranie próbek i oznaczanie składu granulometrycznego” oraz
z uwzględnieniem uwarunkowań wynikających z zapisów w Rozporządzeniu
Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002r. w sprawie standardów jakości
gleb oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359). Dodatkowo,
zgodnie z wymogami przedmiotu zamówienia, w wytypowanych punktach
poboru prób przeprowadzono pomiar współrzędnych geograficznych przy
uŜyciu odbiornika GPS.
Próby glebowe (ok. 1 kg) pobrane z wytypowanych punktów badawczych
zostały wraz z metryczką umieszczone w płóciennych woreczkach i dostarczone
do laboratorium. Po doprowadzeniu do stanu powietrznie suchego próby
przeniesiono do pojemników tekturowych i odpowiednio zaewidencjonowano.
10
Próbki gleb, w których przewidziane były oznaczenia zawartości
wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, dodatkowo pobrano do
pojemników z ciemnego szkła, a następnie, w warunkach laboratoryjnych
poddano ekstrakcji.
Przygotowanie prób do analiz polegało na rozdrobnieniu w moździerzu
porcelanowym części kaŜdej próbki (ok. 0,5 kg), odsiewając i oznaczając w nich
zawartości części szkieletowych (> 1 mm). Próby te uŜyto do wykonania tzw.
analiz podstawowych: skład granulometryczny oraz odczyn (pH w KCl). Część
kaŜdej próby przeznaczonej do oznaczenia zawartości całkowitej metali cięŜkich
rozdrobniono na pulweryzatorze agatowym (20 min.) do uzyskania ziaren
o średnicy < 0,1 mm. Nierozdrobnioną część kaŜdej próby glebowej zachowano
w pojemnikach tekturowych do wykonania w przyszłości innych oznaczeń
laboratoryjnych.
5.2. Próby roślinne
Próby roślinne pobrano w fazie dojrzałości konsumpcyjnej,
technologicznej i paszowej tych roślin. Próbki te pobrano z tych samych
punktów poboru, na wytypowanych do badań polach (działkach), w których
pobrano próby glebowe.
Próby roślinne pobrano zgodnie z Polska Normą PN-83-R-04012.00,
wykorzystując arkusze tej normy określające zasady poboru poszczególnych
gatunków roślin.
Próbki pobrano z powierzchni uprawy, w ilości około 1 – 3 kg świeŜego
materiału, umieszczono w woreczkach lub torebkach, numerowano
i transportowano do laboratorium.
Przygotowanie pobranego materiału roślinnego do analiz polegało na
oczyszczeniu, wysuszeniu oraz odpowiednim rozdrobnieniu prób. Oczyszczony
i rozdrobniony materiał początkowo suszono na powietrzu, zachowując dobrą
wentylację, a następnie w odpowiednich suszarkach z obiegiem powietrza
i regulowaną temperaturą. Wysuszony materiał rozdrobiono przy pomocy
młynków, do fazy jednorodnych cząstek średnicowych.
11
6. ZAKRES ANALITYCZNY I METODYKA BADAŃ
Zakres analityczny gleb i roślin obejmuje parametry określone Umową,
a badania laboratoryjne wykonano wg metodyk stosowanych w laboratoriach
chemiczno – rolniczych.
6.1. Metodyka badań gleb
a) skład granulometryczny – metodą Casagranda’a w modyfikacji
Prószyńskiego,
b) odczyn (pH w 1 M KCl), potencjometrycznie,
c) całkowita zawartość metali cięŜkich:
- miedź, cynk, kadm, ołów techniką AAS po mineralizacji gleb
w wodzie królewskiej (PN-ISO-11047:2001),
- rtęć techniką AAS z rozkładem pirolitycznym gleby (LUMEX
03AE7081),
- arsen techniką GFAAS, elektrotermiczną z atomizacją w kuwecie
grafitowej, po mineralizacji w mieszaninie kwasu azotowego z solnym
(EPA Method 7000A),
d) zawartość przyswajalnych form miedzi i cynku techniką AAS po
ekstrakcji w roztworze kwasu solnego (PN – 92R – 04016),
e) zawartość siarki siarczanowej nefelometrycznie po ekstrakcji roztworem
chlorku amonu z dodatkiem wodorotlenku wapnia,
f) zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych metodą
wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją fluorescencyjną
(PN – ISO 13877),
g) zasolenie metodą ekstrahowania gleby wodą i pomiarze przewodności
elektrycznej właściwej ekstraktu za pomocą konduktometru (metoda
własna),
h) radioaktywność (globalna aktywność beta) techniką pomiaru w tzw.
„grubej warstwie”, zaleconą przez Centralny Ośrodek Pomiarów SkaŜeń
Promieniotwórczych.
6.2. Metodyka badań roślin
a) zawartość metali cięŜkich:
- miedź, cynk, kadm, ołów techniką ASS, po spaleniu materiału
badawczego w temp. 525 ºC i dodatkowym spaleniu z wykorzystaniem
azotanu amonowego, a następnie mineralizacji w 18% roztworze
kwasu solnego,
- rtęć techniką AAS z rozkładem pirolitycznym próby (LUMEX
03AE7081),
- arsen techniką GFAAS, elektrotermiczną z atomizacją w kuwecie
grafitowej, po mineralizacji w 7N w kwasie azotowym (EPA Method
7000A),
b) zawartość siarki ogólnej metodą nefelometryczną po ekstrakcji kwasem
nadchlorowym i azotowym
12
7. WYNIKI BADAŃ GLEB
Wyniki badań laboratoryjnych gleb, w odniesieniu do kaŜdej pobranej
próby glebowej, podano w niŜej wymienionych zestawach:
- odczyn (pH), skład granulometryczny, gatunek gleby, kategorie
agronomiczne gleby (KAG), grupy gleb w Zestawie 2,
- zawartość przyswajalnych form miedzi i cynku oraz zawartość siarki
siarczanowej (S-SO4) w Załączniku 3,
- zawartość metali cięŜkich (Cu, Cd, Pb, Zn. Hg, As) w Zestawie 4,
- zasolenie,
zawartość
wielopierścieniowych
węglowodorów
aromatycznych (WWA) oraz radioaktywność w Załączniku 5.
7.1. Skład granulometryczny
Skład granulometryczny gleb (uziarnienie) stanowi kryterium do podziału
gleb na tzw. kategorie agronomiczne gleb (KAG), z uwzględnieniem których
ocenia się w glebie zawartość składników pokarmowych roślin, określając klasy
zawartości tych składników. W ocenie zawartości metali cięŜkich w glebie
wskaźnik KAG uwzględnia się do wyceny zanieczyszczenia i zakwalifikowania
ocenionej próby glebowej do stopnia zanieczyszczenia (wg IUNG).
Tabela 7. Kategorie agronomiczne gleb (KAG)
Kategorie gleb
% frakcji < 0,02 mm (frakcji
spławialnej)
I – Bardzo lekkie
0 – 10
II – Lekkie
11 – 20
III – Średnie
21 – 35
IV – CięŜkie
> 35
Udział zbadanych prób glebowych w poszczególnych kategoriach
agronomicznych gleb (KAG), w obszarze objętym badaniami, zestawiono
w tabeli 8.
Tabela 8. Udział kategorii agronomicznych gleb
Gmina
Kategoria agronomiczna
I – bardzo
II – lekkie
III – średnie IV – cięŜkie
lekkie
Ilość
%
Ilość
%
Ilość
%
Ilość
%
prób
prób
prób
prób
Polkowice
38
24,5
87
56,2
25
16,1
5
3,2
Grębocice
40
28,4
73
51,8
23
16,3
5
3,5
Rudna
60
24,9
104
43,2
60
24,9
17
7,0
Lubin
36
19,6
90
48,9
53
28,8
5
2,7
Obszar badań 174
24,1
354
49,1
161
22,4
32
4,4
13
Szczegółowe wyniki badań laboratoryjnych, dla kaŜdej próby glebowej
pobranej z punktów kontrolnych (pól) badanego obszaru, zamieszczono
w zestawie 2.
7.2. Odczyn gleb
Odczyn gleb ma bardzo duŜy wpływ na właściwości fizyko – chemiczne
i biologiczne gleby. Od odczynu zaleŜy trwałość struktury i związane z nią
stosunki powietrzne i wodne w gleb, rozpuszczalność składników
pokarmowych.
Zakwaszenie gleb powodowane przez naturalne procesy przyrodnicze nie
jest na tyle intensywne, by prowadzić do degradacji środowiska glebowego.
Degradacja chemiczna gleb, której początkowym skutkiem jest zakwaszenie,
pojawia się najczęściej wtedy, gdy przyrodnicze procesy zostaną wsparte
procesami antropogenicznymi.
W glebach kwaśnych, wykazujących podwyŜszoną zawartość metali
cięŜkich lub skaŜonych metalami, ma miejsce zwiększone ryzyko pobierania
tych pierwiastków w nadmiarze. W konsekwencji moŜe to powodować zjawiska
toksyczności w roślinach i nadmiaru metali cięŜkich w łańcuchu pokarmowym.
Ocenę odczynu dokonano na podstawie liczb granicznych zawartych
w polskiej normie PN – ISO 10390 (tabela 9).
Tabela 9. Przedziały odczynu gleb
Zakres pH w 1 M KCl
< 4,5
4,6 – 5,5
5,6 – 6,5
6,6 – 7,2
> 7,2
Ocena odczynu gleby
Bardzo kwaśny
Kwaśny
Lekko kwaśny
Obojętny
Zasadowy
Wartości pH dla kaŜdej zbadanej próby i ich ocenę pod kątem
zakwalifikowania do przedziału odczynu, wyszczególniono w Zestawie 2.
Zbadanie wartości pH w kaŜdej pobranej próbie glebowej było konieczne
ze względów metodycznych. Wartość pH wykorzystano do określenia grup gleb
(AG, BG, CG) i jako jedno z kryteriów do oceny zawartości metali cięŜkich
w badanych glebach (stopnie zanieczyszczenia wg IUNG).
Uwaga – syntetyczne ujęcia uzyskanych wyników badań, podsumowywane
dla obszarów poszczególnych gmin, stanowią pewne uproszenie i nie naleŜy
tego odnosić do warunków całej gminy. Uwaga ta odnosi się do wszystkich
omawianych właściwości gleb i do składu chemicznego roślin.
14
Pola, z których pobrano próby glebowe (punkty kontrolne),
charakteryzują się bardzo duŜym zróŜnicowaniem wartości pH:
- w obszarze gminy Polkowice
pH 3,53 – 8,87,
- w obszarze gminy Grębocice
pH 3,63 – 7,74,
- w obszarze gminy Rudna
pH 3,49 – 7,51,
- w obszarze gminy Lubin
pH 3,45 – 7,50.
Średnie wartości pH, obliczone dla kaŜdego obrębu, wykazują mniejsze
zróŜnicowanie, w porównaniu z pojedynczymi wartościami:
- w obszarze gminy Polkowice średnie pH 5,13 – 6,17,
- w obszarze gminy Grębocice średnie pH 5,86 – 6,69,
- w obszarze gminy Rudna średnie pH 4,50 – 5,50,
- w obszarze gminy Lubin średnie pH 5,11 – 5,58.
NajniŜszą średnią wartością pH charakteryzowały się próby kontrolne
(24 próby) z obrębu Juszyce – średnie pH 4,50, a najwyŜszą średnią próby
z obrębu Proszyce (15 prób) – średnie pH 6,69.
Ocena odczynu dokonana na podstawie liczb granicznych, dla
przedziałów odczynu, wykazała największy udział gleb kwaśnych i bardzo
kwaśnych w niŜej wymienionych obrębach:
- w obrębie Komorniki (G. Polkowice) 23%,
- w obrębie Krzydłowice (G. Grębocice) 19%,
- w obrębie Rudna (G. Rudna) 24%,
- w obrębie Składowice (G. Lubin) 29%.
W tabeli 10 zestawiono wyniki badań odczynu w odniesieniu do obszarów
badawczych 4 gmin.
Przedziały odczynu (% udział)
Gmina
Ilość
prób B. kwaśny Kwaśny L. Kwaśny Obojętny Zasadowy
Polkowice
155
17,4
24,5
44,5
7,1
6,5
Grębocice
141
9,9
31,9
31,2
16,4
10,6
Rudna
241
31,9
26,6
31,9
8,8
0,8
Lubin
184
20,7
39,1
30,9
8,2
1,1
Obszar badań 721
21,6
30,4
34,3
9,7
4,0
Na wykresie 1 przedstawiono średnie wartości pH, w odniesieniu do
obszarów badawczych 4 gmin.
15
Wykres 1. Średnie wartości pH
6
5.8
5.91
5.66
pH
5.6
5.34
5.4
5.18
5.2
5
4.8
Gmina Polkowice
Gmina Grębocice
Gmina Rudna
Gmina Lubin
7.3. Metale cięŜkie w glebie
Metale cięŜkie to pierwiastki, których gęstość wynosi około 4,5 g/cm3.
Spośród metali cięŜkich wyróŜnia się pierwiastki niezbędne dla roślin i zwierząt
(Cu, Zn), pierwiastki biorące udział w procesach metabolicznych zwierząt (Cr,
Ni) i pierwiastki zbędne dla roślin i zwierząt (Cd, Pb, Hg, As).
Zawartość metali cięŜkich w glebie jest pochodną ich naturalnej
zawartości w skale macierzystej gleb (pochodzenia geochemicznego)
i zanieczyszczenia (pochodzenia antropogenicznego). Spośród czynników
antropogenicznych, największy udział w zanieczyszczeniu gleb metalami mają
emisje przemysłowe, komunikacja, gospodarka komunalna, składowiska
odpadów. Metale cięŜkie występują równieŜ w nieduŜej ilości w nawozach
mineralnych, środkach ochrony roślin, nawozach organicznych i ściekach
komunalnych.
Zanieczyszczenie gleb metalami cięŜkimi moŜe mieć wpływ na
przydatność rolniczą i produkcyjną gleb oraz jakość płodów rolnych.
7.3.1. Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi
W polskich rozwiązaniach prawnych poziom dopuszczalnych zawartości
zanieczyszczeń jest dostosowany do funkcji obszarów w zagospodarowaniu
przestrzennym – podejście takie jest zgodne z zasadami stosowanymi w innych
krajach europejskich. Bardziej rygorystycznie (niŜsze) dopuszczalne zawartości
dotyczą gleb obszarów chronionych i rolniczych, natomiast progi dla obszarów
przemysłowych są wyŜsze, ale winny skutecznie eliminować pośrednie bądź
bezpośrednie zagroŜenia zdrowotne.
W Polsce aktem prawnym określającym zasady oceny zanieczyszczenia
gleb metalami cięŜkimi jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9
września 2002r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości
ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359).
Rozporządzenie Ministra Środowiska określa standardy jakości gleby lub
ziemi, uwzględniając ich funkcję aktualną i planowaną oraz określa te standardy
dla następujących grup (rodzajów) gruntów:
16
Grupa A:
- nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego
ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo Wodne,
- obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie
przyrody;
Grupa B:
- grunty zaliczone do uŜytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod
stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione
i zakrzewione;
Grupa C:
- tereny przemysłowe, uŜytki kopalne, tereny komunikacyjne.
Ocenę zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi, w ramach
przeprowadzonych badań, przeprowadzono w oparciu o dwa kryteria:
- w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września
2002r. w sprawie standardów jakości gleb oraz standardów jakości
ziemi (dopuszczalne stęŜenia metali określone Rozporządzeniem dla
Grupy B gruntów),
- w oparciu o zalecane przez Instytut Uprawy NawoŜenia
i Gleboznawstwa w Puławach (IUNG) graniczne zawartości metali
cięŜkich.
Według zasad określonych Rozporządzeniem Ministra Środowiska (§1.1)
glebę uznaje się za zanieczyszczoną, gdy stęŜenie co najmniej jednej substancji
(np. metalu cięŜkiego) przekracza wartość dopuszczalną. Wartości dopuszczalne
stęŜeń metali cięŜkich w glebie, określone w/w Rozporządzeniem Ministra
Środowiska, zestawiono w poniŜszej tabeli (dla Grupy B).
Tabela 11.Wartości dopuszczalne stęŜeń metali cięŜkich
Metal
Wartość dopuszczalna w mg/kg s.m.
gleby dla głębokości 0 – 30 cm
Kadm (Cd)
4
Miedź (Cu)
150
Ołów (Pb)
100
Cynk (Zn)
300
Arsen (As)
20
Rtęć (Hg)
2
Ocena zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi wg IUNG, oprócz
stwierdzonej badaniami całkowitej zawartości metali cięŜkich, uwzględnia
dodatkowo dwie znaczące właściwości gleb, które mają wpływ na ruchliwość
17
metali cięŜkich w środowisku glebowym i ich przyswajalność dla roślin,
a mianowicie:
- skład granulometryczny – zawartość frakcji spławialnej (< 0,02 mm),
- odczyn gleb (pH).
Uwzględniając w ocenie zanieczyszczenia gleb w/w dwa dodatkowe
uwarunkowania wyróŜniono trzy grupy gleb – AG, BG, CG. Zasady
zakwalifikowania gleb do jednej z tych grup przedstawiono w poniŜszej tabeli.
Tabela 12. Podział gleb mineralnych na grupy
Odczyn (pH)
Frakcja
spławialna
< 4,5
4,6 – 5,5
5,6 – 6,5
(FS) %
Grupa gleby
> 6,5
< 10
AG
AG
AG
AG
10 – 20
AG
AG
AG
BG
21 – 35
BG
BG
CG
CG
> 35
BG
BG
CG
CG
Biorąc pod uwagę podział gleb na grupy oraz stwierdzoną badaniami
zawartość metali cięŜkich, wyznaczono stopnie zanieczyszczenia gleb. W
obrębie kaŜdego stopnia zanieczyszczenia, dla kaŜdej z trzech grup glebowych,
określono róŜne stęŜenia metali jako kryterium zanieczyszczenia – tabela 13.
Tabela 13. Ocena zawartości metali cięŜkich (mg/kg) w powierzchniowej
warstwie gleb uprawnychx)
Stopień zanieczyszczenia gleb
Grupa
Metal
gleby
0
I
II
III
IV
V
Kadm (Cd)
AG
BG
CG
0,3
0,5
1,0
1,0
1,5
3,0
2
3
5
3
5
10
5
10
20
>5
> 10
> 20
Miedź (Cu)
AG
BG
CG
10
20
25
30
50
70
50
80
100
80
100
150
300
500
750
> 300
> 500
>750
Ołów (Pb)
AG
BG
CG
20
40
60
70
100
150
100
250
500
500
1000
2000
2500
5000
7000
> 2500
> 5000
> 7000
Cynk (Zn)
AG
BG
20
70
100
150
200
300
700
1000
1500
3000
> 1500
> 3000
18
Stopień zanieczyszczenia gleb
100
250
500
2000
5000
> 5000
CG
Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gleb, Metale cięŜkie, siarka
i WWA – PIOŚ – Biblioteka Monitoringu Środowiska, 1995 r.
*)
Zalecane uŜytkowanie gleb o róŜnych stopniach zanieczyszczenia metalami
cięŜkimi:
Stopień 0 – zawartość naturalna, gleby nie zanieczyszczone.
Stopień I – zawartość podwyŜszona, gleby przeznaczone pod wszystkie uprawy
polowe, z ograniczeniem uprawy warzyw przeznaczonych dla dzieci.
Stopień II – gleby słabo zanieczyszczone. Na glebach takich naleŜy wykluczyć
uprawę niektórych upraw ogrodniczych (sałata, kalafior, szpinak). Dozwolona
jest uprawa zboŜowych, okopowych i pastewnych.
Stopień III – gleby średnio zanieczyszczone, dopuszcza się uprawę zbóŜ,
okopowych i pastewnych pod warunkiem okresowej kontroli zawartości metali
cięŜkich w materiale roślinnym. Zalecane są uprawy roślin przemysłowych
i traw nasiennych.
Stopień IV – gleby silnie zanieczyszczone. Gleby takie (szczególnie lekkie)
winny być wyłączone z produkcji rolniczej oraz zadarnione lub zadrzewione. Na
glebach zwięzłych i Ŝyznych moŜna uprawiać rośliny przemysłowe i prowadzić
produkcję materiału siewnego. Zaleca się zabiegi rekultywacyjne.
Stopień V – gleby bardzo silnie zanieczyszczone. Gleby takie muszą być
wyłączone z produkcji rolniczej i ogrodniczej oraz być poddane zabiegom
rekultywacyjnym.
19
7.3.2. Miedź całkowita
Zawartość miedzi w glebach zaleŜy od ich rodzaju, wykazując dodatnią
korelację ze składem granulometrycznym. W glebie miedź występuje w róŜnych
formach, tworząc z reguły połączenia mało mobilne, w postaci wytrąceń
węglanowych i siarczanowych. Istotną rolę w przyswajalności miedzi dla roślin,
obok intensywnej sorpcji przez koloidy, odgrywa równieŜ współdziałanie
z innymi pierwiastkami, a zwłaszcza antagonistyczne działanie Ŝelaza, cynku
i fosforu. Przyswajalność tego składnika dla roślin wiąŜe się równieŜ
z odczynem gleb; obniŜenie pH powoduje wzrost dostępności miedzi.
Zawartość miedzi w badanych glebach mieści się w zakresie od 2,40
mg/kg (Składowice, próba nr 143) do 102 mg/kg (Grodziszcze, próba nr 582).
Uwaga - dolna granica oznaczalności dla miedzi wynosi 2,4 mg/kg.
Obręby (po 2 z rejonu gminy), w których stwierdzono najwyŜsze
zawartości miedzi, zestawiono poniŜej:
- w rejonie gminy Polkowice:
o śelazny Most – 99,6 mg/kg,
o Tarnówek – 50,2 mg/kg,
- w rejonie gminy Grębocice:
o Grodziszcze – 102,0 mg/kg,
o Krzydłowice – 42,0 mg/kg,
- w rejonie gminy Rudna:
o Radomiłów – 86,8 mg/kg,
o Rynarcice – 34,8 mg/kg,
- w rejonie gminy Lubin:
o Gola – 35,4 mg/kg,
o Dąbrowa Górna – 22,7 mg/kg.
Średnia zawartość miedzi, obliczona dla wszystkich zbadanych prób (721
prób), wynosi 11,67 mg/kg i wykazuje zróŜnicowanie w obrębach od 5,35
mg/kg w Ustroniu (G. Lubin) do 25,83 mg/kg w Dąbrowie (G. Polkowice).
NajwyŜszymi średnimi zawartościami miedzi charakteryzowały się niŜej
wymienione obręby:
- w obszarze gminy Polkowice:
o Dąbrowa – 25,83 mg/kg,
o Trzebcz – 25,49 mg/kg,
- w obszarze gminy Grębocice:
o Proszyce – 14,45 mg/kg,
- w obszarze gminy Rudna:
o Radomiłów – 24,66 mg/kg,
o Rudna – 14,55 mg/kg,
- w obszarze gminy Lubin:
o Składowice – 7,46 mg/kg.
20
Ocena zwartości miedzi, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe
75,3% zbadanych gleb charakteryzuje się naturalną zawartością miedzi, 23,2%
zawartością podwyŜszoną (Iº), 1,4% wykazuje słabe zanieczyszczenie (IIº),
a 0,1% średnie zanieczyszczenie (IIIº).
PoniŜej wymieniono obręby, w których wg oceny IUNG stwierdzono
słabe zanieczyszczenie miedzią (IIº):
o Komorniki w 1 próbie,
o śelazny Most w 1 próbie,
o Dąbrowa w 4 próbach,
o Trzebcz w 1 próbie,
o Rudna w 1 próbie,
o Radomiłów w 1 próbie,
o Gola w 1 próbie.
Średnie zanieczyszczenie (IIIº) wykazała 1 próba (nr 582) z obrębu
Grodziszcze (G. Grębocice).
PoniŜej zestawiono udział poszczególnych stopni zanieczyszczenia
miedzią, w rejonach badawczych 4 gmin.
Stopnie zanieczyszczenia - % udział
Gmina
0º
Iº
IIº
IIIº
Polkowice
54,2
41,3
4,5
0
Grębocice
69,5
29,8
0
0,7
Rudna
79,3
19,9
0,8
0
Lubin
92,4
7,1
0,5
0
W Ŝadnej próbie glebowej nie stwierdzono przekroczenia
dopuszczalnego stęŜenia miedzi – 150 mg/kg – określonego
Rozporządzeniem Ministra Środowiska.
Syntetyczne zestawienie wyników badań miedzi w próbach glebowych
(dla 4 obszarów gminnych i całego obszaru badań) zestawiono w tabeli 14 i 15
oraz przedstawiono na wykresie 2.
21
Wykres 2. Średnie zawartości miedzi
16
15.82
14
12.61
mg/kg
12
11.67
11.59
10
7.54
8
6
4
2
0
Gmina
Polkowice
Gmina
Grębocice
Gmina Rudna
22
Gmina Lubin
Obszar badań (4
gminy)
Tabela 14. Syntetyczne zestawienie zawartości miedzi całkowitej
Przedział zawartości – mg/kg –
Obręb
Średnie
arytmetyczne
NajniŜsza
NajwyŜsza
– mg/kg –
Gmina Polkowice
Komorniki
4,18
48,10
9,81
Tarnówek
7,20
50,20
18,63
śuków
4,37
23,5
9,87
śelazny Most
4,58
99,6
14,17
Dąbrowa
13,20
44,90
25,83
Trzebcz
13,20
43,5
25,49
Rejon gminy
4,18
99,6
15,82
Gmina Grębocice
Grodowiec
5,97
20,8
12,09
Krzydłowice
3,54
42
12,68
Grodziszcze
3,51
102
12,89
Stara Rzeka
5,79
20,3
11,17
Proszyce
8,55
26,6
14,45
Rejon gminy
3,51
102
12,61
Gmina Rudna
Rudna
3,06
42
14,55
Stara Rudna
4,25
21,31
9,51
Rynarcice
6,74
34,8
11,87
Mleczno
4,98
14,6
8,97
Juszowice
3,68
13,02
6,96
Toszowice
5,74
13,8
8,86
Koźlice
5,23
28,44
10,67
Gwizdanów
5,11
17,5
10,64
Brodów
5,37
28,99
10,95
Radomiłów
4,44
86,8
24,66
Rejon gminy
3,06
86,8
11,59
Gmina Lubin
Składowice
2,4
13,3
7,46
Ustronie
2,4
11,7
5,35
Księginice
3,13
12,2
6,49
Gola
4,71
35,4
13,14
Dąbrowa Górna
2,49
22,7
7,37
Rejon gminy
2,4
35,4
7,54
Obszar badań
2,4
102
11,67
23
Tabela 15. Ocena zawartości miedzi całkowitej
Stopień zanieczyszczenia – ilość prób
Obręb
0º
Iº
IIº
Gmina Polkowice
Komorniki
40
8
1
Tarnówek
9
28
0
śuków
14
1
0
śelazny Most
19
2
1
Dąbrowa
0
15
4
Trzebcz
2
10
1
Rejon gminy
84
64
7
Gmina Grębocice
Grodowiec
18
10
0
Krzydłowice
33
21
0
Grodziszcze
22
4
0
Stara Rzeka
14
3
0
Proszyce
11
4
0
Rejon gminy
98
42
0
Gmina Rudna
Rudna
27
23
1
Stara Rudna
28
4
0
Rynarcice
31
8
0
Mleczno
23
3
0
Juszowice
15
1
0
Toszowice
22
0
0
Koźlice
12
4
0
Gwizdanów
11
1
0
Brodów
15
1
0
Radomiłów
7
3
1
Rejon gminy
191
48
2
Gmina Lubin
Składowice
49
1
0
Ustronie
32
1
0
Księginice
50
1
0
Gola
14
9
1
Dąbrowa
25
1
0
Górna
Rejon gminy
170
13
1
Obszar badań
543
167
10
24
IIIº
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
7.3.3. Kadm całkowity
Kadm jest pierwiastkiem silnie rozproszonym w poziomach
powierzchniowych i w skałach macierzystych gleb. Jest naturalnym składnikiem
utworów geologicznych, wstępującym w glebach w zróŜnicowanych ilościach,
w zaleŜności od rodzaju skały macierzystej, z której gleba została wytworzona.
Większe ilości kadmu stwierdza się w glebach obszarów bezpośrednio
naraŜonych na zanieczyszczenia spowodowane gospodarczą działalnością
człowieka. W glebach o pH 4,5 – 5,5 kadm jest bardzo mobilny (ruchomy,
aktywny), a przy wyŜszych przedziałach odczynu ulega unieruchomieniu.
Zawartość kadmu wykazuje wahanie od wartości poniŜej 0,3 mg/kg
(dolna granica oznaczalności) do 3,23 mg/kg w obrębie Trzebcz.
W poniŜszym zestawieniu wymieniono obręby z obszaru badawczego
4 gmin, w których badania wykazały najwyŜsze zawartości kadmu:
- Trzebcz (G. Polkowice) – 3,23 mg/kg,
- Brodów (G. Rudna) – 2,10 mg/kg,
- Stara Rzeka (G. Grębocice) – 1,66 mg/kg,
- Radomiłów (G. Rudna) – 1,56 mg/kg,
- Składowice (G. Lubin) – 1,46 mg/kg.
Średnia zawartość kadmu, obliczona dla 721 zbadanych prób gleby,
wynosi 0,32 mg/kg i wykazuje zróŜnicowanie od 0,16 mg/kg w Komornikach
(G. Polkowice) do 0,77 mg/kg w obrębie Trzebcz (G. Polkowice).
NajwyŜszymi średnimi zawartościami kadmu charakteryzowały się
próby glebowe w niŜej wymienionych obrębach:
- Trzebcz (G. Polkowice) – 0,77 mg/kg,
- Brodów (G. Rudna) – 0,75 mg/kg,
- Stara Rzeka (G. Grębocice) – 0,54 mg/kg,
- Grodziszcze (G. Grębocice) – 0,46 mg/kg,
- Gola (G. Lubin) – 0,46 mg/kg.
Ocena zawartości kadmu, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe
84,9% zbadanych gleb charakteryzuje się naturalną zawartością kadmu, 13,7%
wykazuje podwyŜszoną zawartość (Iº zanieczyszczenia), 1,4% to gleby słabo
zanieczyszczone (IIº zanieczyszczenia).
Obręby, w których ocena wykazała IIº zanieczyszczenia, to: Trzebcz,
Stara Rzeka, Mleczno, Brodów, Składowice i Dąbrowa Górna.
PoniŜej zestawiono udział stopni zanieczyszczenia kadmem (w %),
w rejonach badawczych 4 gmin.
25
Gmina
0º
94,8
74,5
84,7
84,8
Polkowice
Grębocice
Rudna
Lubin
Iº
2,6
24,8
14,1
14,1
IIº
2,6
0,7
1,2
1,1
Badania nie wykazały przekroczenia wartości dopuszczalnej kadmu
(4 mg/kg), określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska, w Ŝadnej
spośród 721 prób glebowych.
Syntetyczne zestawienie wyników badań kadmu w glebie (dla 4 rejonów
gminnych i całego obszaru badań) zestawiono w tabeli 16 i 17 oraz
przedstawiono na wykresie 3.
Wykres 3. Średnie zawartości kadmu
0.4
0.35
0.37
0.32
0.3
0.3
0.32
mg/kg
0.3
0.25
0.2
0.15
0.1
0.05
0
Gmina
Polkowice
Gmina
Grębocice
Gmina Rudna
26
Gmina Lubin
Obszar badań (4
gminy)
Tabela 16. Syntetyczne zestawienie zawartości kadmu całkowitego
Obręb
Średnie
x
arytmetycznexx
NajniŜsza
NajwyŜsza
– mg/kg –
Gmina Polkowice
Komorniki
0,30
0,52
0,16
Tarnówek
0,30
0,18
0,18
śuków
0,30
0,50
0,17
śelazny Most
0,30
0,55
0,19
Dąbrowa
0,30
0,30
0,30
Trzebcz
0,30
3,23
0,77
Rejon gminy
0,30
3,23
0,30
Gmina Grębocice
Grodowiec
0,30
1,09
0,28
Krzydłowice
0,30
0,91
0,30
Grodziszcze
0,30
1,10
0,46
Stara Rzeka
0,30
1,66
0,54
Proszyce
0,30
0,95
0,29
Rejon gminy
0,30
1,66
0,37
Gmina Rudna
Rudna
0,30
1,41
0,26
Stara Rudna
0,30
0,84
0,18
Rynarcice
0,30
1,04
0,29
Mleczno
0,30
1,15
0,37
Juszowice
0,30
0,86
0,26
Toszowice
0,30
1,14
0,31
Koźlice
0,30
0,30
0,15
Gwizdanów
0,30
1,06
0,34
Brodów
0,30
2,10
0,75
Radomiłów
0,30
1,56
0,31
Rejon gminy
0,30
2,10
0,32
Gmina Lubin
Składowice
0,30
1,46
0,39
Ustronie
0,30
0,54
0,19
Księginice
0,30
0,98
0,19
Gola
0,30
1,05
0,46
Dąbrowa Górna
0,30
1,35
0,29
Rejon gminy
0,30
1,46
0,30
Obszar badań
0,30
3,23
0,32
x – poziom dolnej granicy oznaczalności dla kadmu
xx – dla prób wykazujących dolny poziom oznaczalności (<0,3 mg/kg) w
obliczeniu średniej przyjęto połowę tej granicy, tj. 0,15 mg/kg.
27
Tabela 17. Ocena zawartości kadu całkowitego
Obręb
0º
Iº
Gmina Polkowice
Komorniki
48
1
Tarnówek
36
1
śuków
14
1
śelazny Most
22
0
Dąbrowa
19
0
Trzebcz
8
1
Rejon gminy
147
4
Gmina Grębocice
Grodowiec
23
5
Krzydłowice
41
13
Grodziszcze
17
10
Stara Rzeka
10
6
Proszyce
14
1
Rejon gminy
105
35
Gmina Rudna
Rudna
46
5
Stara Rudna
31
1
Rynarcice
35
4
Mleczno
18
6
Juszowice
14
2
Toszowice
18
4
Koźlice
16
0
Gwizdanów
9
3
Brodów
7
8
Radomiłów
10
1
Rejon gminy
204
34
Gmina Lubin
Składowice
36
13
Ustronie
33
0
Księginice
50
1
Gola
15
9
Dąbrowa
22
3
Górna
Rejon gminy
156
26
Obszar
612
99
badań
28
IIº
0
0
0
0
0
4
4
0
0
0
1
0
1
0
0
0
2
0
0
0
0
1
0
3
1
0
0
0
1
2
10
7.3.4. Ołów całkowity
Zawartość ołowiu w glebach ma bezpośredni związek z budową
mineralogiczną gleb, przy czym w glebach uŜytkowanych rolniczo zawartość
ołowiu jest silnie powiązana ze składem granulometrycznym i substancją
organiczną gleby.
Ołów jest jednym z najmniej ruchliwych pierwiastków w glebach, łatwo
ulega sorpcji oraz tworzy trudno rozpuszczalne połączenia mineralne
i organiczne. Czynnikiem, który silnie sorbuje ten pierwiastek jest materia
organiczna, silnie sorbując lub tworząc z nim związki kompleksowe.
Kwaśny odczyn gleb, ich słabe zdolności sorpcjne oraz niska zawartość
próchnicy intensyfikuje pobieranie ołowiu przez rośliny.
Zawartość ołowiu w badanych próbach glebowych (721 prób) mieści się
w przedziale od 3,2 mg/kg do 149 mg/kg (Trzebcz, próba nr 526).
Uwaga- dolna granica oznaczalności dla ołowiu wynosi 3,2 mg/kg.
W poniŜszym zestawieniu wymieniono po 2 obręby, z rejonu kaŜdej
gminy, w których badania wykazały najwyŜszą zawartość ołowiu:
o Trzebcz – 149 mg/kg,
o Rudna – 52,88 mg/kg,
o Mleczno – 45,6 mg/kg,
o Dąbrowa Górna – 35,7 mg/kg,
Średnia zawartość ołowiu, dla wszystkich 721 prób wynosi 17,28 mg/kg.
Między obrębami średnie zawartości wykazują zróŜnicowanie od 10,21 mg/kg
w Goli (G. Lubin) do 29,93 mg/kg w Trzebczu (G. Polkowice).
NajwyŜszymi średnimi zawartościami ołowiu charakteryzowały się niŜej
wymieniona obręby (po 2 z rejonu gminy):
o Grodowiec – 18,8 mg/kg,
o Toszowice – 22,62 mg/kg,
o Mleczno – 21,21 mg/kg,
29
o Dąbrowa Górna – 15,53 mg/kg,
Ocena zawartości ołowiu, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe
85,7%
gleb
charakteryzuje
się
naturalną
zawartością
miedzi
(0º zanieczyszczenia),
14,1%
wykazuje
podwyŜszoną
zawartość
(Iº zanieczyszczenia), a tylko w 1 próbie badania wykazały IIIº - średnie
zanieczyszczenie (próba nr 526, Trzebcz).
W poniŜszym zestawieniu zawarto informacje dotyczące udziału stopni
zanieczyszczenia ołowiem, w rejonach badawczych poszczególnych gmin.
Gmina
0º
Iº
IIº
IIIº
Polkowice
85,2
14,2
0
0,6
Grębocice
85,8
14,2
0
0
Rudna
77,2
22,8
0
0
Lubin
97,3
2,7
0
0
Badania wykazały przekroczenie wartości dopuszczalnej ołowiu (100
mg/kg), określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska w 2 próbach:
- w próbie nr 526, w obrębie Trzebcz (G. Polkowice),
- w próbie nr 582, w obrębie Grodziszcze (G. Grębocice).
Syntetyczne zestawienie wyników badań ołowiu w glebie, dla rejonów
badawczych 4 gmin, zestawiono w tabeli 18 i 19 oraz przestawiono na wykresie
4.
mg/kg
Wykres 4. Średnie zawartości ołowiu
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
19.39
18.84
17.28
16.87
13.5
Gmina
Polkowice
Gmina
Grębocice
Gmina Rudna
30
Gmina Lubin
Obszar badań (4
gminy)
Tabela 18. Syntetyczne zestawienie zawartości ołowiu całkowitego
Obręb
Średnie
arytmetyczne
NajniŜsza
NajwyŜsza
– mg/kg –
Gmina Polkowice
Komorniki
3,2
38,0
15,56
Tarnówek
3,2
55,1
18,11
śuków
9,49
23,6
16,29
śelazny Most
9,7
48,5
20,27
Dąbrowa
14,5
63,6
21,52
Trzebcz
10,99
149
29,93
Rejon gminy
3,2
149,0
18,84
Gmina Grębocice
Grodowiec
3,2
35,4
18,8
Krzydłowice
3,2
35,0
15,11
Grodziszcze
3,2
130,0
16,68
Stara Rzeka
9,09
26,8
16,79
Proszyce
11,7
40,2
20,06
Rejon gminy
3,2
130,0
16,87
Gmina Rudna
Rudna
3,2
52,88
20,47
Stara Rudna
3,2
39,5
20,43
Rynarcice
3,2
36,59
19,34
Mleczno
3,2
45,6
21,21
Juszowice
8,68
21,5
14,36
Toszowice
3,86
42,8
22,62
Koźlice
9,55
26,82
15,83
Gwizdanów
6,14
37,5
19,01
Brodów
10,1
29,4
17,69
Radomiłów
10,0
22,4
16,11
Rejon gminy
3,2
52,88
19,39
Gmina Lubin
Składowice
8,38
30,4
14,73
Ustronie
3,2
24,6
11,69
Księginice
3,2
24,0
13,99
Gola
3,2
30,0
10,21
Dąbrowa Górna
9,2
35,7
15,53
Rejon gminy
3,2
35,7
13,5
Obszar badań
3,2
149,0
17,28
31
Tabela 19. Ocena zawartości ołowiu całkowitego
Obręb
0º
Iº
IIº
Gmina Polkowice
Komorniki
44
5
0
Tarnówek
32
5
0
śuków
13
2
0
śelazny Most
18
4
0
Dąbrowa
15
4
0
Trzebcz
10
2
0
Rejon gminy
132
22
0
Gmina Grębocice
Grodowiec
21
7
0
Krzydłowice
45
9
0
Grodziszcze
25
2
0
Stara Rzeka
16
1
0
Proszyce
14
1
0
Rejon gminy
121
20
0
Gmina Rudna
Rudna
32
19
0
Stara Rudna
23
9
0
Rynarcice
31
8
0
Mleczno
19
7
0
Juszowice
14
2
0
Toszowice
17
5
0
Koźlice
15
1
0
Gwizdanów
10
2
0
Brodów
14
2
0
Radomiłów
11
0
0
Rejon gminy
186
55
0
Gmina Lubin
Składowice
49
1
0
Ustronie
32
1
0
Księginice
50
1
0
Gola
24
0
0
Dąbrowa
24
2
0
Górna
Rejon gminy
179
5
0
Obszar badań
618
102
0
32
IIIº
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
7.3.5. Cynk całkowity
Naturalna zawartość cynku w glebach zmienia się w zaleŜności od
gatunku gleb, wykazując równieŜ zaleŜność od składu granulometrycznego
i zawartości substancji organicznej. Związki cynku w glebie wykazują duŜą
rozpuszczalność, a przemieszczaniu i pobieraniu cynku sprzyja niski odczyn.
Głównym antropogenicznym źródłem zanieczyszczenia gleb cynkiem jest
opad pyłów metalonośnych. W rejonach intensywnej produkcji rolniczej
znaczne ilości cynku wprowadzane są do gleby w wyniku stosowania środków
grzybobójczych i w następstwie stosowania osadów ściekowych.
Zawartość cynku w zbadanych próbach glebowych mieści się
w przedziale od 2,8 mg/kg do 136 mg/kg (próba nr 457, Koźlice).
NajwyŜszą zawartością cynku charakteryzują się próby w wymienionych
poniŜej obrębach (po 2 obręby z rejonów 4 gmin):
o Koźlice – 136,0 mg/kg,
o Rynarcice – 106,0 mg/kg,
o Księginice – 97,4 mg/kg.
Średnia zawartość cynku, wyliczona dla wszystkich zbadanych prób
glebowych (721 szt.), odpowiada wartości 27,2 mg/kg.
Średnie w poszczególnych obrębach wykazują dość duŜe zróŜnicowanie,
od 21,1 mg/kg w obrębie Komorniki (G. Polkowice) do 39,17 mg/kg w obrębie
Gwizdanów (G. Rudna).
W rejonach poszczególnych gmin najwyŜszymi średnimi zawartościami
cynku charakteryzują się niŜej wymienione obręby (po 2 z rejony gminy):
o Tarnówek – 25,89 mg/kg,
o Gwizdanów – 39,17 mg/kg,
o Koźlice – 33,27 mg/kg,
33
o Dąbrowa Górna – 28,97 mg/kg.
Ocena zawartości cynku, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe
97,8% zbadanych gleb wykazuje naturalną zawartość tego metalu
(0º zanieczyszczenia).
1,9%
wykazuje
podwyŜszoną
zawartość
(Iº zanieczyszczenia), a 2 próbach (0,3%) badania wykazały IIº - słabe
zanieczyszczenie (Rynarcice, próba nr 130 i Gola, próba nr 227).
Informacje dotyczące udziału stopni zanieczyszczenia gleb cynkiem (0º, Iº
i IIº), w rejonach badawczych poszczególnych gmin, zestawiono poniŜej.
Gmina
0º
97,4
97,2
97,5
99,0
Polkowice
Grębocice
Rudna
Lubin
Iº
2,6
2,8
2,1
0,5
IIº
0
0
0,4
0,5
Badania nie wykazały przekroczenia wartości dopuszczalnej cynku
(300 mg/kg), określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska, w Ŝadnej
zbadanej próbie glebowej
Wyniki badań cynku, dla rejonów badawczych 4 gmin, syntetycznie
zestawiono w tabeli 20 i 21 oraz przedstawiono na wykresie 5.
Wykres 5. Średnie zawartości cynku
28.97
29
27.85
28
27.45
27.2
mg/kg
27
26
25
24.26
24
23
22
21
Gmina
Polkowice
Gmina
Grębocice
Gmina Rudna
34
Gmina Lubin
Obszar badań (4
gminy)
Tabela 20. Syntetyczne zestawienie zawartości cynku całkowitego
Obręb
Średnie
arytmetyczne
NajniŜsza
NajwyŜsza
– mg/kg –
Gmina Polkowice
Komorniki
5,37
61,2
21,1
Tarnówek
12,7
63,8
25,89
śuków
12,1
33,8
23,06
śelazny Most
8,31
46,9
22,59
Dąbrowa
10,1
65,5
23,51
Trzebcz
20,67
65,2
36,83
Rejon gminy
5,37
65,5
24,26
Gmina Grębocice
Grodowiec
9,85
71,8
33,44
Krzydłowice
9,28
63,4
28,04
Grodziszcze
2,8
121,0
25,73
Stara Rzeka
12,1
53,0
26,42
Proszyce
18,38
64,5
32,72
Rejon gminy
2,8
121,0
28,97
Gmina Rudna
Rudna
5,59
84,69
23,96
Stara Rudna
9,65
54,15
24,31
Rynarcice
14,9
106,0
33,21
Mleczno
14,6
44,4
26,02
Juszowice
11,3
38,4
21,36
Toszowice
14,8
69,7
28,37
Koźlice
12,7
136,0
33,27
Gwizdanów
20,2
75,0
39,17
Brodów
16,0
68,16
31,39
Radomiłów
10,6
77,6
24,46
Rejon gminy
5,59
136,0
27,85
Gmina Lubin
Składowice
9,35
67,5
28,71
Ustronie
5,88
50,32
21,52
Księginice
9,71
97,4
26,01
Gola
10,2
107,0
34,41
Dąbrowa Górna
6,66
46,8
28,97
Rejon gminy
5,88
107,0
27,45
Obszar badań
2,8
136,02
27,20
35
Tabela 21. Ocena zawartości cynku całkowitego
Obręb
0º
Iº
IIº
Gmina Polkowice
Komorniki
48
1
0
Tarnówek
35
2
0
śuków
15
0
0
śelazny Most
22
0
0
Dąbrowa
19
0
0
Trzebcz
12
1
0
Rejon gminy
151
4
0
Gmina Grębocice
Grodowiec
26
2
0
Krzydłowice
53
1
0
Grodziszcze
26
1
0
Stara Rzeka
17
0
0
Proszyce
15
0
0
Rejon gminy
137
4
0
Gmina Rudna
Rudna
50
1
0
Stara Rudna
31
1
0
Rynarcice
38
0
1
Mleczno
26
0
0
Juszowice
16
0
0
Toszowice
22
0
0
Koźlice
14
2
0
Gwizdanów
12
0
0
Brodów
15
1
0
Radomiłów
11
0
0
Rejon gminy
235
5
1
Gmina Lubin
Składowice
50
0
0
Ustronie
33
0
0
Księginice
50
1
0
Gola
23
0
1
Dąbrowa Górna
26
0
0
Rejon gminy
182
1
1
Obszar badań
705
14
2
36
7.3.6. Rtęć całkowita
Całkowita zawartość rtęci w wierzchniej warstwie gleb jest bardzo mała.
Rtęć jest zatrzymywana w glebie skutkiem adsorpcji jonów rtęci przez
substancje organiczne i mineralne, wskutek powstawania wiązań rtęci
z połączeniami organicznymi oraz tworzenia trudno rozpuszczalnych związków,
jak siarczki, fosforany i węglany.
Wzrost stęŜenia rtęci moŜe zachodzić w glebach zarówno pod wpływem
czynników geologicznych (np. migracji rtęci ze złoŜa rudnego), jak i w wyniku
działalności
antropogenicznej,
np.
przemysłu
metalurgicznego,
elektrotechnicznego i inne.
Rośliny pobierają rtęć z gleby, jak równieŜ bezpośrednio z powietrza.
Pobieranie rtęci przez rośliny z gleby uzaleŜnione jest od formy i ilości tego
pierwiastka w glebie.
W ramach wykonanych badań gleb zawartość rtęci określono w 200
próbach, pobranych w kaŜdym wytypowanym do badań obrębie (zestaw 1).
W zbadanych glebach zawartość rtęci całkowitej wahała się w przedziale od
0,007 mg/kg, próba nr 100 z obrębu Mleczno do 0,12 mg/kg, próba nr 192
z obrębu Księginice (zestaw 4).
Średnia zawartość rtęci, w glebach badanego obszaru 4 gmin, wynosi
0,027 mg/kg, a zakres średnich obliczony dla poszczególnych gmin kształtuje
się od 0,026 mg/kg – gmina Rudna, do 0,029 mg/kg – gmina Grębocice.
Średnie zawartości rtęci w glebach zbadanych obszarów gminnych wykazują
bardzo małe zróŜnicowanie (wykres ). W tabeli 22 zestawiono analitycznie
uzyskane wyniki badań tego pierwiastka.
Tabela 22. Analityczne zestawienie wyników badań rtęci
Gmina
NajniŜsza
NajwyŜsza
Polkowice
Grębocice
Rudna
Lubin
Obszar badań
0,013
0,010
0,007
0,008
0,007
0,050
0,056
0,082
0,12
0,12
Średnie
arytmetyczne
– mg/kg –
0,028
0,029
0,026
0,028
0,027
NajwyŜsze zawartości rtęci wyszczególnione w tabeli 22, badania wykazały
w próbach niŜej wymienionych obrębów:
- zawartość 0,050 mg/kg w obrębie Dąbrowa (próba nr 540),
- zawartość 0,056 mg/kg w obrębie Stara Rzeka (próba nr 486),
- zawartość 0,082 mg/kg w obrębie Stara Rudna (próba nr 65),
- zawartość 0,120 mg/kg w obrębie Księginice (próba nr 192).
37
Badania nie wykazały przekroczenia dopuszczalnego stęŜenia rtęci
(2 mg/kg), określonego Rozporządzeniem Ministra Środowiska, w Ŝadnej
zbadanej próbie glebowej.
mg/kg
Wykres 6. Średnie zawartości rtęci
0.029
0.0285
0.028
0.0275
0.027
0.0265
0.026
0.0255
0.025
0.0245
0.029
0.028
0.027
0.027
0.026
Gmina
Polkowice
Gmina
Grębocice
Gmina
Rudna
38
Gmina Lubin
Obszar
badań (4
gminy)
7.3.7. Arsen całkowity
Zawartość arsenu w glebach jest dość zróŜnicowana, a zakres średnich
wartości waha się od 0,2 do 16 mg/kg. Wszystkie związki i minerały arsenu są
łatwo rozpuszczalne, szczególnie w glebach kwaśnych o warunkach
redukcyjnych. ZróŜnicowanie form arsenu w glebach zaleŜy nie tylko od
warunków oksydo – redukcyjnych, ale takŜe od procesów mikrobiologicznych.
Główne źródła zanieczyszczenia gleb arsenem związane są z hutnictwem
metali, spalaniem węgla oraz ze stosowaniem preparatów ochrony roślin. Za
naturalne zawartość tego pierwiastka w glebach bielicowych Polski przyjmuje
się średnio 2 mg/kg, w glebach gliniastych 4,5 mg/kg, a w glebach organicznych
10 mg/kg.
Nadmierne ilości arsenu w glebach stwierdza się przede wszystkim
w poziomach powierzchniowych.
Biologiczna rola arsenu w roślinach nie jest do końca wyjaśniona. Arsen
jest łatwo pobierany przez roślin i podlega nagromadzeniu, szczególnie w
korzeniach i bulwach.
Dopuszczalna zawartość arsenu w glebach uŜytkowanych rolniczo
odpowiada wartości 20 mg/kg – wg Rozporządzenia Ministra Środowiska.
Zgodnie z metodyką laboratoryjną, granicą oznaczalności dla arsenu
całkowitego jest 10,0 mg/kg s.m. gleby.
W obszarze Gminy Polkowice zawartość arsenu zbadano w 41 próbach
glebowych. Tylko 2 próby charakteryzowały się zawartością arsenu powyŜej
granicy oznaczalności:
- w obrębie Komorniki próba nr 294 – 11,2 mg/kg,
- w obrębie śelazny Most próba nr 555 – 22,0 mg/kg.
W obszarze Gminy Grębocice zawartość arsenu zbadano w 40 próbach. W 37
próbach zawartość arsenu była poniŜej 10 mg/kg, a w 3 próbach powyŜej
granicy oznaczalności:
- w obrębie Grodowiec próba nr 360 – 10,1 mg/kg,
- w obrębie Krzydłowice próba nr 399 – 10,8 mg/kg,
- w obrębie Proszyce próba nr 492 – 10,9 mg/kg.
W obszarze Gminy Rudna zawartość arsenu zbadano w 64 próbach. Tylko
w 2 próbach zawartość arsenu była wyŜsza od granicy oznaczalności (10
mg/kg):
- w obrębie Juszowice próba nr 464 – 10,1 mg/kg,
- w obrębie Koźlice próba nr 459 – 14,7 mg/kg.
W obszarze Gminy Lubin zawartość arsenu oznaczono w 55 próbach.
Badania wykazały, Ŝe w 4 próbach zawartość jest powyŜej granicy
oznaczalności (10 mg/kg):
- w obrębie Składowice próba nr 133 – 10,8 mg/kg,
39
- w obrębie Księginice próba nr 448 – 11,6 mg/kg,
- w obrębie Dąbrowa Górna próba nr 244 – 15,4 mg/kg,
- w obrębie Dąbrowa Górna próba nr 246 – 15,4 mg/kg.
W Ŝadnej zbadanej próbie glebowej nie stwierdzono przekroczenia
dopuszczalnego stęŜenia arsenu – 20 mg/kg, określonego Rozporządzeniem
Ministra Środowiska.
Gleby w obszarze badawczym 4 gmin nie wykazują zanieczyszczenia
arsenem, a stwierdzone badaniami zawartości odpowiadają wartościom
stwierdzanym w glebach niezanieczyszczonych.
40
7.3.8. Porównanie wyników badań gleb (zawartość Cu, Cd, Pb, Zn) dla
dwóch okresów badań – 2002 rok i 2007rok.
W latach 2001 – 2002 Instytut Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa
w Puławach wykonał badania gleb połoŜonych na terenie 13 obrębów,
w obszarze czterech gmin znajdujących się wokół zbiornika odpadów
poflotacyjnych „śelazny Most”. Łącznie pobrano 300 prób glebowych:
- z obszaru gminy Polkowice 67 prób,
- z obszaru gminy Grębocice 66 prób
- z obszaru gminy Rudna 78 prób,
- z obszaru gminy Lubin 89 prób.
W próbach glebowych z metali cięŜkich oznaczono miedź, kadm, ołów
i cynk.
Wyniki badań gleb, dotyczące zawartości metali cięŜkich (Cu, Cd, Pb,
Zn), uzyskane w latach 2001 – 2002 (w dalszej części skrótowo – w roku 2002)
porównano z wynikami uzyskanymi w ramach aktualnie wykonanego zadania
(w dalszej części skrótowo – w roku 2007).
W tabeli 23 wymieniono obręby i podano ilości prób glebowych dla roku
2002 i 2007.
Tabela 23. Lokalizacja pobranych prób glebowych
Ilość prób glebowych
Gmina/obręb
2002r.
2007r.
Gmina Polkowice
Komorniki
38
49
Tarnówek
22
37
śuków
7
15
Gmina Grębocice
Grodowiec
8
28
Krzydłowice
58
54
Gmina Rudna
Rudna
49
51
Stara Rudna
6
32
Rynarcice
14
39
Mleczno
7
26
Toszowice
2
22
Gmina Lubin
Skłądowice
39
50
Ustronie
14
33
Księginice
36
51
Razem
300
487
41
Uwaga – w rozdziale tym, do porównania – analizy wyników badań,
w odniesieniu do roku 2007 uwzględniono tylko te obręby (13 spośród 26), w
których wykonano badania w roku 2002.
Ocenę uzyskanych wyników zawartości metali cięŜkich dokonano tylko
w odniesieniu do granicznych zawartości metali cięŜkich wg IUNG (stopnie
zanieczyszczenia), gdyŜ do września 2002 roku nie było aktualne
Rozporządzenie Ministra Środowiska dotycz. standardów jakości gleb.
Miedź całkowita
Analiza zawartości miedzi w odniesieniu do pojedynczych prób wykazuje
w 3 gminach przypadki wyŜszej zawartości w roku 2002, w porównaniu do
2007r. Tylko w obszarze gminy Polkowice najniŜsza i najwyŜsza zawartość
miedzi jest minimalnie wyŜsza w 2007r.
Średnie zawartości dla 4 gmin i całego obszaru badań są wyŜsze dla
2002r.
Ocena zawartości miedzi wg IUNG w odniesieniu do 2 okresów badań
wykazała, Ŝe udział zbadanych gleb w stopniach zanieczyszczenia jest
następujący:
0º w 2007r. – 77,2%, w 2002r. – 82,4%,
Iº w 2007r. – 22,4%, w 2002r. – 15,3%,
IIº w 2007r. – 0,4%, w 2002r. – 2,0%,
IIIº w 2007r. – 0%, w 2002r. – 0%,
IVº w 2007r. – 0%, w 2002r. – 0,3%.
Syntetyczne informacje dotyczące zawartości miedzi, dla dwóch w/w
okresów, zamieszczono w tabeli 24 i 25.
42
Tabela 24. Syntetyczne zestawienie wyników badań miedzi dla 2 okresów
badań – 2002r. i 2007r.
Gmina
Rok
Przedział zawartości – mg/kg
Średnia
badań
arytmetyczna –
NajniŜsza
NajwyŜsza
mg/kg –
2007
4,18
50,2
15,82
Polkowice
2002
3,7
49,5
16,62
2007
3,54
42,0
12,61
Grębocice
2002
7,7
113,0
15,76
2007
3,06
42,0
11,59
Rudna
2002
6,2
44,2
15,48
2007
2,4
13,3
7,54
Lubin
2002
3,7
24,0
10,05
2007
2,4
50,2
11,53
Obszar badań
2002
3,7
113,0
14,49
Tabela 25. Ocena stanu zanieczyszczenia gleb miedzią wg IUNG
Gmina
Rok Ilość prób Stopnie zanieczyszczenia - % udział
badań zbadanych
0
I
II
III
IV
2007
101
62,4
36,6
1
0
0
Polkowice
2002
67
70,1
23,9
6
0
0
2007
82
62,2
37,8
0
0
0
Grębocice
2002
66
83,3
15,2
0
0
1,5
2007
170
77,0
22,4
0,6
0
0
Rudna
2002
78
75,6
21,8
2,6
0
0
2007
134
97,8
2,2
0
0
0
Lubin
2002
89
96,6
3,4
0
0
0
Obszar
2007
487
77,2
22,4
0,4
0
0
badań
2002
300
82,4
15,3
2,0
0
0,3
43
Kadm całkowity
Analiza uzyskanych wyników z 2 okresów badań daje informacje, Ŝe dla
rejonów 3 gmin zawartości kadmu są wyŜsze w roku 2007 (najwyŜsze –
w pojedynczych próbach i średnie):
Gmina
Grębocice
Rudna
Lubin
NajwyŜsze zawartości
2007r.
2002r.
1,09
0,59
1,41
0,52
1,46
0,68
Średnia zawartość
2007r.
2002r.
0,37
0,24
0,32
0,21
0,30
0,22
W gminie Polkowice stwierdzono wyŜszą zawartość w pojedynczej
próbie w 2002r., a średnią zawartość wyŜszą w 2007r.
Analizując średnie zawartości kadmu, obliczone dla poszczególnych
obrębów, zwraca uwagę wzrost średnich zawartości kadmu w roku 2007,
w porównaniu do roku 2002, w niŜej wymienionych obrębach:
- Krzydłowice (G. Grębocice),
- Rudna, Rynarcice, Mleczno, Toszowice (G. Rudna),
- Składowice, Ustronie (G. Lubin).
Udział poszczególnych stopni zanieczyszczenia w zbadanych glebach był
następujących:
0º w 2007r. – 88,1%, w 2002r. – 91,0%,
Iº w 2007r. – 11,3%, w 2002r. – 9,0%,
IIº w 2007r. – 0,6%, w 2002r. – 0%,
Syntetyczne informacje dotyczące zawartości kadmu, dla roku 2007
i 2002, zamieszczono w tabeli 26 i 27.
44
Tabela 26. Syntetyczne zestawienie wyników badań kadmu dla 2 okresów
badań – 2002r. i 2007r.
Gmina
Rok
Średnia
badań
arytmetyczna –
NajniŜsza
NajwyŜsza
mg/kg –
2007
0,3
0,52
0,30
Polkowice
2002
0,08
0,68
0,24
2007
0,3
1,09
0,37
Grębocice
2002
0,07
0,59
0,24
2007
0,3
1,41
0,32
Rudna
2002
0,07
0,56
0,21
2007
0,3
1,46
0,30
Lubin
2002
0,08
0,68
0,22
2007
0,3
1,46
0,32
Obszar badań
2002
0,07
0,56
0,23
Tabela 27. Ocena stanu zanieczyszczenia gleb kadmem wg IUNG
Gmina
badań zbadanych
0
I
II
III
IV
2007
101
97,0
3,0
0
0
0
Polkowice
2002
67
88,1
11,9
0
0
0
2007
82
78,0
22,0
0
0
0
Grębocice
2002
66
92,4
7,6
0
0
0
2007
170
87,1
11,7
1,2
0
0
Rudna
2002
78
89,7
10,3
0
0
0
2007
134
88,8
10,5
0,7
0
0
Lubin
2002
89
93,3
6,7
0
0
0
Obszar
2007
487
88,1
11,3
0,6
0
0
badań
2002
300
91,0
9,0
0
0
0
45
Ołów całkowity
Ocena wyników zawartości ołowiu w glebie, odniesiona do 2002 r.
i 2007r., wykazuje minimalny wzrost średniej zawartości tego metalu tylko dla
rejonu gminy Polkowice:
- w 2002r. 17,7 mg/kg,
- w 2007r. 18,84 mg/kg.
W pozostałych rejonach 3 gmin średnie zawartości ołowiu były minimalnie
niŜsze w 2007r. (tabela 28).
Średnie zawartości ołowiu dla poszczególnych obrębów wykazały wyŜsze
wartości w 2007r., w porównaniu do 2002r., w poniŜszych miejscowościach:
- Stara Rudna, Rynarcice, Mleczno, Toszowice (G. Rudna),
- Składowice (G. Lubin).
Udział stopni zanieczyszczenia gleb ołowiem, dla roku 2007 i 2002, jest
następujących:
0º w 2007r. – 83,8%, w 2002r. – 97,3%,
Iº w 2007r. – 16,2%, w 2002r. – 2,7%.
Syntetyczne informacje dotyczące zawartości ołowiu, dla roku 2007
46
Tabela 28. Syntetyczne zestawienie wyników badań ołowiu dla 2 okresów
badań – 2002r. i 2007r.
Gmina
Rok
Średnia
badań
arytmetyczna –
NajniŜsza
NajwyŜsza
mg/kg –
2007
3,2
149,0
18,84
Polkowice
2002
8,1
51,0
17,7
2007
3,2
130,0
16,87
Grębocice
2002
9,1
59,7
19,27
2007
3,2
52,88
19,39
Rudna
2002
8,1
63,0
20,44
2007
3,2
35,7
13,5
Lubin
2002
8,1
51,0
15,49
2007
3,2
149,0
17,23
Obszar badań
2002
8,1
63,0
18,10
Tabela 29. Ocena stanu zanieczyszczenia gleb ołowiem wg IUNG
Gmina
badań zbadanych
0
I
II
III
IV
2007
101
88,1
11,9
0
0
0
Polkowice
2002
67
100
0
0
0
0
2007
82
80,5
19,5
0
0
0
Grębocice
2002
66
97,0
3,0
0
0
0
2007
170
71,8
28,2
0
0
0
Rudna
2002
78
94,9
5,1
0
0
0
2007
134
97,8
2,2
0
0
0
Lubin
2002
89
97,8
2,2
0
0
0
Obszar
2007
487
83,8
16,2
0
0
0
badań
2002
300
97,3
2,7
0
0
0
47
Cynk całkowity
Ocena zawartości cynku dla 2002r. i 2007r. wykazuje spadek zawartości
tego metalu dla okresu badań 2007r. – odnosi się to do najwyŜszych zawartości
stwierdzonych w pojedynczych próbach i do wartości średnich dla obszarów
badawczych w 4 gminach.
Średnie zawartości cynku, obliczone dla poszczególnych obrębów,
wykazywały tylko 1 przypadek (spośród 13) wyŜszej zawartości – w obrębie
Toszowice – 2007r. W pozostałych 12 obrębach średnie zawartości w 2007r.
były niŜsze w porównaniu do średnich z 2002r.
Ocena zawartości cynku, dokonana wg zaleceń IUNG wykazała, Ŝe udział
poszczególnych stopni zanieczyszczenia jest następujących:
0º w 2007r. – 97,9%, w 2002r. – 91,6%,
Iº w 2007r. – 1,9%, w 2002r. – 6,7%.
IIº w 2007r. – 0,2%, w 2002r. – 1,7%.
Syntetyczne informacje dotyczące zawartości cynku, dla roku 2007
48
Tabela 30. Syntetyczne zestawienie wyników badań cynku dla 2 okresów
badań – 2002r. i 2007r.
Gmina
Rok
Średnia
badań
arytmetyczna –
NajniŜsza
NajwyŜsza
mg/kg –
2007
5,37
63,8
24,26
Polkowice
2002
9,8
361,7
41,1
2007
9,28
71,8
28,97
Grębocice
2002
17,2
211,7
43,61
2007
5,59
106,0
27,85
Rudna
2002
13,3
126,7
38,17
2007
5,88
97,4
27,45
Lubin
2002
12,8
107,7
36,78
2007
2,8
136,0
27,18
Obszar badań
2002
9,8
361,7
39,61
Tabela 31. Ocena stanu zanieczyszczenia gleb cynkiem wg IUNG
Gmina
badań zbadanych
0
I
II
III
IV
2007
101
97
3
0
0
0
Polkowice
2002
67
89,6
8,9
1,5
0
0
2007
82
96,3
3,7
0
0
0
Grębocice
2002
66
90,9
6,1
3
0
0
2007
170
98,2
1,2
0,6
0
0
Rudna
2002
78
92,3
6,4
1,3
0
0
2007
134
99,2
0,8
0
0
0
Lubin
2002
89
93,3
5,6
1,1
0
0
Obszar
2007
487
97,9
1,9
0,2
0
0
badań
2002
300
91,6
6,7
1,7
0
0
49
7.4. Zawartość siarki w glebie
W glebie siarka występuje w związkach mineralnych i organicznych. Do
oceny zawartości siarki w glebie, zaopatrzenia roślin w ten składnik oraz
zagroŜenia agrosystemów jej nadmiarem bierze się pod uwagę trzy formy
występowania tego pierwiastka, a mianowicie:
- siarkę ogólną,
- siarkę organiczną,
- siarkę siarczanową.
Siarka ogólna (całkowita) obejmuje zawartość mineralnych
i organicznych związków tego pierwiastka występujących w glebie. Do
mineralnych związków siarki naleŜą przede wszystkim siarczany: siarczan
magnezu, wapnia, potasu i sodu. Siarczany te są pochodnymi tlenowych
przemian siarki uwalnianej w procesach wietrzenia skał, mineralizacji substancji
organicznej oraz siarki wprowadzonej do gleby z nawozami, opadami
atmosferycznymi i emisją SO2.
Siarka organiczna w glebie jest składnikiem komórek Ŝywych
organizmów oraz złoŜonych struktur cząstek związków organicznych;
w większości są to połączenia z węglem wchodzące w skład próchnicy.
Siarka siarczanowa charakteryzuje się duŜą rozpuszczalnością i stanowi
bezpośrednie źródło pokarmowe dla roślin, a przy wyŜszych stęŜeniach jest
przyczyną procesów zakwaszenia gleb. Ta forma siarki jest równieŜ
wskaźnikiem antropogenicznego zanieczyszczenia środowiska glebowego.
Do najbardziej negatywnych skutków zasiarczenia gleb naleŜy ich
zakwaszenie, zwiększenie niedoboru przyswajalnych składników pokarmowych,
naruszenie równowagi jonowej, zwiększenie akumulacji pierwiastków
fitotoksycznych (między innymi metali cięŜkich) oraz zmiana chemizmu wód
glebowo – gruntowych.
7.4.1. Kryteria oceny zawartości siarki siarczanowej
Poziom zawartości siarki w glebach badanego obszaru oceniono na
podstawie zawartości siarki siarczanowej (S-SO4). Siarka siarczanowa będąc
bezpośrednim źródłem siarki dla roślin, jest miarą dostępności tego składnika w
glebie.
Przy wycenie gleb pod względem zawartości siarki siarczanowej
wykorzystano liczby graniczne (graniczne zawartości) kwalifikujące zbadane
gleby do jednego z czterech stopni zawartości tej formy składnika (tab. 32):
- stopień zawartości I – zawartość niska,
- stopień zawartości II – zawartość średnia,
- stopień zawartości III – zawartość wysoka,
- stopień zawartości IV – zawartość podwyŜszona wskutek
antropopresji.
50
Stopnie I, II i III określają poziom naturalnej zawartości siarki
siarczanowej w glebie, natomiast stopień IV wskazuje na podwyŜszoną
zawartość tej formy siarki wskutek antropopresji i informuje o skutkach
podwyŜszonej lub wysokiej emisji siarki ze źródeł lokalnych, bądź z dalekiego
transportu SO2.
Tabela 32. Graniczne zawartości siarki siarczanowej (mg/100 g)x
Stopień zawartości
Grupy gleb
I
II
III
IV
Gleby bardzo lekkie (gbl) i gleby
lekkie (gl) (0 – 20 % frakcji < 0,02mm)
≤ 1,5
1,6 – 2,5 2,6 – 3,5
> 3,5
Gleby średnie (gs) (21 – 35 % frakcji <
0,02 mm)
≤ 2,0
2,1 – 3,0 3,1 – 4,0
> 4,0
Gleby cięŜkie (gc) (> 35 % frakcji <
≤ 2,5 2,6 – 3,5 3,6 – 5,0
> 5,0
0,02 mm)
x)
opracowanie IUNG pt. “Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia
gleb- Metale cięŜkie, siarka, WWA” 1995r.
7.4.2. Zawartość siarki siarczanowej
Zawartość siarki siarczanowej, w ogólnej ilości 721 prób glebowych,
wykazała zróŜnicowanie od 0,89 do 3,54 mg/100g.
Średnia zawartość tej formy siarki, odnosząca się do wszystkich 721 prób,
wynosi 2,08 mg/100g. NajniŜszą średnią zawartość siarki wykazały próby
z obrębu Rynarcice (G. Rudna) – 1,27 mg/100g, najwyŜszą średnią próby
z obrębu Ustronie (G. Lubin) 2,75 mg/100g.
PoniŜej wymieniono po 3 obręby z rejonu kaŜdej gminy, które wykazują
się najwyŜszymi średnimi zawartościami siarki siarczanowej:
o Tarnówek – 2,54 mg/100g,
o śelazny Most – 2,51 mg/100g,
o Komorniki – 2,38 mg/100g,
o Krzydłowice - 2,37 mg/100g,
o Stara Rzeka – 2,2 mg/100g,
o Grodowiec – 1,82 mg/100g,
o Gwizdanów – 2,37 mg/100g,
o Stara Rudna – 2,31 mg/100g,
o Radomiłów – 2,23 mg/100g,
51
o Ustronie – 2,75 mg/100g,
o Księginice – 2,07 mg/100g,
o Składowice – 2,07 mg/100g.
Ocena zawartości siarki siarczanowej, dokonana wg zaleceń IUNG
wykazała, Ŝe:
- 26,9% zbadanych gleb wykazuje niski stopień zawartości,
- 53,3% średni stopień zawartości,
- 19,8% wysoki stopień zawartości.
PoniŜej zestawiono procentowy udział poszczególnych stopni zawartości
siarki siarczanowej, w rejonach badawczych 4 gmin.
Gmina
Stopień zawartości - % udział
Niska
Średnia
Wysoka
Polkowice
14,2
58,7
27,1
Grębocice
31,2
50,4
18,4
Rudna
34,9
48,5
16,6
Lubin
23,9
57,1
19,0
Obszar badań
26,9
53,3
19,8
Na uwagę zasługuje fakt, Ŝe w Ŝadnej próbie glebowej (spośród 721)
badania nie wykazały IVº stopnia zawartości siarki siarczanowej –
zawartości podwyŜszonej antropogenicznie.
Syntetyczne zestawienie wyników badań siarki siarczanowej zestawiono
w tabeli 33 i 34 oraz przedstawiono na wykresie 7.
Wykres 7. Udział stopni zawartości siarki siarczanowej
60
58.7
57.1
50.4
50
%
40
30
53.3
48.5
34.9
27.1
20 14.2
31.2
26.9
23.9
18.4
19
16.6
19.8
10
0
Gmina
Gmina
Polkowice Grębocice
Gmina
Rudna
Gmina
Lubin
52
Obszar
badań (4
gminy)
zawartość niska
zawartość średnia
zawartość wysoka
Tabela 33. Syntetyczne zestawienie zawartości siarki siarczanowej
Obręb
Średnie
arytmetyczne
NajniŜsza
NajwyŜsza
– 100g/kg –
Gmina Polkowice
Komorniki
1,77
3,07
2,38
Tarnówek
1,89
2,97
2,54
śuków
1,05
2,12
1,86
śelazny Most
1,64
3,17
2,51
Dąbrowa
0,99
2,89
1,56
Trzebcz
1,06
2,88
1,87
Rejon gminy
0,99
3,17
2,24
Gmina Grębocice
Grodowiec
0,97
2,74
1,82
Krzydłowice
0,89
3,22
2,37
Grodziszcze
0,89
2,12
1,51
Stara Rzeka
1,34
3,01
2,2
Proszyce
1,07
3,05
1,59
Rejon gminy
0,89
3,22
1,99
Gmina Rudna
Rudna
1,05
3,01
2,14
Stara Rudna
1,11
3,33
2,31
Rynarcice
1,02
2,01
1,27
Mleczno
1,16
3,17
2,13
Juszowice
1,07
2,64
1,92
Toszowice
1,17
3,33
2,19
Koźlice
1,77
2,77
2,18
Gwizdanów
2,13
2,82
2,37
Brodów
1,44
2,36
1,84
Radomiłów
1,16
2,64
2,23
Rejon gminy
1,02
3,33
2,0
Gmina Lubin
Składowice
1,16
3,01
2,07
Ustronie
1,89
3,23
2,75
Księginice
0,99
3,54
2,07
Gola
1,18
2,7
2,04
Dąbrowa Górna
0,93
2,12
1,39
Rejon gminy
0,93
3,54
2,09
Obszar badań
0,89
3,54
2,08
53
Tabela 34. Ocena zawartości siarki siarczanowej
Obręb
Iº
IIº
IIIº
Gmina Polkowice
Komorniki
1
33
15
Tarnówek
1
19
17
śuków
3
12
0
śelazny Most
0
14
8
Dąbrowa
12
6
1
Trzebcz
5
7
1
Rejon gminy
22
91
42
Gmina Grębocice
Grodowiec
10
16
2
Krzydłowice
5
28
21
Grodziszcze
17
10
0
Stara Rzeka
2
13
2
Proszyce
10
4
1
Rejon gminy
44
71
26
Gmina Rudna
Rudna
10
30
11
Stara Rudna
9
10
13
Rynarcice
36
3
0
Mleczno
6
14
6
Juszowice
6
9
1
Toszowice
6
11
5
Koźlice
1
13
2
Gwizdanów
0
11
1
Brodów
7
9
0
Radomiłów
3
7
1
Rejon gminy
84
117
40
Gmina Lubin
Składowice
11
34
5
Ustronie
0
12
21
Księginice
13
30
8
Gola
2
21
1
Dąbrowa
18
8
0
Górna
Rejon gminy
44
105
35
Obszar badań
194
384
143
54
IVº
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
7.5. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne w glebie
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne są to związki organiczne
o cząstkach zbudowanych z atomów węgla i wodoru. WWA reprezentują grupę
związków organicznych zawierających połączenia benzenowe. Wiele spośród
poznanych WWA wykazuje silne właściwości rakotwórcze i mutagenne.
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne mogą pochodzić ze źródeł
naturalnych i antropogennych. Źródłem naturalnych WWA w środowisku są
przemiany substancji organicznej, wybuchy wulkanów, poŜary i procesy
biosyntezy. Przyczyną antropogennej emisji węglowodorów jest przede
wszystkim niekorzystne oddziaływanie (emisja WWA do środowiska)
przemysły chemicznego, hutniczego, petrochemicznego, koksowniczego,
gazowniczego oraz transportu samochodowego. Związki te występują
powszechnie we wszystkich elementach środowiska naturalnego, ale większość
ich gromadzi się w glebie i w glebie najintensywniej przebiegają procesy
biodegradacji tych związków.
Informacje o poziomie zawartości WWA w glebie są niezbędne do oceny
ryzyka związanego z zanieczyszczeniem gleb, do oceny ryzyka hamowania
wzrostu roślin uprawnych i niekorzystnych zmian w plonowaniu. Związki te
z roślin mogą przedostawać się do łańcucha Ŝywieniowego człowieka. Badania
wykazały, Ŝe ponad 90% naraŜenia człowieka na WWA związane jest
z pobieraniem Ŝywności.
W ramach zleconego zadania Wykonawca pobrał i przebadał 110 prób
glebowych na zawartość w nich WWA. Uzyskane wyniki badań dotyczą sumy
9 węglowodorów aromatycznych: naftalen, fenantren, antracen, fluoranten,
chrysen,
benzo(a)antracen,
benzo(a)piren,
benzo(a)fluoranten,
benzo(ghi)perylen.
Wg Rozporządzenia Ministra Środowiska, dla gleb uŜytkowanych
rolniczo, dopuszczalne stęŜenie sumy 9 węglowodorów aromatycznych
odpowiada zawartości 1 mg/kg suchej masy gleby.
Badania wykonano zgodnie z Polską Normą PN-13877, metodą
wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją fluorescencyjną. Próby
gleby poddaje się ekstrakcji na automatycznym aparacie do ekstrakcji Soxhlet,
a następnie oczyszczeniu na kolumnach z tlenkiem glinu i zatęŜaniu na wyparce
do 1 ml.
Granicą oznaczalności jest 0,18 mg/kg suchej masy gleby. Zgodnie z zasadami
dobrej praktyki laboratoryjnej oznaczalność parametru powinna być trzy razy
niŜsza od najniŜszego dopuszczalnego stęŜenia (NDS); przyjęta przez
Wykonawcę granica oznaczalności (0,18 mg/kg) jest 5,6 razy niŜsza od NDS.
W obszarze Gminy Polkowice zawartość wielopierścieniowych węglowodorów
aromatycznych została zbadana w 28 próbach glebowych – ocena zawartości
w tabeli 35.
55
Tabela 35. Ocena zawartości WWA
Zawartość w mg/kg s.m.
Obręb
NajniŜsza
NajwyŜsza
Komorniki
< 0,18
1,52x
Tarnówek
< 0,18
5,98 x
śuków
0,19
1,02 x
śelazny Most
< 0,18
0,41
Dąbrowa
< 0,18
0,21
Trzebcz
< 0,18
0,80
x – dopuszczalne stęŜenie przekroczone
Tylko w 3 próbach (spośród 28) badania wykazały
dopuszczalnego stęŜenia WWA (1 mg/kg s.m.):
- w obrębie Komorniki w próbie nr 310 – 1,52 mg/kg,
- w obrębie Tarnówek w próbie nr 336 – 5,98 mg/kg,
- w obrębie śuków w próbie nr 358 – 1,02 mg/kg.
przekroczenie
W obszarze Gminy Grębocice zawartość WWA zbadano w 20 próbach – ocena
zawartości w tabeli 36.
Obręb
NajniŜsza
NajwyŜsza
Grodowiec
< 0,18
0,46
Krzydłowice
< 0,18
4,42 x
Grodziszcze
< 0,18
< 0,18
Stara Rzeka
< 0,18
0,32
Proszyce
< 0,18
0,18
Przekroczenie dopuszczalnego stęŜenia WWA (1 mg/kg s.m.), określonego
Rozporządzeniem, stwierdzono w 1 próbie glebowej (na 20 zbadanych):
- w obrębie Krzydłowice w próbie nr 388 – 4,42 mg/kg.
W obszarze Gminy Rudna zawartość WWA zbadano w 42 próbach glebowych
- ocena zawartości w tabeli 37.
Obręb
NajniŜsza
NajwyŜsza
Rudna
< 0,18
0,49
Stara Rzeka
< 0,18
< 0,18
56
Obręb
Rynarcice
Mleczno
Juszowice
Toszowice
Koźlice
Gwizdanów
Brodów
Radomiłów
NajniŜsza
NajwyŜsza
< 0,18
< 0,18
< 0,18
0,21
< 0,18
1,00
< 0,18
< 0,18
< 0,18
< 0,18
0,2
0,2
< 0,18
< 0,18
< 0,18
< 0,18
W przebadanych 42 próbach nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego
stęŜenia WWA. Tylko w 1 próbie (obręb Juszowice – próba nr 470) zawartość
WWA była na granicy dopuszczalnego stęŜenia – 1,00 mg/kg s.m.
W obszarze Gminy Lubin zawartość WWA zbadana została w 20 próbach
glebowych – ocena zawartości w tabeli 38.
Obręb
NajniŜsza
NajwyŜsza
Składowice
< 0,18
0,33
Ustronie
< 0,18
1,25 x
Księginice
< 0,18
0,60
Gola
< 0,18
0,26
Dąbrowa Górna
< 0,18
0,45
Przekroczenie
dopuszczalnego
stęŜenia
WWA,
określonego
Rozporządzeniem, stwierdzono tylko w 1 próbie (na 20 zbadanych):
- w obrębie Ustronie w próbie nr 228 – 1,25 mg/kg.
Wyniki badań stęŜenia WWA, w odniesieniu do kaŜdej z 110 prób glebowych,
podano w Zestawie 5.
57
7.6. Radioaktywność gleb
SkaŜenia promieniotwórcze są waŜną składową zagroŜeń ekologicznych
środowiska glebowego. Uwalniane izotopy promieniotwórcze, zarówno
naturalne jak i sztuczne, osadzają się na powierzchni ziemi, przenikają do gleby,
roślin, wód jak równieŜ do organizmów człowieka i zwierząt.
Aktywność radionukleidów wykazuje zróŜnicowanie, a uzaleŜniona jest od
naturalnych i sztucznie stworzonych warunków, np. hałdy, wysypiska, zbiorniki
odpadów i inne.
Badania radioaktywności gleb stanowią element oceny radiologicznej
środowiska w kontroli naraŜenia populacji na promieniowanie jonizujące.
O wielkości dawki pochłoniętej (efektywnej) w zasadniczy sposób (ca. 75%)
decydują naturalne pierwiastki promieniotwórcze znajdujące się w glebie.
Zmiany stęŜeń radioaktywności w glebie, w przypadku pierwiastków
naturalnych, związane są głównie z rozwojem przemysłu, a w przypadku
sztucznych pierwiastków promieniotwórczych z opadem globalnym i ich
rozpadem promieniotwórczym.
Śladowe ilości względnie trwałych izotopów potasu, uranu i toru (K-40,
U-238, Th-232) zawierają praktycznie wszystkie minerały. Poziom ich
promieniotwórczości jest róŜny dla róŜnych typów skał – względnie wysoki
moŜna odnotować w granicie, w skałach osadowych, a pośrednio w glebach.
W glebach naraŜonych na silne procesy erozyjne, stęŜenia radionuklidów
naturalnych są mniejsze, natomiast tam, gdzie procesy takie są mniej
intensywne, stęŜenia radionuklidów są większe, zbliŜone do stęŜeń
występujących w skałach, z których powstały te gleby.
Wyniki pomiarów globalnej aktywności beta, uzyskane z przebadania 100
prób glebowych, pobranych na obszarze czterech gmin zamieszczono
w zestawie 5.
Globalna aktywność beta w badanych glebach wykazywała zróŜnicowanie
stęŜeń, które w obszarach badawczych gmin były następujące:
- w zbadanych glebach obrębów Gminy Polkowice od 212 do 578
Bq/kg,
- w zbadanych glebach obrębów Gminy Grębocice od 304 do 568
Bq/kg,
- w zbadanych glebach obrębów Gminy Rudna od 252 do 660 Bq/ kg,
- w zbadanych glebach obrębów Gminy Lubin od 284 do 664 Bq/kg.
W wykonanych pomiarach najwyŜszą średnią wartość, wynoszącą 461
Bq/kg, stwierdzono w glebach z obszaru Gminy Lubin. W Gminie Grębocice
średnie stęŜenie globalnej aktywności beta wynosiło 418 Bq/kg, w Gminie
Rudna 416 Bq/kg, a w Gminie Polkowice 391 Bq/kg; średnie stęŜenie dla
całego badanego rejonu wynosi 424 Bq/kg suchej masy gleby (wykres 8).
Badania monitoringowe gleb Polski, prowadzone przez Instytut Uprawy
NawoŜenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
58
wykazały, Ŝe średnie wartości globalnej aktywności beta dla całego kraju
wynosiły:
- w 1995r. 541,2 Bq/kg,
- w 2000r. 547,0 Bq/kg,
- w 2005r. 549,0 Bq/kg.
W/w badania wykazały równieŜ, Ŝe średnia wartość globalnej aktywności
dla gleb Województwa Dolnośląskiego w 2005 roku wynosiła 654 Bq/kg gleby.
PoniŜej zestawiono obręby w gminach, w których badania wykazały najwyŜsze
stęŜenia globalnej aktywności beta w punkcie kontrolnym i najwyŜsze średnie
stęŜenia dla obrębu.
Tabela 39. NajwyŜsze i średnie stęŜenia radioaktywności
Gmina
Obręb
StęŜenie w Bq/kg gleby
NajwyŜsze
Średnie
Komorniki
578
435
Polkowice
Tarnówek
518
406
Grodowiec
568
517
Grębocice
Krzydłowice
560
424
Rynarcice
660
506
Stara Rudna
551
466
Rudna
Rudna
528
406
Toszowice
525
463
Składowice
664
495
Księginice
664
504
Lubin
Gola
555
444
Sąbrowa
500
479
W wykonanych pomiarach najwyŜszą wartość średnią, w odniesieniu do
obrębów, stwierdzono dla obrębu Grodowiec – 517 Bq/kg, a najwyŜszą średnią
gminną stwierdzono dla zbadanego obszaru Gminy Lubin – 461 Bq/kg.
Uzyskane średnie wartości radioaktywności gleb (dla obrębów, rejonów
gmin i całego obszaru badań) są niŜsze od średnich stęŜeń globalnej aktywności
beta w glebach całego kraju i województwa dolnośląskiego.
59
Wykres 8. Średnie stęŜenia globalnej aktywności beta
Bq/kg s.m. gleby
480
460
440
420
400
380
360
340
Gmina
Polkowice
Gmina
Grębocice
Gmina
Rudna
60
Gmina Lubin
Obszar
badań (4
gminy)
7.7. Zasolenie gleb
Zasolenie gleb związane jest z występowaniem w roztworze glebowym
kationów zasadowych. Wysoka zawartość kationów zaburza wymianę jonów
pomiędzy kompleksem sorpcyjnym, a roztworem glebowym.
Zasolenie powoduje wiele niekorzystnych zmian właściwości
fizykochemicznych gleb – niszczy jej strukturę, obniŜa potencjał wody
glebowej, powoduje wzrost ciśnienia osmotycznego roztworu i akumulację
niektórych jonów do wartości toksycznych dla roślin.
W ocenie wpływu składowiska na środowisko istotne znaczenie mają jony
chlorkowe, siarczanowe i sodowe, które wraz z infiltrującymi wodami powodują
niekorzystne zmiany chemizmu wód podziemnych i gleb.
W warunkach klimatu Polski proces zasalania gleb jest niemal całkowicie
związany z wpływem czynników antropogenicznych. Rejonem, gdzie
dotychczasowe badana wykazały oddziaływanie słonych wód glebowo –
gruntowych jest otoczenie składowiska „śelazny Most”. Ekspansja infiltracji ze
składowiska zaburza naturalne warunki krąŜenia wód w jego otoczeniu.
Szkodliwe oddziaływanie gleb zasolonych na rośliny wynika
z nadmiernej siły ssącej tych gleb oraz ujemnego działania wysokich stęŜeń soli
mineralnych. Wysoka siłą ssąca w roztworze glebowych powoduje suszę
fizjologiczną.
Poziom zasolenia gleb w rejonie oddziaływania zbiornika „śelazny Most”
zbadano w 272 próbach glebowych.
Wyniki wartości zasolenia, uzyskane z przebadania w/w ilości prób
zamieszczono w zestawie 5.
Zasolenie zbadanych gleb, w obszarach badawczych poszczególnych
gmin, wykazuje duŜe zróŜnicowanie, osiągające niŜej wymienione poziomy:
- w gminie Polkowice od 25,9 do 287 µS/cm; średnie wartości dla
obrębów od 67,3 µS/cm do 183,5 µS/cm,
- w gminie Grębocice od 29,1 µS/cm do 321 µS/cm; średnie wartości dla
- w gminie Rudna od 55,5 µS/cm do 305 µS/cm; średnie wartości dla
- w gminie Lubin od 24,7 µS/cm do 369 µS/cm; średnie wartości dla
obrębów 129,2 µS/cm do 261,9 µS/cm.
W poniŜszej tabeli uszeregowano obręby w obszarach poszczególnych
gmin, wg obliczonych średnich wartości zasolenia (malejąco – od najwyŜszej do
najniŜszej średniej dla obrębu), co daje informacje o przestrzennym rozkładzie
tego procesu względem zbiornika.
61
Tabela 40. Średnie wartości zasolenia w obrębach
Obręby wg średnich wartości zasolenia – od wartości najwyŜszej dla obrębu
do najniŜszej
Gmina µS/cm
Gmina
µS/cm Gmina µS/cm Gmina µS/cm
Polkowice
Grębocice
Rudna
Lubin
śuków
183,5 Grodziszcze 179,6 Toszowice 238,8 Składowice 261,9
Tarnówek 162,8 Grodowiec
166 Mleczno
136,6 Księginice 165,5
śelazny
132 Krzydłowice 145,9 Rynarcice
221,9 Gola
161,9
Most
Trzebcz
106,7 Proszyce
139,6 Stara
192,5 Dąbrowa
138,6
Rudna
Górna
Komorniki 91,7 Stara Rzeka 131,3 Rudna
156,9 Ustronie
129,2
Dąbrowa
67,3
Gwizdanów 135,7
Koźlice
131,8
Radomiłów 131,3
Brodów
127,5
Juszowice
116,5
Analiza wartości zasolenia dokonana w odniesieniu do kaŜdej zbadanej
próby wykazała, Ŝe najwyŜsze wartości zasolenia, w obszarze badawczym
kaŜdej gminy, stwierdzono:
- 287 µS/cm w obrębie Tarnówek, gmina Polkowice,
- 321 µS/cm w obrębie Krzydłowice, gmina Grębocice,
- 305 µS/cm w obrębie Mleczno, gmina Rudna,
- 369 µS/cm w obrębie Składowice, gmina Lubin.
Stwierdzone badaniami wartości zasolenia gleb, pomimo zróŜnicowania,
kształtują się na poziomie gleb nie zasolonych. W małym zakresie występuje
zaleŜność pomiędzy stopniem zasolenia gleb, a odległością od zbiornika.
62
µS/cm
Wykres 9. Średnie wartości zasolenia
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
190.2
180.6
173.1
154.4
121
Gmina
Polkowice
Gmina
Grębocice
Gmina
Rudna
63
Gmina Lubin
Obszar
badań (4
gminy)
7.8. Zawartość przyswajalnych form miedzi i cynku
Do wzrostu i rozwoju roślin, zarówno w stanie naturalnym, jak równieŜ w
uprawie polowej, niezbędnych jest około 20 pierwiastków. Wraz z rozwojem
rolnictwa, znaczenie składników pokarmowych zaliczanych do mikroelementów
jest coraz większe.
Składniki pokarmowe pobierane przez rośliny w większych ilościach (od kilku
do kilkudziesięciu kg z 1 ha) nazywamy umownie makroelementami,
a składniki pobierane w bardzo małych ilościach (od kilku gramów do 3 kg
z 1 ha) mikroelementami.
Do podstawowych mikroelementów niezbędnych dla roślin zaliczamy:
bor, miedź, mangan, molibden, cynk i Ŝelazo. Mikroelementy są pobierane przez
rośliny przede wszystkich z gleby. Największe zasoby mikroelementów badania
wykazały w cięŜkich glebach mineralnych, gleby lekkie zawierają znacznie
mniejsze zapasy mikroelementów, a zawartość tych składników w glebach
organicznych zaleŜy od materiału, z którego powstały.
W badaniach gleb wyróŜnia się formę całkowitą oraz przyswajalną
zawartości mikroelementów. Z punktu widzenia potrzeb pokarmowych roślin
podstawowe znaczenie ma zawartość form przyswajalnych. Podkreślenia
wymaga fakt, Ŝe rośliny reagują ujemnie na niedobór, jak równieŜ na nadmiar
mikroelementów w glebach.
Zanieczyszczenie środowiska przez przemysł prowadzi w licznych
przypadkach do bardzo silnego unieruchomienia lub uruchomienia
przyswajalnych form mikroelementów w okolicznych glebach.
Ze względu na specyfikację oddziaływania składowiska „śelazny Most”
na środowisko glebowe, w przeprowadzonych badaniach uwzględniono tylko
zbadanie przyswajalnej formy miedzi i przyswajalnej formy cynku. Znajomość
przyswajalnych form tych mikroelementów, w powiązaniu z innymi
właściwościami gleb, jest wskaźnikiem niedoboru lub nadmiaru tych
składników pokarmowych roślin.
7.8.1. Kryteria oceny zawartości przyswajalnych form miedzi i cynku
Ocena zawartości przyswajalnych form miedzi i cynku dokonywana jest
z uwzględnieniem zwięzłości gleby i dla potrzeb praktyki rolniczej
kwalifikowana do jednej z 3 klas zawartości:
- zawartość niska,
- zawartość średnia,
- zawartość wysoka.
64
Tabela 41. Ocena zawartości miedzi i cynku w glebach mineralnych (mg/kg
gleby)x
Klasa
Ocena
Kategoria agronomiczna gleby
zawartości zawartości
bardzo
lekka
średnia
cięŜka
lekka
MIEDŹ
III
niska
< 0,9
< 1,6
< 2,3
< 5,0
II
średnia
0,9 – 2,5
1,6 – 4,9
2,3 – 6,7
5,0 – 15,0
I
wysoka
> 2,5
> 4,9
> 6,7
> 15,0
CYNK
III
niska
< 0,7
< 1,4
< 4,6
< 11,5
II
średnia
0,7 – 3,3
1,4 – 6,3
4,6 – 20,5 11,5 – 51,1
I
wysoka
> 3,3
> 6,3
> 20,5
> 51,1
x) Zalecenia nawozowe, Liczby graniczne do wyceny zawartości w glebach
makro i mikroelementów, IUNG Puławy 1990.
7.8.2. Zawartość przyswajalnej miedzi
Tylko część znajdującej się w glebie miedzi jest łatwo rozpuszczalna
i dostępna dla roślin. NajuboŜsze w miedź są gleby lekkie, a gleby cięŜkie są
z reguły zasobniejsze w ten mikroelement. Na przyswajalność miedzi wpływa:
- zawartość materii organicznej w glebie; im więcej materii organicznej,
tym gorsza przyswajalność miedzi,
- odczyn gleb; im większe zakwaszenie, tym przyswajalność miedzi jest
wyŜsza, ale wzrasta takŜe tempo jej wymywania.
Na zawartość przyswajalnej formy miedzi, w badanym obszarze, duŜy
wpływ ma oddziaływanie kombinatu wydobywczo – hutniczego miedzi,
a w sposób bezpośredni składowisko „śelazny Most”. Uzyskane z badań wyniki
zawartości przyswajalnej formy miedzi zamieszczono w zestawie 3.
Zawartość przyswajalnej formy miedzi zbadano w 652 próbach
glebowych:
- w rejonie gminy Polkowice w 142,
- w rejonie gminy Grębocice w 126,
- w rejonie gminy Rudna w 211,
- w rejony gminy Lubin w 173.
W zbiorze 652 prób zawartość przyswajalnej formy miedzi wykazała
zróŜnicowanie od 1,2 do 97,7 mg/kg
Średnia zawartość tej formy miedzi, obliczona dla wszystkich 652 prób,
wynosi 9,88 mg/kg. Mniejsze zróŜnicowanie wykazują, obliczone dla
poszczególnych obrębów, średnie zawartości – od 3,78 mg/kg (Dąbrowa Górna
– G. Lubin) do 29,53 mg/kg (Dąbrowa – G. Polkowice).
65
Obręby (po 2 z rejonu kaŜdej gminy), w których badania wykazały
najwyŜsze zawartości miedzi przyswajalnej, w pojedynczych próbach
i najwyŜsze średnie zawartości tego składnika w obrębach, wymieniono
w poniŜszej tabeli.
Tabela 42. NajwyŜsze zawartości miedzi przyswajalnej – w próbach
i średnie
NajwyŜsze zawartości w próbach
NajwyŜsze średnie zawartości
Gmina Polkowice
śelazny Most – 82,2 mg/kg
Dąbrowa – 29,53 mg/kg
Trzebcz – 49,8 mg/kg
Trzebcz – 27,53 mg/kg
Gmina Grębocice
Grodziszcze – 97,7 mg/kg
Proszyce – 11,88 mg/kg
Krzydłowice – 51,1 mg/kg
Grodziszcze – 10,94 mg/kg
Gmina Rudna
Radomiłów – 65,1 mg/kg
Radomiłów – 21,12 mg/kg
Rynarcice – 33,4 mg/kg
Rudna – 13,36 mg/kg
Gmina Lubin
Gola – 35,11 mg/kg
Składowice – 12,6 mg/kg
Ustronie – 5,59 mg/kg
Ocena zawartości przyswajalnej formy miedzi, dokonana wg zaleceń
IUNG wykazała, Ŝe:
- 1,2% zbadanych gleb wykazuje zawartość niską,
- 25,8% zawartość średnią,
- 73,0% zawartość wysoką.
PoniŜej zestawiono procentowy udział poszczególnych klas zawartości
miedzi, w rejonach badawczych 4 gmin.
Gmina
Klasy zawartości - % udział
Niska
Średnia
Wysoka
Polkowice
0
16,9
83,1
Grębocice
0
10,3
89,7
Rudna
1,4
25,6
73,0
Lubin
2,9
44,5
52,6
Obszar badań
1,2
25,8
73,0
Syntetyczne zestawienie wyników badań przyswajalnych formy miedzi
zestawiono w tabeli 34 i 35 oraz przedstawiono na wykresie 10 i 11.
66
Wykres 10. Zawartości średnie przyswajalnej formy miedzi
15.34
16
14
12
%
9.88
9.64
9.84
10
8
5.74
6
4
2
0
Gmina
Polkowice
Gmina
Grębocice
Gmina Rudna
Gmina Lubin
Obszar badań (4
gminy)
Wykres 11. Udział klas zawartości przyswajalnej formy miedzi
89.7
90
83.1
80
73
70
73
%
60
52.6
50
44.5
zawartość niska
40
30
20
10
25.8
25.6
16.9
10.3
0
0
Gmina
Polkowice
0
1.4
2.9
Gmina
Rudna
1.2
Obszar
badań (4
gminy)
67
zawartość wysoka
Tabela 43. Syntetyczne zestawienie zawartości miedzi przyswajalnej
Obręb
Średnie
arytmetyczne
NajniŜsza
NajwyŜsza
– 100g/kg –
Gmina Polkowice
Komorniki
1,97
42,9
8,53
Tarnówek
3,06
46,7
17,29
śuków
3,02
22,0
8,98
śelazny Most
3,17
82,2
13,25
Dąbrowa
2,85
52,6
29,53
Trzebcz
3,74
49,8
27,53
Rejon gminy
1,97
82,2
15,34
Gmina Grębocice
Grodowiec
3,02
15,62
9,24
Krzydłowice
1,98
51,1
9,42
Grodziszcze
4,72
97,7
10,94
Stara Rzeka
3,13
15,8
8,6
Proszyce
5,82
36,2
11,88
Rejon gminy
1,98
97,7
9,84
Gmina Rudna
Rudna
5,3
42,2
13,36
Stara Rudna
3,79
19,79
7,94
Rynarcice
4,07
33,4
10,29
Mleczno
4,08
12,75
6,81
Juszowice
1,2
11,19
4,12
Toszowice
3,4
9,73
5,77
Koźlice
2,09
30,18
7,89
Gwizdanów
5,02
13,59
9,43
Brodów
4,50
27,39
8,63
Radomiłów
3,11
65,1
21,12
Rejon gminy
1,2
65,1
9,64
Gmina Lubin
Składowice
1,02
12,6
5,15
Ustronie
2,79
9,18
5,59
Księginice
1,96
9,05
4,83
Gola
6,39
35,11
11,03
Dąbrowa Górna
1,31
9,97
3,78
Rejon gminy
1,02
35,11
5,74
Obszar badań
1,2
97,7
9,88
68
Tabela 44. Ocena zawartości miedzi przyswajalnej
Klasy zawartości – ilość prób
Obręb
Niska
Średnia
Wysoka
Gmina Polkowice
Komorniki
0
12
34
Tarnówek
0
7
27
śuków
0
4
10
śelazny Most
0
0
20
Dąbrowa
0
0
18
Trzebcz
0
1
9
Rejon gminy
0
24
118
Gmina Grębocice
Grodowiec
0
2
22
Krzydłowice
0
8
42
Grodziszcze
0
2
21
Stara Rzeka
0
1
14
Proszyce
0
0
14
Rejon gminy
0
13
113
Gmina Rudna
Rudna
0
3
44
Stara Rudna
1
6
22
Rynarcice
0
4
31
Mleczno
0
9
15
Juszowice
2
9
2
Toszowice
0
11
8
Koźlice
0
6
7
Gwizdanów
0
0
9
Brodów
0
4
9
Radomiłów
0
2
7
Rejon gminy
3
54
154
Gmina Rudna
Składowice
0
22
25
Ustronie
1
7
23
Księginice
0
36
13
Gola
0
0
23
Dąbrowa Górna
4
12
7
Rejon gminy
5
77
91
Obszar badań
8
168
476
69
7.8.3. Zawartość przyswajalnej formy cynku
Cynk, podobnie jak miedź, jest pierwiastkiem mało ruchliwym w glebie.
Na przyswajalność cynku dla roślin ma wpływ:
- odczyn gleb; im gleba jest bardziej kwaśna, tym lepsza przyswajalność
cynku,
- zawartość materii organicznej w glebie; w glebach organicznych
i cięŜkich mineralnych przyswajalność cynku jest niŜsza,
- zawartość fosforu; pobieranie cynku przez rośliny ograniczone jest
w przypadku duŜych zawartości fosforu w glebie.
Zawartość przyswajalnego cynku w poziomie ornym polskich gleb waha
się od 1 do 3% zawartości całkowitej tego składnika. Wyniki zawartości
przyswajalnej formy cynku, uzyskane z wykonanych badań, zamieszczono
w zestawie 3.
Zawartość przyswajalnej formy cynku zbadano w 204 próbach
glebowych:
- w rejonie gminy Polkowice w 42,
- w rejonie gminy Grębocice w 41,
- w rejonie gminy Rudna w 66,
- w rejonie gminy Lubin w 55.
W zbadanym zbiorze 204 prób zawartość przyswajalnego cynku wahała
się od 1,06 do 83,3 mg/kg. Średnia zawartość cynku, obliczona dla wszystkich
zbadanych prób glebowych, wynosi 11,13 mg/kg. Średnie w poszczególnych
obrębach wykazują zróŜnicowanie od 3,56 mg/kg (Juszowice – G. Runda) do
26,31 mg/kg (Gwizdanów – G. Rudna).
Obręby (po 2 z rejonu kaŜdej gminy), w których badania wykazały
najwyŜsze zawartości cynku, w pojedynczych próbach i najwyŜsze średnie
w obrębach zamieszczono w tabeli 45.
Tabela 45. NajwyŜsze zawartości cynku przyswajalnego – w próbach
i średnie
NajwyŜsze zawartości w próbach
NajwyŜsze średnie zawartości
Gmina Polkowice
Gmina Grębocice
Grodowiec – 13,98 mg/kg
Grodowiec – 13,98 mg/kg
Gmina Rudna
Stara Rudna – 83,3 mg/kg
Gwizdanów – 26,31 mg/kg
Rynarcice – 38,3 mg/kg
Stara Rudna – 19,95 mg/kg
70
Gmina Lubin
Ocena zawartości przyswajalnej formy cynku, dokonana wg zaleceń
IUNG wykazała, Ŝe:
- 3,4% zbadanych prób glebowych charakteryzuje się zawartością niską,
- 31,4% zawartością średnią,
- 65,2% zawartością wysoką.
PoniŜej zestawiono procentowy udział poszczególnych klas zawartości
cynku przyswajalnego, w rejonach badawczych 4 gmin.
Gmina
Klasy zawartości - % udział
Niska
Średnia
Wysoka
Polkowice
2,4
28,6
69,0
Grębocice
2,4
9,8
87,8
Rudna
4,5
36,4
59,1
Lubin
3,6
43,5
52,7
Obszar badań
3,4
31,4
65,2
Syntetyczne zestawienie wyników badań przyswajalnych formy cynku
zestawiono w tabeli 46 i 47 oraz przedstawiono na wykresie 12 i 13.
Wykres 12. Średnie zawartości przyswajalnej formy cynku
12
11.93
11.72
11.13
10.14
9.17
10
%
8
6
4
2
0
Gmina
Polkowice
Gmina
Grębocice
Gmina Rudna
71
Gmina Lubin
Obszar badań (4
gminy)
Wykres 13. Udział klas zawartości przyswajalnej formy cynku
90
87.8
80
69
70
65.2
59.1
%
60
52.8
50
43.6
40
30
zawartość niska
36.4
31.4
28.6
20
10
0
2.4
9.8
2.4
Gmina
Gmina
Polkowice Grębocice
4.5
3.6
3.4
Gmina
Rudna
Gmina
Lubin
Obszar
badań (4
gminy)
72
zawartość wysoka
Tabela 46. Syntetyczne zestawienie zawartości cynku przyswajalnego
Obręb
Średnie
arytmetyczne
NajniŜsza
NajwyŜsza
– 100g/kg –
Gmina Polkowice
Komorniki
5,78
14,8
9,57
Tarnówek
3,14
20,80
6,41
śuków
6,04
20,20
11,56
śelazny Most
4,98
30,6
14,8
Dąbrowa
4,64
26,6
12,84
Trzebcz
8,7
12,3
10,17
Rejon gminy
3,14
30,6
10,14
Gmina Grębocice
Grodowiec
6,74
29,26
13,98
Krzydłowice
3,54
31,51
9,82
Grodziszcze
7,29
17,48
11,35
Stara Rzeka
2,38
11,5
8,17
Proszyce
11,0
49,2
21,75
Rejon gminy
2,38
49,2
11,93
Gmina Rudna
Rudna
3,23
25,8
11,04
Stara Rudna
4,05
83,3
19,95
Rynarcice
1,06
38,3
8,93
Mleczno
5,04
23,91
13,03
Juszowice
1,27
8,98
3,56
Toszowice
9,97
13,5
11,49
Koźlice
2,97
8,74
5,56
Gwizdanów
19,16
33,54
26,31
Brodów
3,03
6,75
4,75
Radomiłów
2,14
17,2
10,47
Rejon gminy
1,06
83,3
11,72
Gmina Lubin
Składowice
1,95
11,23
5,41
Ustronie
5,5
18,4
10,79
Księginice
4,93
15,5
9,67
Gola
7,44
24,99
14,54
Dąbrowa Górna
3,46
16,4
8,26
Rejon gminy
1,95
24,99
9,17
Obszar badań
1,06
83,3
11,13
73
Tabela 47. Ocena zawartości cynku przyswajalnego
Klasy zawartości – ilość prób
Obręb
Niska
Średnia
Wysoka
Gmina Polkowice
Komorniki
1
2
11
Tarnówek
0
6
4
śuków
0
1
3
śelazny Most
0
1
4
Dąbrowa
0
2
4
Trzebcz
0
0
3
Rejon gminy
1
12
29
Gmina Grębocice
Grodowiec
0
0
8
Krzydłowice
1
1
15
Grodziszcze
0
0
8
Stara Rzeka
0
2
2
Proszyce
0
1
3
Rejon gminy
1
4
36
Gmina Rudna
Rudna
0
3
12
Stara Rudna
0
2
8
Rynarcice
2
4
4
Mleczno
0
3
4
Juszowice
1
2
1
Toszowice
0
0
4
Koźlice
0
2
3
Gwizdanów
0
1
2
Brodów
0
3
1
Radomiłów
0
4
0
Rejon gminy
3
24
39
Gmina Lubin
Składowice
1
10
4
Ustronie
0
1
10
Księginice
1
8
6
Gola
0
2
5
Dąbrowa Górna
0
3
4
Rejon gminy
2
24
29
Obszar badań
7
64
133
74
8. WYNIKI BADAŃ ROŚLIN
Rośliny są waŜnym ogniwem w przemieszczaniu się pierwiastków z gleby
do zwierząt i człowieka. Zawartość metali cięŜkich wykazuje duŜe
zróŜnicowanie w gatunkach, a nawet odmianach roślin.
Głównym źródłem metali cięŜkich dla roślin jest gleba; takŜe z pyłu
atmosferycznego i opadu deszczowego roślin mogą przyswoić znaczące ilości
tych pierwiastków.
Pobieranie metali cięŜkich przez rośliny często przekracza ich
zapotrzebowanie fizjologiczne, co w następstwie oddziaływuje ujemnie, a nawet
toksycznie na wzrost i rozwój roślin. WiąŜe się to równieŜ z ryzykiem włączenia
do łańcucha Ŝywieniowego tych pierwiastków.
Lokalizację poboru prób roślinnych ujęto w Zestawie 1, a wyniki badań
laboratoryjnych w Zestawie 6.
8.1. Kryteria oceny zanieczyszczenia roślin metalami cięŜkimi
Ocenę zawartości metali cięŜkich w materiale roślinnym dokonano
w oparciu o niŜej wymienione zasady – wersje:
1. W oparciu o Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1881/2006 z dnia 19 grudnia
2006r. ustalające najwyŜsze dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń
w środkach spoŜywczych (Tekst mający znaczenie dla EOG) – Dz. U. L. 364 z
20.12.2006r., str. 5 – 24 – oceniono zawartość kadmu i ołowiu. W
Rozporządzeniu tym nie określono wartości dopuszczalnych stęŜeń dla
pozostałych metali cięŜkich – miedzi, cynku, arsenu i rtęci.
Tabela 48. Maksymalne poziomy zanieczyszczeń wg Rozporządzenia
Kadm
Ołów
Roślina
mg/kg ś.m.
mg/kg ś.m.
Pszenica – ziarno
0,2
0,2
Kukurydza, Ŝyto,
pszenŜyto – ziarno
0,1
0,2
Ziemniaki – bulwy
0,1
0,1
Kapusta – główki
0,2
0,3
2. W oparciu o wytyczne IUNG, do oceny płodów rolnych pod kątem ich
przydatności konsumpcyjnej i paszowej, oceniono zawartość: kadmu, ołowiu,
miedzi i cynku. Wytyczne te nie uwzględniają w ocenie zawartości arsenu
i rtęci.
75
Tabela 49. Progowe zawartości metali cięŜkich do oceny przydatności
konsumpcyjnej (pk) i paszowej (pp) (wg IUNGx).
Roślin
Progowe zawartości w mg/kg świeŜej masy
Kadm
Ołów
Miedź
Cynk
pk
pp
pk
pp
Pk
pp
pk
pp
Pszenica,
pszenŜyto,
Ŝyto i
kukurydza ziarno
0,15
0,5
1
10
20
25
50
100
Ziemniaki bulwy
0,05
0,2
0,5
5
10
15
20
40
Kapusta główki
0,03
-
0,3
-
4
-
10
-
Buraki –
korzenie
-
0,2
-
5
-
15
-
40
Buraki – liście
-
0,1
-
3
-
10
-
20
Pszenica,
pszenŜyto i
Ŝyto – słoma
-
0,1
-
3
-
10
-
20
-
0,1
-
3
-
10
-
20
Kukurydza
łodygi
–
Trawa
0,1
3
10
20
x)Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb i roślin metalami cięŜkimi i siarką,
Ramowe Wytyczne dla rolnictwa, Puławy – 1993r.
3. W oparciu o Rozporządzenia Ministra Zdrowia z minionych lat (nieaktualne)
i informacje uzyskane z literatury naukowo – badawczej oceniono zawartość
rtęci i arsenu, pod kątem przydatności do celów spoŜywczych. Do oceny
przyjęto niŜej wymienione maksymalne poziomy zanieczyszczeń:
- rtęć (mg/kg ś.m.): ziemniaki 0,02, kukurydza ziarno 0,01, pszenica
ziarno 0,02, pszenŜyto i Ŝyto ziarno 0,02, kapusta 0,02,
- arsen (mg/kg ś.m.): ziemniaki 0,20, kukurydza ziarno, pszenica ziarno,
pszenŜyto ziarno i Ŝyto ziarno 0,20, kapusta 0,20.
76
8.1.1. Zawartość miedzi
Miedź jest bardzo waŜnym składnikiem pokarmowym dla roślin. Jest
pobierana w formie jonów Cu2+ lub w postaci chelatów miedziowych. Ilość
pobranej miedzi zaleŜy od gatunku roślin, zasobności podłoŜa w przyswajalne
formy miedzi, pH i innych czynników. MoŜe być pobierana przez korzenie
i przez liście.
W warunkach nadmiaru tego składnika następuje ograniczenie wzrostu
i rozwoju roślin oraz pogorszenie ich jakości konsumpcyjnej, paszowej
i technologicznej. Miedź ze źródeł antropogenicznych jest łatwiej pobierana niŜ
z naturalnych zasobów glebowych.
Ziemniaki
Zawartość miedzi wykazuje wahanie od 0,17 mg/kg ś.m. w obrębie
Dąbrowa – G. Polkowice do 14,55 mg/kg ś.m. w obrębie Ustronie – G. Lubin.
Średnia zawartość miedzi, obliczona dla 65 zbadanych prób ziemniaków,
wynosi 1,74 mg/kg ś.m.
Ocena zawartości miedzi, dokonana wg wytycznych IUNG, wykazała
przydatność konsumpcyjną 98,5% zbadanych prób ziemniaków; tylko
w 1 próbie (nr 238/zie) z obrębu Ustronie (G. Lubin) badania wykazały
zawartość 14,55 mg/kg ś.m. Progowa zawartość miedzi, dla przydatności
konsumpcyjnej, wynosi 10 mg/kg ś.m., a dla przydatności paszowej 15 mg/kg
ś.m.
W poniŜszym zestawieniu uszeregowano 5 obrębów, w których badania
wykazały najwyŜsze zawartości miedzi (mg/kg ś.m.), w pojedyńczych próbach:
- w Ustroniu (G. Lubin) – 14, 55 mg/kg ś.m.,
- w Księginicach (G. Lubin) – 4,79 mg/kg ś.m.,
- w Krzydłowicach (G. Grębocice) – 4,38 mg/kg ś.m.,
- w Starej Rudnej (G. Rudna) – 3,38 mg/kg ś.m.,
- w Składowicach (G. Lubin) – 2,87 mg/kg ś.m.
Buraki – korzenie
Zawartość miedzi w korzeniach buraków mieści się w przedziale od 0,31
mg/kg ś.m. do 27,17 mg/kg ś.m. Średnia zawartość miedzi wyliczona dla
wszystkich przebadanych prób (14 szt.) wynosi 2,94 mg/kg ś.m.
Próby korzeni buraków pobrano w 9 obrębach; najniŜszą zawartość (0,31
mg/kg ś.m.) badania wykazały w obrębie Krzydłowice – G. Grębocice,
a najwyŜszą (27,2 mg/kg ś.m.) w obrębie Dąbrowa Górna – G. Lubin.
PoniŜej uszeregowano 6 obrębów (spośród 9), w których stwierdzono
badaniami najwyŜsze zawartości miedzi (mg/kg ś.m.):
- Dąbrowa Górna (G. Lubin) – 27,2 mg/kg ś.m.,
- Ustronie (G. Lubin) – 1,79 mg/kg ś.m.,
- Grodziszcze (G. Grębocice) – 1,65 mg/kg ś.m.,
- Krzydłowice (G. Grębocice) – 1,27 mg/kg ś.m.,
77
- Komorniki (G. Polkowice) – 1,22 mg/kg ś.m.,
- Mleczno (G. Rudna) – 1,22 mg/kg ś.m.
Ocena zawartości miedzi, dokonana wg wytycznych IUNG, wykazała
przydatność paszową w 92,9% prób.; tylko w 1 próbie (244/bk) z obrębu
Dąbrowa Górna zawartość miedzi nie spełniała wymogów dla przydatności
paszowej.
Buraki – liście
W liściach buraków zawartość miedzi waha się w przedziale od 0,55
mg/kg ś.m.do 138,43 mg/kg ś.m. Średnia wyliczona dla 11 prób wynosi 3,09
mg/kg ś.m. Do obliczenia średniej nie uwzględniono zawartości 138,43 mg/kg
ś.m., stwierdzonej badaniami w próbie nr 170/bl z obrębu Składowice G. Lubin.
PoniŜej uszeregowano 6 obrębów (spośród 9), w których badania
wykazały najwyŜsze zawartości miedzi:
- Składowice (G. Lubin) – 138,43 mg/kg ś.m.,
- Tarnówek (G. Polkowice) – 3,48 mg/kg ś.m.,
- Krzydłowice (G. Grębocice) – 2,15 mg/kg ś.m.
Ocena zawartości miedzi w liściach buraków, dokonana pod kątem
przydatności paszowej, wykazała przekroczenie progowej zawartości (10
mg/kg ś.m.) tylko w 1 próbie – próba nr 170/bl z obrębu Składowice.
Kukurydza – ziarno
W ziarnie kukurydzy zawartość miedzi mieści się w przedziale 0,89 –
193,72 mg/kg ś.m. Średnia zawartość wyliczona dla 14 prób (nie uwzględniono
do obliczenia zawartości 193,72 mg/kg ś.m. z obrębu Dąbrowa Górna) wynosi
3,71 mg/kg ś.m.
PoniŜej wymieniono 6 obrębów (spośród 10), w których badania
wykazały najwyŜsze zawartości miedzi w ziarnie kukurydzy.
- Księginice (G. Lubin) – 14,61 mg/kg ś.m.,
- Grodowiec (G. Grębocice) – 6,59 mg/kg ś.m.,
- Rudna (G. Rudna) – 2,59 mg/kg ś.m.
Ocena zawartości miedzi, pod kątem przydatności konsumpcyjnej
i paszowej ziarna kukurydzy (wg IUNG), wykazała przekroczenie progu
78
zawartości (20 mg/kg – konsumpcyjna, 25 mg/kg – paszowa), w 1 próbie –
nr 246/zk z obrębu Dąbrowa Górna.
Kukurydza – łodygi
Łodygi kukurydzy wykazują zróŜnicowanie zawartości miedzi od 1,64 do
76,14 mg/kg ś.m. Średnia zawartość dla 15 zbadanych prób wynosi 12,47 mg/kg
ś.m. Wysoka wartość średniej (12,47) wynika z wysokiej zawartości miedzi
w 3 próbach (spośród 15):
- 76,14 mg/kg ś.m. w próbie nr 164/łk z obrębu Składowice (G. Lubin),
- 40,95 mg/kg ś.m. w próbie nr 159/łk równieŜ z obrębu Składowice,
- 13,86 mg/kg ś.m. w próbie nr 41/łk z obrębu Rudna (G. Rudna).
W powyŜszych 3 próbach zawartość miedzi przekracza zawartość
progową (10 mg/kg ś.m.), określoną dla przydatności paszowej.
Pszenica, pszenŜyto, Ŝyto – ziarno
Zawartość miedzi w zbadanym ziarnie zbóŜ kształtowała się w przedziale
od 1,31 mg/kg ś.m. do 4,80 mg/kg ś.m. Średnia zawartość wynosi:
- dla 94 prób ziarna pszenicy 2,52 mg/kg ś.m.,
- dla 11 prób ziarna pszenŜyta 2,83 mg/kg ś.m.,
- dla 12 prób ziarna Ŝyta 2,43 mg/kg ś.m.
NajwyŜsze zawartości miedzi, w pojedyńczych próbach, badania
wykazały:
- 4,80 mg/kg ś.m. (pszenŜyto) w obrębie śelazny Most,
- 4,16 mg/kg ś.m. (pszenica) w obrębie Komorniki,
- 4,02 mg/kg ś.m. (pszenica) w obrębie Dąbrowa,
- 3,95 mg/kg ś.m. (pszenica) w obrębie Rudna,
- 3,74 mg/kg ś.m. (Ŝyto) w obrębie Gola,
- 3,68 mg/kg ś.m. (pszenica) w obrębie Juszowice.
W ziarnie zbadanych zbóŜ nie stwierdzono przekroczeń
dopuszczalnej zawartości miedzi (20 mg/kg ś.m.) dla przydatności
konsumpcyjnej.
Pszenica, przenŜyto, Ŝyto – słoma
W słomie zbóŜ zawartość miedzi stwierdzono w przedziale od 1,31 do
3,03 mg/kg ś.m. NajwyŜszymi zawartościami charakteryzowały się próby słomy
pszenicy z obrębu Dąbrowa – 3,03 mg/kg ś.m., z Rynarcice – 2,98 mg/kg ś.m.
i z Koźlic – 2,68 mg/kg ś.m.
Wszystkie zbadane próby słomy zbóŜ (50 prób) spełniają wymogi
określone dla przydatności paszowej.
79
Trawa
W zbadanych 53 próbach trawy zawartość miedzi wahała się w przedziale
bardzo szerokim – od 0,13 mg/kg ś.m. do 485 mg/kg ś.m. w obrębie Kormoniki.
Średnia zawartość tego metalu wynosi 25,84 mg/kg ś.m.
Badania wykazały, Ŝe najwyŜsze zawartości miedzi, w pojedyńczych
próbach, stwierdzono:
- 485,0 mg/kg ś.m. w obrębie Komorniki (G. Polkowice),
- 424,0 mg/kg ś.m. w obrębie Tarnówek (G. Polkowice),
- 89,5 mg/kg ś.m. w obrębie Stara Rzeka (G. Grębocice),
- 67,2 mg/kg ś.m. w obrębie Trzebcz (G. Polkowice),
- 44,3 mg/kg ś.m. w obrębie Dąbrowa (G. Polkowice).
W 7 próbach trawy (13,2% ogółu prób trawy) badania wykazały
przekroczenie progowej zawartości miedzi (10 mg/kg ś.m.) określonej dla
przydatności paszowej.
Kapusta
W 29 główkach kapusty zawartość miedzi waha się od 0,09 do 45,96
mg/kg ś.m. Średnia zawartość miedzi, dla 29 prób główek kapusty, wynosi 3,51
mg/kg ś.m.
Próby kapusty pobrano w 18 obrębach, a najwyŜsze poziomy zawartości
badania wykazały w poniŜszych obrębach:
- 46,96 mg/kg ś.m. w obrębie Dąbrowa Górna (G. Lubin),
- 21,91 mg/kg ś.m. w obrębie Składowice (G. Lubin),
- 7,96 mg/kg ś.m. w obrębie Składowice (G. Lubin),
- 7,55 mg/kg ś.m. w obrębie Dąbrowa Górna (G. Lubin),
- 6,50 mg/kg ś.m. w obrębie Księginice (G. Lubin).
W 5 próbach, co stanowi 17,2% ogółu prób, stwierdzono
przekroczenie progowej zawartości dla przydatności konsumpcyjnej (4
mg/kg ś.m.).
80
8.1.2. Zawartość kadmu
Kadm nie jest uznawany za składnik pokarmowy roślin, jest jednak przez
rośliny pobierany wyjątkowo łatwo, przez system korzeniowy i przez liście.
Kadm jest przyswajany przez roślin bez względu na właściwości gleb; zaznacza
się tylko wpływ kwaśnego odczynu na zwiększoną jego przyswajalność.
Fizjologiczne efekty nadmiaru kadmu objawiają się zaburzeniami fotosyntezy,
transpiracji, przemian związków azotowych i innych.
Ziemniaki
Zawartość kadmu wykazuje wahanie od wartości poniŜej 0,02 mg/kg ś.m.,
w kilkunastu spośród zbadanych próbek o róŜnych lokalizacjach, do 0,35 mg/kg
ś.m. w obrębie Stara Rzeka –G. Grębocice. Średnia zawartość kadmu, obliczona
dla 65 zbadanych prób ziemniaków, przyjmując dla próbek wykazujących
zawartości kadmu poniŜej granicy oznaczalności wartość połowy granicy
oznaczalności , wynosi w przybliŜeniu 0,05 mg/kg ś.m.
Ocena zawartości kadmu, dokonana wg wytycznych IUNG, wykazała
przydatność konsumpcyjną 78,5% zbadanych prób ziemniaków; w 14
próbkach stwierdzono przekroczenie granicznej zawartości 0,05 mg kg ś.m.
W dwóch próbkach została przekroczona graniczna zawartość kadmu dla
przydatności paszowej - nr 157/zie z obrębu Składowice (G. Lubin) oraz
480/zie z obrębu Stara Rzeka (G. Grębocice).
wykazały najwyŜsze zawartości kadmu (mg/kg ś.m.), w pojedynczych próbach:
- w Starej Rzece (G. Grębocice) – 0,35 mg/kg ś.m,
- w Składowicach (G. Lubin) – 0,21 mg/kg ś.m.,
- w Rynarcicach (G. Rudna) – 0,18 mg/kg ś.m.,
- w Radomiłowie (G. Rudna) – 0,16 mg/kg ś.m.,
- w Mlecznie (G. Rudna) – 0, 14 mg/kg ś.m.
Buraki – korzenie
Zawartość kadmu w korzeniach buraków mieści się w przedziale od
wartości poniŜej 0,02 mg/kg ś.m. do 0,14 mg/kg ś.m. Średnia zawartość kadmu,
obliczona dla 14 zbadanych prób korzeni buraków, przyjmując dla próbek
wykazujących zawartości kadmu poniŜej granicy oznaczalności wartość połowy
granicy oznaczalności , wynosi w przybliŜeniu 0,05 mg/kg ś.m.
Próby korzeni buraków pobrano w 9 obrębach; najniŜsze zawartości
(poniŜej granicy oznaczalności metody) badania wykazały w obrębach:
Krzydłowice, Grodziszcze (G. Grębocice), Komorniki, Tarnówek
(G. Polkowice) oraz Mleczno (G. Rudna), natomiast najwyŜszą (0,14 mg/kg
ś.m.) w obrębie Składowice – G. Lubin.
PoniŜej uszeregowano 5 obrębów (spośród 9), w których stwierdzono
badaniami najwyŜsze zawartości kadmu (mg/kg ś.m.):
81
-
Dąbrowa Górna (G. Lubin) – 0,08 mg/kg ś.m.,
Grodziszcze (G. Grębocice) – 0,09 mg/kg ś.m.,
Rudna (G. Rudna) – 0,09 mg/kg ś.m.,
Składowice (G. Lubin) – 0,14 mg/kg ś.m.,
Ocena zawartości kadmu, dokonana wg wytycznych IUNG, wykazała
przydatność paszową w 100% prób.
Buraki – liście
W liściach buraków zawartość kadmu waha się w przedziale od poniŜej
0,02 mg/kg ś.m. do 0,07 mg/kg ś.m. Średnia wyliczona dla 12 prób, przyjmując
dla próbek wykazujących zawartości kadmu poniŜej granicy oznaczalności
wartość połowy granicy oznaczalności , wynosi w przybliŜeniu 0,03 mg/kg ś.m.
Badania wykazały najwyŜsze zawartości kadmu w próbach
z następujących lokalizacji:
Ocena zawartości kadmu w liściach buraków, dokonana wg
wytycznych IUNG, wykazała przydatność paszową w 100% prób.
W ziarnie kukurydzy zawartość kadmu mieści się w przedziale od poniŜej
0,08 mg/kg ś.m. do 0,54 mg/kg ś.m. Średnia zawartość wyliczona dla 15 prób ,
przyjmując dla próbek wykazujących zawartości kadmu poniŜej granicy
oznaczalności wartość połowy granicy oznaczalności , wynosi w przybliŜeniu
0,17 mg/kg ś.m.
wykazały najwyŜsze zawartości kadmu w ziarnie kukurydzy.
- Składowice (G. Lubin) – 2 próbki – 0,54 mg/kg ś.m.,0,16 mg/kg ś.m.
- Toszowice (G. Rudna) – 0,41 mg/kg ś.m.,
- Rynarcice (G. Rudna) – 0,27 mg/kg ś.m.,
- Składowice (G. Lubin) – 0,16 mg/kg ś.m.
Ocena zawartości kadmu, pod kątem przydatności konsumpcyjnej
ziarna kukurydzy (wg IUNG), wykazała przekroczenie progu zawartości
(0,15 mg/kg ś.m.) w 6 próbkach, co stanowi 40% spośród zbadanych
próbek.
Ocena zawartości kadmu, dokonana wg wytycznych IUNG, wykazała,
Ŝe tylko jedna spośród badanych prób nie spełnia kryteriów przydatności
82
paszowej - próba nr 163/zk, Składowice – G. Lubin (zawartość Cd - 0,54
mg/kg ś.m.).
Łodygi kukurydzy wykazują zróŜnicowanie zawartości kadmu od poniŜej
0,06 do 0,20 mg/kg ś.m. Średnia zawartość wyliczona dla 15 prób , przyjmując
wartość połowy granicy oznaczalności , wynosi w przybliŜeniu 0,07 mg/kg ś.m.
NajwyŜsze zawartości kadmu w łodygach kukurydzy stwierdzono
w następujących obrębach:
- Ustronie (G. Lubin) – 0,20 mg/kg ś.m,.
- Rudna (G. Rudna) – 0,15 mg/kg ś.m.,
W powyŜszych 4 próbach zawartość kadmu przekracza zawartość
progową (0,1 mg/kg ś.m.), określoną dla przydatności paszowej (wytyczne
IUNG).
Zawartość kadmu w zbadanym ziarnie zbóŜ kształtowała się w przedziale
od poniŜej 0,10 mg/kg ś.m. do 0,34 mg/kg ś.m. Średnia zawartość , przyjmując
wartość połowy granicy oznaczalności , wynosi:
NajwyŜsze zawartości kadmu, w pojedynczych próbach, badania
wykazały:
- 0,34 mg/kg ś.m. (pszenica) w obrębie śelazny Most,
- 0,33 mg/kg ś.m. (pszenica) – 2 próbki w obrębach śuków
i Radomiłów
- 0,32 mg/kg ś.m. (pszenica) w obrębie Juszowice,
- 0,25 mg/kg ś.m. (pszenica) w obrębie Gwizdanów,
- 0,25 mg/kg ś.m. (pszenŜyto) w obrębie Komorniki,
W ziarnie zbadanych zbóŜ stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej
zawartości kadmu (0,15 mg/kg ś.m.) dla przydatności konsumpcyjnej,
w 16,2% badanych próbek.
83
W Ŝadnej z próbek ziarna zbóŜ nie stwierdzono przekroczenia
granicznej zawartości kadmu, wg wytycznych IUNG (0,5 mg/kg ś.m.), dla
celów przydatności paszowej.
W słomie zbóŜ zawartość kadmu stwierdzono w przedziale od poniŜej
0,10 do 0,25 mg/kg ś.m. NajwyŜszymi zawartościami charakteryzowały się
próby słomy pszenicy z obrębów Rynarcice – 0,16 mg/kg ś.m., śuków– 0,20
mg/kg ś.m., Stara Rudna – 0,25 mg/kg ś.m.
W 14 spośród 50 zbadanych prób słomy zbóŜ zawartość kadmu
przekracza zawartość progową (0,1 mg/kg ś.m.), określoną dla przydatności
paszowej (wytyczne IUNG), co stanowi 28% badanych próbek.
Trawa
W zbadanych 53 próbach trawy zawartość kadmu wahała się w przedziale
od poniŜej 0,04 mg/kg ś.m. do 0,39 mg/kg ś.m. w obrębie śelazny Most.
Średnia zawartość, przyjmując dla próbek wykazujących zawartości kadmu
poniŜej granicy oznaczalności wartość połowy granicy oznaczalności, wynosi
w przybliŜeniu 0,07 mg/kg ś.m.
Badania wykazały, Ŝe najwyŜsze zawartości kadmu, w pojedynczych
próbach, stwierdzono:
- 0,17 mg/kg ś.m. w obrębie Komorniki (G. Polkowice),
- 0,22 mg/kg ś.m. w obrębie Grodziszcze (G. Grębocice),
- 0,34 mg/kg ś.m. w obrębie Dąbrowa (G. Polkowice),
- 0,39 mg/kg ś.m. w obrębie śelazny Most (G. Polkowice).
W 9 próbach trawy (17% ogółu prób trawy) badania wykazały
przekroczenie progowej zawartości kadmu (0,1 mg/kg ś.m.), określonej dla
przydatności paszowej.
Kapusta
W 29 główkach kapusty zawartość kadmu waha się od poniŜej 0,02 do
0,11 mg/kg ś.m. Średnia zawartość, przyjmując dla próbek wykazujących
zawartości kadmu poniŜej granicy oznaczalności wartość połowy granicy
oznaczalności, wynosi w przybliŜeniu 0,03 mg/kg ś.m.
badania wykazały w próbach ze Składowic (G. Lubin) – 0,11 mg/kg ś.m. oraz
Toszowic (G. Rudna) – 0,04 mg/kg ś.m.
W 2 ww. próbach, co stanowi 6,9% ogółu prób, stwierdzono
przekroczenie progowej zawartości dla przydatności konsumpcyjnej (0,03
mg/kg ś.m.).
84
Badania wykazały przekroczenie najwyŜszych dopuszczalnych
poziomów zanieczyszczenia kadmem, określonych Rozporządzeniem
Komisji (WE) nr 1881/2006 z dnia 19 grudnia 2006r. (Dz. U. L 364
z 20.12.2006r., w niŜej wymienionej ilości roślin konsumpcyjnych:
- ziemniaki w 5 próbach (7,7% ogółu prób),
- kukurydza – ziarno w 8 próbach (53,3% ogółu prób),
- pszenica – ziarno w 8 próbach (8,5% ogółu prób),
- pszenŜyto – ziarno w 1 próbie (9,1% ogółu prób),
- Ŝyto – ziarno w 5 próbach (41,7% ogółu prób),
85
8.1.3. Zawartość ołowiu
Zainteresowanie ołowiem w roślinach związane jest z potencjalną
toksycznością tego pierwiastka dla roślin i organizmów Ŝywych. Mimo, Ŝe ołów
jest mało toksyczny dla roślin, to jego nadmiar w tkankach roślinnych wywołuje
róŜne zaburzenia metabolizmu, np. obniŜa intensywność fotosyntezy, absorbuję
wody i zakłóca przemiany tłuszczów.
Ołów pobierany z gleby kumuluje się przede wszystkim w korzeniach,
a pobierany przez części nadziemne w duŜych ilościach gromadzi się w
tkankach nadziemnych roślin. Czynnikiem ograniczającym pobieranie ołowiu
przez roślin z podłoŜa glebowego jest głównie uregulowany odczyn.
Ziemniaki
Zawartość ołowiu wykazuje wahanie od wartości poniŜej 0,02 mg/kg ś.m.
w do 3,3 mg/kg ś.m. w obrębie Składowice – Gm. Lubin. Średnia zawartość
ołowiu, obliczona dla 65 zbadanych prób ziemniaków, przyjmując dla próbek
wykazujących zawartości ołowiu poniŜej granicy oznaczalności wartość połowy
Ocena zawartości ołowiu, dokonana wg wytycznych IUNG, wykazała
przydatność konsumpcyjną 73,8% zbadanych prób ziemniaków; w 17
próbkach stwierdzono przekroczenie granicznej zawartości 0,5 mg kg ś.m.
W Ŝadnej z próbek nie została przekroczona graniczna zawartość ołowiu dla
przydatności paszowej (5 mg/kg ś.m.)
wykazały najwyŜsze zawartości ołowiu (mg/kg ś.m.), w pojedynczych próbach:
- w Starej Rzece (G. Grębocice) – 1,33 mg/kg ś.m.,
- w Ustroniu (G. Lubin) – 0,94 mg/kg ś.m.,
- w Brodowie (G. Rudna) – 0,88 mg/kg ś.m.
Buraki – korzenie
Zawartość ołowiu w korzeniach buraków mieści się w przedziale od
wartości poniŜej 0,04 mg/kg ś.m. do 2,16 mg/kg ś.m. Średnia zawartość ołowiu,
obliczona dla 14 zbadanych prób korzeni buraków, przyjmując dla próbek
wykazujących zawartości kadmu poniŜej granicy oznaczalności wartość połowy
Próby korzeni buraków pobrano w 9 obrębach; najniŜsze zawartości
(poniŜej granicy oznaczalności metody) badania wykazały w obrębach:
Krzydłowice, Grodziszcze (G. Grębocice), natomiast najwyŜsze (2,16 mg/kg
ś.m.; 1,24 mg/kg ś.m.) w obrębie Dąbrowa Górna – G. Lubin.
PoniŜej uszeregowano 4 obręby (spośród 9), w których stwierdzono
badaniami najwyŜsze zawartości ołowiu (mg/kg ś.m.):
86
- Dąbrowa Górna (G. Lubin) – 2 próbki: 2,16 mg/kg ś.m.,1,24 mg/kg
ś.m.
- Krzydłowice (G. Grębocice) –2 próbki: 0,27 mg/kg ś.m., 0,23 mg/kg
ś.m.,
Ocena zawartości ołowiu, dokonana wg wytycznych IUNG, wykazała
przydatność paszową w 100% prób – w Ŝadnej próbie nie stwierdzono
przekroczenia 5 mg/kg ołowiu.
Buraki – liście
W liściach buraków zawartość ołowiu waha się w przedziale od 0,02
mg/kg ś.m. do 2,42 mg/kg ś.m. Średnia wyliczona dla 12 prób, wynosi w 0,82
mg/kg ś.m. Badania wykazały najwyŜsze zawartości ołowiu w próbach
z następujących lokalizacji:
- Grodziszcze (G. Grębocice) – 1,67 mg/kg ś.m.
- Krzydłowice (G. Grębocice) – 1,31 mg/kg ś.m.; 1,15 mg/kg ś.m.
- Tarnówek (G. Polkowice) – 1,21 mg/kg ś.m.
Ocena zawartości ołowiu w liściach buraków, dokonana wg
wytycznych IUNG, wykazała, Ŝe 100% prób spełnia wymogi określone dla
przydatności paszowej – nie stwierdzono w nich przekroczenia progowej
zawartości ołowiu 3 mg/kg ś.m.
W ziarnie kukurydzy zawartość ołowiu mieści się w przedziale od poniŜej
0,08 mg/kg ś.m. do 12,3 mg/kg ś.m. Średnia zawartość wyliczona dla 15 prób ,
przyjmując dla próbek wykazujących zawartości ołowiu poniŜej granicy
oznaczalności wartość połowy granicy oznaczalności , wynosi w przybliŜeniu
1,86 mg/kg ś.m.
wykazały najwyŜsze zawartości ołowiu w ziarnie kukurydzy.
- Księginice (G. Lubin) – 2 próbki –1,39 mg/kg ś.m., 3,02 mg/kg ś.m.
- Ustronie (G. Lubin) – 2,07 mg/kg ś.m.
Ocena zawartości ołowiu pod kątem przydatności konsumpcyjnej
ziarna kukurydzy (wg IUNG), wykazała przekroczenie progu zawartości
(1,0 mg/kg ś.m.) w 6 próbkach, co stanowi 40% spośród zbadanych próbek.
87
Ocena zawartości ołowiu, dokonana wg wytycznych IUNG, wykazała,
paszowej – próba nr 163/zk, Składowice – G. Lubin (zawartość Pb - 12,3
mg/kg ś.m.)
Łodygi kukurydzy wykazują zróŜnicowanie zawartości ołowiu od 0,08 do
13,3 mg/kg ś.m. Średnia zawartość wyliczona dla 15 prób, wynosi 2,26 mg/kg
ś.m.
NajwyŜsze zawartości ołowiu w łodygach kukurydzy stwierdzono
w następujących obrębach:
- Składowice (G. Lubin) – 6,38 mg/kg ś.m,.
W powyŜszych 2 próbach zawartość ołowiu przekracza zawartość
progową (3 mg/kg ś.m.), określoną dla przydatności paszowej (wytyczne
IUNG).
Zawartość ołowiu w zbadanym ziarnie zbóŜ kształtowała się w przedziale
od poniŜej 0,10 mg/kg ś.m. do 1,17 mg/kg ś.m. Średnia zawartość , przyjmując
dla próbek wykazujących zawartości ołowiu poniŜej granicy oznaczalności
wartość połowy granicy oznaczalności , wynosi:
NajwyŜsze zawartości ołowiu, w pojedynczych próbach, kształtują się
następująco:
- 1,17 mg/kg ś.m. (pszenica) w obrębie Stara Rudna,
- 1,14; 1,12 mg/kg ś.m. (pszenica – 2 próbki) – w obrębie Rudna,
- 1,04 mg/kg ś.m. (pszenica) w obrębie Dąbrowa,
- 1,02 mg/kg ś.m. (pszenica) w obrębie Grodziszcze,
W ziarnie zbadanych zbóŜ stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej
zawartości ołowiu (1,0 mg/kg ś.m.) dla przydatności konsumpcyjnej w 4,3%
badanych próbek (5 spośród 117).
W Ŝadnej z prób ziarna zbóŜ nie stwierdzono przekroczenia
granicznej zawartości ołowiu wg wytycznych IUNG (10,0 mg/kg ś.m.) dla
celów przydatności paszowej.
88
W słomie zbóŜ zawartość ołowiu stwierdzono w przedziale od poniŜej
0,10 do 9,70 mg/kg ś.m. NajwyŜszymi zawartościami charakteryzowały się
próby słomy pszenicy z obrębów Gola – 9,70 mg/kg ś.m., Składowice– 2,79
mg/kg ś.m., Dąbrowa Górna – 2,52 mg/kg ś.m; 2,62 mg/kg ś.m.
Ocena zawartości ołowiu, dokonana wg wytycznych IUNG, wykazała,
paszowej – wartość graniczna 3 mg/kg ś.m (próbka nr 738/sł, Gola –
G. Lubin –zawartość Pb - 9,70 mg/kg ś.m.)
Trawa
W zbadanych 53 próbach trawy zawartość ołowiu wahała się w przedziale
od poniŜej 0,04 mg/kg ś.m. do 15,95 mg/kg ś.m. w obrębie Dąbrowa, gm.
Polkowice. Średnia zawartość, przyjmując dla próbek wykazujących zawartości
ołowiu poniŜej granicy oznaczalności wartość połowy granicy oznaczalności,
wynosi w przybliŜeniu 1,09 mg/kg ś.m.
Badania wykazały, Ŝe najwyŜsze zawartości ołowiu, w pojedynczych
próbach, stwierdzono: w następujących obrębach
- Dąbrowa (Gm. Polkowice) – 15,95 mg/kg ś.m.
- Komorniki (Gm. Polkowice) – 14,0 mg/kg ś.m
- Tarnówek (Gm. Polkowice) – 9,76 mg/kg ś.m.
- Trzebcz (Gm. Polkowice) – 4,35 mg/kg ś.m.
W powyŜszych 4 próbach zawartość ołowiu przekracza zawartość
progową (3 mg/kg ś.m.), określoną dla przydatności paszowej (wytyczne
IUNG) , co stanowi 7,5% zbadanych próbek traw.
Kapusta
W 29 główkach kapusty zawartość ołowiu waha się od poniŜej 0,02 do
2,64 mg/kg ś.m. Średnia zawartość, przyjmując dla próbek wykazujących
zawartości ołowiu poniŜej granicy oznaczalności wartość połowy granicy
oznaczalności, wynosi w przybliŜeniu 0,33 mg/kg ś.m.
badania wykazały w próbach z Dąbrowy Górnej (G. Lubin) – 2,64 mg/kg ś.m.,
Składowic (G. Lubin) – 1,24 mg/kg ś.m., Grodowca (G. Grębocice) – 0,71
mg/kg ś.m. oraz Księginic (G. Lubin) – 0,58 mg/kg ś.m.
W 10 spośród 29 badanych prób kapusty, co stanowi 34,5% ogółu
prób, stwierdzono przekroczenie progowej zawartości ołowiu dla
przydatności konsumpcyjnej (0,3 mg/kg ś.m.).
89
BADANIA WYKAZAŁY przekroczenie najwyŜszych dopuszczalnych
poziomów zanieczyszczenia ołowiem, określonych Rozporządzeniem
Komisji (WE) nr 1881/2006 z dnia 19 grudnia 2006r. (Dz. U L 364
z 20.12.2006r.), w niŜej wymienionej ilości roślin konsumpcyjnych:
- ziemniaki w 56 próbach (86,2% ogółu prób),
- kukurydza – ziarno w 12 próbach (80,0% ogółu prób),
- pszenica – ziarno w 72 próbach (76,6% ogółu prób),
- pszenŜyto – ziarno w 10 próbach (90,9% ogółu prób),
- Ŝyto – ziarno w 10 próbach (83,3% ogółu prób),
- kapusta w 10 próbach (34,5% ogółu prób).
90
8.1.4. Zawartość cynku
Cynk jest pobierany przez rośliny w formie jonów cynku lub związków
chelatowych. Pobieranie cynku odbywa się przez korzenie i liście.
Cynk jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania
roślin. Występuje on w róŜnych enzymach i reguluje metabolizm białek,
węglowodanów i związków fosforowych, zwiększa odporność roślin na suszę
i choroby. Tolerancja roślin na wysokie stęŜenia cynku jest dość duŜa i dlatego
rośliny nawet przy duŜej zawartości tego pierwiastka nie wykazują symptomów
toksyczności.
Ziemniaki
Zawartość cynku w bulwach ziemniaków wykazuje wahanie od 1,72 do
11,33 mg/kg ś.m. Średnia zawartość tego metalu dla 65 prób wynosi 4,18 mg/kg
ś.m.
PoniŜej uszeregowano 5 obrębów, w których badania wykazały najwyŜsze
zawartości cynku:
- Krzydłowice (G. Grębocice) – 7,19 mg/kg ś.m.,
- Gola (G. Lubin) – 5,99 mg/kg ś.m.,
- Stara Rudna (G. Rudna) – 5,76 mg/kg ś.m.
Ocena zawartości cynku wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe
wszystkie próby ziemniaków (100%) spełniają wymogi określone dla
przydatności konsumpcyjnej (20 mg/kg ś.m.) i paszowej (40 mg/kg ś.m.).
Buraki – korzenie
Zawartość cynku w korzeniach buraków wykazuje zróŜnicowanie od 1,57
do 19,08 mg/kg ś.m.
Średnia zawartość dla 14 prób wynosi 5,58 mg/kg ś.m.
NajwyŜsze zawartości tego pierwiastka stwierdzono w niŜej
wymienionych obrębach:
Wszystkie próby korzeni buraków spełniają wymogi przydatności
paszowej – nie stwierdzono w nich przekroczenia progowej zawartości
cynku – 40 mg/kg ś.m.
91
Buraki – liście
W 12 próbach liści buraków zawartość cynku waha się od 2,57 do 99,67
mg/kg ś.m.
PoniŜej wymieniono obręby, w których badania wykazały najwyŜsze
zawartości cynku:
- Komorniki (G. Polkowice) - 16,86 mg/kg ś.m.,
Ocena wyników badań wykazuje, Ŝe w 1 próbie (8,3% ogółu prób)
zawartość cynku jest wyŜsza od progowej zawartości (20,00 mg/kg ś.m.),
określonej dla przydatności paszowej.
W ziarnie kukurydzy zawartość cynku wykazuje zróŜnicowanie od 11,47
do 135,46 mg/kg ś.m.
Zawartość 135,46 mg/kg ś.m. badania wykazały w próbie nr 246/kz z obrębu
Dąbrowa Górna.
Średnia zawartość cynku, obliczona dla 15 prób ziarna, wynosi 27,42
mg/kg ś.m.
NajwyŜsze zawartości cynku stwierdzono w pojedyńczych próbach
z poniŜszych obrębów:
- Rynarcice (G. Rudna) – 18,37 mg/kg ś.m.
W 1 próbie, spośród 15, badania wykazały przekroczenie progowej
zawartości dla przydatności konsumpcyjnej (50 mg/kg ś.m.) i paszowej (100
mg/kg ś.m.) – próba nr 246/zk z Dąbrowy Górnej.
W łodygach kukurydzy zawartość cynku waha się od 9,32 do 64,48 mg/kg
ś.m.
Średnia zawartość cynku wynosi 21,22 mg/kg ś.m.
NajwyŜszymi zawartościami charakteryzowały się próby z poniŜszych
obrębów:
- śelazny Most (G. Polkowice) – 25,27 mg/kg ś.m.,
92
- Komorniki (G. Polkowice) – 21,85 mg/kg ś.m.
Ocena wyników dokonana wg IUNG wykazała, Ŝe w 6 próbach (40% ogółu
prób) zawartość cynku była wyŜsza od progowej zawartości 20 mg/kg ś.m.,
określonej dla przydatności paszowej.
Zawartość cynku w ziarnie zbadanych 3 zbóŜ kształtuje się w przedziale
od 1,18 mg/kg ś.m. do 33,7 mg/kg ś.m.
Średnie zawartości tego metalu są następujące:
- ziarno pszenicy – 13,91 mg/kg ś.m.,
- ziarno pszenŜyta – 17,45 mg/kg ś.m.,
- ziarno Ŝyta – 14,57 mg/kg ś.m.
W poniŜszym zestawieniu wymieniono obręby, w których badania
wykazały najwyŜsze zawartości cynku.
W ziarnie pszenicy
W ziarnie pszenŜyta
W ziarnie Ŝyta
(mg/kg ś.m.)
(mg/kg ś.m.)
(mg/kg ś.m.)
Stara Rzeka – 27,6
Grodziszcze – 33,7
Gola – 30,8
śelazny Most – 26,4
Krzydłowice – 22,1
Krzydłowice – 20,0
Trzebcz – 25,6
śelazny Most – 22,0
Juszowice – 17,6
Koźlice – 25,6
Dąbrowa Górna – 16,9
Skłądowice – 15,9
Stara Rudna – 24,3
Rynarcice – 23,8
Wszystkie zbadane ziarna zbóŜ (100%) spełniają wymogi określone
dla przydatności konsumpcyjnej (zawartość progowa 50 mg/kg ś.m.).
Pszenica, pszenŜyto, Ŝyto – słoma
W słomie zbóŜ (50 prób) zawartość cynku wahała się od 1,18 do 21,0
mg/kg ś.m. Średnie zawartości są następujące:
- dla słomy pszenicy – 6,39 mg/kg ś.m.,
- dla słomy pszenŜyta – 4,05 mg/kg ś.m.,
- dla słomy Ŝyta – 7,66 mg/kg ś.m.
NajwyŜszymi zawartościami charakteryzują się próby słomy w obrębach:
- pszenicy – Gwizdanów (21,0 mg/kg ś.m.), Dąbrowa (15,3 mg/kg ś.m.),
Grodziszcze (13,6 mg/kg ś.m.),
- pszenŜyta – śelazny Most (9,8 mg/kg ś.m.),
- Ŝyta – Ustronie (10,05 mg/kg ś.m.).
93
Tylko 1 próba słomy pszenicy (próba nr 712/sł obręb Gwizdanów) nie
spełniała wymogów przydatności paszowej (20 mg/kg ś.m.). W pozostałych
49 próbach słomy pszenicy, pszenŜyta i Ŝyta zawartość cynku jest poniŜej
progowej zawartości tego metalu.
Trawa
Zawartość cynku w 53 próbach trawy kształtuje się w przedziale od 1,18
do 156 mg/kg ś.m.
NajwyŜszymi zawartościami tego metalu charakteryzują się próby
- śuków (G. Polkowice) – 82,9 mg/kg ś.m.,
- Stara Rzeka (G. Grębocice) – 70,6 mg/kg ś.m.,
- Trzebcz (G. Polkowice) – 65,5 mg/kg ś.m.,
- Dąbrowa (G. Polkowice) – 50,8 mg/kg ś.m.
W 9 próbach (17% ogółu prób) zawartość cynku przewyŜsza
zawartość progową określoną dla przydatności paszowej, tj. 20 mg/kg ś.m.
Kapusta
Zawartość cynku w kapuście wykazuje wahanie od 1,14 do 23,75 mg/kg
ś.m.
NajwyŜszymi zawartościami charakteryzują się próby kapusty
- Księginice (G. Lubin) – 6,0 mg/kg ś.m.
3 próby kapusty (10,3% ogółu prób) nie spełniają wymogów
określonych dla przydatności konsumpcyjnej (zawartość progowa 10 mg/kg
ś.m.) - 2 próby ze Składowic (nr 155/kap i 160/kap) i 1 próba z Dąborowy
Górnej (nr 245/kap).
94
Wykres 14. Średnie zawartości cynku w roślinach (mg/kg ś.m.)
4.18
Ziemniaki
5.58
Buraki - korzenie
15.46
Buraki - liście
27.42
Kukurydza - ziarno
21.22
Kukurydza - łodygi
13.91
Pszenica - ziarno
17.45
PszenŜyto - ziarno
14.57
śyto - ziarno
6.39
Pszenica - słoma
4.05
PszenŜyto - słoma
7.66
śyto - słoma
18.57
Trawa
4.36
Kapusta
0
5
10
15
95
20
25
30
8.1.5. Zawartość rtęci
Rośliny pobierają rtęć z roztworu glebowego lub przez aparaty szparkowe
liści w formie gazowej (pary rtęci). W warunkach naturalnych zawartość rtęci
w roślinach jest bardzo mała, natomiast na glebach zanieczyszczonych
i w warunkach podwyŜszonej zawartości tego składnika w atmosferze, moŜe
być wyŜsza, a niekiedy dochodzić do około 1 mg/kg.
W przemysłowej emisji rtęci największy udział mają procesy spalania
surowców energetycznych, w tym głownie węgla.
Rośliny są dość wraŜliwe na rtęć, szczególnie najbardziej są wraŜliwe na
pary rtęci. Pierwsze objawy toksyczności przejawiają się chlorozą
i brunatnieniem liści oraz uszkodzeniem korzeni.
Ziemniaki
W zbadanych 39 próbach ziemniaków zawartość rtęci wahała się od 0,001
do 0,05 mg/kg ś.m. Średnia zawartość tego metalu wynosi 0,011 mg/kg ś.m.
NajwyŜsze zawartości rtęci badania wykazały w próbach pobranych
w poniŜszych obrębach:
- w obrębie Grodowiec (G. Grębocice) – 0,05 mg/kg ś.m.,
- w obrębie Księginice (G. Lubin) – 0,027 mg/kg ś.m.,
- w obrębie Grodziszcze (G. Grębocice) – 0,025 mg/kg ś.m.,
- w obrębie Brodów (G. Rudna) – 0,023 mg/kg ś.m.,
- w obrębie Stara Rzeka (G. Grębocice) – 0,021 mg/kg ś.m.
W 5 w/w próbach zawartość rtęci przewyŜsza maksymalne poziomy
zanieczyszczenia (0,02 mg/kg ś.m.), przyjęty do oceny przydatności spoŜywczej
ziemniaków.
Buraki – korzenie
Zawartość rtęci mieści się w zakresie od 0,002 mg/kg ś.m. w obrębie
Mleczno (nr próby 96/bk) – G. Rudna do 0,114 mg/kg ś.m. w obrębie
Grodziszcze (nr próby 570/bk) – G.Grębocice. Średnia zawartość, obliczona dla
7 zbadanych prób, wynosi 0,021 mg/kg ś.m.
Wysoka zawartość rtęci – 0,114 mg/kg ś.m. – znacznie odbiega od
zawartości w pozostałych 6 próbach, w których stwierdzono 0,002 do 0,008
mg/kg ś.m. tego pierwiastka.
Zawartość rtęci 0,114 mg/kg ś.m. naleŜy uznać jako szkodliwą w ocenie
przydatności paszowej buraków.
Buraki – liście
W 7 próbach liści buraków zawartość rtęci mieści się w zakresie od 0,004
mg/kg ś.m. w obrębie Składowice – G. Lubin do 0,062 mg/kg ś.m. w obrębie
Dąbrowa Górna (na próby 244/bl) – G. Lubin.
Średnia zawartość dla 7 prób liści buraków wynosi 0,030 mg/kg ś.m.
96
NajwyŜsze zawartości rtęci w liściach buraków stwierdzono w niŜej
W/w 3 próbach liści buraków (42,9% ogółu prób) zawartość rtęci moŜe
zagraŜać przydatności paszowej tego produktu.
Zawartość rtęci w 9 próbach ziarna kukurydzy mieści się w przedziale od
0,004 mg/kg ś.m. do 0,031 mg/kg ś.m.
Średnia zawartość dla wszystkich zbadanych prób wynosi 0,020 mg/kg ś.m.
NajwyŜsze zawartości rtęci badania wykazały w próbach niŜej
wymienionych obrębów:
- śelazny Most (G. Polkowice) – 0,025 mg/kg ś.m.,
- Toszowice (G. Rudna) – 0,024 mg/kg ś.m.
W 7 próbach ziarna kukurydzy (77,8% ogółu prób) zawartość rtęci
przekracza maksymalny poziom zanieczyszczenia (0,01 mg/kg ś.m.), przyjęty
w opracowaniu do oceny przydatności spoŜywczej tego produktu.
W 8 zbadanych próbach zawartość rtęci waha się od 0,004 do 0,095
mg/kg ś.m.
Średnia zawartość dla zbadanych prób wynosi 0,028 mg/kg ś.m.
NajwyŜszymi
zawartościami charakteryzowały się próby w niŜej
- Księginice (G. Lubin) – 0,050 mg/kg ś.m.
- śelazny Most (G. Polkowice) – 0,017 mg/kg ś.m.
Z punkty widzenia przydatności paszowej 2 próby łodyg kukurydzy
wykazują podwyŜszoną zawartość rtęci.
Pszenica, pszenŜyto – ziarno
Zawartość rtęci zbadano w 9 próbach ziarna pszenicy i w 1 próbie ziarna
pszenŜyta.
W ziarnie pszenicy zawartość rtęci wahała się od 0,009 do 0,031 mg/kg ś.m.,
a w ziarnie pszenŜyta wynosiła 0,021 mg/kg ś.m.
97
Średnia zawartość tego metalu dla 10 prób ziarna dwóch zbóŜ wynosi
0,019 mg/kg ś.m.
NajwyŜsze zawartości rtęci stwierdzono w poniŜszych obrębach:
- Mleczno (G. Rudna) – 0,031 mg/kg ś.m.,
- Gwizdanów (G. Rudna) – 0,021 mg/kg ś.m.,
- Komorniki (G. Polkowice) – 0,021 mg/kg ś.m. (pszenŜyto).
W powyŜszych 5 w/w próbach ziarna zawartość rtęci jest wyŜsza od
maksymalnego poziomu określonego dla przydatności spoŜywczej (0,02 mg/kg
ś.m.)
Pszenica – słoma
W 7 próbach słomy pszenicy zawartość rtęci kształtuje się w przedziale
od 0,009 do 0,032 mg/kg ś.m. Średnia zawartość wynosi 0,019 mg/kg ś.m.
NajwyŜsze zawartości tego metalu stwierdzono w poniŜszych obrębach:
- śuków (G. Polkowice) – 0,021 mg/kg ś.m.,
- Ustronie (G. Lubin) – 0,021 mg/kg ś.m.
Zawartość rtęci nie obniŜa wartość paszową zbadanych prób słomy.
Trawa
W zbadanych 13 próbach trawy zawartość rtęci waha się od 0,007 mg/kg
ś.m. do 0,026 mg/kg ś.m.
Średnia zawartość wynosi 0,012 mg/kg ś.m.
NajwyŜsze zawartości rtęci badania wykazały w próbach z poniŜszych
obrębów:
- Juszowice (G. Rudna) - 0,018 mg/kg ś.m.,
- Brodów (G. Rudna) – 0,013 mg/kg ś.m.
Stwierdzona badaniami zawartość rtęci w próbach trawy nie obniŜa ich
wartości paszowej.
Kapusta
W 5 próbach kapusty zawartość rtęci wahała się od 0,001 do 0,014 mg/kg
ś.m.
NajwyŜszą zawartość rtęci stwierdzono w próbie nr 155/kap, w obrębie
Składowice (G. Lubin).
98
Wszystkie próby kapusty spełniają wymogi dla przydatności spoŜywczej
– w Ŝadnej nie stwierdzono przekroczenia 0,02 mg/kg ś.m.
Wykres 15. Średnie zawartości rtęci w roślinach (mg/kg ś.m.)
0.011
Ziemniaki
0.021
Buraki - korzenie
0.03
Buraki - liście
0.02
Kukurydza - ziarno
0.028
Kukurydza - łodygi
ZboŜa - ziarno
0.019
ZboŜa - słoma
0.019
0.012
Trawa
0.005
Kapusta
0
0.005
0.01
99
0.015
0.02
0.025
0.03
8.1.6. Zawartość arsenu
Nie wyjaśniona jest dotychczas biologiczna rola arsenu w roślinach.
Pobierany jest jednak przez wszystkie rośliny. Stosunkowo najniŜszą
zawartością arsenu charakteryzują się ziarna zbóŜ, a najwyŜszą liście szpinaku.
Rośliny pobierają arsen przez korzenie i transportowany jest on do nadziemnych
części. W wielu przypadkach wzbogacanie roślin w arsen moŜe być wynikiem
opadu pyłu na powierzchnie liści.
Toksyczność arsenu objawia się na roślinach więdnięciem liści, zmianami
zabarwienia i uszkodzeniem systemu korzeniowego. W przypadkach
toksycznego stęŜenia arsenu w roślinach następuje w nich spadek zawartości
fosforu, potasu, wapnia i manganu.
Badania zawartości arsenu w roślinach, zgodnie z zawartą umową,
wykonane zostały w części pobranych prób roślin.
Ogółem przeanalizowano 193 próbki roślin pod kątem zawartości arsenu,
w tym:
− 65 próbek ziemniaków
− 14 próbek korzenia buraka
− 12 próbek liści buraka
− 15 próbek ziarna kukurydzy
− 15 próbek łodyg kukurydzy
− 35 próbek ziarna pszenicy
− 2 próbki ziarna pszenŜyta
− 3 próbki ziarna Ŝyta
− 2 próbki słomy pszenicy
− 1 próbkę trawy
− 29 próbek liści kapusty
Zdecydowana większość przebadanych prób wykazała zawartość arsenu na
bardzo niskim poziomie – poniŜej granicy oznaczalności, która w zaleŜności od
zawartości suchej masy w roślinie wahała się od granicy 0,04 do 0,2 mg/kg ś.m.
Jedynie 2 spośród 193 przebadanych prób wykazały zawartość nieznacznie
podwyŜszoną poza poziom 0,2 mg/kg ś.m. (graniczna zawartość pod kątem
przydatności spoŜywczej wg danych z archiwum aktów prawnych oraz literatury
naukowo-badawczej) zawartość arsenu:
− próbka ziarna pszenicy z obrębu śuków (G. Polkowice) – 0,33 mg/kg ś.m.
− próbka ziarna kukurydzy z obrębu Księginice (G. Lubin) – 0,24 mg/kg ś.m.
Biorąc pod uwagę znikomą liczbę prób wykazujących przekroczenie 0,2
mg/kg ś.m. oraz niewielkie przekroczenie zawartości arsenu w wyŜej
wymienionych 2 próbkach, moŜna stwierdzić, Ŝe na badanym terenie, nie
100
stwierdzono istotnych przekroczeń zawartości arsenu w Ŝadnej spośród
badanych grup roślin.
101
8.2. Zawartość siarki w roślinach
W Polsce zawartość siarki w roślinach uprawnych najczęściej zawiera się
w przedziale od 0,2 – 0,5%. Do roślin pobierających i zawierających
szczególnie duŜo siarki naleŜą: rzepak, kapusta, gorczyca, fasola, groch i cebula.
Rozmieszczenie siarki w roślinach nie jest równomierne – najzasobniejsze
są liście, a uboŜsze nasiona i owoce. Nadmierne pobieranie siarki przez rośliny
jest przyczyną zakłócenia procesów metabolicznych, np. syntezy białek,
węglowodorów i w istotny sposób pogarsza ich wartość konsumpcyjno –
technologiczną.
Największym źródłem antropogenicznego zanieczyszczenia roślin siarką
jest zanieczyszczone związkami siarki powietrze i wykazujące nadmierne ilości
tego składnika gleby.
8.2.1. Kryteria oceny zawartości siarki w roślinach
Ocenę zawartości siarki w roślinach dokonano w oparciu o wytyczne
IUNG – Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb i roślin metalami cięŜkimi i siarką
– Ramowe wytyczne dla rolnictwa, Puławy – 1993.
W tabeli 50 zamieszczono wartości progowe stęŜenia siarki, których
przekroczenie powoduje niekorzystne zmiany w metabolizmie roślin i związane
z tym pogorszenie jakości spoŜywczej i technologicznej produktów roślinnych.
Tabela 50 Zawartość siarki w roślinach uprawnych (% w p.s.m.)
Roślina
Zakres wahań
Wartość progowa
x
Pszenica – ziarno
0,03 – 0,31
0,25
PszenŜyto – ziarno
0,01 – 0,20
0,25
śyto – ziarno
0,01 – 0,21
0,25
x
Pszenica – słoma
0,05 – 1,01
0,50
PszenŜyto – słoma
0,15 – 0,39
0,50
x
śyto – słoma
0,03 – 1,22
0,50
0,01 – 0,17
0,25
x
0,10 – 0,80
0,50
Ziemniaki – bulwy
0,10 – 0,30
0,30
Buraki – liście
0,30 – 0,36
0,45
Kapusta
0,35 – 0,70
0,70
Trawa
0,10 – 0,30
0,50
x) zawartości ekstremalne uzyskane w rejonów uprzemysłowionych
8.2.2. Zawartość siarki
Ziemniaki
Zawartość siarki w zbadanych 65 próbach ziemniaków wykazuje
zróŜnicowanie od 0,09% (próba nr 25/zie z Rudnej) do 0,37% (próba nr 203/zie
w Księginicach). Średnia zawartość siarki obliczona dla wszystkich zbadanych
prób wynosi 0,20%.
102
PoniŜej wymieniono obręby, w których
zawartości siarki w ziemniakach, w obszarze 4 gmin:
- w obszarze Gminy Polkowice
o w Trzebczu 0,33%,
o w śelaznym Moście 0,30%,
- w obszarze Gminy Grębocice
o w Proszycach 0,29%,
o w Grodziszczu 0,26%,
- w obszarze Gminy Rudna
o w Radomiłowie 0,29%,
o w Rynarcicach 0,26%,
- w obszarze Gminy Lubin
o w Księginicach 0,37%,
o w Ustroniu 0,33%.
stwierdzono najwyŜsze
Przekroczenie wartości progowej siarki – 0,30% - stwierdzono
w 5 próbach ziemniaków (7,7% ogółu):
- w obszarze Gminy Polkowice – Trzebcz, próby nr 524/zie i 525 /zie,
- w obszarze Gminy Lubin – Księginice próba nr 203/zie, Ustronie
próba nr 231/zie i 238/zie.
Buraki – korzenie
Zawartość siarki w korzeniach buraków wykazuje zróŜnicowanie od
0,09% w obrębie Mleczno – G. Rudna do 0,46% w obrębie Ustronie – G. Lubin.
Średnia zawartość siarki wynosi 0,22%.
PoniŜej wymieniono 4 obręby, w których stwierdzono najwyŜsze
zawartości siarki:
- Ustronie (G. Lubin) – 0,46%,
- Składowice (G. Lubin) – 0,32%,
- Grodziszcze (G. Grębocice) – 0,28%,
- Krzydłowice (G. Grębocice) – 0,27%.
Przekroczenie wartości progowej siarki (0,30%) badania wykazały
w 2 próbach buraków (14,3% ogółu):
- Ustronie w próbie nr 222/bk,
- Składowice w próbie nr 138/bk.
Buraki – liście
W liściach buraków zawartość siarki wahała się od 0,17 % do 0,55%.
Średnie zawartość dla 12 zbadanych prób wynosi 0,26%.
NajwyŜsze zawartości siarki badania wykazały w próbach z poniŜszych
obrębów:
103
- Mleczno (G. Rudna) – 0,32%,
- Dąbrowa Górna (G. Lubin) – 0,26%,
- Krzydłowiec (G. Grębocice) – 0,26%.
Progowa zawartość siarki została przekroczona w 1 próbie liści
buraków (8,3% ogółu):
- Składowice próba nr 138/bl.
W 15 zbadanych próbach ziarna kukurydzy zawartość siarki mieści się
w zakresie od 0,08 do 0,36%. Średnia zawartość odpowiada wartości 0,19%.
PoniŜej wymieniono 4 obręby (spośród 10), w których badania wykazały
najwyŜsze zawartości siarki:
- Ustronie (G. Lubin) – 0,36%,
- Grodowiec (G. Grębocice) – 0,33%,
- Księginice (G. Lubin) – 0,23%.
Progowa zawartość siarki (0,25%) została przekroczona w 2 próbach
(13,3% ogółu):
- Grodowiec próba nr 369/zk,
- Ustronie próba nr 225/zk.
W łodygach kukurydzy zawartość siarki waha się od 0,12% (próba nr
102/łk z obrębu Rynarcice) do 0,40% (próba nr 41/łk z obrębu Rudna).
NajwyŜsze zawartości siarki badania wykazały w poniŜszych 3 obrębach:
- Rudna (G. Runa) – 0,40%,
- Grodowiec (G. Grębocice) – 0,31%.
W łodygach kukurydzy nie stwierdzono przekroczenia progowej
zawartości siarki – 0,50%.
Zawartość siarki w zbadanych ziarnach zbóŜ
w następujących przedziałach:
- w pszenicy – 0,11 do 0,30%, średnia 0,21%,
- w pszenŜycie – 0,15 do 0,26%, średnia 0,20%,
- w Ŝycie – 0,14 do 0,28%, średnia 0,21%.
104
kształtuje
się
W pszenicy najwyŜszą zawartość siarki (0,30%) badania wykazały
w obrębie śuków (G. Polkowice), w pszenŜycie (0,26%) w obrębie
Krzydłowice (G. Grębocice), w Ŝycie (0,28%) w obrębie Składowice (G.Lubin).
Zawartość progowa siarki (0,25%) została przekroczona
w 17 próbach ziarna zbóŜ (14,5% ogółu prób zbóŜ):
- w 14 próbach ziarna pszenicy,
- w 2 próbach ziarna Ŝyta,
- w 1 próbie ziarna pszenŜyta.
Przekroczenia progowej zawartości siarki badania wykazały w niŜej
w ziarnie pszenicy
w ziarnie pszenŜyta
w ziarnie Ŝyta
Dąbrowa – pr. nr 648/z
Krzydłowice – p. nr 665 Grodowiec – p. nr 655/z
Komorniki – p. nr 629/z
Składowice – p. nr 728/z
Tarnówek – p. nr 634/z
Tarnówek – p. nr 637/z
śuków – p. nr 639/z
Proszyce – p. nr 676/z
Stara Rzeka – p. nr 674/z
Krzydłowice – p. nr 664/z
Mleczno – p. nr 698/z
Rudna – p. nr 667/z
Rynarcice – p. nr 691/z
Toszowice – p. nr 705/z
Juszowice – p. nr 637/z
Ustronie – p. nr 729/z
Pszenica, pszenŜyto, Ŝyto – słoma
Słoma zbadanych zbóŜ wykazuje zróŜnicowanie zawartości siarki od
0,11% (słoma pszenicy) do 0,22% (słoma pszenŜyta). Średnie zawartości
wykazują bardzo małe zróŜnicowanie – od 0,18% do 0,21%.
śadna zbadana próba słomy zbóŜ (50 prób) nie wykazała zawartości
siarki wyŜszej, od wartości progowej – 0,50%.
Trawa
Zawartość siarki w trawie waha się w zakresie od 0,11% do 0,28%.
NajwyŜszą zawartością charakteryzuje się próba nr 620/tr z Mleczna (G. Runa).
Kolejną najwyŜszą zawartość – 0,26% - stwierdzono w obrębach: Tarnówek,
Grodowiec, Mleczno i Rudna. Średnia zawartość wynosi 0,19%.
We wszystkich 53 próbach trawy zawartość siarki była niŜsza od
zawartości progowej – 0,50%.
105
Kapusta
Zawartość siarki w główkach kapusty wykazywała zróŜnicowanie od
0,07% do 1,19%. Średnia zawartość siarki dla 29 prób wynosi 0,34%.
NajwyŜsze zawartości siarki badania wykazały w próbach z obrębów:
- Dąbrowa – 1,19%,
- Rudna – 1,15%,
- Rynarcice – 0,82%,
- Rynarcice – 0,56%,
- Stara Rudna – 0,44%.
W 3 próbach, spośród 29, badania wykazały zawartość siarki wyŜszą
od zawartości progowej – 0,70%.
Wykres 16. Średnie zawartości siarki w roślinach (S - %)
0.2
Ziemniaki
0.22
Buraki - korzenie
0.26
Buraki - liście
0.19
Kukurydza - ziarno
0.23
Kukurydza - łodygi
0.21
ZboŜa - ziarno
0.18
ZboŜa - słoma
0.19
Trawa
0.34
Kapusta
0
0.05
0.1
0.15
106
0.2
0.25
0.3
0.35
9. OCENA PRZESTRZENNEGO ODDZIAŁYWANIA ZBIORNIKA
„śELAZNY MOST” NA GLEBY I ROŚLINY
9.1. Analiza występowania metali w glebach w funkcji odległości od
zbiornika osadów poflotacyjnych oraz w zaleŜności od właściwości gleb
Istotnym zagadnieniem z punktu widzenia oceny oddziaływania emisji
pochodzących ze zbiornika na gleby jest analiza zaleŜności zawartości metali
w glebach od odległości od granic zbiornika. Badanie zaleŜności poziomu
zawartości metali od odległości od źródła emisji przeprowadzono za pomocą
korelacji Pearsona przy poziomie istotności p <0,05, zarówno dla całego zbioru
danych, jak równieŜ dla podzbiorów wyróŜnionych ze względu na połoŜenie
w stosunku do róŜy wiatrów – Rysunek 1. W analizie uwzględniono miedź,
kadm i ołów jako metale wskaźnikowe, potencjalnie stanowiące ładunki
zanieczyszczeń związane z emisjami pyłów ze zbiornika odpadów
poflotacyjnych.
Rysunek 1. Rozmieszczenie punktów poboru próbek glebowych i roślinnych
w stosunku do kierunków geograficznych oraz odległości od zbiornika
odpadów poflotacyjnych śelazny Most
107
Analiza danych przeprowadzona dla całego zbioru wskazuje na pewien
związek pomiędzy występowaniem miedzi i ołowiu w glebach, a odległością
punktu poboru próbki od brzegów zbiornika (tab. 51). Wraz ze wzrostem
odległości od zbiornika istnieje tendencja spadku zawartości miedzi i ołowiu
w powierzchniowej warstwie gleb o czym świadczą ujemne wartości
współczynników korelacji dla tych pierwiastków. W odniesieniu do kadmu
korelacja jest nieistotna (tab. 51), co pośrednio moŜne świadczyć, Ŝe czynnikami
antropopresji oddziałującymi na gleby badanego obszaru są miedź i ołów.
Tendencję spadku zawartości miedzi i ołowiu wyraźniej widać na danych
uśrednionych w przedziałach odległości od zbiornika – w próbkach
zlokalizowanych w bezpośredniej bliskości zbiornika (< 1km) średnia zawartość
miedzi w glebach jest dwukrotnie wyŜsza niŜ w przedziale odległości 10-11 km.
W bezpośredniej bliskości zbiornika równieŜ górny zakres obserwowanych
zawartości jest znacząco wyŜszy w porównaniu ze statystykami próbek
pobieranych w dalszej odległości, co dodatkowo świadczy o antropogenicznym
charakterze akumulacji miedzi i ołowiu, nawet na obszarach gdzie ich
dopuszczalne progi nie są przekroczone.
NaleŜy wyraźnie zaznaczyć, Ŝe wartości współczynników korelacji
opisujących zaleŜność występowania miedzi i ołowiu w glebach od odległości
od zbiornika są istotne statystycznie, jednak na tyle niskie, Ŝe jedynie
w znikomym stopniu wyjaśniają obserwowaną zmienność rozmieszczenia
metali w glebie. Zmienność ta nie moŜe być wyjaśniona za pomocą
pojedynczych wskaźników. Istotne statystycznie współczynniki korelacji
stwierdzono dla zaleŜności pomiędzy zawartością części spławianych w glebach
a miedzią, kadmem i ołowiem, co świadczy o istotnej roli uziarnienia gleb jako
czynnika wyjaśniającego występowanie metali w glebach.
Analiza korelacji wykonana dla podzbiorów próbek uporządkowanych ze
względu na połoŜenie w stosunku do kierunków geograficznych (tab. 52-59)
wskazuje na podobne, na ogół, prawidłowości jak dla całego zbioru. Wyjątek
stanowią próbki rozmieszczone w kierunku północno-wschodnim i zachodnim
(tab. 54 i tab. 59), w których stwierdza się tendencję wzrostu zawartości miedzi,
kadmu ołowiu wraz z odległością od zbiornika. W pierwszym przypadku moŜe
to wskazywać na istotną rolę kierunku i dynamiki dominujących w regionie
wiatrów. W odniesieniu do kierunku zachodniego wzrost zawartości miedzi
i kadmu (a nie ołowiu) wraz z odległością
świadczy o istnieniu innych
mechanizmów, być moŜe związanych z charakterystyką skał macierzystych,
a nie oddziaływaniem emisji. W podzbiorze próbek w kierunku północnym
(tab. 54) nie stwierdza się zaleŜności pomiędzy zawartością metali w glebie
a odległością od zbiornika.
108
Tabela 51. Współczynniki korelacji opisujące zaleŜność pomiędzy
występowaniem metali w glebach, a uziarnieniem gleb oraz odległością
punków badawczych od zbiornika odpadów poflotacyjnych śelazny Most –
zbiór wszystkich próbek
Metal
pH w
Piasek
Pył
Części
Max.
Odl.
KCL
spław.
odleg.
rzecz.
Miedź przys.
0,10
-0,07 0,02
0,10
-0,12
-0,12
Cu
0,25
-0,16 0,03
0,22
-0,26
-0,27
Cd
0,12
-0,16 0,11
0,15
0,01
0,02
Pb
0,17
-0,16 0,08
0,19
-0,16
-0,16
Oznaczone na czerwono współczynniki korelacji są istotne przy p < 0.05
Tabela 51a. Średnie oraz zakresy zawartości miedzi, kadmu, ołowiu i cynku
w zaleŜności od odległości od zbiornika odpadów poflotacyjnych śelazny
Most
Cu
Odległość
Cd
Pb
Zn
(Km) średnia Zakres średnia zakres średnia zakres średnia zakres
5,10,33,29,3<1
15,64
0,37
18,55
25,31
50,2
1,0
55,1
57,1
4,50,33,29,71-2
13,65
0,38
18,07
28,87
48,1
1,4
40,4
106
3,10,33,22,82-3
13,04
0,39
17,96
25,85
102
1,5
130
121
3,680,33,25,43-4
11,83
0,45
18,38
25,84
37,4
2,1
63,6
75,0
4,60,36,18,34-5
12,28
0,51
21,03
30,26
43,5
3,2
149
136
4,00,33,910,25-6
9,82
0,39
15,-95
27,17
35,4
1,1
42,8
83,9
2,40,33,215,56-7
10,05
0,50
13,20
30,67
31,6
1,4
31,8
107
2,50,37,58,27-8
11,22
0,42
15,06
28,14
86,8
1,3
29,0
77,6
2,40,33,25,98-9
7,11
0,43
12,41
25,23
35,0
1,56
18,1
49,7
2,50,39,910,79-10
7,04
0,37
16,12
29,35
12,2
1,04
35,7
97,4
2,50,33,26,710-11
6,52
0,36
13,91
24,77
22,7
1,35
32,4
46,8
3,90,310,212,811-12
6,03
0,30
12,52
21,70
10,1
0,3
14,8
35,3
109
podzbiór próbek znajdujących się w kierunku wschodnim (E) od środka
zbiornika
Metal
pH w
Piasek
Pył
Części Max. odleg. Odległ.
KCl
spław.
rzeczyw.
Miedź przys.
0,16
-0,10 0,12
0,08
0,23
0,19
Cu
0,28
-0,21 0,14
0,23
0,18
0,15
Cd
-0,20 0,15
0,21
0,10
0,07
0,13
Pb
0,21
-0,15 0,16
0,13
-0,21
-0,23
podzbiór próbek znajdujących się w kierunku północnym (N) od środka
zbiornika
Metal
pH w
Piasek
Pył
Części
Max.
Odległ.
KCl
spław.
odleg.
rzeczyw.
Miedź przys.
-0,27
-0,16 0,01
0,25
0,04
0,00
Cu
0,26
-0,27 0,14
0,31
0,02
-0,03
Cd
0,17
-0,11 0,21
-0,02
0,12
0,12
Pb
0,24
-0,27 0,15
0,31
0,06
0,02
podzbiór próbek znajdujących się w kierunku północno-wschodnim (NE)
od środka zbiornika
Metal
pH w
Piasek
Pył
Części
Max.
Odległ.
KCl
spław.
odleg.
rzeczyw.
Miedź przys.
0,01
-0,42 0,20
0,32
0,20
0,09
Cu
0,22
-0,34 -0,39
0,52
0,09
0,15
Cd
0,23 -0,18
-0,15
0,44
0,53
-0,20
Pb
0,26
-0,24 -0,25
0,35
0,40
0,30
110
podzbiór próbek znajdujących się w kierunku północno zachodnim (NW)
od środka zbiornika
Metal
PH w kcl Piasek
Pył
Części
Max.
Odległ.
spław.
odleg.
rzeczyw.
Miedź przys.
0,23
-0,33 0,16
0,35
-0,09
-0,07
Cu
0,18
-0,17 0,11
0,17
-0,33
-0,30
Cd
0,19
-0,05 0,07
0,02
-0,01
0,02
Pb
-0,17 0,10
0,17
-0,26
-0,25
0,11
występowaniem metali w glebach uziarnieniem gleb oraz odległością
podzbiór próbek znajdujących się w kierunku południowym (S) od środka
zbiornika
Metal
pH w
Piasek
Pył
Części
Max.
Odległ.
KCl
spław.
odleg.
rzeczyw.
Miedź przys.
0,15
0,08 -0,09
-0,06
-0,17
-0,17
Cu
0,19
-0,16 0,02
0,22
-0,29
-0,30
Cd
0,11
-0,13 0,12
0,11
-0,01
-0,02
Pb
0,19
-0,24 0,15
0,25
-0,35
-0,35
podzbiór dla próbek znajdujących się w kierunku południowo-wschodnim
(SE) od środka zbiornika
Metal
pH w
Piasek
Pył
Części
Max.
Odległ.
KCl
spław.
odleg.
rzeczyw.
Miedź przys.
-0,00
0,03 -0,05
-0,00
-0,21
-0,20
Cu
0,16
-0,14 0,04
0,20
-0,39
-0,39
Cd
0,15
-0,21 0,15
0,20
-0,07
-0,06
Pb
-0,02
-0,15 0,06
0,19
-0,27
-0,26
111
podzbiór dla próbek znajdujących się w kierunku południowo-zachodnim
(SW) od środka zbiornika
Metal
pH w
Piasek
Pył
Części
Max.
Odległ.
KCl
spław.
odleg.
rzeczyw.
Miedź przys.
0,30
-0,07 -0,07
0,14
-0,18
-0,18
Cu
0,56
-0,40 0,33
0,41
-0,29
-0,34
Cd
0,33
-0,74 0,58
0,75
-0,25
-0,24
Pb
0,47
-0,47 0,44
0,44
-0,15
-0,14
podzbiór dla próbek znajdujących się w kierunku zachodnim (W) od
środka zbiornika
Metal
pH w
Piasek
Pył
Części
Max.
Odległ.
KCl
spław.
odleg.
rzeczyw.
Miedź przys. 0,29
-0,28
0,34 0,19
0,14
0,09
Cu
0,17
-0,38
0,30 0,38
0,27
0,25
Cd
0,03
-0,17
-0,01 0,27
0,35
0,37
Pb
0,20
-0,07
0,02 0,09
0,22
0,22
9.2. Analiza występowania metali w wybranych gatunkach roślin
w zaleŜności od właściwości gleb oraz odległości od zbiornika osadów
poflotacyjnych
Z praktycznego punktu widzenia istotnym jest wyjaśnienie występowania
metali w badanych roślinach w zaleŜności od właściwości fizykochemicznych
gleb oraz odległości od zbiornika.
W tym celu wykorzystano model regresji wielokrotnej zastosowany
w odniesieniu do buraka, pszenicy, traw i ziemniaków jako gatunków
reprezentatywnych dla róŜnych mechanizmów pobierania metali z gleb (tab.
60). Pozostałe gatunki pominięto ze względu na ograniczoną, z punktu widzenia
analizy statystycznej, liczebność prób. Analizę przeprowadzono dla wszystkich
metali, przy czym jedynie dla miedzi i ołowiu niektóre z opracowanych modeli
są istotne z punktu widzenia wyjaśnienia obserwowanej zmienności.
112
Z danych przedstawionych w tabeli 60 wynika, Ŝe do Ŝadnego z modeli
nie wchodzi odległość od zbiornika. Ponadto w funkcji wszystkich mierzonych
parametrów glebowych, w tym zawartości metali w glebach, moŜna wyjaśnić
nie więcej niŜ 50% obserwowanej zmienności zawartości miedzi i ołowiu
w roślinach o czym świadczą współczynniki determinacji R2. Na tej podstawie
moŜna stwierdzić, Ŝe zawartość metali w roślinach jest w znacznej mierze
kształtowana przez inne, nie mierzone w badaniach czynniki, w tym
mechanizmy fizjologiczne związane z uwarunkowaniami genetycznymi roślin,
stosunki powietrzno-wodne, oddziaływania synergistyczne i antagonistyczne
pomiędzy pierwiastkami itp.
Najlepszy model uzyskano dla zawartości miedzi w trawach (R2=0,52),
której nagromadzenie w suchej masie moŜna wyjaśnić uziarnieniem gleb oraz
zawartością tego pierwiastka w glebie. W odniesieniu do ołowiu w burakach
cukrowych i ziarnie pszenicy zawartość tych pierwiastków w glebie w ogóle nie
wchodzi do modelu regresji (tab. 60). W odniesieniu do zawartości miedzi
i ołowiu w ziemniakach oraz ołowiu w trawach w ogóle regresje nie wyjaśniają
obserwowanej zmienności tych pierwiastków.
Na tej podstawie moŜna stwierdzić, Ŝe zawartość metali w roślinach jest
w znacznej mierze kształtowana przez inne, nie mierzone w badaniach czynniki
– naleŜy zakładać istotną rolę mechanizmów fizjologicznych regulowanych
przez czynnik genetyczny, stosunków powietrzno-wodnych, oddziaływań
synergistycznych i antagonistycznych pomiędzy pierwiastkami itp. Pośrednio
moŜna stwierdzić, Ŝe obserwowane w niektórych przypadkach przekroczenia
metali w roślinach nie dają się bezpośrednio powiązać z charakterystyką
właściwości gleb, w tym zawartością metali w roślinach, jak równieŜ
odległością od źródła emisji.
113
Tabela 60. Regresje wielokrotne opisujące zaleŜność pomiędzy zawartością
miedzi i ołowiu w wybranych wskaźnikowych gatunkach roślin
a właściwościami gleb
Zawartość w
R2
Zmienne
Współczynniki
R2
roślinie
modelu
niezaleŜne
regresji
Burak cukrowy – korzeń
Cu
0,37
Stała
-35,6551
Pył
2,9818
0,37
10,5193
Pb
0,40
Stała
1,4975
0,14
pH w KCl
-0,3804
0,27
Części spławialne
Piasek
-0,1603
0,40
Pszenica – ziarno
Cu
0,22
Stała
2,4921
Cu
0,0418
0,12
pH w KCl
-0,2305
0,17
Pył
0,02942
0,22
Pb
0,36
Stała
0,7899
-0,0078
0,36
Trawa
40,1505
Cu
0,52
Stała
-1,7133
0,32
Cu
0,8699
0,52
Pb
0,05
Stała
6,8772
-0,1606
0,05
Ziemniak
Cu
0,03
Stała
10,8918
Cu
-0,1538
0,03
Pb
Do modelu nie
weszła Ŝadna
zmienna
W uzupełnieniu analizy regresji wyznaczono średnie i zakresy zawartości
miedzi, kadmu, cynku i ołowiu w podzbiorach badanych próbek buraka,
pszenicy, traw i ziemniaka, wybranych ze względu na przedziały odległości od
zbiornika jako źródła emisji (tab. 61-64) Dane te potwierdzają brak zaleŜności
pomiędzy akumulacją metali w roślinach, a odległością od zbiornika,
niezaleŜnie od gatunku rośliny. Wynika stąd, Ŝe większe nagromadzenie metali
w glebach w bezpośredniej bliskości zbiornika nie przekłada się na ich
pobieranie przez rośliny. Obserwowane przypadki nadmiernego nagromadzenia
metali w roślinach nie dają się wyjaśnić prostymi zaleŜnościami.
114
Tabela 61. Średnia i zakresy zawartości miedzi, kadmu, ołowiu i cynku
w korzeniu buraków cukrowych
na tle przedziałów odległości od
zbiornika odpadów poflotacyjnych śelazny Most
Burak-korzeń
Cu
Cd
Pb
Zn
Odległość
(Km)
średnia zakres średnia zakres średnia zakres średnia zakres
<1
0.300.020.042.020.76
0.03
0.01
2.59
1.20
0.04
0.16
3.15
1-2
1.100.040.044.591.38
0.07
0.16
5.50
1.65
0.09
0.28
6.41
2-3
0.800.020.043.511.09
0.05
0.15
6.28
1.27
0.09
0.27
13.00
3-4
jedna próbka
4-5
5-6
6-7
jedna próbka
7-8
8-9
0.550.060.111.570.64
0.10
0.39
2.45
0.72
0.14
0.66
3.33
9-10
0.031.244.7510-11
1.040.06
1.70
11.92
14.12
27.20
0.08
2.16
19.10
Tabela 62. Średnia i zakresy zawartości miedzi, kadmu, ołowiu i cynku
w ziarnie pszenicy na tle przedziałów odległości od zbiornika odpadów
poflotacyjnych śelazny Most
Pszenica-ziarno
Odległość
Cu
Cd
Pb
Zn
(Km)
średnia zakres średnia zakres średnia zakres średnia zakres
<1
1.690.100.271.182.53
0.10
0.68
11.50
3.30
0.11
1.12
22.50
1-2
1.310.10.105.282.37
0.12
0.59
15.-87
4.16
0.23
1.14
23.80
2-3
1.310.100.105.032.49
0.13
0.56
13.83
4.02
0.32
1.04
22.50
3-4
1.310.100.106.072.46
0.14
0.60
15.60
3.52
0.34
1.17
26.40
4-5
1.310.100.101.281.86
0.12
0.41
14.38
2.89
0.25
0.78
27.60
5-6
-
115
6-7
7-8
8-9
9-10
10-11
1.79
2.45
2.00
1.40
2.00
1.312.29
1.883.48
1.932.06
1.311.49
1.312.75
0.10
0.21
0.10
0.10
0.10
0.100.11
0.100.33
0.100.1
0.100.10
0.100.11
0.56
0.77
0.33
0.40
0.58
0.100.82
0.710.82
0.100.57
0.100.71
0.100.89
13.46
10.09
3.38
8.26
11.34
7.7720.20
8.7112.10
1.755.00
7.908.62
8.3016.20
Tabela 63 Średnia i zakresy zawartości miedzi, kadmu, ołowiu i cynku
w trawach
na tle przedziałów odległości od zbiornika odpadów
Trawy
Cu
Cd
Pb
Zn
Odległo średni zakres średni zakres średni zakres średni zakres
ść (Km) a
a
a
a
<1
1.310.070.061.181.31
0.07
0.06
1.18
1.31
0.07
0.06
1.18
1-2
1.310.060.061.181.35
0.08
0.11
9.09
1.62
0.12
0.36
17.00
2-3
1.310.040.041.184.16
0.09
1.19
10.50
44.30
0.34
15.95
50.80
3-4
1.310.050.041.1818.65
0.10
0.85
19.38
89.50
0.39
4.35
70.60
4-5
1.310.060.0810.23.25
0.09
0.17
15.62
8.52
0.12
0.37
20.10
5-6
1.740.060.0612.002.80
0.07
0.65
13.93
4.35
0.10
1.78
16.80
6-7
7-8
1.310.060.061.184.92
0.07
0.75
9.46
11.40
0.08
1.99
19.00
8-9
9-10
jedna próbka
10-11
1.310.060.067.581.31
0.07
0.07
8.34
1.31
0.08
0.08
9.09
116
Tabela 64 Średnia i zakresy zawartości miedzi, kadmu, ołowiu i cynku
w bulwach ziemniaków na tle przedziałów odległości od zbiornika odpadów
Odległość
Cu
(Km)
średnia zakres
<1
1-2
0.411.21
1.80
2-3
0.171.61
4.38
3-4
0.571.55
3.38
4-5
1.021.40
2.45
5-6
0.861.66
2.42
6-7
7-8
1.241.85
2.87
8-9
1.626.08
14.60
9-10
1.422.36
3.24
10-11
0.721.84
4.79
Ziemniak
Cd
Pb
Zn
średnia zakres średnia zakres średnia zakres
jedna próbka
0.020.071.720.06
0.32
3.59
0.18
0.51
5.14
0.020.072.210.06
0.43
4.14
0.35
1.33
7.19
0.020.032.410.04
0.34
3.61
0.10
0.88
5.76
0.040.203.300.07
0.38
3.91
0.14
0.79
5.25
0.020.113.840.05
0.41
4.88
0.08
0.54
5.99
jedna próbka
0.050.023.420.14
1.48
4.14
0.21
3.30
4.56
0.040.023.630.04
0.39
6.64
0.05
0.94
11.30
0.020.373.860.02
0.46
4.63
0.02
0.55
5.39
0.020.023.550.05
0.27
5.56
0.10
0.69
7.75
117
10. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Wyniki badań gleb i roślin dają podstawę do przedstawienia wniosków,
wskazujących kierunki działań i zalecenia, których celem i skutkiem będzie
realizowanie Ustawy Prawo ochrony środowiska i Ustawy o ochronie gruntów
rolnych i leśnych. Rezultatem tych działań winna być poprawa stanu gleb
i roślin w rejonie oddziaływania zbiornika odpadów poflotacyjnych „śelazny
Most” na rolniczą przestrzeń produkcyjną.
1. Wyniki badań zakwaszenia gleb (pH, odczyn), uzyskane z przebadania 721
prób glebowych, dają punktową informację o odczynie zbadanych gleb
i wskazują na problemy z tym związane.
Udział gleb o odczynie kwaśnym i bardzo kwaśnym, w obszarach
badawczych 4 gmin jest stosunkowo duŜy:
- dla zbadanych gleb z obszaru gminy Polkowice – 41,9%,
- dla zbadanych gleb z obszaru gminy Grębocice – 41,8%,
- dla zbadanych gleb z obszaru gminy Rudna – 58,5%,
- dla zbadanych gleb z obszaru gminy Lubin – 59,8%.
Na glebach kwaśnych i bardzo kwaśnych niski odczyn ogranicza
efektywność wykorzystania składników pokarmowych roślin i moŜe
prowadzić do pogorszenia jakości plonów, w wyniku akumulacji metali
cięŜkich w roślinach, zwłaszcza w obszarach oddziaływania emisji
przemysłowych.
Wapnowanie gleb w obszarze 4 gmin objętych badaniami winno być
pierwszoplanowym zabiegiem agrotechnicznym, którego skutkiem będzie
optymalizacja odczynu gleb dla wzrostu i rozwoju roślin, jak równieŜ
ograniczenie ujemnych skutków antropopresji na środowisko glebowe.
2. Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi są przedmiotem
regulacji w formie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września
2002r. (Dz. U. Nr 165, 2002) w sprawie standardów jakości gleb i standardów
jakości ziemi.
Ocena zawartości 6 metali cięŜkich (Cu, Cd, Pb, Zn, Hg, As) wykazała
przekroczenie wartości dopuszczalnej tylko ołowiu i tylko w 2 próbach:
- w obrębie Trzebcz, gmina Polkowice,
- w obrębie Grodziszcze, gmina Grębocice.
W obrębie Trzebcz i Grodziszcze naleŜy wiosną 2008r. przebadać glebę
na całości pól, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej wartości
ołowiu, określonej Rozporządzeniem. W obrębach tych naleŜy równieŜ
metodycznie uszczegółowić i zbadać zawartość tego pierwiastka na całości
uŜytków rolnych.
118
Badania nie wykazały przekroczenia dopuszczalnych wartości,
określonych w/w Rozporządzeniem, pozostałych metali cięŜkich – miedzi,
kadmu, cynku, rtęci i arsenu.
3. Ocena zawartości metali cięŜkich w glebie (miedzi, kadmu, ołowiu i cynku)
dokonana według wytycznych Instytut Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa
w Puławach, wykazała przekroczenia zawartości naturalnej (0º):
- 167 prób wykazało zawartość podwyŜszoną (Iº),
- 22 próby oceniono jako słabo zanieczyszczone (IIº),
- 2 próby glebowe wykazały średnie zanieczyszczenie (IIIº).
PodwyŜszone przypadki zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi badania
wykazały w niŜej wymienionej ilości obrębów:
- miedzią w 25 obrębach (Iº w 25 obrębach, IIº w 7, IIIº w 1),
- kadmem w 26 obrębach (Iº w 22 obrębach, IIº w 6),
- ołowiem w 24 obrębach (Iº w 24 obrębach, IIIº w 1),
- cynkiem w 14 obrębach (Iº w 11 obrębach, IIº w 2).
W obrębach, w których stwierdzono IIº i IIIº zanieczyszczenia miedzią,
kadmem, ołowiem i cynkiem, uwzględniając równieŜ pojedyncze przypadki
najwyŜszych zawartości podwyŜszonych metali oraz najwyŜsze poziomy
średnich zawartości w obrębach, naleŜy w następnym etapie metodycznie
uszczegółowić ten zakres badań.
4. Porównanie zawartości metali cięŜkich w glebie (miedzi, kadmu, ołowiu),
uzyskanych z dwóch okresów badań (rok 2002 i rok 2007), wskazuje na
zwiększenie udziału gleb zanieczyszczonych (Iº, IIº, IIIº i IVº):
- miedzią z 17,6% w 2002r. do 22,8% w 2007r.,
- kadmem z 9,0% w 2002r. do 11,9% w 2007r.,
- ołowiem z 2,7% w 2002r. do 16,2% w 2007r.,
Zawartość cynku wykazuje odwrotność; w 2007r zmniejszył się udział
gleb zanieczyszczonych tym metalem z 8,4% w 2002r. do 2,1% w 2007r.
W kolejnym etapie badań naleŜy uszczegółowić zbadanie zawartości
miedzi, kadmu i ołowiu w glebie, w tych obrębach w których aktualne
badania wykazały zwiększenie udziały gleb zanieczyszczonych tymi
metalami.
5. W obszarze badań w Ŝadnej próbie glebowej nie stwierdzono zawartości
siarki siarczanowej określonej jako podwyŜszonej wskutek antropopresji (IV
stopień zawartości).
119
Pomimo, Ŝe zarysowuje się mała korelacja pomiędzy zawartością tej formy
siarki, a odległością od zbiornika poflotacyjnego, to zmienność zawartości
siarki w glebach poszczególnych obrębów naleŜy odnosić do zaleŜności
skorelowanej z typem i gatunkiem badanych gleb i zawartością materii
organicznej.
6. Przeprowadzone badania wykazały, Ŝe zawartość wielopierścieniowych
węglowodorów aromatycznych w glebach uŜytkowanych rolniczo jest
zróŜnicowana, od < 0,18 do 5,98 mg/kg i tylko 4,5% tych gleb (5 prób)
zaliczono – zgodnie z obowiązującymi kryteriami – do grupy gleb
zanieczyszczonych przez WWA.
Lokalizacja przekroczeń wskazuje na korelację pomiędzy stwierdzonymi
przypadkami przekroczeń stęŜenia WWA, a odległością od zbiornika.
W cyklicznych badaniach gleb naleŜy uwzględnić badanie zawartości
WWA przede wszystkim w obrębach: Komorniki, Tarnówek, śuków,
Krzydłowice, i Ustronie.
7. Nie stwierdzono wpływu zbiornika „śelazny Most” na poziom
radioaktywności gleb uŜytkowanych rolniczo. Średnie stęŜenie dla gleb
badanego obszaru wynosi 424 Bq/kg i jest niŜsze od wartości globalnej
aktywności beta dla całego kraju i województwa dolnośląskiego.
8. Stwierdzone badaniami wartości zasolenia gleb, kształtują się na poziomie
gleb nie zasolonych i w bardzo małym zakresie wskazują na oddziaływanie
zbiornika, na ten parametr glebowy.
9. Ocena zawartości przyswajalnych form miedzi i cynk wykazała, Ŝe 73%
zbadanych gleb wykazuje wysoką zawartość miedzi, a 65,2% wysoką
zawartość cynku.
W przedziale gleb zaliczonych oceną do zawartości wysokiej, jest duŜy
udział prób wykazujących bardzo wysoką zawartość tych składników. Fakt
ten wskazuje na potrzebę uwzględnienia zawartości przyswajalnych form
miedzi i cynku w cyklicznych badaniach zasobności gleb (co 3-4 lat).
Zawartości przyswajalnych form miedzi i cynku, wykazane badaniami,
wskazują na oddziaływanie zbiornika „śelazny Most” na przestrzenne
rozmieszczenie zróŜnicowanych poziomów zawartości.
10.Ocena zawartości metali cięŜkich w roślinach (miedzi, kadmu, ołowiu,
cynku), dokonana według wytycznych IUNG, wykazała zróŜnicowaną ilość
przekroczeń zawartości progowych, określonych dla przydatności
konsumpcyjnej i paszowej. Przekroczenia progowych zawartości w/w metali
odniesione dla przydatności konsumpcyjnej i paszowej wykazały niŜej
wymienioną ilość przekroczeń:
120
Roślina
Ziemniki
ZboŜa – ziarno
Kapusta
Ziemniaki
Buraki – korzenie
Buraki – liście
ZboŜa – ziarno
ZboŜa – słoma
Trawa
Ilość prób wykazujących przekroczenia progowych
zawartości
Miedzi
Kadmu
Ołowiu
Cynku
Przydatność konsumpcyjna
1
14
17
0
1
6
6
1
0
19
5
0
5
2
10
3
Przydatność paszowa
0
2
0
0
1
0
0
0
1
0
0
1
1
1
1
1
3
4
2
6
0
0
0
0
0
14
1
1
7
9
4
9
Ocena zawartości rtęci i arsenu w roślinach, dokonana w oparciu
o maksymalne poziomy zanieczyszczeń dla przydatności spoŜywczej,
wykazała przekroczenie tych poziomów, przede wszystkim w odniesieniu do
rtęci: w ziemniakach w 5 próbach, ziarnie kukurydzy w 7 próbach, w ziarnie
zbóŜ w 5 próbach. Arsenu tylko w 2 próbach – w 1 próbie ziarna pszenicy
i w 1 próbie ziarna kukurydzy.
11.Ocena zawartości kadmu i ołowiu w roślinach, dokonana w oparciu
o obowiązujący w Polsce akt prawny – Rozporządzenie Komisji (WE) nr
1881 / 2006, wykazała przekroczenia najwyŜszych dopuszczalnych
poziomów zanieczyszczeń (kadmu i ołowiu) w środkach spoŜywczych,
w niŜej wymienionej ilości prób:
- w ziemniakach – kadmu w 5 próbach, ołowiu w 56 próbach,
- w ziarnie kukurydzy – kadmu w 8 próbach, ołowiu w 12 próbach,
- w ziarnie zbóŜ – kadmu w 14 próbach, ołowiu 92 próbach,
- w kapuście – kadmu w 0 próbach, ołowiu w 10 próbach.
12.Stwierdzone badaniami bardzo liczne przypadki przekroczeń dopuszczalnych
(progowych) zawartości metali cięŜkich w roślinach stanowią zagroŜenie dla
ludzi i zwierząt. W najbliŜszym, moŜliwym do realizacji terminie naleŜy
dokonać analizy przyczyn i źródeł tego zagroŜenia. Jest to szczególnie
potrzebne z uwagi na fakt, Ŝe w rejonie oddziaływania składowiska „śelazny
Most” stęŜenie metali cięŜkich (Cu, Cd, Pb, Zn i Hg) w surowcach roślinnych
jest od kilkunastu lat stabilne.
121
13.Zawartość siarki w zbadanych roślinach jest na takim poziomie, Ŝe ocena tej
zawartości wykazała przekroczenia progowych wartości:
- w ziemniakach w 5 próbach,
- w korzeniach buraków w 2 próbach,
- w liściach buraków w 1 próbie,
- w ziarnie kukurydzy w 2 próbach,
- w ziarnie zbóŜ w 17 próbach,
- w kapuście w 3 próbach.
Stwierdzone badaniami przekroczenia progowych zawartości siarki mogą
negatywnie oddziaływać na metabolizm roślin i związane z tym pogorszenie
ich wartości uŜytkowej.
Przekroczenia progowych wartości siarki w/w roślinach stwierdzono
badaniami w 16 obrębach. Analiza przestrzennego występowania tych
przekroczeń wskazuje na oddziaływanie sąsiedztwa zbiornika „śelazny
Most” na poziom zawartości siarki w płodach rolnych.
14.Ocena oddziaływania emisji pochodzących ze zbiornika na gleby i rośliny
uwzględnia związek pomiędzy zawartością metali w glebie i roślinach,
a odległością od brzegów zbiornika oraz połoŜenie w stosunku do kierunków
geograficznych.
Analiza danych przeprowadzona dla całego zbioru prób glebowych
wskazuje, Ŝe wraz ze wzrostem odległości od zbiornika istnieje tendencja
spadku zawartości miedzi i ołowiu, a w odniesieniu do kadmu korelacja jest
nieistotna.
Analiza korelacji wykonana pod kątem wpływu kierunków
geograficznych na zmienność poziomów zawartości miedzi, kadmu i ołowiu,
wykazała podobną jak wyŜej tendencję spadku zawartości tych metali wraz
ze wzrostem odległości od zbiornika. Wyjątek stanowią jedynie próbki
glebowe rozmieszczone w kierunku zachodnim i północno – wschodnim,
w których stwierdza się tendencję odwrotną – wzrost zawartości wraz
z odległością od zbiornika i jest to związane z innymi czynnikami, a nie
oddziaływaniem emisji (dominujących w regionie kierunków wiatrów,
zmiennością skał macierzystych i innych).
Analiza występowania metali w wybranych gatunkach roślin,
w zaleŜności od właściwości gleb i odległości od zbiornika wykazała, Ŝe
zawartość metali w roślinach jest kształtowana przez mechanizmy
fizjologiczne roślin, oddziaływanie stosunków powietrzno – wodnych,
oddziaływania synergistyczne i antagonistyczne pomiędzy pierwiastkami
i inne.
Analiza ta wykazuje równieŜ, Ŝe przypadki przekroczeń zawartości metali
cięŜkich w roślinach nie wykazują korelacji z zawartością metali cięŜkich
122
w glebach i odległością od zbiornika i nie dają się wyjaśnić prostymi
zaleŜnościami.
15.Przeprowadzone badania gleb i roślin wskazują na potrzebę opracowania
i realizowania programu badań o charakterze monitoringowym,
uwzględniającego glebę, rośliny, wody i atmosferę.
123
11. LITERATURA
1. Chaney, R.L., S.L. Brown, Y.-M. Li, J.S. Angle, T.I. Stuczynski, W.L.
Daniels, C.L. Henry, G. Siebielec, M. Malik, James A. Ryan and Harry
Compton. 2001. Progress in Risk Assessment for Soil Metals, and In-situ
Remediation and Phytoextraction of Metals from Hazardous Contaminated
Soils. Proc. US-EPA Conf. “Phytoremediation: State of the Science.” May 1-2,
2000, Boston, MA.
2. Kabata-Pendias A. i H. Pendias. 1999. Biogeochemia pierwiastków
śladowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
3. Kabata-Pendias A., T. Motowicka-Terelak, M. Piotrowska, H. Terelak
i T. Witek. 1993. Assessment of soil and plant pollution with heavy metals and
sulphur. Guidelines for agriculture. Wyd. IUNG, Puławy
5. Kowalik P. 2001.Ochrona Środowiska Glebowego. PWN, Warszawa
6. Lindsay, W. L. i W. A. Norvell. 1978. Development of a DTPA soil test for
zinc, iron, manganese, and copper. Soil Sci. Soc. Am. J. 42: 421-428.
7. Mengel K. i E. A. Kirkby. 1982. Principles of plant nutrition. 3 ed.
International Potash Institute, Berno.
8. Motowicka – Terelak T. i H. Terelak. 1998. Siarka w glebach Polski – stan
i zagroŜenie. PIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
9. Ostrowska A., S. Gawliński i Z. Szczubiałka. 1991. Metody analizy i oceny
właściwości gleb i roślin. Instytut Ochrony Środowiska. W-wa.
10. Romheld V. i H. Marschner. 1991. Functions of micronutrients in plants. W:
Micronutrients in agriculture. 2 wyd. (Ed. Mortvedt i in.). SSSA, Madison, WI:
297-327.
11. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1881/2006 z dnia 19.12.2006r. – Dz. U. L.
364 z 20.12.2006r.
12. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002r. w sprawie
standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165,
poz.1359).
13. Siebielec G., R.L. Chaney and U. Kukier. 2000. Remediation of diverse soils
contaminated by a Ni refinery in Port Colborne, Ontario * Development of a soil
Ni extraction test which predicts phytoavailability and phytotoxicity of Ni. Final
Report to Viridian Environmental and Inco Ltd. 35 pp.
14. Siebielec G. 2001. Wpływ cynku, ołowiu i kadmu na wybrane biologiczne
wskaźniki gleb uŜytkowanych rolniczo w rejonie Tarnowskich Gór. Praca
doktorska, IUNG, Puławy.
15. Zawadzki S. 1999. Gleboznawstwo. PWRiL, Warszawa.
124
16. Zalecenia nawozowe, cześć I, Liczby graniczne do wyceny zawartości w
glebach makro- i mikroelementów, seria P (44), IUNG, Puławy, 1990.
17. Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb i roślin metalami cięŜkimi i siarką,
Ramowe wytyczne dla rolnictwa, P(53), IUNG, Puławy, 1993.
18. Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gleb – Metale cięŜkie,
siarka i WWA, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 1995.
19. Drozd J., Licznar M., Licznar St., Weber J. 2002. Gleboznawstwo z
elementami mineralogii i petrografii.
20. Terelak H. z zespołem autorskim, Właściwości chemiczne gleb oraz
zawartość metali cięŜkich, siarki w glebach i roślinach, IUNG, Puławy, 1998r.
21. Biuletyn ochrony środowiska KGHM, 2000; Zakład Hydrotechniczny w
Rudnej – praca zbiorowa.
22. Ochrona środowiska – biuletyn 2002 – 2004, KGHM Polska Miedź S.A.
23. Ocena oddziaływania składowiska „śelazny Most” na środowisko w 2005
roku. Przedsiębiorstwo Doradztwa i WdroŜeń ARCANUM Sp. z o.o., Wrocław
2006.
24.Wyniki badań stanu środowiska glebowego i roślin w obrębie powiatu
polkowickiego i lubińskiego w sąsiedztwie zbiornika odpadów poflotacyjnych
„śelazny Most”. 2002r., IUNG Puławy.
125

Opracowanie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wykaz pracodawców, z którymi podpisano umowy o

za 2014 rok - koniec kadencji

Zobacz Schemat Połączeń

WYKAZ FIRM ZBIERAJĄCYCH ZUŻYTY SPRZĘT ELEKTRYCZNY I

Zawiadomienie o wyborze oferty

Lubin, dnia ................................. Oświadczenie W związku ze zwrotem

Powiatowy Urząd Pracy w Lubinie

Wykaz pracodawców, z którymi podpisano umowy o

Album produktów i usług lokalnych – KOBIECE INSPIRACJE W