Recenzja - Wydział Koserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP

prof. Jadwiga Wyszyńska
Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Szh}ki
Akademia SZfuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie
Recenzia
''
w świetle
pracy doktorskiej mgr lrmy Pawelskiej, pod t}tułem o,Warsztat dominikoński"
prof' GraĄny
badań konserwatorskich, złea|izowanej w 2016 roku pod opieką naukową
Wydziału Konserwacji
Korpa1 w Pracowni Konserwacji i Restauracji Malowideł na Drewnie
i RestauracjiDzięł SZfuki ASP w l(rakowie
Sztuki
Pani lrma Pawelska jest absolwentką Wydziafu Konserwacji i Ręstarrracji Dzieł
zatytułowaną
Akademii sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Pracę magisterską
misie", obraz z kolekcji klasztoru ss- Augustianek w
,,Salome z głową św.Jana Chrzciciela na
z wynikiem
wykonanąpod kierunkiem prof. Gra:Żyny Korpal obroniła w Ż007 roku
Krąkowie,
w biuletynie belgijskiego
celującym. opracowanie w skróconej formie zostało opublikowane
4eme trimestre, 2ao}, s'
stowarzyszenia konserwatorów dzieł sztuki ',Bulletin BRK-APROA,
i
7 - 12. od 2009 roku mgł Irma Pawelska jest zatrudniona na Wydziale Konserwacji
na stanowisku asystenta w Pracowni Dokumentacji
Malowideł
Konserwatorskiej Malarstwa i Rzeźby Katedry Konserwacji i Restauracji
'W okresie 20II _ ŻOI2 była stypendystką Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Ściennych.
Restauracji DzieŁ Szh]ki
Wyzszego.
w
życiorysie zawodowym moŻna zna\eżi informację o odbyfych stażach
Sztuki w Więdniu,
pracowniach konsęrwatorskich takich instytucji, jak Muzeum Historii
KIK-IRPA w
Narodowe w Cardiff, Królewski Instytut Dńedzictwa Artystycznego
W Jej
Muzeum
praktykowała w
Brukseli, gdzie rÓwnolegle uczestrncryła w kursie ebenistyki, a takŻe
i
prywatnych pracowniach konserwatorów ma]arstwa sztalugowego lua drewnie
w 2009 roku w Los
konserwatorów mebli zabytkowych. od uczestnictwa w zorganizowanej
Angeles konferencji doĘczącej kierunku rozwoju metod' praktyki
i
ksńałcenia w
Jej wspóĘraca z InsĘtutem
specjalności konserwacja malowideł tablicowych, rozpoczęła się
Gettiego
w
ramach konĘnuowanego
do dziśprogramu
upowszechniania wiedzy i
Gętfy Panel
umiejętrościw zakresie konserwacji strukturalnej podobrazi drewnianych,
grupy sta:Ąstów
Painting Initiativę. w 2011 roku zostaŁa przyjęta do dwunastoosobowej
między innymi w
praklykujących pod kigrunkiem najlepszych specjalistów w tej dziedzinie'
Cambńdge' Prezentacja prac
londyńskiej pracowni Hamilton Kerr Institute Uniwersytetu w
odbyła się w 2013 rokuo w Warszawie, podczas konferencji ICOM-CC Heritage $/ood:
Ręsearch
& Conservation in the 21st Century. W 2013 roku uczestntczyła w warsztatach na
temat konserwacji obrazów cyklu Sw. Katarzyny Aleksandryjskiej Hansa Siissa z Kulmbachu
w zbiorach bazyliki Mariackiej w Krakowie. W 2014 roku kilka miesięcy spędziła w Muzeum
Prado, uczestntczyła w tygodniowych warsztatach doĘczących strukturalnej konserwacji
podobrazi drewnianych we Florencji, Madrycie, Londynie, Bruksęli
spoŹ1.tkowane wyczerpująco
i
Maastricht, co było
dzięki znajomościjęzyka angielskiego, francuskiego i
hiszpańskiego. opinie zebrane od Jej preceptorów są bardzo poą'tywne. Wszyscy z nadzieją
oczekując na dalszą współpracę podkreśtają Jej autentyęzne zalnteresowanie realizowanymi
zadaniami, otwartośćmyślenia' dociekliwosc i aktywność w dyskusjach.
Lista ręalizacji konserwatorskich Pani Irmy Pawelskiej w pierwszym roku po uzyskaniu
d1plomu zaczwa się od pracy zespołowej przy malowidłach ściennych na sklepieniach
bocznych kaplic w kościele św.Matęrnusa
i
Wniebowzięcia NMP w Lubomierzu, dokąd
w 2010 roku pracując zespołowo przy konserwacji malowideł na sklepieniu
kościoła.Kolejne obiekty taleŻą do malarstwa sztalugowego. Są to prace prowadzone
podczas stazu w Królewskim lnst;rtucie Dziedzictvła Artystycznego I(K-IRPA w Brukseli
powróciła
przy malowidłach przypisywarrych Hendricksowi de Clerk, Wąż miedziany oraz Wieczerza
Paschalna z koŚcioła św.Marcina w Aalst.
w
tym samym czasię Pani Irma Pawęlska brała
udział w pracach obejmujących strukturalną konserwację XVl-wieczlego tryptyku szkoĘ
antwerpskiej
w pracowni konserwacji malowideł na drewnie Jeana Albęrta Glatigny. V/
latach 2008 * 2009 pracowała w zespole konserwującym meble Zimowej Zakrystii opactwa
Benedyktynów w Melk, a następnie pruy konserwacji obrazu Święta Rodzina,
niemiecka, na podobraziu drewnianym
i
XV
w. szkoła
dwóch obrazów olejnych na płótnie: Loręnzo
Lippiego, Portret Zygmunta Franciszka Habsburga, 1645 r- oraz Lucasa van Valkenborchą
Wiejska gospoda, 1598 r., w zbiorach Muzeum Historii Szh}ki w Więdniu. W 2012 roku
przebywała
w londyńskiej pracowni Hamilton Kerr Institutę praktykując pod kierunkiem
Raya Marchanda
i
Simona Bobaka konserwację strukturalną dwóch szęsnastowiecznych
malowideł tablicowych wykonanych w tęchnice olejnej, Narodziny Diany i Apolla oruz Tron
niebiąński, przypisywanych szkole Giulia Romano. W następnych latach pracowała przy
pięciu obtazaęh
z
ołtarza p.w' św.Jana
datowanych na i604 rok
i
zKęt, z klasztoru oo. Dominikanów w Krakowie,
przypisywanych Stanisławowi Boi, wykonanych na podobtaziu
drewnianym, przedstawiających śś.Jacką Dominiką Agnieszkę z Montepulciano, Katarzynę
ze Sieny i Rajmunda de Penyaforf. Wykonała tez konserwację strukturalną
obrazów
Pocałunek Judasza i Modlitwa w ogrojcu zbazyllŁł Mariackiej w Krakowie, datowanych na
początek XVII w. W 2014 foku, w Museum Prado praktykowała pod kięrunkięm Jose de la
i
Atberto Dimuccio strukturalną konserwację podobrazi szesnastowiecznych
malowidęł na drewnie mistrzów szkoły włoskiej i niderlandzkiej. W bieżącym roku
Fuentę
uczestniczy
w
zespole prowadzącym konserwĄę piętnastowiecznych obrazów
św.
Wojciecha i św'Stanisława W Katedrze na Wawelu.
Przędstawiona do recenzji praca doktorska p.t. ,,Warsztat dominikański" w świetlebadań
kanserwatorskich składa się ze 113 stron tekstu zasadriczego' W którym zamięszczonych jest
71 ilushacji. Tekst uzupełnia 212 przypisów. Wykaz cytowanej literatury, spis ilustracji i
zestaw bibliografii obejmująpy 107 nienumerowanych pozycji pbdzielonych na mateńały
archiwalne, opracowania ksiąkowe, publikacje w czasopismash, mateńały niepublikowane,
starodruki
i
strony internetowe zajmu1ą 30 stron. Jako anęksy dołączonę są na sześciu
stronach raporty
z
badań spoiw próbek polichromii elementów ohatza św.Jana
z Kęt
przeprowadzonych przez dr Marię Rogóz i dr Jacka Bagniuka oraz umieszczona w osobnym
tomię dokumentacja prac konsęrwatorskich przy pięciu obrazach wymienionego oharza
lieząca 99 stron, w tym 5 ilustracji w tekście araz 35 reprodukcji zdjęć barwnych wybranych
z dokumentacj i fotografi cznej.
TreśĆrozprawy doĘczy kwestii funkcjonującego
w
środowisku historyków sztuki
określeniąktóre pojawiło się w artykule Bozeny Zboińskiej _ DaszyńsktĄ, zatybńowanym
Warsztąt Dominikąński.
Z dziejów srlycerstwa i maląrstwą lcrakłwskiego w początku WII
wteku,,,Biuletyn Historii Sztuki'', 1956, s.303 _ 304, powtórzonego pod Ęm samym ty'tułem
w roczniku ,,Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie", 1957 , s. 65
-
87.
Pojęcie ,,wafsztat dominikanski" autorka artykułu odnosi do zespohr siedęmnastowiecznych
obiektów drewnianego wyposazenia zwiry'anego historycznie z klasztorem oo. Dorninikanów
w
Krakowie, charakteryĄących się podobnymi ęechami struktury architektonicznej i
zbliżottą omamenĘką snycerskiej dekoracji. Porównuje ona oharu p.w. św.Arury
Samotrzeciej, nabyty od Dominikanów w 1887 roku do zbiorów Muzeum Narodowego w
XX wieku z kaplicy p.w. śś.Jana
Cluzcicięlai Jana EwangelisĘ na Prądniku do kościołap.w. św.T*jcy w Krakowię oraz z
ołtarzęm głównym krakowskięgo kościołaśw.Idziego. Na podstawie przypuszczenia
Krakowie, z dwoma oharzami przeniosion}ryni zpoczątkjem
sformułowanego możę zbyt zdecy owanię: ...naleĘ przyjąć istnienie w Krakowie wąrsztatu
pracującega dla dominikanów i w pewien sposób rwiązanego z klasztorem. Rzeczołty warsztat
musiał mieścićsięw samym klasztarze, skoro (...) pracawali w nim tąkże bracia zakonni ...
zacąło funkcjonować pojęcie przywoływarre pÓźniej w wypowiędziach takich autorytetów,
jak profesorowie Jan Samek, Adam Bochnak, Tadeusz Dobrowolski, Tadeusz Chrzanowski,
dr Franciszęk Stolot, czy dr hab. Andrzej
BetĘ. PróĘ weryfikacji hipotezy
sformułowanej
przez Panią Bozenę ZboinsĘ _ Daszynską mgr Irma Pawelska podjęła jako cel swojej ptacy
doktorskiej,ptzy
jednego
z
okĄi
konserwacji w 201l roku obrazów
z oharza p.w. św.Jana z Kęt,
przypisywanych pochodzeniem,,watsztatowi dominikańskiemu'''. Podstawą
kwestionowania przyjętych ustalęń są jęj doświadczenia wynikające
prac konserwatorskich umoziiwiających ana\izę strukhrry jednego
z
przeprowadzonych
z
obiektow objętych
nieuprawnionym według niej pojęciem.
w dwóch pierwszych rozdziałach"
Rozdział trzęci dotyczy przedmiotu badań, którym jest zestaw pięciu złoconych i
polichromowanych oharzy o wspolnym typie architęktoniczfiym, opartym w swej
Stan badań oraz cel ptacy zostały przedstawione
podstawowej formie na projektach bramy
z ryein
traktatu Sebastiana Serlio, dekorowanych
ornamentyką okuciową według wzomików Hansa Vrędemana de Vries. Autorka powtórzyła
zestaw obiektów wskazanych wcześniej w ana|izach porównawczych historyków sztuki. Pod
uwagę wzięła takze obraz
z
przedstawieniem Św. Katarzyny Sieneńskiej oraz obraz z
wizerunkiem św.Tomasza z Akwinu w oprawie o podobnej narrŻaeJi, obęcnię eksponowany
w tzw. ,'Sieni gotyckiej''. Był on wydzielony z jednego z ołtarzy z Prądnika, włączonego w
1924 roku w nagrobek biskupa Iwona odrowąŻa. W omawiarrym rczdztale moŻna znaIeżć
opisy formalne poszczegolnych ołtarzy i krótki zarys ich historii. W rozdzialę czwartym
Autorka dokonuje przeglądu mąteriałów archiwalnych i wzmianek w publikacjach na temat
mozliwych powiąan członków zgromadzenia dominikanów
z
dńałalnościąrzemieślników
cechowych w realizacjach zamawiarrych przez klasźor usług stolarsko _ snyoerskich, przy
ęzym główny wątek stanowi polemika z atgumentami zawartymi w inicjującym problem
arĘkule. W kolejnych dwóch tozdńałach opracowania poruszone są zagadnienia dotyczące
oryarizacji warsztatów stolarskich, snycerskich i malarskich, zasaó funkcjonowania cechów i
wyłamujących się spod jurysdykcji miejskiej arĘstów pracujących dla dworu, klasztomych
_
rzemięślników i ,,partaczy''. Na tym tle mozęmy śledzió proces powstawania snycersko
malarskich okarzy architektonicmych na podstawie anaLiry materiałÓw zrÓdłowych i
literatrrry oraz własnych obserwacji poczynionych
w oparciu o
rozpoznanie elemęntów
konstrukcji i techniki wykonania oŁ:mr:zap.w. św.Ianaz Kęt. Poruszony jest tu również wątek
występującego
od drugiej połowy XVI wieku zjawiska
tozprzestrzeniającymi się w środowisku aĘstów
i
posługiwania
się
szybko
ruęmieślników wzorami graficznymi na
etapie powstawania projektu dzieła oraz powielania motywów dękoracyjnych, grupowanych
w powszechnie stosowanych wzornikach, co wprowadza wielki załnęt w tropieniu
chronologii wzajemnych wpływów.
W
rozdziake siódmym Autorka dokonuje aTllJizy
porównawczej ohatzy przypisywanych ,,warsztatowi dominikanskiemu''. Wyodrębniając
wspólne cechy warsztatowe analiĄe poszczególne obiekty pod względem Ępu
architektoniczrego, obróbki snycerskiej, elementów zdobienia
dekoracji,
a
także konstrukcji stolarskiej
i
i
tęcbniki wykonania
tęchniki wykonania drewnianych podobrazi
'
umieszczonych w nich malowideł. Bezpośredni kontakt z jednym z obiektów jest podstawą
do formułowania wniosków stawiających pod znakiem zapytanta hipotezę wprowadzoną do
Iiteratury przedmiotu w 1956 tokuprzezPaniąBożenę Zboinską- Daszyńską. Nie definiująp
pojęcia,,warsztat dominikanski'' trudno weryfikować, jego rozumienie i zastosowanie, dlatego
autorka roąprawy nie rozstrzyga podjętego problemu, wskazując jedynie wąĘliwośćco do
istnienia jego materialnego podmiotu oraz kreślącperspekt1wę badawczą
w
ostatnim,
dziewiątym rozdzialę swej dysertacj i.
W prowadzonej wielowątkowo dyskusji moa1a wziąc pod uwagę jeszcze innę aódła
informacji. Ze swej strony pfagnę wskazać publikację skróconej wersji pracy doktorskiej Pani
ElŻbieĘ Supranowicz, p.t. Nazwy ulic Krakawa, wydanej w 1995 roku w Krakowie ptzez
Instyfut Jęryka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, gdzie na s. i58 pod hasłem ,,Sto1arska''
czytamy,że w śródmieściuKrakowa istlrieje od czasu poprzedzĄącego lokację miasta w 1257
roku ulica, którą przebiegał wówczas szlak handlowy z Rusi na Morawy i do Czech) ptry
której powstała pierwsza krakowska parafia przy koŚciele św.Trojcy.
Iwo odrowąZ oddał kościołdominikanom sprowadzonym
w
1Ż23 roku biskup
z Bolonii'
Przytoezone w
publikacji wczesne' łacińskie na:-.wy ulicy zawierają określenia o charakterze opisowym, PtzY
c;7;q należy zaz-naczyÓ, Żę łac. mensator oznacat stolarza, cieśIę[w;] Słownik Łaciny
ŚredniowieczrLą,Vl, Wrocław _ Kraków _ Warszawa 1953-t992, s.247;
. Jącobus menisitfex de platea seu ex opposito monasteri S" Trinitątis 1475' [w:]
Monumenta Poloniae Historicao t. VI, wydawnictwo Augusta Bielowskiego we
Lwowie, kontynuow anę przez Polską Akademię Umiejętności' Kraków
1
893;
.
Plątea S. Tńnitatk Mensatorum 1543, [w:] Stanisław. Tomkowicz, Ulice i place
Rr akow a, Ikaków 1 93 8' nakładem Towarzystwa Miłośników Historii Krakowa;
.
szętzej rozwinięte okręślenie: Plateam Mensatorułn... ex oppositia ecclesiae et
cenobij sanctissiynae Trtnitatis 1537 znajdĄe się
w
dwutomowynr wydaniu F-
_
Piekosińskiego, S. Krzyżanowskiego, Prawa, przywileje i statuta m. Kralnwa I507
I 595,
.
KIaków
1
885, 1 909;
W drugiej połowie XVI wieku pojawia się nazwa w polskim brzmieniu: Stoliarska,
Stolarską Syroka. Między innymi w wydawnictwie Biblioteka Warszawska z 1868
roku Antoniego Weinerta, Najdawniejsza taryffa domów miasta Krakowa (1632)
łnajduje się zapis: Ulica Stolarska, domów murowanych licząc z dwoma klasztorami
św.Trojcy, ze szpitaLemż ofaz ze szkołąPanny
Maryi
19.
Dzięła tworzone pt7sz arĘstów działaJą na odbiorcę swoją fomrą
wywofująp
indywidualnie przezywane wrazenia, skojarzenia i refleksje. Treśó przekazu w}Tazona moze
byó w sposÓb bezpośredń,bądźukryta w symbolach, alegorycznych scenach, zęstawieniach
barwnych, czy sekwencjach elemęntów. Ataliza elementów formalnych możliwa jest na
podstawie obserwacji. Dzieło szruki jest również przedmiotem materialnym, którego historii
moma doszukiwać się w mateńałach archiwalnych, badając struldurę, sposób
wykonania, a takŻe jego stan zachowania' Rozpoznanie technologii
i
i
szczegóły
techniki wykonarria
może zweryfikować panujące poglądy lub dopełnić wiedzę o czasie i środowisku, w którym
powstało i dziejach, które przeszło. Jedyną okazją do uzupełnienia i wszechstronnego
przebadania obiektu zabykowego jest proces konserwacji, ktÓry otwiera ,,wnętrze'' obiektu.
WypeŁdając swoje zańania konserwatorzy starają się współpracowaĆ
różnych dziedzin nąuki
i
ze
specjalistami
sztuki aby możliwie wszechstronnie roąoznać obiekt. Znajomość
rzemiosłą odwaga formułowania pytań i zdolnośćanalitycnlego myślenia sązaletąAutorki
przedłozonej rozprawy. Niepokoi jedynie skąpa argumentĄa natury technologicmej, w
oparciu o analizę materiałów zastosowanych w budowie ołlrarzy.
Stwierdzam, Że przedstawiona do recenzji praca doktorska Pani mgr Irmy Pawelskiej
stanowi oryginalny wkład w rozwaeania nad analizowanym dotąd formalnie problemem,
którego rorwiryanię wymaga dalszych badarr. Autorka vłykazała wiedzę teoretyczną oraz
umiejętnośćsamodzielnego prowadzenia ptacy naukowej i artystycznej. Konserwowany z
lej
udziałem ołtarz p.w. św.Iana z Kęt, datowany na około 1604 rok, jest eksponowany w
północno-zachodnim narożu kruŹganków klasztoru
oo. Dominikanów w
Krakowie.
Omawiana rczrywa doktorska spełnia warunki okreŚlone w art. 13 Ustawy z dnia 14 marca
2003
t
o stopniach naukowych i Ętule naukowym otazo stopniach i tytule w zakresie sztuki
(Dz. U. nr 65, poz' 595
Konserwacji
i
z
póŹn. zm.), co uzasadnia wnioskowanie do Rady Wydziału
Restauracji DzięŁ SZfuki Akademii SZh}k Pięknych im. Jana Matejki w
Krakowie o dopuszczenie mgr Irmy Pawelskiej do dalszych etapów przewodu doktorskiego.
Kraków, L2.11.20I6
fr;;-b*
41,