1) R. Blicharz_Wybrane uwagi dotyczące walnego zgromadzenia w

RAFAŁ BLICHARZ*
Wybrane uwagi dotyczące walnego zgromadzenia w spółce publicznej
1. Prawo do udziału w walnym zgromadzeniu spółki publicznej
Zgodnie z art. 4061 kodeksu spółek handlowych1 prawo uczestniczenia w walnym
zgromadzeniu w spółce publicznej przysługuje tylko osobom, będącym akcjonariuszami
spółki na szesnaście dni przed datą walnego zgromadzenia. Jest to tzw. dzień rejestracji
uczestnictwa w walnym zgromadzeniu (z ang. record day, czasem zwany także dniem
legitymizacyjnym, dalej przywoływany też jako dzień rejestracji). Poza sporem jest, że dzień
ten wyznacza krąg osób, którym przysługuje prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu. 2
Zgodnie z literalnym brzmieniem ustawy, osoba, która wykaże, że jest posiadaczem
chociażby tylko jednej akcji spółki w dniu rejestracji, nabędzie prawo uczestniczenia w
walnym zgromadzeniu. Nie ma przy tym żadnego znaczenia, z jakiej liczby akcji jest
uprawniona. Warunkiem nabycia prawa do uczestniczenia w obradach walnego zgromadzenia
jest bowiem jedynie wykazanie posiadania statusu akcjonariusza spółki we wskazanym
terminie.3 Dzień ten jednak nie przesądza o ilości głosów, jakimi będzie dysponował
akcjonariusz w czasie walnego zgromadzenia.4 W literaturze można nawet spotkać skrajny
pogląd, zgodnie z którym, osoba będąca w dniu rejestracji akcjonariuszem, jeśli po tym dniu
zbędzie akcje, nie będzie miała prawa uczestniczenia w walnym zgromadzeniu. 5 Pogląd ten
jednak jest nie do utrzymania przy konfrontacji z literalnym brzmieniem artykułu 4061 ksh, i
w literaturze przedmiotu jest odosobniony.
Rafał Blicharz – profesor nadzwyczajny, doktor habilitowany nauk prawnych, Kierownik Katedry Publicznego
Prawa Gospodarczego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego
1
Ustawa z 15. września 2000 r., Dz.U. N4 94, poz. 1037 z póź. zm., dalej ksh
2
Tak też: M. Rodzynkiewicz: Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2012 r., s. 827 – 828; W.
Popiołek (w:) P. Pinior, W. Popiołek, J.A. Strzępka, E. Zielińska: Kodeks spółek handlowych. Komentarz,
Warszawa 2012 r., s. 1026 – 1027; A. Pęczyk-Tofel, M. S. Tofel: Wykonywanie prawa głosu i zaskarżanie
uchwał walnego zgromadzenia, Prawo Spółek 2009 r., nr 10, s. 17 – 18; T. Kurnicki: Legitymacja z akcji spółki
publicznej do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, Prawo Spółek 2010 r., nr 7-8, s. 48 i nast.;
M. Michalski: Konstytuowanie się walnego zgromadzenia w świetle przepisów kodeksu spółek handlowych,
Monitor Prawniczy 2010 r., nr 18, s. 994.
3
Tak też: M. Michalski: Konstytuowanie się …, s. 994). Podkreślenia wymaga, że record day pełni jedynie
funkcję legitymizacyjną, tj. wyznacza krąg osób, które będą miały prawo do uczestniczenia w walnym
zgromadzeniu (tak też: A. Chłopecki: Materialnoprawne i legitymacyjne skutki tzw. record day, PPH 2010 r., nr
6, s. 22.
4
Tak: A. Pęczyk-Tofel, M. S. Tofel: Wykonywanie prawa …, s. 18.
5
Zob. A. Chłopecki: Materialnoprawne i legitymacyjne …, s. 23.
1
Z uwagi na obowiązującą w prawie rynku kapitałowego zasadę dematerializacji
papierów wartościowych oraz w jej konsekwencji także dematerializację obrotu nimi, zgodnie
z art. 9 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi,6 osoba dysponująca przynajmniej jedną
akcją spółki publicznej, aby wykazać swój status akcjonariusza takiej spółki może
wylegitymować się imiennym świadectwem depozytowym.7 Świadectwo potwierdza
legitymację do realizacji uprawnień wynikających (tu) z akcji zarejestrowanych w systemie
depozytowym, a które nie są lub nie mogą być realizowane wyłącznie na podstawie zapisów
w tym systemie (np. prawo głosu, prawo zadawania zarządowi pytań – art. 428 ksh), z
wyłączeniem prawa uczestnictwa w walnym zgromadzeniu.8 Innym prawnie dopuszczalnym
sposobem wylegitymowania się w dniu rejestracji prawem do uczestniczenia w walnym
zgromadzeniu (a to także po tym dniu, o czym niżej) jest imienne zaświadczenie o prawie
uczestniczenia w walnym zgromadzeniu, wystawione przez firmę inwestycyjną (lub inny
podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych). Wynika to expressis verbis z art.
4063 §2 i nast. ksh.9 Podstawą prawną dla jeszcze innych możliwości legitymowania się w
dniu rejestracji prawem do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu jest art. 10a
uobr.instr.fin.10 Natomiast nie jest prawdą, jak sugeruje T. Kurnicki, że imienne
zaświadczenie stanowi wyłączną podstawę legitymacji prawa uczestniczenia w walnym
zgromadzeniu.11 Normatywną podstawę dla uznania co najmniej dualizmu dokumentów
legitymujących w dniu rejestracji określone osoby, jako uprawnione do uczestniczenia w
walnym zgromadzeniu stanowi art. 10a ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, który
przewiduje za równorzędny zaświadczeniu o prawie do udziału w walnym zgromadzeniu
dokument o treści odpowiadającej tej, określonej dla zaświadczenia w art. 4063 ksh,
Podsumowując powyższe, jeżeli osoba dysponująca akcją wykaże ten fakt w dniu
rejestracji, nabywa prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu. Liczba posiadanych
przez nią akcji w tym dniu nie przesądza jednak o liczbie akcji na walnym zgromadzeniu, a w
konsekwencji również głosów na walnym zgromadzeniu. Konstrukcja prawna dnia rejestracji
Ustawa z 29. lipca 2005 r., Dz.U. Nr 183, poz. 1538 z póź. zm., dalej uobr.instr.fin
Zob.: M. Michalski (w:) M. Bączyk, R. Biskup, R. Blicharz, A. Błachnio-Parzych, A. Gawrysiak-Zabłocka, K.
Glibowski, M. Glicz, S. Jakszuk, M. Marczuk, M. Michalski, R. Mroczkowski, T. Oczkowski, D. Opalska, S.
Rudnicki, M. Rypina, P. Stanisławiszyn, A. Śmidowicz, P. Wajda, M. Wędrychowski, M. Wierzbowski, B.
Wojno, K. Zacharzewski, P. Zapadka, K. Zaradkiewicz, P. Zawadzka: Prawo rynku kapitałowego. Komentarz,
Warszawa 2012 r., s. 792 i nast.; R. Blicharz: Instytucje prawa rynku kapitałowego, Toruń 2013 r., s. 35 – 42.
8
Tak M. Michalski: Prawo rynku …, s. 794 – 796.
9
Tak M. Michalski: Konstytuowanie się …, s. 995.
10
Tak M. Michalski (w:) Prawo rynku …, s. 802 i nast.
11
Por. T. Kurnicki: Legitymacja z akcji spółki publicznej …, s. 50. Inaczej, zgodnie z powszechnie
przyjmowanym poglądem, podzielanym w pełni przeze mnie: M. Michalski (w:) Prawo rynku …, s. 796 - 802 i
nast.; A. Chłopecki, M. Dyl: Prawo rynku kapitałowego, Warszawa 2012 r., s. 50 – 52.
6
7
2
dotyczy bowiem tylko prawa do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu i w żaden sposób
nie odnosi się do prawa głosu. Żaden przepis prawa nie determinuje jednak liczby głosów
przysługujących akcjonariuszowi na walnym zgromadzeniu już w dniu rejestracji.
2. Dopuszczalność obrotu zdematerializowanymi akcjami od dnia rejestracji do
zakończenia walnego zgromadzenia
Z wystawieniem imiennego świadectwa depozytowego immanentnie związana jest
blokada wskazanych w nim papierów wartościowych (precyzyjniej, przedmiotem obrotu nie
mogą być papiery wartościowe w liczbie wskazanej w treści świadectwa) aż do momentu
utraty jego ważności albo jego zwrotu podmiotowi wystawiającemu przed upływem terminu
ważności świadectwa (art. 11 uobr.instr.fin.).12 Z uwagi na zmiany kodeksu spółek
handlowych (np. przywołany art. 4063 §2 ksh, czy art. 4064 ksh – pozwalający
akcjonariuszowi spółki publicznej na przenoszenie akcji w okresie między dniem rejestracji
uczestnictwa w walnym zgromadzeniu a dniem jego zakończenia), wystawienie imiennego
świadectwa depozytowego nie zawsze musi oznaczać brak możliwości obrotu akcjami przez
akcjonariusza, który uzyskał świadectwo. W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że
świadectwo blokuje jedynie prawo obrotu tymi akcjami, które zostały w nim wskazane, przy
czym to od woli akcjonariusza zależy, czy zażąda świadectwa na wszystkie akcje, jakie mu
przysługują, czy tylko na część z nich. W tym drugim przypadku, nadal może obracać
akcjami niezablokowanymi przez świadectwo, co jest zgodne z treścią art. 4064 ksh.13 W
konsekwencji, o ilości głosów akcjonariusza na walnym zgromadzeniu spółki publicznej
ostatecznie decyduje liczba akcji wskazanych w imiennym świadectwie depozytowym, jakie
akcjonariusz przedłoży na walnym zgromadzeniu, a nie w dniu rejestracji. Podobnie rzecz się
ma w przypadku zaświadczenia wydanego na podstawie art. 4063 §2 i nast. ksh.
Mając na względzie treść artykułu 10 uobr.instr.fin., akcjonariusz przed rozpoczęciem
obrad walnego zgromadzenia może zatem zażądać wystawienia imiennego świadectwa
depozytowego blokując tym samym określoną w żądaniu, a podaną w imiennym świadectwie
depozytowym liczbę akcji (pomijam tu przypadek legitymowania się zaświadczeniem,
wystawionym zgodnie z art. 4063 2 ksh). Następnie, niezależnie od wskazanej w tym
imiennym świadectwie depozytowym liczby akcji, może zażądać wystawienia kolejnego
Tak: M. Michalski (w:) Prawo rynku …, s. 809; A. Szumański (w:) A. Chłopecki, M. Dyl, M. Michalski, L.
Sobolewski, A. Szumański, I. Weiss: System Prawa Prywatnego, Prawo papierów wartościowych, Tom 19,
Warszawa 2006 r., s. 103 – 105.
13
Tak: M. Michalski: Prawo rynku …, s. 809.
12
3
świadectwa w celu wykonywania prawa głosu z akcji, w tym odpowiednio z większej lub
mniejszej liczby akcji od wskazanej we wcześniej wydanym świadectwie. W takiej sytuacji,
ostatecznie o liczbie głosów przypadających temu akcjonariuszowi na walnym zgromadzeniu
decydować będzie wynik relacji jaka zachodzi między obydwoma imiennymi świadectwami
depozytowymi w zakresie terminu ich ważności oraz ilości wskazanych nich, a
zablokowanych przez to akcji (art. 11 ust. 2 uobr.instr.fin.).
Powyższe w pełni koresponduje z art. 4064 ksh. Otóż zgodnie z nim, akcjonariusz
spółki publicznej może przenosić akcje w okresie między dniem rejestracji uczestnictwa w
walnym zgromadzeniu, a dniem zakończenia walnego zgromadzenia. W przypadku, gdy
akcjonariusz uzyskał imienne świadectwo depozytowe blokując wszystkie albo część ze
swoich akcji w dniu rejestracji, a termin ważności świadectwa określił na np. 1, albo 2, czy 3
dni, a następnie zbędzie część swoich akcji, po tym fakcie kolejne imienne świadectwo
depozytowe będzie mogło opiewać maksymalnie na taką liczbę akcji, jaka pozostanie
akcjonariuszowi na rachunku papierów wartościowych. Natomiast w przypadku zbycia w
opisywanym przypadku wszystkich akcji, osoba ta (akcjonariusz wg dnia rejestracji) zachowa
prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu (zgodnie z art. 4061 ksh, dysponując
odrębnym zaświadczeniem o prawie do udziału w walnym zgromadzeniu), jednak z uwagi na
brak akcji na rachunku papierów wartościowych, nie będzie mogła wykonywać z nich
jakichkolwiek innych praw.14 W konsekwencji, należy podkreślić, że art. 4064 ksh znajduje
zastosowanie tylko w przypadku wskazania w imiennym świadectwie depozytowym terminu
jego ważności krótszego od 16 dni lub gdy w wyniku jego wystawienia zablokowano nie
wszystkie akcje przysługujące danemu akcjonariuszowi. Tylko bowiem w takim przypadku
możliwy jest obrót zdematerializowanymi akcjami w przedmiotowym okresie, na które
wystawiono imienne świadectwo depozytowe.
3. Walne zgromadzenie bez akcjonariuszy
Uwagi te są spójne także z art. 408 ksh, zgodnie z którym ważność walnego
zgromadzenia jest niezależna od reprezentacji w czasie jego posiedzenia jakiejkolwiek liczby
akcji, co oznacza, że walne zgromadzenie jest ważne także wówczas, gdy żadna akcja w
trakcie jego trwania nie jest reprezentowana. Sytuacja taka, choć zapewne mało
prawdopodobna, jest jednakże możliwa między innymi wówczas, gdy po dniu rejestracji
14
Tak też słusznie: A. Pęczyk-Tofel, M. S. Tofel: Wykonywanie prawa ..., s. 18.
4
akcjonariusze spółki publicznej zbędą wszystkie swoje akcje. Jakkolwiek utracą przez to
status akcjonariusza spółki i w związku z tym nie będą mogli wykonywać uprawnień
wynikających z akcji (podstawą prawną do tego jest posiadanie akcji zarejestrowanych w
systemie depozytowym, a podstawą prawną do wykonywania z nich praw korporacyjnych jest
imienne świadectwo depozytowe), to jednak zachowają nabyte w dniu rejestracji prawo do
uczestniczenia w walnym zgromadzeniu. Dalej idąc, jeśli akcjonariusze spółki publicznej
zbędą akcje następnego dnia po dniu rejestracji i tego samego dnia nabędą je inne osoby
(stając się tym samym jej akcjonariuszami), na dowód czego będą dysponowali
zaświadczeniem wydanym zgodnie z art. 4063 2 ksh, to na walnym zgromadzeniu będą mogli
uczestniczyć zarówno „dawni akcjonariusze”, czyli osoby, które były akcjonariuszami w dniu
rejestracji – zgodnie z dniem rejestracji nabyli bowiem prawo do udziału w walnym
zgromadzeniu, oraz „nowi akcjonariusze” – na podstawie zaświadczenia wydanego jeszcze w
dniu rejestracji zdążą uzyskać prawo do udziału w walnym zgromadzeniu, ale w
przeciwieństwie do „dawnych akcjonariuszy”, będą mogli także wykonywać prawo głosu na
podstawie imiennego świadectwa depozytowego. Rzecz jasna, „dawni akcjonariusze” poza
prawem uczestnictwa, nie będą uprawnieni do wykonywania jakichkolwiek innych - poza
udziałem w walnym zgromadzeniu - uprawnień wynikających z akcji.
Spotykany w literaturze pogląd,15 zgodnie z którym akcjonariusz z dniem rejestracji
zachowuje prawo do głosu z akcji zgłoszonych w dniu rejestracji (jego zwolennicy podnoszą,
że w opisywanym przypadku z dniem rejestracji akcjonariusz zachowuje formalną
legitymację do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu wraz z wszelkimi prawami
wynikającymi z akcji, chociaż te, materialnie należą już do osoby trzeciej - ich nabywcy po
dniu rejestracji) nie daje się w omawianym przypadku obronić. Jego przyjęcie prowadziłby do
absurdalnej sytuacji, w której z tej samej akcji uprawnione do głosu byłyby jednocześnie dwie
osoby, przy czym obie wykonywałyby ten sam, jeden głos. Jakkolwiek, co należy podkreślić,
taka interpretacja jest zgodna z intencją prawodawcy unijnego, to jednak brak jest
wystarczającej podstawy prawnej dla przyjęcia, że na podstawie art. 4061 ksh akcjonariusz
zbywca takie prawa zachowuje. Wątpliwości w tym zakresie zgłasza także sam zwolennik
powyższej propozycji interpretacji,16 podnosząc, że „W art. 4061 §1 ksh mowa jest wyłącznie
o prawie do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu, podczas, gdy prawodawca unijny
wyraźnie stanowi, że dzień rejestracji uczestnictwa (…) powinien by miarodajny dla ustalenia
Tak: K. Oplustil: O potrzebie proeuropejskiej wykładni polskiego prawa spółek, PPH 2010 r., nr 9; tak też,
choć bardziej ostrożnie W. Popiołek (w:) Kodeks spółek …, s. 1029 – 1030.
16
Por. K. Oplustil: O potrzebie proeuropejskiej wykładni polskiego prawa spółek, PPH 2010 r., nr 9.
15
5
prawa do udziału w walnym zgromadzeniu oraz prawa głosu.” W innym miejscu tej samej
publikacji Autor stwierdza także, że prawodawca nie rozstrzygnął expressis verbis, czy zbycie
części lub wszystkich akcji po dniu rejestracji ma wpływ na prawo zbywcy do udziału w
walnym zgromadzeniu, jak również na inne uprawnienia korporacyjne związane z akcją. Na
marginesie powyższych uwag należy podnieść także inne wątpliwości, jakie powstają w
przypadku przyjęcia proponowanego poglądu, a które powstają na gruncie regulacji
dotyczącej prawa zaskarżania uchwał przez zbywcę akcji.17
Odnosząc się do powyższego, w pierwszej kolejności należy zauważyć, że prawo do
udziału w walnym zgromadzeniu i prawo głosu w trakcie jego trwania stanowią dwa odrębne
prawa. Status quo w tym zakresie wynika nie tylko z expressis verbis przepisów kodeksu
spółek handlowych (np. art. 412 ksh), ale od lat utrwalonych poglądów wyrażanych w
literaturze przedmiotu (w każdym podręczniku do prawa spółek i komentarzu do kodeksu
spółek handlowych, w tym wcześniej do kodeksu handlowego) i orzecznictwie (np. uchwała
SN z 14. Września 2005 r., sygn. Akt III CZP 57/05; postanowienie SA w Białymstoku z 6.
sierpnia 2009 r., sygn. akt I Acz 591/09). Tymczasem, cytowany wyżej K. Oplustil, mając na
celu uzasadnienie swojego poglądu podnosi, że prawo uczestniczenia w walnym
zgromadzeniu inkorporuje w sobie inne prawa korporacyjne związane z akcją, w tym
oczywiście prawo głosu. Dalej należy podnieść, że zarówno polskie prawo, jak i polska nauka
prawa nie zna „prounijnej” metody wykładni przepisów prawnych. Istnieje wykładnia
językowa, zwężająca, rozszerzająca, systemowa, porównawcza, historyczna, ale „prounijna”
nie. Kreowanie tego rodzaju wykładni wskazuje jedynie na intencję autora, który próbuje tak
interpretować dany tekst, aby osiągnąć z góry zamierzony cel (nota bene do zupełnie
odmiennych wniosków przy interpretacji tych samych przepisów unijnych – dyrektywy
007/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11. lipca 2007 r., w sprawie wykonywania
niektórych praw akcjonariuszy spółek notowanych na rynku regulowanym, Dz.urz. UE L 184
z 14. lipca 2007 r., s. 17 – 24 dochodzi A. Chłopecki18). Praktyka taka jest niedopuszczalna,
zwłaszcza w delikatnej i wysublimowanej materii, jaką jest prawo spółek w połączeniu ze
skomplikowanymi oraz wielowymiarowymi regulacjami prawa rynku kapitałowego. Słusznie
zauważa A. Chłopecki, że próba wyciągania wniosków dalej idących niż litera prawa z
określonych przepisów prawa może nie tylko prowadzić do wykładni contra legem, ale może
Podnosi je W. Popiołek za A. Herbet (w:) Sołtysiński, Szajkowski, Szumański, Szwaja, Herbet, Mataczyński,
Tarska: Komentarz KSH, Suplement, s. 312 i nast.
18
Zob. A Chłopcki: Materialnoprawne i legitymacyjne …, s. 23 – 24.
17
6
także wywoływać poważne praktyczne reperkusje na rynku finansowym.19 Zgodnie bowiem z
regulacją prawa rynku kapitałowego, określone zmiany struktury akcjonariatu, rozumianej
jako siły głosu poszczególnych akcjonariuszy na walnym zgromadzeniu, podlegają ścisłej
reglamentacji (np. rozdział 4, art. 69 ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania
instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach
publicznych20
i
tylko
przykładowo
związane
z
tym
obowiązki
informacyjne).21
Wprowadzanie w błąd lub niepewność co do prawdziwości upublicznionych na podstawie
przykładowo wskazanej wyżej regulacji informacji, skutkować może odpowiedzialnością za
manipulację instrumentem finansowym (art. 39 uofer.publ.).22
Zauważyć należy, że dopuszczalna jest również sytuacja, w której akcjonariusz spółki
publicznej nabywa prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu w dniu rejestracji na
postawie akcji, jakie przysługują mu w tym dniu, a po dniu rejestracji nabywa kolejne akcje,
które następnie blokuje uzyskując imienne świadectwo depozytowe. W konsekwencji, na
walnym zgromadzeniu akcjonariusz ten będzie dysponował taką liczbą głosów, jaka wynika z
sumy liczby akcji posiadanych w dniu rejestracji oraz liczby akcji nabytych po dniu rejestracji
(pod warunkiem nie zmniejszenia do tego czasu liczby swoich akcji). Suma posiadanych akcji
wyznaczać będzie także istnienie lub nieistnienie quorum, rozumianego jako minimalna
liczba osób (a co z tym związane, w zależności od postanowień ustawy lub statutu spółki liczba głosów lub skala reprezentacji kapitału zakładowego), potrzebna do skutecznego
podjęcia uchwały.
Summa summarum, akcjonariusz, który w dniu rejestracji posiadał akcje
reprezentujące określoną część kapitału zakładowego, dające mniejszą niż wymagana dla
quorum liczba głosów na walnym zgromadzeniu, a następnie po dniu rejestracji, a przed
dniem walnego zgromadzenia nabył kolejne akcje, w wyniku czego zwiększył swój udział w
kapitale zakładowym spółki, a tym samym zwiększył liczbę przynależnych mu głosów i
uczestniczył w walnym zgromadzeniu, nie tylko umożliwił walnemu zgromadzeniu
podejmowanie uchwał, ale także mógł skutecznie wykonywać prawo głosu zarówno z akcji,
Zob. A. Chłopecki: Materialnoprawne i legitymacyjne …, s. 24.
Ustawa z 29 lipca 2005 r., Dz.U. Nr 183, poz. 1539 z póź. zm., dalej uofer.publ.
21
Zob. R. Blicharz: Instytucje prawa …, s. 134.
22
Szerzej na ten temat zobacz R. Blicharz: Nadzór Komisji Nadzoru Finansowego nad rynkiem kapitałowym w
Polsce, Bydgoszcz-Katowice 2009 r., s. 163 wraz z przywoływaną tam literaturą; P. Sokal: Obowiązki spółek
publicznych oraz akcjonariuszy w związku z nabyciem znacznych pakietów akcji, Prawo Spółek 2006 r., nr 12,
s. 28 – 37.
19
20
7
które zarejestrował zgodnie z record day, jak również z akcji, na które otrzymał imienne
świadectwo depozytowe po tym dniu.
8