Częstość występowania cukrzycy i korelacje z innymi czynnikami

Maniecka-Bry³a
Probl
Hig Epidemiol
I i wsp.
2007,
Czêstoœæ
88(1): wystêpowania
47-50
cukrzycy i korelacje z innymi czynnikami ryzyka ...
47
Czêstoœæ wystêpowania cukrzycy i korelacje z innymi
czynnikami ryzyka w wieku 65-74 lata
The prevalence of diabetes and its correlations with other risk factors in the 65-74 age group
IRENA MANIECKA-BRY£A, KRYSTYNA KACZMARCZYK-CHA£AS, MAREK B RY£A, WOJCIECH DRYGAS
Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w £odzi
Aim. This paper aims to evaluate the changes in prevalence of diabetes
among the elderly.
Material and methods. We analysed empirical data obtained in the course
of two cross-sectional studies aiming to detect the most important risk
factors for cardiovascular diseases (CVD) in an independent random samples
of Lodz inhabitants aged 65-74 (young old). The research was carried out in
the framework of CINDI (Countrywide Integrated Noncommunicable Diseases
Intervention) WHO programme in 1991 and 2002. Overall, 769 young old
subjects were involved. The research team used definitions, methods, and
measurement conditions according to the guidelines of the CINDI WHO
programme.
Results. The mean concentration of glucose was higher in the first group
under study and it amounted to 103.8±33.2 mg/dl. In the sample examined
11 years later, it was 99.8±26.4 mg/dl, but the difference was not statistically
significant. The mean concentration of glucose was slightly higher among
males than females in both studies but these differences were not significant.
Our research study showed that 15.2% of subjects had diabetes in 1991. Its
prevalence was similar in 2002, with 14.9% of the study subjects. Diabetes
was less frequent among males in the second study than among females,
but the difference was not statistically significant.
Conclusions. No significant change in diabetes prevalence occurred in two
random samples of the young old Lodz inhabitants between 1991 (15.2%)
and 2002 (14.9%). We found a linear relationship between serum fasting
glucose, body mass index (BMI) and trigliceride concentration in the studied
sanples (p<0.001).
Key words: risk factors, cardiovascular diseases, young old
Cel. Ocena zmian w czêstoœci wystêpowania cukrzycy u ludzi starszych.
Materia³ i metody. Dane empiryczne uzyskano w trakcie dwóch badañ
przekrojowych ukierunkowanych na wykrycie najwa¿niejszych czynników
ryzyka dla chorób uk³adu kr¹¿enia w niezale¿nych próbach losowych ludnoœci
w wieku 65-74 lata zamieszka³ej w £odzi. Badania zrealizowano w ramach
programu CINDI WHO (ang. Countrywide Integrated Noncommunicable
Diseases Intervention) w 1991 r. i w 2002 r. W rezultacie badaniami objêto
769 osób w wieku wczesnej staroœci. Przeprowadzaj¹c badanie pos³ugiwano
siê definicjami, metodami i warunkami pomiarów zgodnie z zaleceniami
programu CINDI WHO.
Wyniki. Œrednie stê¿enie glukozy w grupie objêtej I badaniem by³o wy¿sze
i wynosi³o 103,8±33,2 mg/dl ni¿ w grupie poddanej skriningowi 11 lat
póŸniej: 99,8±26,4 mg/dl, jednak¿e nie by³a to ró¿nica istotna statystycznie.
Œrednie stê¿enie glukozy u mê¿czyzn – zarówno w I jak i w II badaniu – by³o
nieco wy¿sze ni¿ u kobiet, ale ró¿nice te nie by³y istotne. Podczas badania
w 1991 r. cukrzycê stwierdzono u 15,2% osób; w 2002 r. czêstoœæ by³a
zbli¿ona i wynosi³a 14,9%. W grupie mê¿czyzn cukrzyca wystêpowa³a rzadziej
w II badaniu, zaœ w grupie kobiet czêœciej, ale ró¿nice te by³y nieistotne
statystycznie.
Wnioski. Nie stwierdzono istotnych zmian w czêstoœci wystêpowania cukrzycy
miêdzy 1991 (15,2%) a 2002 r. (14,9%) w dwu próbach losowych mieszkañców £odzi w wieku wczesnej staroœci. Istnia³a zale¿noœæ prostoliniowa
miêdzy stê¿eniami glukozy w surowicy krwi na czczo a wskaŸnikami BMI
i stê¿eniami trójglicerydów (p < 0,001) w badanych próbach.
S³owa kluczowe: czynniki ryzyka, choroby uk³adu kr¹¿enia, wczesna staroœæ
© Probl Hig Epidemiol 2007, 88(1): 47-50
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Dr n. med. Irena Maniecka-Bry³a
Pracownia Epidemiologii i Biostatystyki Katedry Medycyny Spo³ecznej
i Zapobiegawczej UM w £odzi, ul. ¯eligowskiego 7/9, 90-752 £ódŸ
tel. (0-42) 639-32-72; (0-42) 639-32-65, e-mail: [email protected]
Nades³ano: 25.09.2006
Zakwalifikowano do druku: 30.03.2007
Wprowadzenie
nia tolerancji glukozy okreœlono na 29,5% u mê¿czyzn i 17,5% u kobiet [1]. Zmiany mia¿d¿ycowe
Czêstoœæ cukrzycy roœnie wraz z wiekiem osi¹w naczyniach s¹ najczêstszym powik³aniem cukrzygaj¹c kilkanaœcie a nawet kilkadziesi¹t procent u osób
cy i odpowiadaj¹ a¿ za 75% zgonów chorych na cuw wieku podesz³ym. U osób starszych wystêpuje najkrzycê. U kobiet powoduje ona 4-7-krotny wzrost
czêœciej cukrzyca typu 2. Cukrzyca jest uznanym,
klasycznym czynnikiem ryzyka dla niedokrwiennej ryzyka rozwoju mia¿d¿ycy [2]. Przebieg chorób sercowo-naczyniowych ze wspó³istniej¹c¹ cukrzyc¹ jest
choroby serca. Ryzyko naczyniowe przypisane cuzdecydowanie gorszy, jak równie¿ wyniki leczenia,
krzycy roœnie z wiekiem. W grupie wiekowej 65-74
tak¿e zabiegowego [3].
lata w populacji amerykañskiej czêstoœæ upoœledze-
48
Materia³ i metodyka
Dane dotycz¹ce czêstoœci rozpowszechnienia
czynników zagro¿enia dla chorób uk³adu kr¹¿enia
pochodz¹ z dwu badañ przekrojowych stanu zdrowia mieszkañców £odzi, zrealizowanych w ramach
Programu CINDI WHO (ang. Countrywide Integrated Noncommunicable Diseases Intervention). Badania przeprowadzono w latach 1991 i 2002 w niezale¿nych próbach losowych. W pierwszym badaniu
uczestniczy³o 177 osób (75 mê¿czyzn i 102 kobiety,
w drugim badaniu 591 osób (205 mê¿czyzn i 386
kobiet) w wieku 65-74 lata. Badanie obejmowa³o
wywiad kwestionariuszowy, badanie lekarskie oraz
badania laboratoryjne z pobranej próbki krwi z ¿y³y
od³okciowej. Pos³ugiwano siê definicjami, metodami i warunkami pomiarów oraz dokonywano rejestracji i kodowania poszczególnych zmiennych zgodnie z zaleceniami programu CINDI WHO [4]. Stê¿enie glukozy oznaczano w laboratorium w osoczu
krwi ¿ylnej pobranej na czczo. Do grupy osób chorych na cukrzycê by³y kwalifikowane te, u których
stê¿enie glukozy wynosi³o ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l)
i osoby stosuj¹ce leki przeciwcukrzycowe, mimo, ¿e
wartoœæ oznaczanej glukozy by³a < 126 mg/dl [5, 6].
W analizie statystycznej stosowano wskaŸniki
struktury, miary po³o¿enia i rozproszenia (test u, test
2
χ , wspó³czynnik korelacji prostoliniowej r [7].
Wyniki i ich omówienie
W tabeli I przedstawiono wyniki pomiarów glukozy na czczo w surowicy krwi ¿ylnej, które zosta³y
przeprowadzone w trakcie badañ. Œrednie stê¿enie
glukozy w grupie objêtej I badaniem by³o wy¿sze i wynosi³o 103,8±33,2 mg/dl ni¿ w grupie poddanej skriningowi 11 lat póŸniej: 99,8±26,4 mg/dl. Nie by³a to
jednak ró¿nica istotna statystycznie (u=1,469;
p>0,05), równie¿ w grupach mê¿czyzn (u=1,403;
p>0,05) i kobiet (u=0,730; p>0,05). Œrednie stê¿enie glukozy u mê¿czyzn zarówno w I jak i II badaniu
by³o nieco wy¿sze ni¿ u kobiet, ale ró¿nice te nie by³y
istotne (I – u=0,924, p>0,05; II – u=0,774, p>0,05).
Podczas badania w 1991 r. cukrzycê stwierdzono
u 15,2% osób; w 2002 r. czêstoœæ by³a zbli¿ona i wynosi³a 14,9% (tab. II). W grupie mê¿czyzn cukrzyca
wystêpowa³a rzadziej w II badaniu, zaœ w grupie kobiet – czêœciej. Ró¿nice te by³y nieistotne statystycznie (ogó³em – u=0,133, p>0,05; mê¿czyŸni –
u=0,595, p>0,05; kobiety – u=0,427, p>0,05). Odnotowano istotne ró¿nice statystyczne w czêstoœci
wystêpowania stanów przedcukrzycowych. Wed³ug
Stanowiska Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2005 r. s¹ to stê¿enia glukozy od 100 do 125 mg/dl
[5]. Istotnie czêœciej w grupie kobiet stan przedcukrzycowy wystêpowa³ w I badaniu (28,4%) ni¿ w II
Probl Hig Epidemiol 2007, 88(1): 47-50
Tabela 1. Stê¿enie glukozy (w mg/dl) w dwu próbach badanych wed³ug p³ci
Table 1. Glucose concentration (mg/dl) in both research samples by sex
WskaŸnik
Index
Mê¿czyŸni
Men
Kobiety
Women
Ogó³em
Total
I badanie (1991 r.) / I research study (1991)
min-max
x
Me
Mo
s
V
64,0-254,0
106,5
96,0
–
31,3
29,4%
60,0-312,0
101,9
95,0
–
34,5
33,9%
Porównanie K-M
Comparison F-M
60,0-312,0
103,8
96,0
97,0
33,2
32,0%
u=0,924; p>0,05
II badanie (2002 r.) / II research study (2002)
min-max
x
Me
Mo
s
V
62,0-242,0
100,9
95,0
94,0
24,1
23,9%
68,0-326,0
99,2
92,0
89,0
27,5
27,8%
Porównanie K-M
Comparison F-M
Porównanie I-II u=1,403; p>0,05 u=0,730; p>0,05
Comparison I-II
62,0-326,0
99,8
93,0
89,0
26,4
26,4%
u=0,774; p>0,05
u=1,469; p>0,05
ród³o: opracowanie w³asne
Source: own research
Tabela 2. Czêstoœæ wystêpowania cukrzycy i stanu przedcukrzycowego
wed³ug p³ci (w %)
Table 2. The prevalence of diabetes and the prediabetes condition by sex
(in %)
Glukoza/Glucose
mg / dl
M
<100
100-125
≥126
Razem/Total
57,3
24,0
18,7
100,0
I
K
O
58,8 58,2
28,4 26,6
12,8 15,2
100,0 100,0
M
II
K
59,3 68,9
25,0 16,7
15,7 14,4
100,0 100,0
O
65,5
19,6
14,9
100,0
ród³o: opracowanie w³asne
Source: own research
badaniu (16,7%) – u=2,659; p<0,01. Podobnie nieco czêœciej wœród wszystkich badanych w 1991 r. ni¿
w 2002 r. (u=1,976; p=0,05). U mê¿czyzn czêstoœci
te by³y zbli¿one w obydwu badaniach (u=0,172;
p>0,05). Mimo ¿e ³¹cznie cukrzyca i stan przedcukrzycowy wystêpowa³y czêœciej u mê¿czyzn ni¿ u kobiet w obydwu badanych okresach, to ró¿nice istotne statystycznie stwierdzono na poziomie p<0,05
przy wartoœci χ²=5,733 w II badaniu.
Spoœród osób, u których stwierdzono stê¿enie
glukozy ≥126 mg/dl, niespe³na po³owa w I próbie i ¾
w II próbie wiedzia³o, ¿e choruje na cukrzycê. Œwiadomoœæ posiadania choroby uleg³a wiêc istotnemu
zwiêkszeniu (χ²=9,716; p<0,01). G³ównie wynika³o to z poprawy œwiadomoœci w grupie mê¿czyzn, bowiem 2/3 nie zdawa³o sobie sprawy z istnienia u nich
choroby, zaœ w drugiej grupie – 22% (χ²=7,533;
p<0,01). Zmiana w grupie kobiet nie by³a istotna sta-
Maniecka-Bry³a I i wsp. Czêstoœæ wystêpowania cukrzycy i korelacje z innymi czynnikami ryzyka ...
tystycznie (χ²=2,066; p>0,05), choæ i w tej grupie
zwiêkszy³ siê udzia³ zdaj¹cych sobie sprawê z posiadania choroby do ponad ¾. Mediana wieku, od którego chorowano na cukrzycê, uleg³a zwiêkszeniu
z 56,5 lat do 61,5 lat. Wzros³a równie¿ œrednia wieku, w którym cukrzycê ujawniano, z 55,1±6,8 lat do
60,1±8,5 lat.
Reasumuj¹c, nale¿y podkreœliæ, ¿e dziêki skriningowi by³o mo¿liwe wykrycie 11 przypadków cukrzycy spoœród 27 osób faktycznie chorych w I próbie badanej oraz 13 przypadków spoœród 87 osób maj¹cych
tê chorobê w II próbie objêtej badaniem. Mimo ¿e
uleg³y polepszeniu zachowania zdrowotne zwi¹zane
ze stosowaniem diety w tej chorobie, bowiem w I próbie tylko 1 osoba spoœród 27, zaœ w II próbie 35 osób
spoœród 87 stosowa³o dietê cukrzycow¹, to dane te w
dalszym ci¹gu nie mog¹ byæ uznane za zadawalaj¹ce.
Wzros³a równie¿ liczba osób oceniaj¹cych swoj¹ aktywnoœæ fizyczn¹ jako wysok¹, ale nie wykazano zale¿noœci statystycznej pod tym wzglêdem.
Istnieje zale¿noœæ prostoliniowa miêdzy stê¿eniem glukozy w surowicy krwi na czczo a wskaŸnikiem BMI, aczkolwiek zale¿noœæ ta jest umiarkowanie silna w obydwu badanych grupach (ryc. 1). Jed-
nak¿e ³atwo zauwa¿yæ na przedstawionej rycinie, i¿
najwy¿sze stê¿enia glukozy wystêpowa³y u osób oty³ych. Stwierdzono równie¿ istotn¹ zale¿noœæ statystyczn¹, umiarkowanie siln¹, miêdzy stê¿eniem glukozy a stê¿eniem trójglicerydów wœród badanych –
wzrostowi stê¿enia trójglicerydów towarzyszy³y wy¿sze wartoœci glukozy (ryc. 2). Nie odnotowano natomiast zale¿noœci miêdzy stê¿eniem glukozy a stê¿eniem cholesterolu ca³kowitego w grupie badanych
(ryc. 3).
gluko za/g luc os e m g /d l
g luko z a/g luc os e m g /dl
35 0
3 50
r = 0,268
p <0,001
30 0
r = 0,281
p<0,001
25 0
2 50
20 0
2 00
15 0
1 50
10 0
1 00
50
50
0
0
0
20 0
40 0
60 0
0
80 0 100 0 120 0
Trójg lic e rydy/Trig lic e ride s
3 00
4 00
5 00
6 00
g luko z a/gluc o s e m g /dl
350
250
150
200
200
150
150
100
100
50
50
100
50
0
20
30
40
50
BMI kg/m
g l uko z a /g luc o s e m g /d l
60
2
35 0
r = -0,052
p >0,05
300
250
0
0
0
100
200
300
400
500
Chol.c a³k./To tal c ho le s te ro l mg / dl
0
100
200
300
400
Chol. c a³k./To tal c ho le s te rol m g /dl
Ryc. 3. Zale¿noœæ miêdzy stê¿eniem glukozy w surowicy krwi na czczo
a stê¿eniem cholesterolu ca³kowitego w badanych próbach (Ÿród³o: opracowanie w³asne)
r = 0 ,2 2 0
p<0 ,0 0 1
30 0
2 00
Ryc. 2. Zale¿noœæ miêdzy stê¿eniem glukozy w surowicy krwi na czczo
a stê¿eniem trójglicerydów w badanych próbach (Ÿród³o: opracowanie
w³asne)
200
10
1 00
Tró jg lic e rydy/Trig lic e ride s m g /dl
m g /d l
g luko za/g luc os e mg / dl
350
r = 0,023
300
p>0,05
250
0
r = 0,192
p<0,001
3 00
Fig. 2. The relationship between fasting serum glucose level and triglyceride concentrations in the two studied samples (source: own research)
gluko za/glucos e mg/dl
350
300
49
25 0
Fig. 3. the relationship between fasting serum glucose and total cholesterol concentration in the two studied samples (source: own research)
20 0
15 0
10 0
50
0
0
10
20
30
40
50
60
2
B MI kg/m
Ryc. 1. Zale¿noœæ miêdzy stê¿eniem glukozy w surowicy krwi na czczo
a wartoœci¹ BMI w badanych próbach (Ÿród³o: opracowanie w³asne)
Fig. 1. The relationship between fasting serum glucose and BMI value
in the two studied samples (source: own research)
Wœród osób, u których stwierdzono cukrzycê,
czêœciej ni¿ co trzecia w I próbie i co pi¹ta w II próbie
badanej przeby³y zawa³ miêœnia sercowego (ryc. 4).
Mimo zmniejszenia czêstoœci zawa³u wœród osób
chorych na cukrzycê w badaniu z 2002 r., nie wykazano istotnej statystycznie ró¿nicy w tym zakresie
(χ²=2,973; p>0,05). Potwierdzono natomiast istotn¹ statystycznie zale¿noœæ miêdzy przebytym zawa³em serca a wystêpowaniem cukrzycy wœród badanych (χ²=13,605; p<0,01; C=0,151). Osoby cho-
50
Probl Hig Epidemiol 2007, 88(1): 47-50
0,2 1
0,37
0,63
0,7 9
Ryc. 4. Frakcje osób, które przeby³y zawa³ serca wœród chorych na cukrzycê (Ÿród³o: opracowanie w³asne)
Fig. 4. the percentage of subjects, who underwent myocardial infarction among patients with diabetes (source: own research)
ruj¹ce na cukrzycê istotnie czêœciej mia³y w historii
choroby przebyty zawa³ miêœnia serca ni¿ osoby,
u których nie wykazano cukrzycy.
Z opracowañ epidemiologicznych wynika, ¿e czêstoœæ wystêpowania cukrzycy zwiêksza siê, zw³asz-
cza cukrzycy II typu w starszym wieku. Korzystne
zmiany stwierdzone we wskaŸnikach umieralnoœci
przemawiaj¹ za tym, i¿ choroba jest coraz lepiej leczona i kontrolowana, co z pewnoœci¹ determinowane jest lepsz¹ œwiadomoœci¹ i zachowaniami zdrowotnymi chorych [8, 9, 10, 11, 12].
Wnioski
1. Nie stwierdzono istotnych zmian w czêstoœci
wystêpowania cukrzycy w dwu próbach losowych mieszkañców £odzi w wieku 65-74 lata
miêdzy 1991 r. – 15,2% a 2002 r. – 14,9%.
2. Korzystnym zmianom uleg³a œwiadomoœæ zwi¹zana z chorowaniem na cukrzycê w analizowanym okresie (p < 0,01) oraz zachowania zdrowotne w tej chorobie.
3. Istnia³a zale¿noœæ prostoliniowa miêdzy stê¿eniami glukozy w surowicy krwi na czczo a wskaŸnikami BMI oraz stê¿eniami trójglicerydów
(p < 0,001) w badanych próbach.
Piœmiennictwo / References
1. Kannel W. Cardiovascular risk factors in the elderly. Coronary Artery Disease 1997, 8: 565-575.
2. Kannel W. Prospects for prevention of cardiovascular disease in the elderly. Preventive Cardiology 1998, I: 3239.
3. Wajngarten M. Choroba wieñcowa u osób w podesz³ym
wieku. Medical Press, Gdañsk 2003: 1-70.
4. Leparski E, Nüssel E. Protocol and guidelines for monitoring and evaluation procedure CINDI – Countrywide Integrated Noncommunicable Diseases Intervention Programme. Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, New York,
London, Paris, Tokyo 1987: 60.
5. ***Cukrzyca. Standardy postêpowania w diabetologii. Zalecenia kliniczne dotycz¹ce postêpowania u chorych na
cukrzycê. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2005: http://www.cukrzyca.info.pl/lekarz/standardy/article/printable/1597.html
6. ***Profilaktyka choroby niedokrwiennej serca. Rekomendacje Komisji Profilaktyki Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego: http://www.ptkardiol.pl/standardy
7. Maniecka-Bry³a I, Martini-Fiwek J (red.). Epidemiologia
z elementami biostatystyki. Wyd Uniwersytetu Medycznego w £odzi, £ódŸ 2005.
8. Ceriello A. Acute hyperglycaemia: a ‘new’ risk factor during myocardial infarction. European Heart Journal 2005,
26(4): 328-331.
9. Chodorowski Z. Czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca w populacji geriatrycznej. Nowa Klinika. Geriatria 2000, 7(8): 817-822.
10. Maniecka-Bry³a I, Kaczmarczyk-Cha³as K. Czêstoœæ wystêpowania podwy¿szonego stê¿enia glukozy wœród mieszkañców dzielnicy £ódŸ-Górna. [w:] Sapiñski W, Maniecka-Bry³a I (red.): Prewencja chorób niezakaŸnych. Akademia Medyczna w £odzi, £ódŸ 1994: 80-83.
11. Maniecka-Bry³a I, Bry³a M. A descriptive epidemiological
study of diabetes mellitus in the demonstrative area of
CINDI-Programme Poland (preliminary results). Journal
de Medicinã Preventivã 1996, 4(2): 25-29.
12. Psaty B, Furberg C, Kuller L et al. Traditional risk factors
and subclinical disease measures as predictors of first
myocardial infarction in older adults: the Cardiovascular
Health Study. Archives of Internal Medicine 1999, 159:
1339-1347.