111 Obminski.qxp

Medycyna Sportowa
© MEDSPORTPRESS, 2006; 4(6); Vol. 22, 199-202
Zbigniew Obmiñski1(A,B,C,D,E,F), Maria £adyga2(A,B,C,D,E,F)
1
2
Zak³ad Endokrynologii, Instytut Sportu, Warszawa
Zak³ad Fizjologii, Instytut Sportu, Warszawa
tio
np
roh
ibit
POWYSI£KOWE ZMIANY STʯENIA
KORTYZOLU I MLECZANU WE KRWI
ORAZ ZDOLNOŒCI ORIENTACYJNOPERCEPCYJNYCH U BIEGACZY
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
POST-EXERTION CHANGES IN BLOOD CORTISOL AND LACTATE
LEVELS AND ORIENTATION-PERCEPTUAL ABILITIES IN THE
RUNNERS
-d
istr
ibu
S³owa kluczowe: biegacze, wysi³ek, zmêczenie, orientacja, percepcja
Key words: runner, exertion, fatigue, orientation, perception
Summary
2819
1
0
25
op
Word count:
Tables:
Figures:
References:
y is
-
for
pe
rs
on
al
us
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
eo
nly
Background. The aim of this study was to examine post-exercise changes of the
level if the visual perception and orientation, and of blood cortisol and lactate levels
in the male and female orienteering runners.
Material and methods. Five females (19.0±1,5 y.) and four males (20.0±0.4 y.)
practicing orienteering were subjected to the study. The athletes performed standardized interval running test consisting of four bouts (4 x 1600 m for females and 4x
2000m fir males), each of them separated by 2 minutes intermission. After worm-up
and within 3, 30 and 60 minutes of post-run recovery blood was taken for determination cortisol and lactate levels. Simultaneously with sampling, orientation and perception were examined with using computer tests. The results of psychometric measures are
expressed as percentage of incorrect responses.
Results. Since lack of gender differences as regards to blood and psychometric
parameters the results of the both group ware summarized. Blood cortisol levels
before and within recovery period (+3, +30, +60 min.) were as follows: 440±113, 461±
111, 571±103*, 516±125* nmol/L. The values within +30 and +60 minutes were significantly various from the others. Blood lactate levels amounted 1,7±0.3, 11.6±3.0
and 3.0±2.2 mmol/L before run and within +3 and +30 minutes post-run period. The
percentages of the errors within +3 and +30 minutes (70.5±5.9%* and 70.3±3.6%*)
were higher compared with those recorded before (65.8±8.1%) and 60 min after (66.4±
4.8%) run.
Conclusion. The exertion brought about impairment of oriented-perceptual abilities throughout 30 minutes post run period, but they normalized after 1-hour rest.
Th
is c
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Zbigniew Obmiñski
Zak³ad Endokrynologii, Instytut Sportu
01-982 Warszawa, ul. Trylogii 2/16, tel./fax: (0-22) 834-95-07, e-mail: [email protected]
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
11.04.2006 r.
08.08.2006 r.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
ed
.
Zaanga¿owanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piœmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
ARTYKU£ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE
199
czenia fizycznego. Wypada podkreœliæ, ¿e znaczny
udzia³ czynnika psychologicznego, jakim jest zaanga¿owanie mentalne w wysi³ku sportowym, stanowi dodatkowe obci¹¿enie uk³adu kr¹¿enia [12]. Taka sytuacja ma miejsce w czasie zawodów w biegu na orientacjê. Problemy z szybkim czytaniem mapy i z odnajdywaniem w terenie punktów kontrolnych znacznie
wyd³u¿aj¹ czas potrzebny na pokonanie dystansu [11].
Im d³u¿sza trasa biegu, tym wiêkszy zakres zmian
czêstoœci skurczów serca, czemu towarzysz¹ przypadki pogorszenia samopoczucia psychicznego [13].
Celem pracy by³a próba równoleg³ego badania
zdolnoœci wysi³kowych i wizualno-percepcyjnych
z wykorzystaniem okreœlonego standardowego wysi³ku na bie¿ni i komputerowego testu badaj¹cego zdolnoœæ orientacji i postrzegania. Dodatkowo, w celu obiektywnego oszacowania biologicznych odpowiedzi organizmu na wysi³ek, zastosowano pomiary we krwi
kapilarnej stê¿enia kortyzolu i mleczanu.
tio
np
roh
ibit
ibu
Materia³ i metody
eo
nly
-d
istr
Zbadano piêæ kobiet (wiek 19.0±1.5 lat, masa cia³a 61,4±5,6 kg, sta¿ treningowy 6±2 lata) i czterech
mê¿czyzn (wiek 20.0±0.4 lat, masa cia³a 69,4±5,6 kg,
sta¿ treningowy 8±3 lata) nale¿¹cych do elity sportowej biegu na orientacjê. Badani wykonali standaryzowany bieg na tartanowej bie¿ni krytego stadionu. Wysi³ek sk³ada³ siê z czterech prób o wzrastaj¹cej w kolejnej próbie prêdkoœci biegu. Próby przedzielone by³y przerwami 2-minutowymi. Dystans ka¿dej z prób
wynosi³ 1600 m dla kobiet i 2000 m dla mê¿czyzn.
Krew kapilarn¹ z p³atka ucha pobrano (w celu oznaczenia mleczanu) po rozgrzewce, oraz w 3 i 30 minucie po ukoñczeniu biegu i w tych samych terminach
oraz dodatkowo w 60 minucie po biegu, do oznaczenie kortyzolu. W czasie badañ wysi³kowych biegacze
wykonywali test psychomotoryczny ORIENTACJA-POSTRZEGANIE wybrany z programu komputerowego [14]. Kompletny test sk³ada siê z trzech poziomów (I, II, III) o wzrastaj¹cej trudnoœci. Ocen¹ poziomu wykonania testu jest procent prawid³owych odpowiedzi. Testy wykonywano po rozgrzewce dwukrotnie, wybieraj¹c lepszy wynik oraz 1-krotnie, w 3, 30
i 60 minucie po zakoñczeniu wysi³ku, równolegle
z terminami pobrañ krwi. Zrezygnowano z oceny wyników naj³atwiejszego I poziomu, w którym nikt nie
pope³ni³ b³êdu. W Tab. 1. zamieszczono jedynie œrednie wyniki uzyskane z po³¹czenia pomiarów prób
o II i III poziomie trudnoœci.
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
W wielu sportach wa¿nym elementem specyficznej sprawnoœci sportowej s¹: zdolnoœæ postrzegania,
orientacja przestrzenna, umiejêtnoœæ szybkiego i w³aœciwego podejmowania decyzji w czasie wyczerpuj¹cego wysi³ku. Spoœród wielu cech okreœlaj¹cych sprawnoœæ psychomotoryczn¹, najwiêcej uwagi poœwiêcono
badaniom czasu reakcji i jego zale¿noœci od wieku,
p³ci, zmêczenia oraz biochemicznych wskaŸników
oznaczanych we krwi. Wykazano, ¿e ten parametr
w czasie badañ si³y statycznej nie zale¿a³ od p³ci ani
od poziomu wyszkolenia sprinterów [1]. Wielokrotne
pomiary psychometryczne w jednym badaniu s¹ obci¹¿eniem dla uk³adu nerwowego i wywo³uj¹ sekrecjê
amin katecholowych, wzrost czêstoœci skurczów serca oraz zmêczenie i pogorszenie zdolnoœci koncentracji [2,3]. Reakcje biologiczne (wzrost ciœnienia
krwi, przyspieszenie têtna i obni¿enie oporu skóry) na
takie próby zale¿¹ raczej od typu osobowoœci – silniejsze reakcje czêœciej obserwowano u osób o du¿ej
motywacji do osi¹gniêcia sukcesu (typ A) ni¿ u osób
o umiarkowanej motywacji (typ B) [4]. Wyniki pomiarów czasu reakcji s¹ nieco gorsze (o ok. 5%), gdy badani anga¿uj¹ w teœcie rêkê lew¹ [5]. Przypuszcza
siê, ¿e udzia³ w kszta³towaniu zdolnoœci psychomotorycznych i wizualno-percepcyjnych maj¹ endogenne
hormony p³ciowe, które odpowiadaj¹ m.in. za przewodnictwo nerwowe i zjawisko lateralizacji u p³ci.
U kobiet odpowiedzialny za te funkcje jest estradiol,
a u mê¿czyzn testosteron [6]. Potwierdzeniem roli androgenów mo¿e byæ krótszy czas reakcji u mê¿czyzn
z wy¿szym poziomem biologicznie czynnej frakcji testosteronu [7] oraz krzywoliniowa zale¿noœæ od testosteronu (odwrócona litera U) specyficznej przestrzennej wyobraŸni [8].
Najlepsi zawodnicy uprawiaj¹cy bieg na orientacjê maj¹ bardzo wysoki maksymalny pobór tlenu
(VO2max > 70 ml x kg-1 x min-1) [9]. Wysi³ek startowy wywo³uje krótkotrwa³e zmiany stê¿enia kortyzolu i testosteronu we krwi, które u du¿ej czêœci startuj¹cych cofaj¹ siê po kilkugodzinnej restytucji. Natomiast po 24
godzinach normalizacjê wskaŸnika anaboliczno-katabolicznego, wyra¿onego proporcj¹ wolnej frakcji testosteronu lub ca³kowitego androgenu do kortyzolu,
notowano u wszystkich zawodników. Po tym samym
czasie obserwowano tylko czêœciow¹ odbudowê zasobów glikogenu [10]. Oprócz fizycznych mo¿liwoœci,
biegacze na orientacjê musz¹ prezentowaæ dobr¹
percepcjê wzrokow¹ konieczn¹ do odnajdowania
punktów kontrolnych w nieznanym terenie, orientacjê
na podstawie mapy i podejmowanie trafnych decyzji
o wyborze optymalnej trasy biegu. Po³¹czenie wszystkich fizycznych i poznawczo-decyzyjnych zdolnoœci
jest warunkiem sukcesu w tej dyscyplinie. Udzia³ w sukcesie „technicznych mo¿liwoœci”, tj. zdolnoœci do wyboru najlepszej trasy biegu, jest bardzo znacz¹cy,
szczególnie wœród zawodników o wysokiej i wyrównanej wydolnoœci fizycznej. Wykaza³y to równoleg³e
badania parametrów wydolnoœci na bie¿ni mechanicznej i wyniki symulowanych zawodów w terenie tej
samej grupy zawodników. Czas uzyskany na mecie
nie korelowa³ z ¿adnym z parametrów wydolnoœci fizycznej ocenianych w warunkach laboratoryjnych
[11]. Mog³oby to sugerowaæ pewn¹ rozbie¿noœæ miêdzy poziomem wydolnoœci fizycznej a zdolnoœciami
do optymalnych decyzji w warunkach stresu i zmê-
ed
.
Wstêp
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Obmiñski Z. i wsp., Zale¿noœci pomiêdzy wysi³kiem a stê¿eniem kortyzolu i mleczanu oraz zdolnoœciami orientacyjno-percepcyjnymi
200
Wyniki
Wysi³ek spowodowa³ znaczne chwilowe zakwaszenie krwi, lecz po up³ywie 30 minut od jego zakoñczenia wzglêdn¹ normalizacjê, szczególnie u kobiet.
Odpowiednio u kobiet i mê¿czyzn œrednie poziomy mleczanów wynosi³y 1.6±0.4 i 1.8±0.3 mmol/L po rozgrzewce, 9.6±2.2 i 14.2±1.6 mmol/L w trzeciej minucie
po zakoñczeniu biegu oraz 1.8±0.4 i 4.8±21 mmol/L
w 30 minucie po biegu. Œrednie czêstoœci skurczów
serca na minutê wzrasta³y równolegle ze wzrostem
prêdkoœci w kolejnych próbach i wynosi³y 162, 170,
181 oraz 192 sk./min u kobiet i 165, 175, 187 oraz
201 sk./min u mê¿czyzn. Œrednia prêdkoœæ biegu
w ostatniej, czwartej próbie wynosi³a 14.9 km/h dla
kobiet i 18.6 km/h dla mê¿czyzn.
tio
np
roh
ibit
ed
.
Tab. 1. Wp³yw wysi³ku na stê¿enia kortyzolu w surowicy krwi i mleczanów we krwi oraz wyniki testu ORIENTACJA-PERCEPCJA wyra¿one jako procent b³êdnych odpowiedzi u biegaczek i biegaczy na orientacjê, zmierzone
przed biegiem i po jego ukoñczeniu w 3, 30 i 60 minucie
Tab. 1. Effect of exertion on levels of serum cortisol (nmol/L) and of blood lactate (mmol/L), and results of ORIENTATION-PERCEPTION test expressed as percentage of false responses in males (n=4) and females (n=5) measured
prior to running test (PRT), and after it, +3min, +30 min, and +60 min in the orienteering runners
ibu
Dyskusja
eo
nly
-d
istr
Na zawodach dystans dla kobiet jest œrednio o 20%
krótszy ni¿ dla mê¿czyzn. Stosownie do tego zró¿nicowane by³o obci¹¿enie w czasie testu. W efekcie,
œredni powysi³kowy poziom mleczanu u kobiet by³
ni¿szy ni¿ u mê¿czyzn, podczas gdy po maksymalnych próbach na bie¿ni mechanicznej wielkoœæ tego
parametru nie zale¿y od p³ci [15]. Mniejsze obci¹¿enie u kobiet mo¿e t³umaczyæ podobn¹ powysi³kow¹
kortyzolemiê u obu p³ci, która – w przypadku prób
maksymalnych – jest zwykle wy¿sza u kobiet [16].
Liczne badania nad wp³ywem wysi³ku o stopniowanej intensywnoœci na sprawnoœæ umys³ow¹ wykaza³y krzywoliniow¹ zale¿noœæ o kszta³cie odwróconej
litery „U”, a przy intensywnoœci wysi³ku w przedziale 25-70% VO2max osi¹gano najwy¿szy poziom wykonania testu mentalnego wyra¿onego jako procent
prawid³owych wyników obliczeñ arytmetycznych [17].
Podobn¹ paraboliczn¹ relacjê zauwa¿yli inni badacze w czasie wysi³ku o stopniowanej, wzrastaj¹cej intensywnoœci. Ze wzrostem intensywnoœci wysi³ku czas
reakcji mala³ do momentu osi¹gniêcia: 75% VO2max,
HR=164 i La=5.5 momol/L, a po przekroczeniu tych
wartoœci wzrasta³ równolegle do wzrastaj¹cej intensywnoœci [18]. Spadek tego parametru obserwowano
równie¿ w czasie d³ugiego wysi³ku o sta³ej intensywnoœci powy¿ej (o 10%) i poni¿ej (o 30%) progu przemian beztlenowych, a poprawa parametru by³a ujemnie skorelowana z poziomem amin katecholowych
[19]. W przeciwieñstwie do wyników tych obserwacji,
po wysi³kach krótszych, anaerobowych, jakimi by³y
powtarzane 5-minutowe symulowane walki zapaœnicze, odnotowano pewne skrócenie czasu reakcji pomimo bardzo wysokich stê¿eñ mleczanu rzêdu 17.020.0 mmol/L [20]. Poprawa ta sz³a w parze z chwilowym, powysi³kowym wzrostem stê¿enia we krwi testosteronu i amin katecholowych. Mo¿e to sugerowaæ, ¿e nawet bardzo du¿e zakwaszenie nie musi
pogarszaæ prostych zdolnoœci psychomotorycznych,
do jakich nale¿y czas reakcji. Z drugiej strony, przerwy miêdzy walkami (3 w ci¹gu I oraz 2 w ci¹gu LL
dnia zawodów) by³y wystarczaj¹co d³ugie, by przed
kolejnym wysi³kiem mleczan uleg³ pe³nej normalizacji.
Badania wp³ywu zmêczenia wysi³kiem na specyficzne i przydatne biegaczom na orientacjê zdolnoœci
poznawcze wskazuj¹ na istnienie optymalnej inten-
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
Stê¿enia kortyzolu i równolegle do pobrañ krwi
wyniki uzyskane w teœcie ORIENTACJA-POSTRZEGANIE zamieszczono w Tabeli 1.
Analiza wykaza³a znacz¹co wy¿sze (p<0.05) œrednie stê¿enia kortyzolu we krwi 30 i 60 minut po wysi³ku w odniesieniu do przed- oraz powysi³kowych
(+3min) wartoœci. Wzglêdne œrednie zmiany stê¿enia
hormonu obserwowane w pobraniach: przed testempo teœcie (+3min), restytucji (+3min -+30min) oraz restytucji (+30min-+ 60min) wynosi³y odpowiednio + 4.3%,
+24.4% i -10.6%. Ze wzglêdu na indywidualne znaczne ró¿nokierunkowe zmiany (fluktuacje), do oceny
œredniej zmiennoœci indywidualnej w kolejnych terminach pobrañ krwi zastosowano wspó³czynnik zmiennoœci -CV% wyra¿ony wzorem: (SD/œrednia) x 100%.
Odchylenie standardowe obliczono z indywidualnych
ró¿nic dziewiêciu par wyników w dwóch zbiorach
a oraz b, przy liczebnoœci ka¿dego zbioru n=9:
(SD)2 = Σ (aj-bj)2 / 2n
Zmiennoœæ stê¿eñ kortyzolu miedzy kolejnymi terminami pobrañ krwi, tj. miêdzy spoczynkiem a +3 minut¹,
miêdzy +3 minut¹ a +30 minut¹, oraz miêdzy +30 minut¹
a +60 minut¹, wyra¿ona odchyleniem standardowym
(SD) i wspó³czynnikiem zmiennoœci, wynios³a odpowiednio: 86.4, 20.4%, 107.1, 20.5% i 62.2, 11.3%. Wyniki te
sugeruj¹ zmniejszanie indywidualnych fluktuacji stê¿eñ
kortyzolu we krwi w przebiegu powysi³kowej restytucji.
Wyniki dwóch kolejnych prób komputerowych testów psychometrycznych wykonane po rozgrzewce
ró¿ni³y siê œrednio o 13%. Zawodnicy w drugiej próbie osi¹gnêli lepsze wyniki i jest to prawdopodobnie
tzw. efekt uczenia. Do dalszych analiz wziêty by³ drugi, lepszy wynik. W grupie kobiet œredni procent b³êdnych odpowiedzi w komputerowym teœcie by³ o ponad 8% mniejszy (65.7±3.1 vs. 71.3±1.8%) ni¿ uzyskany w grupie mê¿czyzn. W obu grupach wysi³ek
spowodowa³ znacz¹ce obni¿enie zdolnoœci orientacyjno-percepcyjnych, utrzymuj¹ce siê do 30 minut
od zakoñczenia biegu. Normalizacja tego parametru
nast¹pi³a po wypoczynku trwaj¹cym 60 minut. Nie
odnotowano zale¿noœci miêdzy poziomem hormonów a wynikami testu komputerowego, jednak w kilku przypadkach bardzo wysokiej powysi³kowej kortyzolemii towarzyszy³a w okresie restytucji bardzo niewielka, na tle innych osób, poprawa utraconych
po wysi³ku zdolnoœci orientacyjnych i percepcyjnych.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Obmiñski Z. i wsp., Zale¿noœci pomiêdzy wysi³kiem a stê¿eniem kortyzolu i mleczanu oraz zdolnoœciami orientacyjno-percepcyjnymi
201
ed
.
tio
np
roh
ibit
ibu
-d
istr
nly
eo
al
on
pe
rs
Wnioski
for
Upoœledzenie zdolnoœci percepcyjno-orientacyjnych
obserwowane po d³u¿szym wysi³ku utrzymuje siê w okresie 30-minutowej restytucji. Po godzinnym wypoczynku
nastêpuje ich powrót do wartoœci przedwysi³kowej.
Piœmiennictwo
Th
is c
op
y is
1. Bell DG, Jacobs I. Electromechanical response time reaction and rate of force development in males and females. Med Sci Sports Exerc 1986; 18: 31-36.
2. Sothmann MS, Hart BA, Horn TS. Plasma catecholamine responses to acute psychological stress in humans:
Relation to aerobic fitness and exercise training. Med
Sci Sports Exerc 1991; 23: 860-867.
3. Sothmann MS, Hart BA, Horn TS. Selected psychophysiological stress responses in men with high and low body fatness. Med Sci Sports Exerc 1995; 27: 417-422.
4. Fichera LV, Andreassi JL. Stress and personality as factors in women`s cardiovascular reactivity. Int J Psychophysiol 1998; 28: 143-155.
5. Lamas JR, Valle-Incan F. Effects of a negative visual
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
hypnotic hallucination on ERPs and reaction times. Int J
Psychophysiol 1998; 29: 77-82.
6. Tan M, Tan U. Possible lateralization of peripherial nerv
conduction associated with gender. Percept Mot
Skills 1995; 81: 939-943.
7. Muller MJ. Salivary testosterone and simple reaction time
parameters. Neuropsychobiology 1994; 30: 173-177.
8. Moffat SD, Hampson E. A curvilinear relationship between testosterone and spatial cognition in humans: possible influence of hand preference. Psychoneuroendocrinology 1996; 21: 323-337.
9. Jensen K, Johanssen L, Karkkainen OP. Economy in
track runners and orienteers during path and terrain
running. J Sports Sci 1999; 17: 945-950.
10. Johansson C, Tsai L, Hultman E, Tegelman R, Pousette
A. Restoration of anabolic deficit and muscle glycogen
consumption in competitive orienteering. Int J Sports
Med 1990; 11: 204-207.
11. Smekal G, Von Duvillard SP, Pokan R, Lang K, Baron R,
Tschan H, Hofmann P, Bachl N. Respiratory gas exchange and lactate measures during competitive orienteering.
Med Sci Sport Exerc 2003; 35: 682-689.
12. Baron R, Petschning R, Bachl N, Raberger G, Smekal
G, Kastner P. Catecholamine excretion and hart rate as
factor of psychological stress in table tennis. Int J Sports
Med 1992; 13: 501-505.
13. Karppinen T, Laukkanen R. Hart rate analysis in orienteering training and competitions before and during
WOC 1993. Sci J Orienteering 1994; 10: 63-77.
14. £adyga M, Faff J, Starczewska-Czapowska J, Jarosiñski S. Development of aerobic fitness in elite young
orienteers. Biol Sport 2004; 21: 105-120.
15. Obmiñski Z, Lerczak K, Witek K, Starczewska-Czapowska J, Olszewska-Lelonkiewicz M. Kortyzol i testosteron
w osoczu krwi u ³y¿wiarzy figurowych przed Olimpiad¹
w Nagano 1998 i w Salt Lake City 2002. Medycyna Sportowa 2003; 19: 224-229.
16. Reilly T, Smith D. Effect of work intensity on performance in a psychomotor task during exercise. Ergonomics 1986; 29: 601-606.
17. Chmura J, Nazar K, Kaciuba-Uœci³ko H. Choise time reaction during graded exercise in relation to blood lactate and plasma catecholamine treshold. Int J Sports
Med 1994; 15: 172-176.
18. Chmura J, Krysztofiak H, Ziemba AW, Nazar K, Kaciuba-Uœci³ko H. Psychomotor performance during prolonged exercise above and below the blood lactate treshold. Eur J Appl Physiol 1998; 77: 77-80.
19. Kraemer WJ, Fry AC, Rubin MR, Triplett-McBride T,
Gordon SE, Koziris LP, Lynch JM, Volek JM, Meuffels
DE, Newton RU, Fleck SJ. Physiological and performance responses to tournament wrestling. Med Sci
Sports Exerc 2001; 33: 1367-1378.
20. Fach HH. Visual attention and concentration during stepwise increased treadmill velocity in orienteers and long-distance runners. Sci J Orienteering 198; 1: 14-23.
21. Cheshikhina VV. Relationship between running speed
and cognitive processes in orienteering: two empirical
studies. Sci J Orienteering 1993; 9: 49-59.
22. Mutch BJC, Banister EW. Ammonia metabolism in exercise and fatigue: a review. Med Sci Sports Exerc
1983; 15: 41-50.
23. Nybo L, Dalsgaard ML, Steensberg A, Moller K, Secher
NH. Cerebral ammonia uptake and accumulation during
prolonged exercise in humans. J Physiol 2005; 15, 563
(Pt 1): 285-290.
24. Langfort J, Czarnowski D, Zendzian-Piotrowska M, Zarzeczny R, Górski J. Short-term low-carbohydrate diet
dissociates lactate and ammonia tresholds in men. J
Strength Cond Res 2004; 18: 260-265.
25. Costa RJS, Jones GE, Lamb KL, Coleman R, Williams
JHH. The effects of a high carbohydrate diet on cortisol
and salivary immunoglobulin A (s-IgA) during a period of
increase exercise workload amongst Olympic and ironman triathletes. Int J Sports Med 2005; 26: 880-885.
us
sywnoœci wysi³ku, przy której zadania mentalne (tj.
czytanie mapy, orientacja w nieznanym terenie i procesy decyzyjne) wykonywane s¹ najlepiej [21,22]. To
optimum mo¿e wynikaæ ze stanu równowagi miêdzy
zmêczeniem i gromadzeniem w uk³adzie kr¹¿enia innych metabolitów a stymuluj¹cym dzia³aniem na centralny uk³ad nerwowy amin katecholowych. W badaniach obu grup wysi³ek spowodowa³ pogorszenie
zdolnoœci orientacyjno-percepcyjnych i stan ten utrzymywa³ siê do 30 minuty po wysi³ku. Warto zauwa¿yæ,
¿e powysi³kowe têtno i stê¿enie mleczanu by³y znacznie wy¿sze od wartoœci obserwowanych podczas zawodów przez innych autorów [11,13]. Oznaczaæ to
mo¿e, ¿e w naszych badaniach intensywnoœæ wysi³ku i zmêczenie fizyczne by³y wiêksze od tego, czego
doœwiadczaj¹ startuj¹cy zawodnicy. Mog³o to byæ
przyczyn¹ utrzymuj¹cej siê w okresie 30-minutowej
restytucji pogorszonej sprawnoœci orientacyjno-percepcyjnej, pomimo normalizacji mleczanu we krwi
i uk³adu kr¹¿enia w tym okresie, co zdaje siê potwierdzaæ brak udzia³u zakwaszenia w pogorszeniu badanych funkcji poznawczych. Zbyt ma³a liczebnoœæ badanych osób i ograniczone spektrum biochemicznych
obserwacji nie pozwalaj¹ stwierdziæ czy istnieje indywidualna tolerancja uk³adu nerwowego na obci¹¿enia
fizyczne i – w konsekwencji – zdolnoœæ do utrzymania sprawnoœci psychomotorycznej w czasie wysi³ku
oraz od jakich fizjologicznych zmian zale¿y szybkoœæ
normalizacji funkcji poznawczych. Wydaje siê, ¿e
pewn¹ rolê mog¹ mieæ metabolity bia³ek wywo³uj¹ce
centralne zmêczenie i upoœledzaj¹ce zdolnoœci mentalne, np. amoniak [23]. Po d³ugotrwa³ym wysi³ku odnotowano wzrost stê¿enia amoniaku zarówno we
krwi, jak i w p³ynie mózgowo-rdzeniowym, a tak¿e znacz¹c¹ korelacjê miêdzy poziomem amoniaku a subiektywnym zmêczeniem [24]. W tej pracy ujawniono
ponadto, ¿e podanie glukozy przed wysi³kiem obni¿y³o 3-krotnie powysi³kowy poziom amoniaku w p³ynie
mózgowo-rdzeniowym. To sugeruje celowoœæ modyfikacji wysi³kowego metabolizmu azotu poprzez dietê
lub przyjmowanie od¿ywek. Wykazano, ¿e dieta niskowêglowodanowa przyspiesza powstawanie amoniaku po wysi³ku [25] oraz powoduje wy¿sz¹ kortyzolemiê w czasie d³ugich biegów [26], co zwiêksza katabolizm endogennych aminokwasów.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Obmiñski Z. i wsp., Zale¿noœci pomiêdzy wysi³kiem a stê¿eniem kortyzolu i mleczanu oraz zdolnoœciami orientacyjno-percepcyjnymi
202