Wydrukuj tekst

R O C Z N IK I
To m VII
NAUK PRAWNYCH
1997
P A S Q U A L E P O L IC A ST R O
L u b lin
Z A S A D Y N A DZO R U
N A D POŚREDNIKAMI R Y N K U KAPITAŁOWEGO
W PRAWIE EUROPEJSKIM*
1. E W O L U C J A R E G U L A C J I R Y N K Ó W
K A P IT A Ł O W Y C H
W G O S P O D A R C E ŚW IA T O W E J
System regulacji p raw ny ch d o ty c z ą c y ch rynku k a pita łow e go o dn o si się do
zasad o k reślający ch fun k c jo n o w a n ie usług fin a n so w y c h o raz tzw. ry n k ó w r e g u ­
low an ych (łącznie z system am i ro z lic z e n io w y m i). Usługi fin a n so w e d o ty c z ą
działalności kredytow ej, ub e z p ie c ze n io w ej oraz usług in w e s ty c y jn y c h w in stru ­
m entach fin ansow ych. Rynki re g u lo w a n e to rynki, na który ch n e g o c jo w a n e są
instrum enty finansow e. R eg ulacje p ra w n e d o ty c zą c e usług f in a n so w y c h oraz
ry nkó w papieró w w a rto ściow y ch w ykazu ją, p rzy n a jm n ie j dla k rajó w bardziej
z a aw anso w an ych , w iele p odo bień stw .
Przede w szystkim rynki p ap ieró w w arto śc io w y c h są in sty tu c jo na lnie o k r e ś lo ­
ne. M a ją bow iem w ła sn ą p o d m io to w o ść p raw n ą, są c h a ra k te ry z o w a n e przez
ok reślony zakres o b ow iązk ów i o d p o w ie d z ia ln o śc i, o k re ś lo n ą struk tu rę i o r g a ­
nizację oraz przez pew ien n a d z ó r p ub lic z n y nad nim i w y k o n y w a n y . O k re ślo n e
są więc p raw ne granice ich działania, ja k ró w n ie ż ich relacje z innym i rynkam i
usług finansow ych. W takiej sytuacji m o ż e m y określić ry nek k a p ita ło w y ja k o
zespolenie rynków pierw o tn ych, po p rz e z które inw estorzy , za p o m o c ą p o ś re d n i­
ków, prze k a zu ją zasoby fin an sow e ich u ż y tk o w n ik o m (ta k e rs), z ryn kam i w tó r ­
nymi, na których po średn icy w y m ie n ia ją się w z ajem n ie różn ym i in stru m entam i
W yrażam wdzięczność Panu Profesorow i Sabino C assese z U n iw ersytetu L a S apienza w
R z y m i e za u d z i e l o n e mi su g e stie, któ re w p ł y n ę ł y na k o n c e p c j ę t e g o a r t y k u ł u , o r a z P a n u D a w i d o w i
M ią s i k o w i za o p r a c o w a n i e j ę z y k o w e tekstu .
f in a n so w y m i. W a rto z a u w aż y ć, że p rz e z te w ym ia ny p r o w a d z o n e na rynkach
w tó rn y c h m o ż n a tw orzyć cen ę ró w n o w a g i dla ob y d w u r y n k ó w 1.
R eg u la c je p raw n e d o ty c z ą c e rynku k a p ita ło w e g o m a ją chronić inw estora i
uż y tk o w n ik a , ja k ró w n ież z a p e w n ia ć interes o gó ln y po sz c z e g ó ln y c h system ów
g o sp o d a rc z y c h . W ś ró d w s p ó ln y c h cech ch a ra k te ry z u ją c y c h e w oluc ję systemu
regulacji p r a w n y c h k rajó w najbardziej z a a w a n so w an y c h jest taka, że g w a ra n to ­
w an e są interesy zaró w n o inw estora, ja k i u ż ytko w nika, zapew n iając stabilność,
k o n k u re n c ję i p rz e jrz y sto ść d z ia ła n ia p o d m io tó w ob słu g u jąc y c h potrzeby rynku
p ierw o tn e g o i w tórne g o. S p ełn ienie takich w aru n k ó w łącznie z lib eralizacją
p o w in n o zap e w n ić interes ogólny . W tym z n aczen iu liberalizacja oznacza w o l­
ność in w e sto w a n ia na p o sz c z e g ó ln y c h rynkach i w p oszc z e g ó ln y c h krajach oraz
usu n ię c ie w sz e lk ie g o ro d z a ju p u b lic z n e g o stero w an ia rynkiem kapitałow ym
p o p rz e z d o c e lo w y w y b ó r p rz e d sięb io rstw p ro w a d z ą c y c h tam usługi lub poprzez
u k ie ru n k o w a n ie roz w o ju takich firm. G łó w n y m celem niniejszeg o artykułu jest
o pisanie p o d s ta w o w y c h zasad fu n k c jo n o w a n ia system u n adzoru um o żliw iającego
sp raw d z a n ie f u n k c jo n o w a n ia rynku k a p ita ło w e g o zgodnie z w y m ien io ny m i c e ­
ch am i. P o jęcie p o ś re d n ik a ry nk u k a p ita ło w e g o będzie o b e jm o w a ło tutaj w sz y st­
kie p o d m io ty u m o żliw iają c e d o sta rc za n ie usług fina n so w y c h o charak terze k re ­
d y to w y m , in w e sty c y jn y m lub u b e z p ie c ze n io w y m dla inw esto rów oraz u m o ż li­
w iające z g ro m a d z e n ie z a so b ó w fin a n so w y c h dla ich użytko w nikó w ; będzie
o b e jm o w a ło także w szy stk ie p o d m io ty w y k o n u ją c e transakcje na rynkach w tó r­
n y c h oraz p o d m io ty p ro w a d z ą c e i org an iz u ją c e rynki p ap ieró w w artościow ych.
Z a n im je d n a k z a jm ie m y się p ra w e m euro p e jsk im d o ty c z ą c y m takich p ośred ­
n ików , je sz c z e kilka słów p o ś w ię c im y z jaw iskom , które c h araktery zo w ały w
ostatn ich latach e w o lu cję r y n k ó w u sług fina n so w y c h oraz ry nk ów instrum entów
fin a n s o w y c h w skali ś w ia to w e j2.
P ie rw sz y m z ja w isk ie m , które w arto z au w ażyć, był po stęp techniczny w
d z ie d z in ie inform a ty z a cji. U m o ż liw ił on łatw y do stę p p o śre d ników do rynków
in stru m e n tó w fin a n so w y c h w innych krajach. W ten sposób został stw orzony,
p rz y n a jm n ie j dla transakcji w g łó w n y c h in strum entach finansow ych, duży rynek
glo b a ln y , fu n k c jo n u ją c y n ie u s ta n n ie 3. Z tego po w o d u bę dz iem y tutaj odnosili
1 G . S z e g o, II sis te m a
s. 4 8 7 - 4 8 8 , M c - G r a w Hill.
fin a n z ia r io .
E c o n o m ia
e
r e g o la m e n ta z io n e ,
M ilano
1995,
2 Z o b . A S u r v e y o f I n te r n a tio n a l B a n k in g , „T h e E c o n o m i s t ” , 3 1 5 ( 1 9 9 0 ) , N° 7 6 4 9 , s. 67;
P. P o 1 i c a s t r o, L T n tern a zio n a lizz.a z.io n e d i im p r e s e a m e z z o d i im p re se . L ’integraz.ione
d e lta P o lo n ia n e lla d in a m ic a d e lle e c o n o m ic in d u slria lizz.a te: p r o s p e ttiv e p e r I ’Ita lia , [w:] C onv e n z io n e tra C N R e IS C O N A s u it ’internaz.ionalizz.az.ione d e i m e r c a ti J'in a n zia ri e su llo sta to
d e l l ’a r m o n iz z a z io n e d e lie n o r m a tiv e d e i d iv e r s i P a e s i e u r o p e i, R o m a 1994.
' B. D i a m o n d,
& S o n s.
M. P. K o 1 1 a r, 2 4 -h o u r T ra d in g , N e w Y o r k
1989, Jo h n W iley
się do rynku kap itałow ego ja k o ujedn olicon ej całości pod w z g lę d e m e k o n o m i c z ­
nym. T aka całość je s t p rz e d m io te m z a in te re so w an ia tejże a n alizy p ra w n ic z ej.
Drugie z jaw isko d otyczy n a to m ia st zm iany w strukturze p o p y tu fin a n so w e g o
w skali globalnej. Poc z ą w szy od lat sie de m d zie sią tyc h, tra d y cy jn e usługi k re d y ­
towe oferow ane przez banki były co raz m niej p opu larn e. R oz w ija ł się n a to m iast
szybko popyt na inne p ro duk ty finanso w e, m ające często c h a ra k te r c z ę śc io w o
kredytowy, c zęścio w o u b ez p ie c ze n io w y , c z ę śc io w o inw esty cyjny . R o z s z e rz e n ie
się takich p ro d u k tó w w św iecie było m o ż liw e dzięki w sp o m n ia n e j w yżej
„rewolucji in fo rm a ty c z n e j” . Rynki, na których zostały w y m ie n io n e takie
instrumenty, zyskały coraz w ięk sze znaczen ie dla całej e k o n o m ii św iatow ej.
Przyrost liczebności p o d m io tó w p r o w a d z ą c y ch takie usługi fin a n so w e o c h a r a k ­
terze now atorskim p rz e w y ż sz ał w sposób za sa d nic z y p rz y ro st bank ów .
Innow acje praw ne w tej dziedzinie d oty c z y ły prz e de w sz y stk im b a n k ó w . Ich
kryzys, szczególnie w ido czny w Stanach Z je d n o c z o n y c h w latach s ie d e m d z ie s ią ­
tych i osiem dziesiątych, w y m ag a ł p o n o w n e g o ich u re gulow a n ia , ż e by m ogły
one konk uro w ać z n ow y m i p o średnikam i fin a n so w y m i. Z a u w a ż o n o k o n ie c z n o ść
liberalizacji działalności bankow ej, tak by um o ż liw ić z a o fe ro w a n ie n o w y c h
produktów fin a n so w y c h o raz rozszerzen ie ich ryn k ó w w skali m ię d z y n a ro d o w e j.
Po drugie, trzeba było zap ew n ić zaró w n o b an ko m , ja k i in nym p o śre d n ik o m
finansow ym zaspo ko jenie w y m o g ó w k a pitało w ych, o d p o w ie d n ic h dla r y z y k a ich
działalności, w celu o d p o w ie d n ie g o z a b e z p iecz e n ia interesó w in w e sto ró w oraz
um ożliw iania w łaściw ej ko nkurencji, nie ob ciążając w spo sób n ie ró w n y n ie p o ­
trzebnym i kosztam i k apitało w y m i p o sz c z e g ó ln y c h p o d m io tó w , u b ie g a ją c y c h się
o ten sam rynek.
Ze względu na w y m ia r św iatow y rynku k ap itałow ego , w y raź n ie z a u w a ż o n o
potrzebę po dejścia do je g o regulacji, opierając się na p o d o b n y c h zasad ach.
Takie potrzeby d ostrzeżon o przede w szy stk im w krajach na jb a rd z ie j u p rz e ­
m ysłow ionych. W sp ó ln e p o cz y n a n ia sk o n ce n tro w a ły się w o statnich latach
najpierw - jak ju ż p o w ie d z ia łe m - na b an kach, żeby u m oż liw ić tw o rz e n ie g lo ­
balnego rynku b a n k o w e g o o raz w ejście b a n k ó w na g lob a ln e rynki fin an sow e.
O p raco w ano w ten sposób zbliżon e zasady dotyc z ą c e n a d z o ru b a n k o w e g o , które
odegrały d e c y d u ją c ą rolę w tw orzen iu w e W sp ó ln o c ie E urop ejsk iej u je d n o lic o ­
nego zespołu zasad d o ty c z ą cy ch nad z o ru n a d w szy stkim i p o śre d n ik a m i rynku
kapitałow ego, a z w ła sz c z a nad p ośre d n ik a m i fin a n so w y m i.
Z tego p ow o du w arto przede w szystk im an a liz o w a ć zasady p ra w a m ię d z y n a ­
rodow ego, do których d o sto so w a ł się system europ ejski. W ten sp osó b b ędzie
m ożna sobie u św iad o m ić w y m ia r g lob alny regulacji p rz y ję tyc h w E uropie.
II.
W P Ł Y W G L O B A L IZ A C JI R Y N K Ó W
F IN A N S O W Y C H
N A T W O R Z E N IE SY ST E M U N A D Z O R U
N A D P O Ś R E D N IK A M I R Y N K U K A P IT A Ł O W E G O W P R A W IE E U R O P E JS K IM
Jak ju ż z a z n a c z o n o , g lo b a liz a c ja ryn kó w fin a n so w y c h z w iększy ła w sp ó łz a le ż ­
no ść m ię d z y k ra jo w y m i ry nkam i fin a n so w y m i. P o z a tym dla po średn ik ów fin a n ­
so w y c h s tw o rz y ła o n a potrzeb ę z a o fe ro w a n ia w ła sn y c h pro d u k tó w poza krajem
oraz d o k o n y w a n ia transakcji n a r ó ż n y c h ry n k a c h re g u lo w a n y c h . Nie m o żna się
w ięc d z iw ić, że z a u w a ż o n o p o trz e b ę u to ż sa m ie n ia p o d s ta w o w y c h zasad nadzoru
s to so w a n y c h w krajach b ardziej ro z w in ię ty c h . Z tego p o w o d u szczególne m ie j­
sce w p ro c e sie tw o rz e n ia e u ro p e jsk ie g o sy stem u n a dz oru nad po śred nikam i
ryn ku k a p ita ło w e g o m a ją um o w y i p o r o z u m ie n ia z aw arte na szczeblu m ię d z y n a ­
ro d o w y m , z u c z es tn ic tw e m p o d m io tó w nie na le ż ą cy c h do W sp ólno ty . W śród
takich a k tó w trz e b a przede w sz y stk im w y m ien ić u m o w ę m ię d z y n a ro d o w ą za­
w a rtą m ię d z y U S A a W ie lk ą B ry tan ią w 1987 r., w spraw ie kapitalizacji firm
p ro w a d z ą c y ch działalno ść k redy to w ą. S ta n o w iła on a p o ro zu m ie n ie co do kry te ­
riów u m o ż liw ia ją c y c h o kre śle n ie kapitału, p o trz e b n e g o dla p ok ry cia ryzyka
w y n ik a ją c e g o z działalności kred ytow ej. O kreśliła ob liczanie w sp ółc zy nn ik ów
k a p ita ło w y c h dla p o k ry c ia tego ry zy k a ja k o kryterium , na p o dstaw ie którego
n a d z ó r m iał być w y k o n y w a n y .
T o p o ro z u m ie n ie m iało d e c y d u ją c y w p ły w na tw orzenie system nad zo ru nad
b an k a m i o ra z innym i p o śre d n ik a m i ry n k u k a p ita ło w e g o w e dług po dobnych
zasad nie ty lk o w Europie, lecz ró w n ie ż w U SA , K a n a d z ie i Japonii. Z asady
zaw arte w ty m p o ro z u m ie n iu zostały po te m prz yję te i o p ra c o w an e w 1988 r.
p rzez K o m ite t B azylejski ds. N a d z o ru B a n k o w e g o 4. S kład a się on z g u b e rn ato ­
rów b a n k ó w c e n tra ln y c h oraz prz e d sta w ic ieli w ład z n a d z o ru ją c y ch banki. S k u ­
pia on „ G ru p ę D z ie s ię c iu ”, tzn. B elgię, K anadę, Francję, Niem cy, Japonię,
W ło ch y , H o la n d ię , W ie lka B rytanię, U S A o raz Szw a jc a rię i L uk sem bu rg, a
w ięc kraje, które często m a ją na bardzo o d m ie n n e stanow iska, jak pa ństw a
W s p ó ln o ty E urop e jsk ie j, U S A i Japonia.
N a p o d s ta w ie reguł o p ra c o w a n y został w E urop ie system m inim alny d o ty c z ą ­
cy treści n a d z o ru , n ajp ierw dla syste m u b a n k o w e g o , a potem dla innych p o ś r e d ­
nik ó w f in a n s o w y c h , a m ianow icie: p rz e d się b io rs tw ubezp ie cze n io w y c h , f u n d u ­
szy p o w ie rn ic z y c h , prz e d się b io rstw inw e sty c y jn y ch , p r o w a d z ą c y ch działalność
m a k le r s k ą 5.
4 Z o b . S z e g o, d z. cy t., s. 542 .
5 D l a b a n k ó w ta k i e z a s a d y z o s t a ł y o k r e ś l o n e w
n a s t ę p u j ą c y c h aktach : d y r e k t y w a E W G
8 9 / 2 9 9 o f u n d u s z a c h w ł a s n y c h z d n i a 17 k w i e t n i a 19 89 r.; O. J. nr
L 124, 5 m a j a 1989 r.;
d y r e k t y w a E W G 8 9 / 6 4 7 o w s p ó ł c z y n n i k u w y p ł a c a l n o ś c i z d n i a 18 g r u d n i a 1989 r.; O. J. nr L
3 8 6 , 3 0 g r u d n i a 1989 r.; d y r e k t y w a W E / 3 0 o ł ą c z n y m n a d z o r z e n ad g r u p ą z d n i a 6 k w ie tn ia
O pierając się m a takiej tres'ci m in im a ln e g o n adzo ru , p rz y jęto zasadę, zgod nie
z któ rą pośrednicy rynku k a p ita ło w e g o - po u z y sk a n iu z e z w o le n ia o d w ład z
kraju, w którym m a ją siedzibę g łó w n ą (i a d m in istrac ję c en tralną), n a z y w a n y c h
w ładzam i kraju p o c h o d z e n ia - m o g ą p ro w a d z ić w ła s n ą d zia ła lno ść w innych
krajach bez potrzeby u zysk a n ia z e z w o le n ia w ła d z n a d z o ru ją c y c h k ra jó w g o ­
szczących. T a k a zasada zo sta ła z a w a rta w o d rę b n y c h d y re k ty w a c h , s k ie r o w a ­
nych do po szc z e g ó ln y c h p o śre d n ik ó w fin an so w y c h , w yżej w y m ie n io n y c h 6.
Poza tym reguły za tw ie rdz on e przez K o m ite t B asy lejski w c z e rw c u 1992 r.
stanow iły p o dstaw ę dla p rz y ję c ia w p raw ie W sp ó ln o ty E u ro p e jsk ie j n o w y c h
zasad do tyc z ą c y ch n ad z o ru nad p o śre d n ik a m i fin a n so w y m i o raz w sp ó łp ra c y
między w ła d z ą n a d z o ru ją c ą kraju p o c h o d z e n ia a w ła d z ą kraju g o sz c z ą c eg o .
Takie reguły utw o rzo no ja k o sku tek z d arzeń d o ty c z ą c y c h p ro c e s u likw id acji
B C C I (Bank o f Credit and C o m m e rc e In ternation al), ja ki został ro z p o c z ę ty w
lipcu 1991 r. B CCI, który m iał s w ą siedzibę w L u k se m b u rg u , stał się n ie w y p ła ­
calny. Był on c z ęśc ią w iększej g ru py b a n k o w e j z sie d z ib ą na w y sp a c h C a y m a na, miał też ro z b u d o w a n ą sieć filii w W ie lk ie j Brytanii. T a m zo stał u p o w a ż ­
niony do g ro m a dz e nia d e p o z y tó w na m o cy B a n k in g A c t z 1987 r. Je d n a k n ie ­
w ystarczająca przejrzystość grup y sk u tk o w a ła tym, że ani w ładze kraju p o c h o ­
dzen ia (L u ksem b urg), ani w ła d z e kraju g o s z c z ą c e g o (W ielka B ryta nia ) nie
m ogły sk utecznie w y k o n y w a ć nadzo ru.
Po tym zdarzeniu, w cz e rw c u 1992 r., K o m ite t B a z yle jsk i p rz y g o to w a ł
w spólny dok um ent, w k tó ry m zostały u stalo ne w aru nki m in im a ln e d o ty c z ąc e
w y starczalności w y k o n a n e g o nadzo ru. W d o k u m e n c ie s k o n c e n tro w a n o się g ł ó w ­
nie na relacjach m iędzy s tru k tu rą m ię d z y n a ro d o w y c h grup b a n k o w y c h a w y k o ­
n a niem n adzoru nad n im i7.
1992 r.; O. J. n r L 110, 28 k w i e t n i a 1992 r.; d y r e k t y w a W E 92 /12 1 o n a d z o r z e i k o n t r o li d u ż y c h
p o r ę c z e ń z d n i a 21 g r u d n i a 1992 r.; O . J. n r L 29, 5 l u t e g o 1993 r.; d y r e k t y w a o s y s t e m a c h
g w a r a n c j i d e p o z y t ó w z d n i a 3 0 m a j a 19 94 r.; O. J. n r L I 35/ 5 z 31 m a j a 1 99 4 r. W a r t o tu p r z y ­
p o m n i e ć d y r e k t y w ę 9 3 / 6 / W E d la p r z e d s i ę b i o r s t w i n w e s t y c y j n y c h , k tó r a sp e ł n ia - w s t o s u n k u d o
d y r e k t y w y 9 3 / 2 2 / W E ) - t a k ą s a m ą ro lę j a k d y r e k t y w y o f u n d u s z a c h w ł a s n y c h i w s p ó ł c z y n n i k u
w ypłacalności w stosunku do drugiej dyrek ty w y bankow ej.
6 S y s t e m t ak ich d y r e k t y w j e s t o k r e ś l o n y p r z e z d y r e k t y w ę 9 5 / 2 6 / W E , p r e a m b u ł a (1) j a k o
„z a k r e s o g ó l n y ” , w k tó r y m p o ś r e d n i c y m o g ą p r o w a d z i ć s w o j ą d z i a ł a l n o ś ć . O b e j m u j e on : d y r e k t y ­
w y 7 7 / 7 8 0 (O. J. n r L 3 2 2 z 17 g r u d n i a 1977 r.) o r a z 8 9 / 6 4 6 (O. J. n r L 38 6 z 30 g r u d n i a
1989 r.) d o t y c z ą c e b a n k ó w ; d y r e k t y w y 7 3 / 2 3 9 (O. J. n r L 2 28 z 16 s i e r p n i a 1973 r.) o r a z 9 2 / 4 9
(G U n r L 228 z I 1 s i e rp n i a 1992 r.) w s p r a w i e u b e z p i e c z e ń o d sz k ó d ; d y r e k t y w y 7 9 / 2 6 7 (O. J.
n r L 63 z 13 m a r c a 1979 r.) o r a z 9 2 / 9 6 (O. J. n r L 3 6 0 z 9 g r u d n i a 1992 r.) w s p r a w i e u b e z p i e ­
c z e ń n a ż y cie; d y r e k t y w a 9 3 / 2 2 w s p r a w i e p r z e d s i ę b i o r s t w p r o w a d z ą c y c h d z i a ł a l n o ś ć i n w e s t y c y j n ą
n a r y n k u p a p i e r ó w w a r t o ś c i o w y c h o raz 85/6 11 w s p r a w i e f u n d u s z ó w p o w i e r n i c z y c h (O . J. n r L
375 z 31 g r u d n i a 1985 r.).
7 S zerzej na ten te m a t zob.: G . G o d a n o, L a ie g is la z io n e c o m u n ita r ia in m a te r ia b a n c a r ia ,
B o l o g n a 1996, s. 2 2 5 - 2 2 8 , U M u l i n o .
P ie rw sz y z tych w a ru n k ó w do ty cz y relacji m iędzy w ła d z ą n a d z o ru ją c ą kraju
p o c h o d z e n ia a w ła d z ą kraju g o sz cz ą c eg o . W sytuacji, gdy chodzi o banki n a le ­
żące do m ię d z y n a ro d o w y c h gru p b a n k o w y c h lub p ro w ad z ą c y ch działalność
m ię d z y n a ro d o w ą , w ła d z e kraju p o ch o d z e n ia m u sz ą mieć w ystarczające u p ra w ­
n ienia, żeby w y k o n y w a ć s k u te c z n ą ko ntrolę u w z g lę d n ia ją cą całokształt grupy,
do której bank należy. W s p ó łp ra c a m iędzy w ładzam i kraju go sz cz ą c ego a w ła ­
dzam i kraju p o c h o d z e n ia p o le g a na tym , że w ładza kraju g oszczącego musi
spraw dzić:
a) czy w ła d z a n a d z o ru ją c a kraju p o c h o d z e n ia dostaje inform acje dotyczące
sytuacji całości g rup y b an k o w e j, do której należy n a dz o ro w a ny p odm iot, oraz
czy w ła d z a kraju p o c h o d z e n ia po tw ie rd zi takie inform acje i oceni je pod w zg lę­
d e m stabilności g rupy b a nkow ej;
b) czy w ła d z a n a d z o ru ją c a kraju p o c h o d z e n ia m a w ystarczający zakres
w ładzy, żeby u n ie m o ż liw ia ć n a d z o ro w a n e m u b ankow i tw orzenie struktur g rup o­
w y c h u tru d n ia ją c y c h z a trz y m y w a n ie n a m iejscu inform acji dotyczących całej
gru py b an k o w e j lub u n ie m o ż liw ia ją c y c h p ra w id ło w y n a d z ó r nad grupą
bank ow ą;
c) czy w ła d z a n a d z o ru ją c a kraju p o c h o d z e n ia m a w y starczający zakres w ła ­
dzy, żeby u n ie m o żliw ia ć ko n tro lo w a n e j grup ie bank ow ej tw orzenie podm iotów
b a n k o w y c h d z ia ła ją cy c h w nie k tó ry c h krajach.
D rugi w a ru n e k o kre ślo n y w P ro to k o le B azy lejsk im z 1992 r., d otyczy tw o ­
r z e n ia p o d m io tó w z a g ra n ic z n y c h przez n a d z o r o w a n ą grupę bankow ą. T w orzenie
tak ic h p o d m io tó w w y m a g a z e z w o le n ia w ładz n a d z o ru jących w kraju g o szczą­
c ym , w kraju p o c h o d z e n ia oraz w kraju p o c h o d z e n ia grupy, jeśli te dw a ostat­
nie nie są zbieżne. D la w y d an ia tak ieg o ze z w o le n ia musi być uw zględnion a
solid no ść m a ją tk o w a g rupy b a n k o w e j, a d e kw a tn ość organizacji oraz procedur
op e ra c y jn y c h g ru py b a n k o w e j dla sk u te c z n e g o po krycia ryzyka, i to nie tylko
na p o z io m ie p o s z c z e g ó ln e g o ban ku, lecz n a p o ziom ie g rupy ja k o całości.
T rz e c im w a ru n k ie m je st to, że w ła d z e z kraju p och o d z e n ia m u sz ą mieć
pra w n e m o żliw o śc i z g ro m a d z e n ia inform acji p o ch o d z ą c y ch od filii zag ra n ic z ­
n y c h b a n k ó w p o d le g a ją c y c h ich na d z o ro w i.
W a ru n e k c z w a rty z o b o w ią z u je w ład zę n a d z o ru ją c ą kraju go szcząceg o do
tego, że - jeśli je d e n z w y m ie n io n y c h w a ru n k ó w m in im a ln y ch nie jest prz e ­
strzeg an y - musi o n a sto so w a ć te środki o graniczające, które u w aża za wlaści-
we z p unktu w idz e nia z a p o b ie g a w cz eg o ( p r u d e n c ja ln e g o )8, żeby w y m u sić p r z e ­
strzeganie tych w aru n k ó w m in im alny ch.
Jak to zostało zau w ażon e, ustalenie takich w a ru n k ó w p rz e z K om ite t Bazylejski oz na c z a interp retow anie zasady ho m e co u n try c o n tro l w sposób w z m a c n ia ­
jący w sp ółpracę m iędzy krajam i oraz rolę kraju g o s z c z ą c e g o 9.
Z analizy w y m ie n io n y c h d yrektyw oraz p rzez ich p o ró w n a n ie z w y m ie n io n y ­
mi aktami m ię d zy n a ro d o w y m i oraz z niektórym i u sta w a m i S tan ów Z je d n o c z o ­
nych (które, rów n ie ż na p o dstaw ie c y to w an ej u m o w y m ię d z y n a ro d o w e j zaw artej
z W ie lk ą B ry ta n ią o d g ry w a ły i o d g ry w a ją n ie m a łą rolę w roz w oju p ra w a e u r o ­
pejskiego), m ożn a w n io sk ow ać, że zasady u m o ż liw ia ją ce o kre śle n ie sy stem u
nadzoru nad p o śred nikam i rynku ka p ita ło w e g o w p ra w ie e u ro p e jsk im są n a s tę ­
pujące:
1. Z a sa d a hom e co u n try c o n tro l nad p o sz c z e g ó ln y m i p o śre d n ik a m i ry nk u
kapitałow ego, o b e jm u ją c a w sp ó łp ra c ę na szczeblu k ra jo w y m i m ię d z y n a r o d o ­
w ym m iędzy w ładzam i p u b liczny m i w ła śc iw ym i dla w y k o n y w a n ia n ad z o ru w
po szczeg ólny ch krajach;
2. Z asad a w y k o n y w a n ia n adzoru na p o d sta w ie w s p ó łc z y n n ik ó w w y p ła c a ln o ś ­
ci pośredników ;
3. Z a sa d a w y k o n y w a n ia n a d z oru sp ra w d z a ją ce g o solid no ść p ośred ników ;
4. Z a sa d a w y k o n y w an ia n a dz o ru sp ra w d z a ją ceg o p rz e jrz y sto ść dz ia ła nia firm
pośredniczących;
5. Z asada harm onizacji m in im alnej w fu n k c jo n o w a n iu sy ste m ó w n o to w a ń na
rynkach regulow any ch.
Z asady p och o d z ą c e z p ra w a m ię d z y n a ro d o w e g o d o ty c z ą przede w szystkim
w spó łczyn nikó w w y płacaln ości, dzięki któ rym zostało ro z b u d o w a n e pod ejście
prew encyjne (lub p rud encjaln e, p ru d e n tia l) do syste m u regulacji tw o rz o n y ch w
celu zapob iegania ryzyku w y n ik a ją c e m u z n ie w y p ła c a ln o śc i. T a k ie pod ejście w
system ie europ ejskim ob ejm uje ró w n ie ż fo rm y nad zo ru p o le g a ją c e na s p ra w d z a ­
niu w łaściw ości organ izacji i f u n k c jo n o w a n ia w e w n ą trz firm y.
8 P o p rz e z u ż y c i e w y r a ż e n i a „ p r u d e n c j a l n y ” p r z e n o s i m y na p o lsk i g r u n t t e r m in o l o g i ę W E .
W a r t o z a u w a ż y ć , że p r z e p i s y m a j ą c e t a k ą c e c h ę z o s ta ły j u ż o k r e ś l o n e w p o l s k i e j lite ra tu r z e j a k o
o s t r o ż n o ś c i o w e . Z o b . J. K. S o 1 a r z, R o z w ó j sy s te m ó w b a n k o w y c h , W a r s z a w a 1996, B i b l i o t e k a
M enedżera i Bankowca.
9 Z o b . G o d a n o, dz. c yt., s. 2 2 7 - 2 2 8 .
III.
ZA SA D A H O M E CO U NTRY CONTROL
O R A Z W S P Ó Ł P R A C Y M IĘ D Z Y W Ł A D Z A M I PU B L IC ZN Y M I
W Ł A Ś C IW Y M I D L A W Y K O N Y W A N IA N A D Z O R U W P O S Z C Z E G Ó L N Y C H K R A JA C H
P o d s ta w o w y m celem , który m iał być o siągn ięty przez praw o europejskie,
było u m o ż liw ie n ie - po u z yskaniu z e z w o le n ia - tw orzen ia w łasnych filii oraz
s w o b o d n e g o św ia d c z e n ia w ła sn y c h usług w o brębie W sp ólno ty E u ropejskiej dla
w sz y stk ic h p o śre d n ik ó w fin a n s o w y c h z krajów n a le ż ą cy c h do W spó ln oty. Na
p o d sta w ie takich ze z w o le ń p o śre d n ik - p rz e d się b io rstw o bankow e, ub e z p ie c ze ­
niow e, in w e sty c y jn e lub fu n d u sz p o w ie rn ic z y - m oż e założyć filie w d o w o l­
nych krajach c z ło n k o w s k ic h lub p ro w a d z ić tam b e z p o śre d n ią działalność. P rz e d ­
s ię b io rstw o m p ro w a d z ą c y m d ziałalno ść in w e s ty c y jn ą nie m ożna zabraniać lub
utrud niać c z ło n k o stw a w ry n k a c h r e g u lo w an y c h , d ziałający ch na podstaw ie
z e z w o le n ia w y d a w a n e g o p rz e z inne kraje człon ko w sk ie.
N a d z ó r nad firm a m i b a n k o w y m i, prz e dsię b io rstw am i in w esty cy jn ym i, u be z ­
p iec z e n io w y m i lub fu n d u sz am i p o w iern ic zy m i je st d o k o n y w a n y p rzez władze
kraju, które w yd ały takie zezw o le n ie. Je d n a k p rz e d sięb io rstw a działające poza
k rajem i p ro w a d z ą c e d z ia ła ln ość p o śre d n ik a na rynku kap itałow ym m u s z ą p rze­
strzegać p ra w a krajów g o szc z ą c y ch . P o d m io ty w yk onu ją c e n a d z ó r w krajach
g o sz c z ą c y c h nie m o g ą nałożyć n a p rz e d s ię b io rstw a p o ch od zące z innych krajów
ż a d n y c h d o d a tk o w y c h o b ciążeń niż te, w y m a g a n e przez ogólne p rzepisy krajo­
we. P o w sta ją tu, ja k słusznie zau w a ży ł m.in. S. C a s s e s e 10, dw a rodzaje k o n k u ­
rencji: m iędzy p o śre d n ik a m i (łącznie z ryn kam i re gulow any m i), którzy łatwiej
m o g ą dotrzeć do n o w y c h ryn ków , o raz m iędzy ustrojam i p raw ny m i, choć ten
rodzaj k on kure nc ji je st łag o d z o n y przez fakt, że taki proces w z a je m n e g o uz n a ­
nia p ra w a p a ń stw cz ło n k o w s k ic h p ro w a d z o n y je s t razem z u staleniem pew nych
z asad m in im a ln y c h dla h a rm o n iz a c ji p ra w a k rajów c z ło nk ow sk ich. Przepisy, o
c z ym w yżej była m o w a , d o ty c z ą c e w sp ó łc z y n n ik ó w w ypłacalno ści oraz w łas­
n y c h śro d k ó w k a p ita ło w y c h są sto so w an e a u to m atyczn ie, choć przy ich u ż y w a ­
niu m o g ą p o ja w ić się w ą tp liw o śc i w y n ik a ją c e z trudności w s praw dzan iu k o n ­
kretnej sytuacji.
P u b lic z n e p o d m io ty n a d z o rc z e w k rajach go sz c zą c y ch w sp ó łp ra c u ją z p o d ­
m io tam i n a d z o ru ją c y m i z krajów p o c h o d z e n ia . Jedn o c z e śn ie m a ją p ew ne m o żli­
w ości b e z p o śre d n ie g o d z iała n ia w razie zw łoki tych ostatnich. T w o rz ą się w ten
spo sób sieci w sp ó łp ra c y d w u stro n n e j m iędzy p o d m io ta m i n a d zo ru jącym i, które
u m o ż liw ia ją fu n k c jo n o w a n ie z asad y h o m e co u n try co n tro l d la pośred ników
r yn ku k apitało w e g o . D z ia łan ia adm in istracji p o sz c z e g ó ln y c h krajów są więc
p o dob ne.
10 S. C a s s e s e, L a n u o v a c o s titu z io n e e c o n o m ic a , B ari 1995, s. 179, L aterza .
Takie więzi m iędzy a dm in istracjam i p o sz c z e g ó ln y c h k rajów zostały w z m o c ­
nione d y re k ty w ą 95/26, której a d resatam i są w sz y sc y p o śre d n ic y finan sow i.
W celu um o żliw ienia rz ec z y w isteg o w y k o n a n ia nad zo ru jej prz e p isy ustalają,
że przy odpow iedn im zez w o le n iu i z o d p o w ie d n im i g w a ra n c ja m i d o p u sz c z a się
w ym ianę informacji m iędzy w ładzam i w ła śc iw ym i dla w y k o n a n ia n a d z o ru a
innymi podm io tam i, np. tymi, które n a d z o ru ją lik w idację o raz p o stę p o w a n ie
upadłościow e po dm iotu n a d z o ro w a n e g o , lub tymi, m ającym i za zadan ie w y k r y ­
cie sytuacji, w których pra w o spółek nie było p rzestrzegane. P o d m io ty te m o g ą
być krajowe lub obce. W ten spo sób zostaje ro zszerzo ny zakres m o ż liw e g o
działania w ładz nadzorujących.
IV .
Z A SA D A W Y K O N Y W A N IA N A D ZO R U
NA P O D S T A W IE W S P Ó Ł C Z Y N N IK A W Y P Ł A C A L N O Ś C I P O Ś R E D N IK Ó W
Z asady nadzoru nad po śre d n ik a m i ry nk u k ap ita ło w e g o , oparte na z a c h o w a n iu
określonych w sp ó łc z y n n ik ó w k ap ita ło w y c h , sa n k c jo n o w a n e są p r z y m u s o w ą
likw idacją p odm iotu, który nie je s t w stanie u trz y m a ć o k re ślo n e g o p o zio m u
zasobów ka p itałow ych oraz nie jest w stanie p o p ra w ić tej sytuacji w w y z n a c z o ­
nym terminie. Sankcje te m a ją na celu u su n ię c ie z sy stem u takich p o d m io tó w ,
których działanie m ogłob y s p o w o d o w a ć zag ro ż e n ie d la in w e sto ró w o raz dla
w łaściw ego fu n k c jo n o w a n ia ry n k ó w k ap ita ło w y c h . W a rto z au w a ż y ć, że taka
zasada jest ob ecna ró w nież w p raw ie U SA .
W iększe trudności w sp ra w d z a n iu w sp ó łc z y n n ik ó w k ap itało w y c h m o g ą p o w ­
stawać w w yżej w y m ie n io n y c h sytuacjach, w który ch banki n a le ż ą do m ię d z y ­
n arodow ych struktur g rup o w y c h . Z takiego p o w o d u w d y re k ty w ie 9 5 /2 6 zostały
rozszerzone up ra w n ie n ia w ład z w y k o n u ją c y c h fun kcje n a d zo rcze do z d o b y w a n ia
informacji.
D la sp raw ow ania nadzoru nad g ru pam i fin an so w y m i o zasięg u m ię d z y n a r o ­
do w ym treść d y rektyw y ustala, że m ię d z y n a ro d o w e grupy b a n k o w e lub f in a n s o ­
we m u szą mieć strukturę p rz e jrz y stą w celu u m o ż liw ie n ia fa k ty c z n e g o w y k o n a ­
nia nadzoru. Istotnym e le m en te m d y re k ty w y 9 5 /2 6 jest u w z g lę d n ie n ie tego
w ym ogu oraz rozszerzenie go n a c a łą branżę usług fin an sow yc h . W dy re k ty w ie
9 2 /3 0 /W E o łącznym nad zo rze nad p o d m io ta m i k r e d y to w y m i11, w p re a m b u le
(5) u w zględ nion o m ożliw ość o d m o w y bą d ź c o fn ięc ia ze z w o le n ia w sytuacji,
gdy struktury grupo w e w y d a ją się być n ied o sto so w a n e do w y k o n y w a n ia d z ia ła l­
ności bankow ej. W d y re k ty w a c h d o ty c z ą c y c h innych p o ś re d n ik ó w fin a n so w y c h
" O. J. n r L 110/52 z 28 k w i e t n i a 1992 r.
nie było o d n ie s ie n ia do tak iego uz asa d nien ia dla decyzji odm aw iającej z e z w o le ­
nia lub je cofającej.
W d y re k ty w ie 9 5 /26 u stala się, że jeżeli istnieją bliskie związki m iędzy
p r z e d s ię b io rstw e m fin a n so w y m a innymi osobam i fizyczny m i lub praw nym i,
w ładze w ła śc iw e u d z ie la ją z e z w o len ia je d y n ie w tedy, gdy takie związki nie
utru d n ia ją rz e c z y w is te g o w y k o n y w a n ia ich funkcji nadzorczych . Poza tym w ła ś­
ciw e w ła d z e o d m a w ia ją z ezw olen ia, jeśli p rzepisy w ydane przez parlam ent, rząd
lub ad m in istra c ję trzeciego kraju, od których zależy je d n a albo więcej osób
f iz y c z n y c h lub p ra w n y c h , z jakim i p rze d się biorstw o m a bliskie związki, utrud ­
n ia ją w y k o n y w a n ie ich fun kcji n a dzorczych. Przepis ten stosuje się rów nież
w tedy, gdy w kraju trzecim są przepisy u m o ż liw ia ją c e nadzór, ale zaistnieją
trudności w ich stosow a niu. Po trzecie, w celu w yk o n a n ia kontroli, w łaściw e
w ładze w y m a g a ją , by p rz e d się b io rs tw a finansow e dostarczały im inform acje, by
z a g w a ra n to w a ć stałe p rz e strz e g an ie w aru n k ó w o k reślo ny ch w o m ó w io n y ch p rz e ­
pisach - art. 1(2).
V.
Z A S A D A SO L ID N O Ś C I P O Ś R E D N IK Ó W
I P R Z E JR Z Y S T O Ś C I IC H D Z IA Ł A Ń W D O K O N Y W A N IU N A D Z O R U
W ś ró d n o rm z m ie rz a ją c y c h do za p e w n ie n ia stabilności system u nie ma p rze­
pisów , k tóre m o g ły b y być sto so w a n e w sposób autom atyczny , tak ja k w p rz y ­
pad ku w sp ó łc z y n n ik ó w w yp ła c a ln ośc i oraz w y m o g ó w k apitałow ych. Te, które
są, g w a r a n tu ją interes in w e sto ró w , z a pew niając fach ow o ść i uczciw ość działań
po śre d n ik a . C h o d z i o p rz e p isy określające ch a ra k te r techn iczn eg o działania
p o śre d n ik ó w pod w z g lę d e m adm inistra c yjnym , księgo w y m , o rganizacyjnym ,
z a p e w n ia jąc e pra w id ło w o ść zaw ieran ej transakcji, z a b ezpieczające fundusze oraz
instrum e n ty b ę d ąc e w ła sn o ś c ią in w esto rów (reguły p ru d e n c ja ln e )12. Chodzi
ró w n ie ż o p rze p isy o k re śla ją c e ch a ra k te r m e ry to ry c z n y zach o w a n ia pośrednika,
by tra n sa k c je p rz e p ro w a d z a n o w sposób staranny, rzetelny, przestrzegając w y ­
m a g a n y ch zasad p ro c e d u ry , po uzysk an iu o d p o w ie d n ic h inform acji od inwestora
oraz p rz e k a z a n iu m u n a le ż y ty c h inform acji o sobie, unikając w miarę m o ż liw o ś ­
ci k on fliktu i zaw sz e z a p e w n ia jąc inw estorom uczciw e traktow anie (reguły
z a c h o w a n i a ) 13. W a rto tutaj za u w ażyć przede w szystkim to, że - po pierw sze
- o b y d w a rod zaje reguł nie n a d a ją się do au to m a ty c z n ej w yceny. Po drugie regu ły p ru d e n c ja ln e d o ty c z ą m e c h a n iz m u w ew n ę trz n e j organizacji i fu n k c jo n o ­
w an ia p rz e d s ię b io rs tw z a jm u ją c y c h się usłu gam i finan sow y m i, n a tom iast reguły
12 Z o b . art. 10, dy r. 9 3 / 2 2 / W E .
13 Z o b . art. 1 1, tam że.
zacho w an ia d o ty c z ą relacji tych prz e d się b io rstw z klientam i. Po trzecie, reguły
p rudencjalne są uch w alan e przez kraj p o c h o d z e n ia i nad ich p rze strz e g a n ie m
czuw ają w ładze tego kraju. N a tom iast reguły z a c h o w a n ia ustala i n a d z o ru je kraj
goszczący.
Różnice dotyczące treści reguł p rud e n c ja ln y c h i reguł z a c h o w a n ia o raz w ła ­
dzy, którą c zuw a nad ich prze strz eg an ie m , m a ją p o d ob ny c h a ra k te r w d y r e k ty ­
wach d otyczących w szystkich p o ś re d n ik ó w fin ansow ych.
VI.
O R G A N IZ A C JA N O T O W A Ń N A R Y N K A C H R E G U L O W A N Y C H
W O B E C IC H P O D L E G A N IA P R A W U K R A JO W E M U
Istotne kroki dla harm onizacji reguł fu n k c jo n o w a n ia ryn k ó w w tó rn y c h z o sta ­
ły podjęte przez u ch w alen ie d y re k ty w y 9 3 /2 2 /W E o u słu gach in w e sty c y jn y c h .
Jed nak pierw sza cha rak te ry sty k a zasad p r a w n y c h do ty cz ą c a r y n k ó w r e g u lo w a ­
nych charakteryzu je się tym, że z p u n k tu w id ze n ia stru kturalnego k o n ty n u o w a n a
jest ich zależność od p ra w a p o s z c z eg ó ln y ch krajów , z e z w a lają c y c h n a ich u tw o ­
rzenie. W arto z a u w ażyć, że to nie m o ż e stanow ić p rz e szk od y w d o stę p ie do
rynków reg u lo w a n y c h krajów g o sz c z ą c y ch te p rz e d się b io rstw a inw e sty c yjne ,
które uzyskały z ezw o len ie w kraju ich pocho dzenia. Jak z a u w a ż y ł C assese,
dostęp pośredn ik a do ryn kó w reg u lo w an y c h jest nadal p o d p o rz ą d k o w a n y n ie k tó ­
rym klasyczny m form o m kontroli ad m in istra c yjne j w ładz p u b lic z n y c h krajów
p o c ho dzenia takich rynków . P rz y c z y n ą utrz y m a n ia takich regulacji je s t to, że
zagrożenia do ty cz ą c e działalności tego p o śre d n ik a sk u tk u ją n a ty c h m ia st, z w ła ­
szcza na tych rynkach, na których p o śre d n ik działa n ajw ięcej. Stąd po śre d n ik
m ający za siedzibę kraj A i p ro w a d z ą c y tam m ało operacji ba rdz ie j interesuje
w ładze kraju B, na ry nk ach którego prow adzi on w ięk szo ść sw o ic h operacji.
Po do bn a sytuacja na rynku b a n k o w y m prow adzi - ja k z a u w a ż y liśm y - do
w zm o c n ie n ia roli kraju g o szc z ą c eg o w p ro cesie w y d a w an ia zezw o le n ia.
Jedn ak p rzepisy dyrektyw y dotyc z ą c e usług inw esty c y jn y c h u n ie m o ż liw ia ją
też d y sk ry m inację po średn ik ów w zależności od kraju ich p o c h o d z e n ia 14. W y ­
nika stąd, że zasada p o d legan ia stru ktur ry n k ó w re g u lo w a n y c h krajo w i ich
pocho dzenia jest d o d a tk o w y m e le m e n te m w y m u s z a ją c y m w sp ó łp ra c ę m iędzy
władzam i n a dz orują c ym i kraju p o c h o d z e n ia a w ładzam i n a d z o ru ją c y m i kraju
goszczącego. Jest to pozostałość po sy stem ie po le g a jąc y m na w sp ó łu d zia le
w ładzy publicznej w w ybieran iu p rze d się b io rc y . Firm y, które m a ją do stę p do
ry nkó w regu lo w an ych, są dobierane n a p od staw ie o d rę b n y c h z e zw o le ń , a p r a ­
14 T a m ż e , art. 28.
co w n ik ó w w y b ie ra się spośród o sób w p isa n y c h do o dp o w ie d n ic h rejestrów lub
za z g o d ą w ła d zy n adzorującej.
T e e le m e n ty w ykazują, że z asady p ra w n e d otyczące ryn kó w re gulow anych
są ró ż n o ro d n e , p rzyn ajm n iej w od n iesie n iu do zasady n adzoru nad nimi. W y n i­
ka to z faktu, że sy stem y ad m inistracji p o szc z e g ó ln y c h krajów są jeszcze zbyt
z ró ż n ic o w a n e , by m óc ujed no licić zasady n ad z o ru p rzy najm niej z punktu w id z e ­
nia struk tu ra ln e g o . T aki tem at zasług uje z p e w n o śc ią na d a lsz ą uw agę, ale to
w y k r a c z a po z a p ro b le m a ty k ę ninie jsz e go artykułu.
D y re k ty w a 9 3 /2 2 /W E o u słu gach in w e sty c y jn y c h w p ro w a d ziła w ażne zasady
d o ty c z ą c e o rganizacji transakcji z a w a rty c h na rynkach regu lo w an ych. U jedn oli­
c one zostały za sa dy publikacji n o t o w a ń 15. D la k ażd ego instrum entu n e g o c jo ­
w a n e g o n a p o sz c z e g ó ln y c h ry nk ac h r e g u lo w a n y c h musi bow iem być p u b lik o w a ­
na na p o c z ą tk u k a ż d e g o d nia fu n k c jo n o w a n ia rynku cen a średnia w ażona, cena
m in im a ln a i m a k sy m a ln a o raz ilość transakcji, które zostały zaw arte w p o p rz e d ­
nim d n i u 16.
D la r y n k ó w ciągłych - o p a rty c h n a kojarzeniu zleceń - oraz dla rynków
o p arty c h n a n o to w a n ia c h cią g ły c h takie inform acje, k a lku lo w an e dla okresu 6
g o d zin f u n k c jo n o w a n ia rynku, m u s z ą być p u b lik o w a n e co godzinę, z o p ó ź n ie ­
n ie m d w u g o d z in n y m w stosunku do fu n k c jo n o w a n ia rynku. P oza tym co d w a ­
d z ieśc ia m in u t (dla ok resu d w u g o d z in n e g o fu n k c jo n o w a n ia rynku) m u sz ą być
pu b lik o w a n e : c e n a średnia w ażon a, c e n a m a k sy m a ln a i cen a m in im alna. Ich
p u b lik a c ja m usi nastąpić z o p ó ź n ie n ie m go d z in n y m w stosunku do re lew antnego
ok resu c z a s o w e g o 17.
P rz e p isy d y re k ty w y 9 3 /2 2 /W E o usług ach inw e sty c yjny ch w p ro w ad zają, jak
m o ż n a z a u w a ż y ć , w sp ólne reg ulacje w dzied zinie p u b lik o w a n ia noto w ań , które
u m o ż liw ia ją k o n tro lo w a n ie przejrzystości transakcji d o k o n y w a n y c h na p o sz c z e ­
g ó ln y c h ry n k a c h . Prz e strz eg a nie takich zasad p o d le g a o d p o w ie d n ie m u nad z o ro ­
wi. W o m ó w io n e j dy re k ty w ie dba się o to, by ustalone zasady nie były o m in ię ­
te. N a p r z y k ła d jeśli ustali się, że in w esto rzy mieli ja k ik o lw ie k dostęp do infor­
m acji o ce n a c h oraz strukturze zleceń, to info rm acje te m u sz ą być ujaw nione
w każdej c hw ili w o kresie fu n k c jo n o w a n ia rynku, a te rm iny p odaw an e w sp ra­
w ie ce n y o raz ilości potrzebnej do u ru c h o m ie n ia transakcji m u sz ą być takie, by
in w e sto r m ó g ł w rzeczyw istości re a liz o w a ć sw oje transakcje. W idać tu pewien
z ak res o d p o w ie d z ia ln o śc i ryn ku re gu lo w a n e go .
1:1 T a m ż e , art. 21(2).
16 T a m ż e , art. 2 1 ( 2 a).
17 T a m ż e , art. 2 2 ( 2 b).
V II.
S Y S T E M W Ł A D Z U P R A W N IO N Y C H D O N A D Z O R U
R Y N K U K A P IT A Ł O W E G O
W system ie d y re k ty w y 9 3 /2 2 /W E p od m io ty w ła śc iw e do w y d a w a n ia z e z w o ­
leń na działanie oraz dla n ad z o ru nad p rz e d się b io rstw a m i in w e sty c y jn y m i m u sz ą
spełniać określon e w y m a g a n ia. Z p unktu w idz e n ia p o d m io to w e g o i p rz e d m io to ­
w ego pow inn y być w ładzam i a d m inistracy jn ym i, tw o rz o n y m i lub u z n an y m i na
podstaw ie o d p o w ie d n ic h ustaw , i m u sz ą być w y p o sa ż o n e we w ła ś c iw e funk cje
oraz o dpow iedni zakres w ładzy. W szy stk ie p o d m io ty u p ra w n io n e do w y k o n y w a ­
nia nadzoru nad p rz e d się b io rstw a m i in w esty c y jn y m i m u s z ą w s p ó łp ra c o w a ć ze
sobą oraz ze w szy stk im i w ład z a m i n ad z orują c ym i innych p o ś re d n ik ó w rynku
kapitałow ego (rynki in stru m en tó w finan so w ych, p o d m io ty p ro w a d z ą c e d z ia ła l­
ność kredytow ą, u b e z p ie c ze n io w ą oraz fu ndu sze p o w ie rn ic z e ) z w ła sn e g o kraju
oraz - jeśli działalność p o śre d n ik ó w w y kra c za p o z a g ranice kraju p o c h o d z e n ia
- innych zain te re so w an y c h krajów . P o d ob ne reguły d o ty c z ą w ład z sp ra w u ją c y ch
nadzór nad innymi p o śred n ik a m i. Przepisy nie o k re śla ją więc, ja k ie m a być
miejsce p odm io tó w n a d z o ru ją c y ch w adm inistracji krajów c z ło n k o w sk ic h . U sta ­
lają tylko, że p ow inny być o d p o w ied n io le g ity m iz o w a n e w sy ste m ie u s ta w o ­
w ym kraju i m u sz ą być w y p o sa ż o n e w fu nk cje w łasn e oraz o d p o w ied n i zakres
władzy. N iezależne d ziałanie u m o ż liw ia przepis, w myśl którego k a ż d ą z branż
składających się na system p ry w a tn y c h fin a nsów p rzy p a d a je d e n „au to rytet
nie z a le żn y ” , w yk o n u ją cy w ła śc iw e funkcje n a d z o r u 18. P o d m io ty w rz e c z y w is ­
tości spraw ujące taki n a d z ó r m o g ą być różne lub m o ż e być u tw o rz o n y je d e n
pod m iot nadzoru jący w szystkie usługi finan sow e, ja k to zro bion o w nie k tó ry c h
krajach s k an dyn aw sk ich. P raw o eu ro pejskie je st ne u tra ln e co do liczby a u to ry te ­
tów o d p o w iedzialny ch za ka ż d e g o rodzaju p ośre d n ic tw o , lecz m u s z ą one ze
sob ą w spó łp racow ać. O d p o w ie d z ia ln o ść za to p o n o s z ą p o sz c z e g ó ln e kraje c z ło n ­
kowskie. Jeśli je st to w y m a g an e , w ładze n a d z o ru ją c e m u s z ą w s p ó łp ra c o w a ć z
w ładzam i innych krajów . O rg a n iz a c ja nadzoru nad p o śre d n ik am i ry n k u k a p ita ło ­
w ego we W spó ln ocie E urop ejskiej m a cha rak te r „ sie c io w y ” 19; w y n ik a on z
przyjęcia zasady dotyczącej u dz ie le n ia ze z w o le n ia i w y k o n y w a n ia n ad z o ru przez
kraj p o ch od zen ia pośredn ik a. W a rto zauw ażyć, że in terakcja m iędzy n ie z a le ż n y ­
mi w ładzam i ad m in istra c y jn y m i w zm a c n ia o gólne fu n k c jo n o w a n ie system u,
gdyż wiąże system n a dz oru z zasadam i o b ie k ty w n y m i, sto so w a n y m i w sposób
oparty na do św ia dc z e niu p o s z c z e g ó ln y c h w ładz. N ie w ą tp liw ie w s z e lk a e w o lu c ja
tego system u koordynacji m usi uw zględn ić skutki i w yniki osią g n ię te p rzez
w spółpracę tego rodzaju.
18 C a s s e s e,
19 Tamże c. 188.
dz. cy t., s. 194.
D y re k ty w y 9 3 /6 /W E i 9 3 /2 2 /W E zostały przyjęte do tej pory przez Belgię
i Irland ię. W innych krajach trw a ją p rz y g o to w a n ia zm ierzające do ich recepcji.
Jest to za da n ie łatw iejsze np. dla W ielk iej Brytanii, która w p e w n y m sensie
była w z o rc e m dla ro z w o ju e u ro p e jsk ie g o system u n adzoru nad pośrednikam i
ry nk u k a p ita ło w e g o . W innych krajach, np. w R ep ublice Federalnej Niemiec,
ocz e k u je się p rz y ję c ia tych zasad pod koniec roku. W e W ło sz e c h toc z ą się na
ten te m a t ostatn ie dyskusje.
Ja k to ju ż zostało z a u w a ż o n e, w a ż n ość tych dy rektyw polega na tym, że
w p r o w a d z a ją one - ró w n ie ż dla p rz e d się b io rstw in w esty cyjny ch o charakterze
m a k le rsk im - te sam e zasady n adzoru, które d o ty c z ą ba nków i które zostały
ro z sz e rz o n e w sp osó b je d n a k o w y na innych p o śred nikó w rynku kapitałow ego,
choć z p ew n yjni w yją tk a m i z w ła sz c z a w stosunku do po d m io tó w insty tu cjon al­
n ych z a jm u ją c y c h się o rg a n iz o w a n ie m i p ro w a d ze n ie m ryn ków w tórnych oraz
sy ste m ó w ro z lic z e n io w y ch .
PR IN C IP L E S O F S U P E R V IS IO N O N T H E IN TE R M ED IA R IES
O F T H E C A P I T A L M A R K E T IN T H E E U R O P E A N L A W
S u m m a r y
T h i s w o r k a i m s to c o n t r i b u t e t o t h e c o n s t r u c t i o n o f a c o m m o n g r o u p o f leg al p r i n c i p l e s
c o n c e r n i n g t h e s u p e r v i s i o n o n all t h e i n t e r m e d i a r i e s o f t h e c a p i t a l m a r k e t . O u r a t t e m p t s e e m s
to be j u s t i f i e d b y t h e f o l l o w i n g r e a s o n s :
1) th e e x i s t i n g lin k b e t w e e n th e f i n a n c i a l i n t e r ­
m e d i a r i e s a n d t h e r e g u l a t e d m a r k e t s ; 2) t h e n e e d o f a re al a n d f a i r c o m p e t i t i o n w i t h i n the
w h o l e s y s t e m o f t h e f i n a n c i a l i n t e r m e d i a t i o n ; 3) t h e n e e d f o r a n e f f i c i e n t s u p e r v i s i o n . In the
E u r o p e a n r e g u l a t i o n s f o r t h e i n t e r m é d i a i r e s o f t h e c a p i t a l m a r k e t a n i m p o r t a n t r o le is p l a y e d
b y t h e r u l e s o f i n t e r n a t i o n a l L a w , w h i c h i n f l u e n c e d t h e a d o p t i o n a n d th e e v o l u t i o n o f the E u r o ­
p e a n s y s t e m o f s u p e r v i s i o n f irs t f o r the b a n k s , a n d t h e n f o r o t h e r f i n a n c i a l i n t e r m e d i a r i e s
(in clu d in g re g u lated m ark ets and c le arin g houses).
T h e s u p e r v i s i o n o n t h e i n t e r m e d i a r i e s o f th e c a p i t a l m a r k e t in th e E u r o p e a n C o m m u n i t y
is c h a r a c t e r i z e d by: t h e p r i n c i p l e o f t h e h o m e c o u n t r y c o n t r o l , the p r i n c i p l e s o f c a p i t a l a n d
t e c h n i c a l a d e q u a c y , t h e p r i n c i p l e o f t r a n s p a r e n c e , a n d t h e p r i n c i p l e o f u n i f o r m i t y o f the ru les
o f p u b l i s h i n g i n f o r m a t i o n c o n c e r n i n g th e i n s t r u m e n t s t r a d e d o n t h e r e g u l a t e d m a r k e t s o f the
d iffe re n t m e m b e r States.
T h e p r i n c i p l e o f t h e h o m e c o u n t r y c o n t r o l i m p l i e s t h e m u t u a l r e c o g n i t i o n o f th e legal
s y s t e m o f t h e m e m b e r s t a te s . It is m a d e p o s s i b l e o n l y w h e n t h e r e e x i s t s o m e c o m m o n ru les
c o n c e r n i n g c a p i t a l a n d t e c h n i c a l a d e q u a c y . In t h e s e m a t t e r s , th e s u p e r v i s i o n is p e r f o r m e d by
the a u t h o r i t i e s o f th e m e m b e r s t a te o f o r i g i n . W h e n t h e s u p e r v i s i o n r e fe rs to a c o m p a n y c l o s e l y
r e l a t e d to o t h e r f o r e i g n c o m p a n i e s , th e r o l e o f the a u t h o r i t i e s o f th e g u e s t i n g s ta te h a s g a i n e d
o f i m p o r t a n c e . F o r w h a t c o n c e r n s t h e r e l a t i o n s h i p b e t w e e n th e i n t e r m e d i a r y a n d the i n v e s to r ,
t h e s u p e r v i s i o n is p e r f o r m e d b y the a u t h o r i t i e s o f t h e S t a t e in w h i c h the a c t i v i t y t a k e s p l a c e .
In this w a y , the s y s t e m o f s u p e r v i s i o n o n th e i n t e r m e d i a r i e s o f t h e c a p i t a l m a r k e t t a k e s th e
f o r m o f a n e t w o r k , in w h i c h t h e c o m p e t e n t a u t h o r i t i e s o f th e S t a t e o f o r i g i n a n d o f t h e
g u estin g State, ask and receiv e
A clo ser relationship
w ith
th e
inform ation from
system
the
o f the m e m b e r s
r e g u l a t e d m a r k e t s a n d th e c l e a r i n g h o u s e s .
in term e d ia ry
a n d o th e r au th o rities.
State o f o rig in
characterizes
th e