Opieka nad kobietą ciężarną z cukrzycą w okresie okołoporodowym

Zakres kompetencji pielęgniarki
diabetologicznej
i możliwości kształcenia
podyplomowego
Beata Cholewka
Dyrektor
Departament Pielęgniarek i Położnych, Ministerstwo Zdrowia
Kraków, 20 maja 2011 r.
1
Podstawy prawne kształcenia
podyplomowego

Ustawa z dnia 5 lipca 1996r. o zawodach pielęgniarki i położnej
(Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1217 i Nr 219, poz. 1706 oraz z 2010r. Nr 238, poz.1578);

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2003r.
w sprawie wykazu dziedzin pielęgniarstwa oraz dziedzin mających zastosowanie w
ochronie zdrowia, w których może być prowadzona specjalizacja i kursy kwalifikacyjne
oraz ramowych programów specjalizacji dla pielęgniarek i położnych
(Dz. U. Nr 197, poz. 1922 z późn. zm.);

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2003r.
w sprawie kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych
(Dz. U. Nr 197, poz. 1923);

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 listopada 2007r. w sprawie rodzaju i zakresu
świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych
udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz. U.
Nr 210, poz. 1540).
2
Rodzaje kształcenia podyplomowego
Szkolenia specjalizacyjne mają na celu uzyskanie przez pielęgniarkę, położną
specjalistycznych kwalifikacji w określonej dziedzinie pielęgniarstwa lub
dziedzinie mającej zastosowanie w ochronie zdrowia oraz tytułu specjalisty w
tej dziedzinie
Kursy kwalifikacyjne mają na celu uzyskanie przez pielęgniarkę, położną
specjalistycznych kwalifikacji do udzielania określonych świadczeń
zdrowotnych wchodzących w zakres danej dziedziny pielęgniarstwa lub
dziedziny mającej zastosowanie w ochronie zdrowia
Kursy specjalistyczne mają na celu uzyskanie przez pielęgniarkę, położną
kwalifikacji do wykonywania określonych czynności zawodowych przy
udzielaniu świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych,
leczniczych lub rehabilitacyjnych
Kursy dokształcające mają na celu pogłębienie i aktualizację wiedzy i
umiejętności zawodowych pielęgniarki i położnej
3
W zakresie pielęgniarstwa
diabetologicznego istnieje możliwość
uzyskania przez pielęgniarkę, położną
kwalifikacji do wykonywania określonych
czynności zawodowych,
w ramach specjalizacji oraz
4 kursów specjalistycznych
4
Oferta kształcenia podyplomowego
w pielęgniarstwie diabetologicznym
•
Szkolenie specjalizacyjne:
w dziedzinie pielęgniarstwa diabetologicznego dla pielęgniarek;
•
Kursy specjalistyczne:
1.
2.
Opieka nad dziećmi i młodzieżą z cukrzycą (Nr 02/08) – dla pielęgniarek;
Opieka nad osobami z cukrzycą stosującymi terapię CPWI – ciągły
podskórny wlew insulinowy (Nr 02/09) – dla pielęgniarek i położnych;
Opieka nad kobietą ciężarną z cukrzycą w okresie okołoporodowym (Nr
03/09) – dla położnych;
Edukator w cukrzycy (Nr 02/11) – dla pielęgniarek i położnych.
3.
4.
5
Jakie są cele kształcenia
pielęgniarki, położnej
w pielęgniarstwie
diabetologicznym?
6
Cel kształcenia
Specjalizacja w dziedzinie pielęgniarstwa
diabetologicznego
• Przygotowanie pielęgniarek do
sprawowania kompleksowej opieki nad
pacjentem chorym na cukrzycę oraz do
roli edukatora pacjentów i ich rodzin.
7
Cel kształcenia
kurs specjalistyczny:
Opieka nad dziećmi
i młodzieżą z cukrzycą – dla pielęgniarek
Pielęgniarka zapewni opiekę dzieciom
i młodzieży z cukrzycą.
8
Cel kształcenia
Opieka nad osobami
z cukrzycą stosującymi terapię CPWI –
dla pielęgniarek i położnych
kurs specjalistyczny”
Pielęgniarka, położna zapewni
kompleksową opiekę osobom
z cukrzycą stosującym terapię ciągłego
podskórnego wlewu insuliny.
9
Cel kształcenia
Opieka nad kobietą ciężarną
z cukrzycą w okresie okołoporodowym
– dla położnych
kurs specjalistyczny:
Położna obejmie opieką kobietę z cukrzycą
w czasie ciąży, porodu i połogu oraz jej
dziecko.
10
Cel kształcenia
Edukator w cukrzycy – dla
pielęgniarek i położnych
kurs specjalistyczny:
Pielęgniarka, położna realizuje i koordynuje
działania związane z prowadzeniem
edukacji terapeutycznej celem
podwyższenia jakości życia osoby chorej
na cukrzycę.
11
Jakie są kompetencje
pielęgniarek, położnych,
po ukończonym
kształceniu
podyplomowym w zakresie
pielęgniarstwa
diabetologicznego?
12
Umiejętności wynikowe
W wyniku realizacji treści nauczania
pielęgniarka z tytułem specjalisty
w dziedzinie pielęgniarstwa
diabetologicznego pielęgniarka:
•
•
•
•
•
•
•
Posiada znajomość struktury organizacyjnej opieki medycznej i pozamedycznej
nad pacjentem z cukrzycą.
Posiada znajomość kierunków polityki zdrowotnej w zakresie prewencji cukrzycy.
Współuczestniczy w diagnozowaniu i leczeniu chorych na cukrzycę.
Potrafi scharakteryzować kierunki leczenia cukrzycy.
Rozpoznaje potrzeby i problemy zdrowotne chorego na cukrzycę.
Pomaga choremu w zaakceptowaniu jego choroby.
Rozpoznaje i ocenia deficyt w zakresie możliwości samoopieki u chorego na
cukrzycę, uświadomić podopiecznemu rolę i znaczenie samoopieki w przebiegu
choroby.
13
Szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa
diabetologicznego
Umiejętności wynikowe cd.
•
•
•
•
•
•
•
•
Pielęgniarka:
Potrafi zaplanować i zrealizować indywidualny plan pielęgnowania pacjenta z
cukrzycą.
Potrafi wdrożyć chorego do samoleczenia.
Potrafi opracowywać programy wpływające na jakość życia chorych na cukrzycę.
Potrafi opracowywać i realizować programy profilaktyki cukrzycy.
Propaguje prozdrowotny styl życia chorych na cukrzycę.
Wykorzystystuje czynniki motywujące pacjenta do radzenia sobie z chorobą.
Edukuje pacjenta chorego na cukrzycę w zakresie: stylu życia, samoobserwacji i
samopielęgnacji celem zapobiegania powikłaniom, wykonywania wstrzyknięć
insuliny oraz modyfikacji dawki.
Edukuje rodzinę chorego w zakresie udzielania wsparcia i pomocy
nieprofesjonalnej w sytuacjach nagłych.
14
Szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa
diabetologicznego Umiejętności wynikowe cd. Pielęgniarka:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Dobiera metody edukacji chorego w zależności od wieku, poziomu
intelektualnego, uwarunkowań psychospołecznych.
Pełni rolę nauczyciela innych pielęgniarek w zakresie pielęgnowania pacjentów
z cukrzycą.
Zapoznaje podopiecznego z zasadami diety cukrzycowej.
Potrafi zaplanować indywidualny plan żywienia dla poszczególnych chorych.
Tworzy standardy w opiece nad chorym na cukrzycę i jego otoczeniem.
Komunikuje się z chorym i jego otoczeniem.
Wspiera chorego i jego rodzinę w sytuacjach trudnych.
Monitoruje programy edukacyjne z zakresu profilaktyki, pielęgnacji i leczenia
cukrzycy.
Planuje własny rozwój zawodowy.
15
W wyniku realizacji programu kształcenia
kursu specjalistycznego
Opieka nad dziećmi i młodzieżą z cukrzycą
pielęgniarka:
•
•
•
•
•
•
•
Potrafi scharakteryzować typy cukrzycy,
Przygotowuje dziecko do badań diagnostycznych,
Wykonuje testy diagnostyczne w cukrzycy,
Przedstawia metody leczenia cukrzycy,
Sklasyfikuje powikłania cukrzycy,
Posiada znajomość zasad postępowania w stanach
ostrych cukrzycy,
Posiada znajomość zasad profilaktyki i leczenia
przewlekłych powikłań cukrzycy,
16
Opieka nad dziećmi i młodzieżą z cukrzycą
Umiejętności wynikowe cd. Pielęgniarka:
•
•
•
•
Udziela wsparcia psychicznego dziecku z cukrzycą
i jego rodzinie/opiekunom oraz wskazuje możliwości
uzyskania wsparcia informacyjnego, rzeczowego
i finansowego ze strony instytucji lub organizacji
pozarządowych,
Przeprowadza edukację dostosowując metody, środki
i formy do wieku oraz możliwości intelektualnych
dziecka i jego rodziny/opiekunów,
Wskazuje sposoby wykorzystania samokontroli
i samoobserwacji w leczeniu cukrzycy,
Kształtuje pozytywne postawy społeczne wobec
dziecka z cukrzycą i jego rodziny/opiekunów.
17
W wyniku realizacji programu kształcenia
kursu specjalistycznego
Opieka nad osobami z cukrzycą stosującymi
terapię ciągłego podskórnego wlewu insuliny
CPWI pielęgniarka, położna:
•
•
•
•
•
Potrafi scharakteryzować fizjologiczny rytm
wydzielania insuliny,
Posiada znajomość specyfiki leczenia za pomocą
CPWI,
obsługuje pompę insulinową i urządzenie do ciągłego
pomiaru glikemii (CMG),
Posiada znajomość zasady kalibracji sprzętu
w oparciu o dostępne na rynku glukometry,
Potrafi przygotować pacjenta do podłączenia do CPWI
18
i CMG,
Opieka nad osobami z cukrzycą
stosującymi terapię ciągłego podskórnego wlewu insuliny CPWI
Umiejętności wynikowe cd. Pielęgniarka, Położna:
•
•
•
•
Doradza w zakresie doboru zestawów infuzyjnych,
Doradza w zakresie prowadzenia skutecznej
samokontroli w cukrzycy leczonej przy pomocy CPWI
i CMG,
Posiada znajomość profilaktyki ostrych powikłań
cukrzycy z wykorzystaniem dostępnych funkcji pompy
insulinowej,
Potrafi wyjaśnić pacjentowi zasady zdrowego
odżywiania z wykorzystaniem dostępnych funkcji
pompy insulinowej,
19
Opieka nad osobami z cukrzycą
stosującymi terapię ciągłego podskórnego wlewu insuliny
CPWI
Umiejętności wynikowe cd. Pielęgniarka, Położna:
•
•
Przeprowadza edukację w zakresie
stosowania terapii CPWI dostosowując
metody, środki i formy do wieku oraz
możliwości intelektualnych dziecka i jego
rodziny/opiekunów oraz pacjenta dorosłego,
Udziela wsparcia psychicznego pacjentowi z
cukrzycą oraz wskazuje możliwości uzyskania
wsparcia informacyjnego, rzeczowego i
finansowego ze strony instytucji i organizacji
pozarządowych.
20
•
•
•
•
•
•
W wyniku realizacji programu kształcenia
kursu specjalistycznego
Opieka nad kobietą ciężarną z cukrzycą
w okresie okołoporodowym
położna:
Posiada znajomość modelu opieki medycznej nad
kobietą ciężarną z cukrzycą,
Przygotowuje kobietę z cukrzycą do zajścia w ciążę,
Potrafi zróżnicować cukrzycę przedciążową i cukrzycę
występującą po raz pierwszy w czasie ciąży,
Potrafi określić cele i metody leczenia kobiety ciężarnej
z cukrzycą,
Potrafi przedstawić kryteria wyrównania
metabolicznego u kobiety z cukrzycą,
Przygotowuje kobietę w ciąży z cukrzycą do badań 21
diagnostycznych,
Opieka nad kobietą ciężarną
z cukrzycą w okresie okołoporodowym
Umiejętności wynikowe cd. Położna:
•
•
•
•
•
•
Posiada znajomość mechanizmów prowadzących do powstania
cukrzycy u kobiety w ciąży,
Planuje i realizuje opiekę pielęgniarską nad ciężarną
z cukrzycą przedciążową oraz z cukrzycą ciążową,
Rozpoznaje zagrożenia występujące w ciąży powikłanej
cukrzycą,
Zna wpływ cukrzycy na przebieg ciąży, porodu i połogu oraz na
stan płodu i noworodka,
Potrafi określić na podstawie oceny parametrów USG sposób
ukończenia ciąży,
Potrafi określić zakres edukacji kobiet z cukrzycą w okresie
okołoporodowym,
22
Opieka nad kobietą ciężarną
z cukrzycą w okresie okołoporodowym
Umiejętności wynikowe cd. Położna:
•
•
•
Przygotowuje i motywuje pacjentkę do
skutecznej samokontroli i samoopieki,
Posiada znajomość specyfiki opieki nad
kobietą rodzącą i położnicą z cukrzycą,
Posiada znajomość zasad postępowania
terapeutycznego podczas porodu i połogu,
23
Opieka nad kobietą ciężarną
z cukrzycą w okresie okołoporodowym
Umiejętności wynikowe cd. Położna:
•
•
•
•
Ocenia stan płodu w czasie porodu poprzez
monitorowanie czynności serca płodu i czynności
skurczowej macicy,
Zapobiega powikłaniom matczynym i noworodkowym,
Obejmuje kompleksową opieką noworodka matki
chorej na cukrzycę,
Udziela wsparcia emocjonalnego i informacyjnego
kobiecie chorej na cukrzycę w czasie ciąży, porodu
i połogu.
24
W wyniku realizacji programu kształcenia
kursu specjalistycznego
Edukator w cukrzycy
pielęgniarka, położna:
•
•
•
•
Potrafi scharakteryzować cukrzycę jako chorobę
cywilizacyjną,
Posiada znajomość zasad opieki diabetologicznej,
Prowadzi działania edukacyjne u osób z cukrzycą
zgodnie z zasadami dydaktyki,
Różnicuje metody działań edukacyjnych u osoby
z cukrzycą w zależności od uwarunkowań:
biologicznych, psychologicznych, ekonomicznych,
społeczno- kulturowych,
25
Edukator w cukrzycy
Umiejętności wynikowe cd. Pielęgniarka, Położna:
•
•
•
•
Dobiera i wykorzystuje metody, formy i środki
dydaktyczne stosowane w edukacji osób z cukrzycą,
Realizuje aktualne programy edukacji pacjenta
z cukrzycą typu 1 i z cukrzycą typu 2,
Rozpoznaje, planuje, realizuje, ocenia
i dokumentuje działania edukacyjne nad osobą
z cukrzycą i jej rodziną,
Planuje i prowadzi edukację kobiety ciężarnej
z cukrzycą przedciążową oraz z cukrzycą ciążową,
26
Edukator w cukrzycy
Umiejętności wynikowe cd. Pielęgniarka, Położna:
•
•
•
Określa i wykorzystuje czynniki motywujące
pacjenta do świadomego udziału w terapii oraz
pomaga w akceptowaniu choroby,
Edukuje pacjenta w zakresie zapobiegania
powikłaniom w przebiegu cukrzycy i chorób
współistniejących,
Wdraża standardy i procedury edukacji
terapeutycznej nad osobą z cukrzycą i jej
rodziną,
27
Edukator w cukrzycy
Umiejętności wynikowe cd. Pielęgniarka, Położna:
• Przygotowuje pacjenta z cukrzycą i jego rodzinę do
samokontroli i samoopieki,
• Współpracuje z samorządami lokalnymi, organizacjami
społecznymi, grupami wsparcia i samopomocy,
• Organizuje własne stanowisko pracy,
• Uczestniczy w procesie kształcenia i doskonalenia
zawodowego oraz w pracach organizacji naukowych i
stowarzyszeń zawodowych
28
Edukator w cukrzycy
Czas kształcenia
Łączna liczna godzin przeznaczonych na
realizację programu kształcenia kursu
specjalistycznego Edukator w cukrzycy
wynosi 120 godzin dydaktycznych:
• zajęcia teoretyczne – 84 godziny, w tym
40 godzin zajęć
warsztatowych/ćwiczeniowych,
• zajęcia praktyczne – 36 godzin
Liczba specjalistów w poszczególnych
dziedzinach kształcenia w latach 20002010
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna dla pielęgniarek 23
Pielęgniarstwo neurologiczne 24
Pielęgniarstwo nefrologiczne 33
Pielęgniarstwo rodzinne dla położnych 67
Pielęgniarstwo w ochronie zdrowia pracujących 75
Pielęgniarstwo diabetologiczne 75
Pielęgniarstwo ginekologiczne 85
Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania 113
Pielęgniarstwo opieki paliatywnej 208
Pielęgniarstwo geriatryczne 246
Pielęgniarstwo onkologiczne 274
Pielęgniarstwo kardiologiczne 289
Pielęgniarstwo psychiatryczne 373
30
Liczba specjalistów w poszczególnych
dziedzinach kształcenia w latach 20002010
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
Pielęgniarstwo położnicze 545
Pielęgniarstwo rodzinne dla pielęgniarek 598
Pielęgniarstwo pediatryczne 673
Pielęgniarstwo operacyjne 683
Pielęgniarstwo epidemiologiczne 843
Organizacja i zarządzanie 921
Pielęgniarstwo zachowawcze 982
Pielęgniarstwo przewlekle chorych i niepełnosprawnych/opieki długoterminowej 1102
Pielęgniarstwo anestezjologiczne i intensywnej opieki 1300
Pielęgniarstwo ratunkowe 1416
Pielęgniarstwo chirurgiczne 1434
31
Aktualnie liczba pielęgniarek będąca
w trakcie szkolenia specjalizacyjnego
w dziedzinie pielęgniarstwa
diabetologicznego w roku bieżącym
wynosi:
75
32
W roku 2011
przewiduje się dofinansowanie 3 Edycji
szkoleń specjalizacyjnych w dziedzinie
pielęgniarstwa diabetologicznego x 25
miejsc szkoleniowych = 75 pielęgniarek
33
Liczba absolwentów kursów
specjalistycznych poszczególnych
zakresach w latach 2000-2010
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Aktywizacja podopiecznych z wykorzystaniem elementów terapii zajęciowej - 63
Endoskopia - 2583
Hartowanie i kształtowanie kikuta amputowanej kończyny - 31
Komunikowanie interpersonalne w pielęgniarstwie - 84
Krwiodawstwo i krwiolecznictwo (aktualnie brak podstaw do jego realizacji) - 29
Leczenie ran – odleżyny dla pielęgniarek - 141
Leczenie ran dla pielęgniarek - 5810
Leczenie ran dla położnych - 213
Monitorowanie dobrostanu płodu w czasie ciąży i podczas porodu - 224
Opieka nad dzieckiem z chorobą nowotworową - 158
11.
Opieka nad dziećmi i młodzieżą z cukrzycą - 23
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
Opieka nad pacjentem ze stomią jelitową - 269
Pediatryczna domowa opieka paliatywna - 25
Pielęgnowanie pacjenta dorosłego wentylowanego mechanicznie - 203
Pielęgnowanie pacjenta w warunkach lecznictwa uzdrowiskowego - 252
Pielęgnowanie w chorobach narządu wzroku - 159
Podstawy dializoterapii
- 1737
Podstawy medycyny ratunkowej - 755
Podstawy opieki paliatywnej - 3484
34
Liczba absolwentów kursów
specjalistycznych poszczególnych
zakresach w latach 2000-2010
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
Poradnictwo dietetyczne - 23
Profilaktyka chorób piersi - 102
Profilaktyka chorób narządu żucia oraz pierwsza pomoc w nagłych stanach stomatologicznych u populacji w wieku
szkolnym - 204
Prowadzenie psychoterapii podstawowej z wykorzystaniem elementów psychoterapii kwalifikowanej - 71
Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie - 134
Przygotowywanie i podawanie leków przeciwnowotworowych u dorosłych - 1367
Rehabilitacja podopiecznych z zaburzeniami psychicznymi - 213
Resuscytacja krążeniowo – oddechowa noworodka - 461
Resuscytacja krążeniowo-oddechowa - 35030
Szczepienia ochronne - 34281
Szczepienia ochronne noworodków - 2835
Terapia bólu/Terapia bólu przewlekłego u dorosłych - 2346
Terapia bólu ostrego u dorosłych - 18
Trening pęcherza moczowego - 107
Wykonanie badania spirometrycznego - 336
Wykonanie i interpretacja zapisu elektrokardiograficznego - 38679
Wykonanie konikopunkcji, odbarczenie odmy prężnej oraz wykonanie dojścia doszpikowego - 95
Wykonywanie i ocena testów skórnych - 803
Żywienie enteralne i parenteralne - 179
35
W dniu 6 maja 2011 r. na stronie internetowej
Ministerstwa Zdrowia pojawiło się Ogłoszenie
o rozstrzygnięciu konkursu ofert mającego na celu
wybór realizatorów programu zdrowotnego pn.
„Program Prewencji i Leczenia Cukrzycy w Polsce na
lata 2010-2011”, Moduł II programu zdrowotnego pn.:
„Narodowy program przeciwdziałania chorobom
cywilizacyjnym” w zakresie zadania pn.: „Wdrożenie i
przeprowadzenie szkoleń dla pielęgniarek i
położnych, w oparciu o opracowany przez
wyspecjalizowany podmiot, ramowy program
przygotowujący pielęgniarki i położne do pracy na
stanowisku edukatora cukrzycy”
36
W ramach konkursu ofert wyłoniono
• Gdański Uniwersytet Medyczny,
ul. M. Skłodowskiej-Curie 3A,
80-210 Gdańsk;
• Śląski Uniwersytet Medyczny
w Katowicach,
ul. Poniatowskiego 15,
40-055 Katowice.
37
Wartość przyznanych środków publicznych
na przeprowadzenie szkoleń dla pielęgniarek
i położnych z budżetu Ministra Zdrowia wynosi:
• Gdański Uniwersytet Medyczny –
61 564 zł;
• Śląski Uniwersytet Medyczny
w Katowicach, – 58 175 zł.
38
Miejsce pielęgniarki diabetologicznej w systemie
ochrony zdrowia – PLANY!!!!
W Ministerstwie Zdrowia podjęte zostały
prace nad nowelizacją rozporządzenia
Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej
w sprawie kwalifikacji wymaganych od
pracowników na poszczególnych
rodzajach stanowisk pracy w publicznych
zakładach opieki zdrowotnej
39
Miejsce pielęgniarki diabetologicznej w
systemie ochrony zdrowia – PLANY!!!!
• przewiduje się m.in. wyodrębnienie nowego
stanowiska pracy – edukator ds. diabetologii, na
którym będą mogły zostać zatrudnione
pielęgniarki/położne, które ukończą kurs
specjalistyczny, Edukator w cukrzycy lub
pielęgniarki z tytułem specjalisty w dziedzinie
pielęgniarstwa diabetologicznego.
40
Edukator do spraw diabetologii PROJEKT
LP.
Stanowisko
Wymagane kwalifikacje zawodowe
Liczba lat pracy w
zawo-dzie/ inne
dodatkowe
1
Edukator do
spraw
diabetologii
- magisterskie pielęgniarskie i
specjalizacja w dziedzinie pielęgniarstwa
diabetologicznego
- licencjat pielęgniarstwa i specjalizacja
w dziedzinie pielęgniarstwa
diabetologicznego
- średnie pielęgniarskie i specjalizacja w
dziedzinie pielęgniarstwa
diabetologicznego
- magisterskie pielęgniarskie i kurs
specjalistyczny Edukator w cukrzycy
- licencjat pielęgniarstwa i kurs
specjalistyczny Edukator w cukrzycy
- średnie pielęgniarskie i kurs
specjalistyczny Edukator w cukrzycy
2 lata
1 rok w ośrodku o profilu
diabetologicznym
5 w ośrodku o profilu
diabetologicznym
"Nadzieja jest jak cukier w
herbacie. Jeżeli nawet jest jej
mało to i tak wszystko osłodzi. "
42
„Kiedy nie możesz już niczego
zmienić w swoim życiu, spróbuj
zmienić swój poziom cukru we krwi”. Deirde
43
Dziękuję za uwagę 
44