Jasna II - BIP - Stary Dzierzgoń

Transkrypt

81-871 Sopot ul. Słowackiego 12 adres do korespondencji: 81-506 Gdynia, ul. Stryjska 24
tel./fax (58) 552 35 15
email:<[email protected]>
www.ecotone.pl
Michał Goc, Wojciech Kosmalski
OCENA LOKALIZACJI PLANOWANEGO
ZESPOŁU ELEKTROWNI WIATROWYCH
„Jasna II”
(GM. STARY DZIERZGOŃ I MIKOŁAJKI POMORSKIE, POW. SZTUMSKI, WOJ. POMORSKIE)
POD KĄTEM POTENCJALNYCH ZAGROŻEŃ DLA ORNITOFAUNY
Raport końcowy
Dr Michał Goc
Mgr Wojciech Kosmalski
Gdynia, marzec 2013
Spis treści
1. Wstęp ........................................................................................................ 3
2. Opis terenu ................................................................................................ 6
3. Materiał i metody........................................................................................ 12
4. Wyniki ........................................................................................................ 18
4.1 Okres migracji wiosennej
20
4.2. Okres lęgowy
23
4.3. Okres dyspersji polęgowej
31
4.4. Okres migracji jesiennej
33
4.5. Okres zimowy
38
5. Ocena potencjalnego wpływu na ptaki ....................................................... 39
5.1. Wykorzystanie terenu przez ptaki
39
5.2. Wykorzystanie przestrzeni powietrznej przez ptaki
42
5.3. Szacunki śmiertelności
47
5.4. Efekt skumulowany
51
5.5. Utrata i fragmentacja siedlisk
53
6. Analizy dwusezonowe ................................................................................ 54
7. Podsumowanie .......................................................................................... 62
7.1. Wariant 1 (21 turbin)
62
66
8. Literatura .................................................................................................... 68
Załącznik 1. Płazy i ssaki stwierdzone na powierzchni planowanej farmy
wiatrowej „Jasna II” ........................................................................................ 71
2
1. Wstęp
Niniejsze opracowanie powstało w wyniku umowy z dnia 16.01.2012 r.
zawartej pomiędzy Sevivon Sp. z o.o. (Zleceniodawcą)
i Ecotone Sp.j.
(Wykonawcą), w celu identyfikacji i oceny potencjalnego negatywnego
oddziaływania na awifaunę planowanej inwestycji, polegającej na budowie
zespołu elektrowni wiatrowych „Jasna II”, zlokalizowanej w województwie
pomorskim, powiat sztumski, gmina Mikołajki Pomorskie oraz Stary
Dzierzgoń. Raport zawiera wyniki rocznego monitoringu ornitologicznego
przeprowadzonego od stycznia 2012 r. do stycznia 2013 r. Metodykę prac
oparto o „Wytyczne w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na
ptaki” (PSEW 2008).
Na terenie projektowanej farmy wiatrowej „Jasna II” prowadzono także
roczny monitoring ornitologiczny w okresie od marca 2011 r. do lutego 2012 r.
(Goc i Kosmalski 2012). Dotyczył jednak nieco mniejszego obszaru i różne
było planowane rozmieszczenie elektrowni wiatrowych. Dane z tego
wcześniejszego
cyklu
obserwacyjnego
wykorzystano
do
celów
porównawczych (rozdział 6).
W raporcie uwzględniono również część propozycji metodycznych
zawartych w projekcie „Wytycznych dotyczących oceny oddziaływania
elektrowni wiatrowych na ptaki” (Chylarecki i in. 2011).
Z uwagi na niewielkie możliwości przeciwdziałania kolizjom ptaków z
elementami elektrowni wiatrowych (i innych wysokich konstrukcji) uważa się,
że o ryzyku ich zwiększonej śmiertelności decyduje lokalizacja tych obiektów.
Parki wiatrowe zlokalizowane na szlakach migracji, w miejscach tzw. „wąskich
gardeł” jak przełęcze górskie, doliny dużych rzek, cieśniny morskie itp., mogą
stwarzać ryzyko znaczących ilościowo kolizji z przelotnymi ptakami.
Lokalizacje elektrowni wiatrowych w cennych terenach rozrodu ptaków,
zwłaszcza gatunków związanych z rzadkimi siedliskami czy zagrożonych z
innych
względów,
mogą
powodować
utratę
ich
siedlisk
lęgowych.
Dodatkowym niekorzystnym czynnikiem mogą być nakłady energetyczne,
związane
z
omijaniem
przeszkody
w
przestrzeni
powietrznej.
Prawdopodobieństwo kolizji może w większym stopniu dotyczyć młodych,
3
niedoświadczonych osobników, a więc potomstwa par gniazdujących na
terenie farmy wiatrowej lub w sąsiedztwie. Koincydencja tych wszystkich
okoliczności może być groźna dla całych populacji.
Ocena i analiza skutków ubocznych rozwoju energetyki wiatrowej,
wymaga znajomości sytuacji wyjściowej, stanu awifauny przed rozpoczęciem
budowy elektrowni. Ta wiedza powinna być także wykorzystana do
optymalizacji
wiatraków
rozmieszczenia
w
ich
obrębie.
zespołów
Unikanie
elektrowni
i
i
poszczególnych
minimalizacja
zagrożeń
jest
podstawowym celem monitoringu przedrealizacyjnego, bowiem możliwości
ich ograniczenia czy kompensacji w przypadku istniejących już zespołów
elektrowni wiatrowych są niewielkie lub bardzo kosztowne. Istotne jest
przeprowadzenie
monitoringu
i
opracowanie
wyników
zgodnie
ze
standardową metodyką, uwzględniającą specyfikę inwestycji opartych o
energię wiatru. Nie jest to wprawdzie wciąż metodyka pozwalająca
odpowiedzieć na wszystkie pytania, stopniowo jednak podlega modyfikacji na
podstawie rozwijającej się wiedzy empirycznej i teoretycznej. Uwzględnia
możliwości, nakłady czasu i szanse na wykrycie możliwie największej liczby
potencjalnych zagrożeń, jakie mogłyby wyniknąć z budowy konkretnego
przedsięwzięcia.
Plany realizacyjne farmy wiatrowej „Jasna II” zakładają na etapie
ukończenia niniejszego raportu dwa warianty rozmieszczenia elektrowni
wiatrowych w liczbie 21 (wariant 1), lub 20 (wariant 2). Lokalizację
powierzchni
objętej
rozmieszczeniem
obserwacjami
planowanych
terenowymi,
elektrowni
rozpatrywanych wariantach), przedstawia rys. 1.
4
wraz
wiatrowych
z
zakładanym
(w
dwóch
Wariant 1 (21 elektrowni wiatrowych)
Rys. 1 Położenie planowanego zespołu elektrowni wiatrowych „Jasna II” ( w
dwóch wariantach lokalizacyjnych). Zaznaczono granicę obszaru objętego
monitoringiem oraz lokalizację elektrowni wiatrowych. Na pierwszej z map
5
zaznaczono dodatkowo położenie powierzchni, na której prowadzono liczenia
wg. metodyki MPPL.
Prace terenowe nakierowane były na obserwację składu i liczebności
awifauny oraz na wykorzystanie przez nią obszaru badań. W ich trakcie
spotykano jednak także inne zwierzęta lub ślady ich bytowania. Zestawienie
gatunków płazów i ssaków, których występowanie stwierdzono na terenie
projektowanej farmy wiatrowej „Jasna II” zawarto w załączniku 2. Nie jest to
pełna charakterystyka fauny tych grup kręgowców, bo w tym celu należałoby
prowadzić ukierunkowane badania.
2. Opis terenu
Teren planowanej farmy wiatrowej „Jasna II” obejmuje powierzchnię
ok. 21 km2, a planowane lokalizacje elektrowni wiatrowych znajdują się w
gminach Stary Dzierzgoń i Mikołajki Pomorskie (powiat sztumski, woj.
pomorskie). Obszar ten wchodzi w skład mezoregionu Pojezierze Iławskie
(Kondracki 2002).
Teren projektowanej farmy „Jasna II” jest pofałdowany, różnice
wysokości przekraczają 40 m, a wysokości bezwzględne 115 m npm. Na
objętym monitoringiem obszarze znajdują się wsie Monasterzysko Wielkie i
Cieszymowo Wielkie, a w sąsiedztwie wsie: Linki, Wartule, Matule, Tywęzy i
Stążki. W niedalekiej przeszłości osad i zabudowań było więcej – w kilku
miejscach zachowały się fundamenty budynków i kępy roślinności ruderalnej
wśród której nadal rosną drzewa i krzewy owocowe lub ozdobne (np.
Monasterzysko Małe). Gęstsza też była sieć dróg, dziś po niektórych z nich
pozostały tylko pasy drzew i krzewów, które urozmaicają rolniczy krajobraz.
Większość obszaru pokrywają rozległe pola, na których w 2012 roku
uprawiano: rzepak, pszenicę i kukurydzę. Brak było upraw roślin okopowych.
Użytki zielone zajmują niewielkie obszary, głównie w lokalnych obniżeniach
terenu.
Na północ i wschód od planowanego zespołu elektrowni „Jasna II”, w
odległości około 2,4 km od najbliższej planowanej turbiny znajduje się Obszar
Chronionego Krajobrazu Rzeki Dzierzgoń, powołany uchwałą Nr VI/51/85
Wojewódzkiej Rady Narodowej w Elblągu z dnia 26 kwietnia 1985 r. Z OChK
6
Rzeki Dzierzgoń sąsiaduje drugi OChK – Jeziora Dzierzgoń (Dz. Urz. Woj.
Elbląskiego z 1997 Nr 7, poz. 43), położony na zachód i północny zachód od
planowanego zespołu elektrowni wiatrowych. Obszar objęty monitoringiem w
części zachodniej obejmuje fragment terenu OChK Jeziora Dzierzgoń. W
wariancie 1. rozmieszczenia lokalizacja najbliższych planowanych elektrowni
znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie jego granic (niespełna 100 m), a w
wariancie 2. w odległości około 270 m (rys. 2). Ważnymi elementami
krajobrazotwórczymi tego obszaru są niecki jezior rynnowych: Dzierzgoń i
Balewskiego, wraz z terenami przyjeziornymi, oraz dwa kompleksy leśne
obejmujące las mieszany świeży, a miejscami las wilgotny i ols. Oba
wspomniane wyżej OChK tworzą korytarz (łącznik) ekologiczny o lokalnej
randze (nr L-16 wg Studium Ekofizjograficznego woj. Pomorskiego Czochański in. 2006), łączący korytarz rz. Liwy z rejonem jeziora Drużno i
północno-zachodnim
krańcem
Lasów
Iławskich.
System
korytarzy
ekologicznych został wyznaczony na podstawie rozmieszczenia siedlisk (np.
lasów, jezior i dolin rzecznych) i ma charakter raczej potencjalny - nie był
weryfikowany, tzn. nie sprawdzano czy i w jakim stopniu, a także dla jakich
grup
zwierząt,
pełni
rzeczywiście
komunikacyjne
funkcje.
Korytarze
ekologiczne nie są formą ochrony przyrody, nie mają żadnej rangi prawnej,
jednak ich potencjalne przyrodnicze znaczenie powinno skłaniać do
szczególnej ostrożności przy podejmowaniu działań zmieniających charakter
krajobrazu.
7
Rys. 2 Położenie projektowanej farmy wiatrowej „Jasna II” względem
sąsiednich obszarów chronionych
8
W promieniu do 3 km od granic obszaru przyszłej inwestycji znanych
jest około 6 gniazd orlika krzykliwego Aquilla pomarina, 3 gniazda bielika
Haliaeetus albicilla, i po jednym gnieździe kani rudej Milvus milvus i bociana
czarnego Ciconia nigra (bazy danych Komitetu Ochrony Orłów oraz Stacji
Ornitologicznej Muzeum i Instytutu Zoologii PAN). Gatunki te uwzględnione są
w Załączniku I Dyrektywy „Ptasiej” EWG (Sidło i in. 2004), a otoczenie ich
gniazd objęte jest tzw. ochroną strefową. Wszystkie powyższe ptaki
wymieniane są także w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” (Głowaciński
2001). Podane liczby gniazd nie oznaczają, że w okolicy gnieździ się tyle par
bielików i orlików krzykliwych, gdyż te ptaki często mają kilka gniazd,
używanych na przemian w różnych latach.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra środowiska z dn. 12.10.2011 r. w
sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. Ust. 2011, nr 237, poz. 1419)
wokół gniazd określonych gatunków ustanawia się strefy ochrony. W
przypadku bielika strefa ochrony całorocznej ma promień 200 m, a ochrony
okresowej (od 1 lutego do 31 lipca) 500 m. Dla orlika krzykliwego i kani rudej
te promienie wynoszą odpowiednio 100 i 500 m. W strefach ochrony zabrania
się przebywania (z wyjątkami określonymi ustawowo), wycinania drzew i
krzewów,
dokonywania
zmian
stosunków
wodnych
oraz
wznoszenia
obiektów, urządzeń i konstrukcji (ustawa o ochronie przyrody z dn.
16.04.2004 r., Dz. Ust. 2009, nr 151, poz. 1220 z późniejszymi zmianami).
Strefy te ustanawia się dla ochrony miejsc lęgowych cennych gatunków oraz
niezakłóconego przebiegu lęgów. Lokalizacja samych gniazd nie jest
upubliczniana, a zasięg lotów dorosłych ptaków w okolicy gniazda (tzw. home
range) jest znacznie większy niż promień stref, np. dla orlika krzykliwego czy
bielika przekracza 6 km (Langgemach i Meyburg 2011, Krone i in. 2009 cyt.
za Struwe-Juhl 2000). Można ogólnie przyjąć, że prawdopodobieństwo
wystąpienia ptaka w jakimś miejscu (a w przypadku lokalizacji elektrowni
wiatrowej ryzyko kolizji) maleje wykładniczo wraz z odległością od gniazda.
Nie oznacza to jednak, że prawdopodobieństwo występowania wokół gniazda
jest we wszystkich kierunkach takie samo – są kierunki, miejsca czy siedliska
preferowane, i mniej atrakcyjne. Dodatkowo wykorzystanie przestrzeni
zmienia się sezonowo – pole kukurydzy czy rzepaku jest nieatrakcyjne
żerowiskowo w okresie wzrostu i dojrzewania roślin, ale może być terenem
9
efektywnych polowań po żniwach, orce czy zasiewach. Wymienione gatunki
ptaków szponiastych żerują przede wszystkim na otwartej przestrzeni, poza
lasem, przy czym bielik preferuje otwarte wody (jeziora, rzeki). Można się
spodziewać,
że
w
sytuacji
gdy
preferowane
siedlisko
jest
słabo
reprezentowane lub mozaikowo rozmieszczone, obszar i promień penetracji
musi
być
większy.
Meklemburskim
Telemetryczne
wykazały,
że
badania
bielików
na
Pojezierzu
poszczególne
osobniki
wykorzystywały
powierzchnię1 od 6,3 do 35,9 km2 (Scholz 2010).
Duże obszary leśne rozciągają się w odległości ok. 5 km na południowy
wschód od obszaru farmy wiatrowej – są to „Lasy Iławskie” mające status
obszaru specjalnej ochrony ptaków (OSO - PLB280005) sieci Natura 2000 i
wchodzące w skład Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego . Granice
parku krajobrazowego i ostoi nie pokrywają się w pełni. Opis walorów ostoi
znaleźć można w opracowaniu Sidło i in. (2004), w niepublikowanych
materiałach do planu ochrony ostoi (Hołdyński i in. 2009) oraz w internecie:
< http://natura2000.gdos.gov.pl/datafiles/download/PLB280005/sdf >
Lokalizację obszarów sieci Natura 2000 w otoczeniu projektowanego
zespołu elektrowni wiatrowych „Jasna II” przedstawia rys. 3.
Znaczna część powierzchni obszaru specjalnej ochrony ptaków „Lasy
Iławskie” wchodzi w skład obszaru specjalnej ochrony siedlisk „Ostoja
Iławska” PLH280053. Podstawowe informacje o tej ostoi można znaleźć pod
adresem:
< http://natura2000.gdos.gov.pl/datafiles/download/PLH280053/sdf >
Ponieważ granice obu ostoi nie pokrywają się w pełni, odległość
planowanej inwestycji do „Ostoi Iławskiej” jest nieco większa niż do „Lasów
Iławskich”.
1
Na tej powierzchni mieściło się 95% wszystkich lotów badanych osobników.
10
Rys. 3. Położenie obszarów specjalnej ochrony sieci Natura 2000 względem
lokalizacji planowanego zespołu elektrowni wiatrowej „Jasna II”.
W sąsiedztwie OSO „Lasy Iławskie” i w podobnej jak on odległości od
powierzchni „Jasna II” znajduje się obszar specjalnej ochrony siedlisk sieci
Natura 2000 – „Aleje Pojezierza Iławskiego” (PLH280051), położony w
otulinie
Parku
Krajobrazowego
Pojezierza
Iławskiego.
OSOS
„Aleje
Pojezierza Iławskiego” obejmuje kompleks alei (przede wszystkim dębowych).
Wiek niektórych drzew w alejach osiąga 300 lat. Ponadto w skład ostoi
wchodzą zabytkowe parki podworskie w Szymbarku i Kamieńcu. Ostoja jest
nietypowa o tyle, że nie tworzy zwartego obszaru, a raczej rodzaj
rozproszonej sieci złożonej z liniowych, przydrożnych zadrzewień. „Aleje
Pojezierza Iławskiego” są jedną z najważniejszych krajowych ostoi pachnicy,
Osmoderma eremita. Pachnica jest rzadkim, chronionym chrząszczem,
wymienionym w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG (nr 1084). Fauna
chrząszczy saproksylicznych (żyjących w martwym drewnie) jest tu bogata i
obejmuje oprócz pachnicy inne rzadkie gatunki. Ostoja PLH280051 nie ma
jeszcze statusu oficjalnego, znajduje się na liście obszarów o znaczeniu
wspólnotowym (OZW) jednak i ten stan powoduje określone ograniczenia
(pod niektórymi względami surowsze niż w odniesieniu do już ustanowionych
obszarów).
11
Krótką charakterystykę ostoi znaleźć można w jej standardowym
formularzu danych (SDF):
Około 5 km na zachód od granic terenów planowanej farmy „Jasna II”
położony jest obszar specjalnej ochrony siedlisk Natura 2000 „Mikołajki
Pomorskie” PLH 220076. Obejmuje powierzchnię 132,4 ha. Głównym
przedmiotem ochrony jest stanowisko ryby – strzebli błotnej Rhynchocypris
percnurus. Podstawowe informacje na temat PLH 220076 można znaleźć w
standardowym formularzu danych na stronie:
W odległości ok. 21 km na północny wschód od granic omawianego
terenu, znajdują się południowe granice rezerwatu przyrody i obszaru sieci
Natura 2000 „Jezioro Drużno”. Jest to ostoja zarówno ptasia (PLB280013)
jak siedliskowa (PLH280028). Przyrodniczą charakterystykę OSO można
znaleźć w opracowaniu Sidły i in. (2004), a także na stronie www Generalnej
Dyrekcji Ochrony Środowiska <natura2000.gdos.gov.pl>. Bogatszym, choć
trudniej dostępnym, źródłem informacji mogą być niepublikowane materiały
zebrane na potrzeby planu ochrony OSO (Nitecki i in. 2009).
Jeszcze dalej od granic terenu planowanego zespołu elektrowni
wiatrowych „Jasna II” (ok 25 km) położony jest inny obszar Natura 2000,
„Dolina Dolnej Wisły” PLB040003, utworzony na podstawie Dyrektywy
Ptasiej UE. Podstawowe informacje na temat tego dużego OSO można
znaleźć na stronie:
< http://natura2000.gdos.gov.pl/datafiles/download/PLB040003/sdf >
3. Materiał i metody
Podstawowym celem monitoringu było ustalenie składu gatunkowego i
liczebności ptaków w cyklu rocznym, wykorzystania przez nie obszaru
planowanej farmy wiatrowej oraz przestrzeni powietrznej nad nim. W
odniesieniu do osobników obserwowanych w locie, określano kierunek i
wysokości przelotu w rozbiciu na 3 pułapy: do wysokości dolnego zakresu
pracy śmigła (<50 m), w strefie pracy śmigła (50-210 m) i powyżej śmigła w
12
stanie wzniesienia (>210 m). Pułap przelotu określano orientacyjnie, przez
porównanie z obiektami o znanej wysokości.
Wstępne założenia dotyczące liczby kontroli terenowych i ich rozkład w
cyklu rocznym zakładał 40 wizyt na terenie planowanej inwestycji. Daty
zrealizowanych obserwacji oraz charakterystykę warunków pogodowych
podczas ich prowadzenia zestawia tab. 1. Przyjęto orientacyjny podział roku
na okresy fenologiczne życia ptaków:
• zima: 1.XII – 28.II. (6 kontroli),
• wędrówka wiosenna: 1.III – 30.IV.(9 kontroli);
• okres lęgowy: 1.V – 15.VII. (9 kontroli, w tym kontrole w standardzie MPPL
oraz nocne);
• okres letni – dyspersja polęgowa: 16.VII – 31.VIII (5 kontroli),
• wędrówka jesienna: 1.IX – 30.XI (12 kontroli).
W okresie od 21 stycznia 2012 r. do 29 stycznia 2013 r.
przeprowadzono 41 kontroli terenowych, w trakcie których poczyniono ponad
190 godzin obserwacji. Kontrole obejmowały od 2,25 do 6,3
godz.
obserwacji, na ogół rozpoczynały się nie później niż godzinę po wschodzie
słońca
i trwały do
godzin
okołopołudniowych. W
okresie lęgowym
przeprowadzono dwie kontrole nocne 10 kwietnia i 17 czerwca 2012 r.,
natomiast kontrole w standardzie MPPL przeprowadzono w godzinach
porannych (przed 9 rano) 5 maja i 6 czerwca 2012 r. Oceny sukcesu
lęgowego bociana białego Cicionia ciconia dokonano w lipcu 2012 r.
Tabela 1. Zestawienie terminów kontroli oraz panujących warunków
pogodowych na powierzchni „Jasna II”. Zachmurzenie oceniano na
podstawie stopnia pokrycia nieba przez chmury w skali od 0 (bezchmurnie) do
10 (całkowite zachmurzenie), siłę wiatru w skali 0-3.
Data
Temp. [°C]
2012.01.21
2012.02.16
2012.03.08
2012.03.18
2012.03.24
2012.04.03
2012.04.10
2012.04.11
-5 - -3
-6 -7
-5 - +1
4-6
-3 - +2
-1 - +5
8
6-12
Zachmurzenie
4-7
0-7
0
10
3-5
1-9
5-9
6-9
Widok [m]
Opad
300-2000
1500
1800-2000
1000
500-4000
4000
3000-4000
-/mgła
-/mgła
-
13
Kierunek
wiatru
S/SW
S/SE
W
SW/W/NW/N
W/SW
SE
SE
Siła
wiatru
1
1-2
0-1
0-1
0-1
1-2
1-2
2012.04.22
2012.04.27
2012.04.30
2012.05.05
2012.05.13
2012.05.22
2012.05.29
2012.06.06
2012.06.17
2012.06.18
2012.06.30
2012.07.12
2012.07.22
2012.08.05
2012.08.19
2012.08.24
2012.08.30
2012.09.09
2012.09.26
2012.09.30
2012.10.12
2012.10.14
2012.10.16
2012.10.24
2012.10.30
2012.11.04
2012.11.13
2012.11.18
2012.12.01
2012.12.10
4-16
+9 - +20
7-23
9-15
+6 - +12
16-27
+11- +20
4-20
12
+12 - +18
17-26
+12 +16
8-15
+13 - +25
14-24
+13 - +22
12-19
+10 - +15
11-18
+7 - +14
0-3
+3 - +9
12-14
+8 - +10
-2
+6 - +8
4-5
2
+1 - +3
-5
1-5
6-9
1-3
0-9
5-10
0-1
1-9
0-4
1
0
0-5
7-10
0-6
1
1
0-10
0-1
1-8
1-4
4-9
1-2
9-10
9-10
10
3-9
6-10
4-9
10
4-9
10
2500
2000
4000
3000-4000
2000-2500
4000-5000
2500-3000
4000
2000
2000-10000
4000
1500-2000
4000
1000-2500
4000
1000-2500
4000
1200-2500
4000
2500-4000
3000-4000
1000-1500
3500
1000-1500
1500-2000
2000-4000
3000
300-1000
2000-2500
4000
2013.01.05
2013.01.13
2013.01.29
1
-9
0 - +1
3-10
4-10
10
1000-4000
2000-3000
700-1000
-/mżawka
-/mgła
-/mgła
-/śnieg
/deszcz/śnieg
-/śnieg
S
E
S
W/NW
SE
SW/W
SW
E/SW
W/SW
SW/S
S
SW
SW
SW
E
NW
S/SE
SW
S
S/SE
W
SW
S
S/SW
SW
S
S/SW
E/SE
0-1
0-1
0-2
1-2
1
1-2
0-1
1
1-2
0-1
0-1
0-1
0-1
0-1
1
0-1
1-2
2-3
0-1
1-2
1-2
1-2
1
1-2
0-1
1
1-2
1
N/NE
E/NE
SE
1-2
0-1
1
Obserwacje terenowe prowadzono w oparciu o 4 moduły:
Moduł 1. Badania transektowe liczebności i składu gatunkowego
a. Cel: uzyskanie podstawowej informacji o składzie gatunkowym awifauny
użytkującej powierzchnię i sposobie wykorzystania terenu przez ptaki,
zagęszczeniach poszczególnych gatunków oraz zmienności obu tych
parametrów w cyklu rocznym.
b. Transekty o długości 8-18 km pokrywające w miarę równomiernie obszar
projektowanej farmy. Trasa transektu nie byłą stała, wybierano ją w taki
sposób, by w kolejnych kontrolach przecinała różne części monitorowanej
14
powierzchni.
Przebieg
trasy
zależał
także
od
rodzaju
i
stanu
zaawansowania upraw w poszczególnych częściach powierzchni.
c.
Liczenie wszystkich ptaków widzianych i słyszanych, zgodnie ze
standardową metodyką (Buckland et al. 2001).
Moduł 2. Badania natężenia wykorzystania przestrzeni powietrznej przez
ptaki
a. Cel: oszacowanie natężenia przelotów (lokalnych i długodystansowych)
ptaków w przestrzeni powietrznej, ze szczególnym uwzględnieniem
gatunków o wysokiej kolizyjności (ptaki drapieżne, siewkowe i inne duże
ptaki) oraz poznanie zmienności tych parametrów w cyklu rocznym.
b. Stacjonarne obserwacje: 4 punkty obserwacyjne oddalone od siebie o
minimum 1,5 km, o polu widzenia pokrywającym w sumie w miarę
równomiernie powierzchnię. Ich położenie nie było stałe, wybierano je w
miejscach zapewniających rozległy i obejmujący 3600 widok. Brano więc
pod uwagę również rodzaj upraw i ich stadium wzrostu. Najczęściej
wykorzystywane punkty obserwacyjne zaznaczone na mapie (Rys. 1).
c.
Minimum 1 godzina obserwacji na punkcie;
d. Liczenie wszystkich ptaków w podziale na kategorie pułapu przelotu.
Moduł 3. Badania w protokole MPPL
a. Cel: poznanie składu gatunkowego i zagęszczeń poszczególnych gatunków
ptaków wykorzystujących teren w okresie lęgowym. Zastosowanie standardu
metodycznego stosowanego corocznie od 2000 roku na ponad 400
powierzchniach reprezentatywnych dla obszaru całego kraju (program
MPPL; Chylarecki i in. 2006) pozwala na proste i precyzyjne określenie
walorów awifauny okresu lęgowego w relacji do danych referencyjnych
reprezentatywnych dla sytuacji ogólnopolskiej.
b. Powierzchnia próbna 1 x 1 km, w obrębie, której wytyczane są 2 w
przybliżeniu równoległe transekty o długości 1 km każdy, oddalone od
siebie o ok. 500 m (Rys. 1).
c.
2 kontrole/kwadrat w trakcie sezonu lęgowego (kwiecień-czerwiec).
d. Liczone wszystkie ptaki widziane i słyszane, zgodnie z ustalonym
standardem metodycznym MPPL.
15
Moduł 4. Cenzus lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych
a. Cel: oszacowanie liczebności i rozmieszczenia lęgowych gatunków rzadkich
i gatunków o dużych rozmiarach ciała (w szczególności: ptaki drapieżne,
bociany, żurawie, łabędzie) na terenie planowanej farmy i w jej
bezpośrednim sąsiedztwie.
b. Powierzchnia próbna: obszar farmy wraz z buforem ~2 km wokół niego.
c.
Kontrole: Całodzienne kontrole całości obszaru w sezonie lęgowym plus
obserwacje oportunistyczne przy okazji innych badań; liczenie bociana
białego. Dodatkowe liczenie nocne (czerwiec) ukierunkowane na wykrycie
derkacza i innych chruścieli, przepiórki oraz sów.
d. Liczenie i kartowanie wszystkich ptaków z predefiniowanej listy gatunków,
wykazujących zachowania lęgowe (generalnie kategoria "gniazdowanie
prawdopodobne" i "gniazdowanie pewne", wg standardów przyjętych w
„Atlasie rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski”; Sikora i in. 2007) –
załącznik 1.
Zastosowana metodyka, rozległość terenu i ograniczone możliwości
jego penetracji sprawiają, że wyniki ilościowe dla większości gatunków nie
mogą być traktowane jako bezwzględne. Liczebność gatunków gniazdujących
na uprawnych polach (np. skowronek, łozówka, przepiórka czy kuropatwa) są
z całą pewnością zaniżone. Gatunki synantropijne i leśne notowano, jeśli
pojawiały się na terenach otwartych. Przyjęto, że dla takich gatunków
projektowany zespół elektrowni może stanowić zagrożenie tylko wówczas,
gdy ptaki te wykorzystują w jakimś stopniu miejsca ich planowanej lokalizacji.
Gatunki związane z terenami zabudowanymi czy siedliskami leśnymi były
notowane, lecz nie koncentrowano się na ich wyszukiwaniu i ocenie
ilościowej. W rezultacie można uznać, że dane ilościowe dotyczące gatunków
dużych i „cennych” (rzadkich, chronionych na podstawie porozumień
międzynarodowych
lub
uwzględnionych
w
„czerwonej
księdze”)
są
bezwzględne. Dotyczy to także gatunków o występowaniu ograniczonym do
określonych, dobrze spenetrowanych siedlisk. Dla pozostałych należy je
traktować jako względne i minimalne, tzn. na badanej powierzchni
występowało ich nie mniej niż podane liczby. Dla gatunków obserwowanych w
okresie lęgowym przyjęto następujące kategorie opisujące ich status lokalny:
16
•
Lęgowy – przynajmniej jedna lęgowa para ptaków w granicach
monitorowanego obszaru.
•
Lęgowy w okolicy – co najmniej jedna para lęgowa poza granicami
monitorowanego obszaru, a osobniki danego gatunku wielokrotnie
pojawiały się w jego granicach.
•
Zalatujący – nie stwierdzono lęgów gatunku w granicach obszaru
objętego monitoringiem, ale ptaki danego gatunku pojawiały się w jego
granicach w okresie lęgowym.
Ptaki obserwowane w trakcie lotu kategoryzowane były w rozbiciu na 3
wymienione wcześniej pułapy. Osobniki siedzące na ziemi, gałęzi etc.
stanowiły odrębną kategorię. W przypadku obserwacji ptaka zrywającego się
do lotu lub lądującego na ziemi traktowano go jako osobnika w locie. Analizę
wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki przedstawiono grupując
zaobserwowane gatunki do 6 kategorii, które ustalono na podstawie
podatności poszczególnych grup ptaków na kolizje. Podziału tego dokonano
w oparciu o kryteria klasyfikacji krajowych gatunków zamieszczonych w
projekcie „Wytycznych…” (Chylarecki i in. 2011):
1. Szponiaste (Falconiformes)
2. Siewkowe (Charadriiformes)
3. Pozostałe w rozbiciu na podgrupy
a. Małe – masa do 120 g (drobne ptaki z rzędu wróblowych
Passeriformes)
b. Średnie1 – masa od 121 do 400 g (średnie Passeriformes)
c. Średnie2 – masa od 401 do 2000 g (duże Passeriformes i małe
non-Passeriformes)
d. Duże – masa od 2001 do 12000 g (głównie duże nonPasseriformes)
Taki podział umożliwia uzyskanie syntetycznego obrazu dla ptaków
uznanych za bardziej kolizyjne (szponiaste, siewkowe, gatunki o dużych
rozmiarach ciała) i przedstawienie wyników w sposób praktyczny (operowanie
danymi z małej próby lub wręcz dla pojedynczych obserwacji poszczególnych
17
gatunków nie daje reprezentatywnego obrazu użytkowania przestrzeni
powietrznej przez ptaki).
4. Wyniki
W
trakcie
rocznego
monitoringu
na
powierzchni
„Jasna
II”
zaobserwowano ponad 50 700 ptaków należących do 128 gatunków.
Przytaczana
liczebność
w
trudnym
do
określenia
stopniu
obejmuje
wielokrotne obserwacje tych samych osobników, użytkujących badany teren
przez dłuży czas (np. w okresie lęgowym czy zimowym).
Wśród wszystkich gatunków, 19 stanowiły ptaki wymienione w
Załączniku I Dyrektywy Ptasiej 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. były
to: czapla biała Egretta alba, bocian biały Ciconia ciconia, bocian czarny
Ciconia nigra, łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, kania ruda Milvus milvus,
bielik Haliaeetus albicilla, błotniak stawowy Circus aeruginosus, błotniak
zbożowy Circus cyaneus, błotniak łąkowy Circus pygargus, derkacz Crex
crex, żuraw Grus grus, siewka złota Pluvialis apricaria, łęczak Tringa glareola,
rybitwa rzeczna Sterna hirundo, dzięcioł zielonosiwy Picus canus, dzięcioł
czarny Dryocopus martius, lerka Lullula arborea, jarzębatka Sylvia nisoria i
gąsiorek Lanius collurio. Ponadto stwierdzono 3 gatunki: świstun Anas
penelope, rożeniec Anas acuta i kulik wielki Numenius arquata, wymienione w
Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001).
Sezonowe zróżnicowanie intensywności użytkowania przez ptaki
obszaru planowanej farmy, wyrażone liczbą gatunków stwierdzonych podczas
kontroli oraz liczbą osobników na godzinę obserwacji przedstawia rys. 4.
18
N os./1h
60
N gatunków
50
2000
40
1500
30
1000
20
500
Liczba gatunków
Liczba osobników na godzinę
2500
10
0
2012.01.21
2012.02.16
2012.03.08
2012.03.18
2012.03.24
2012.04.03
2012.04.11
2012.04.22
2012.04.27
2012.04.30
2012.05.05
2012.05.13
2012.05.22
2012.05.29
2012.06.06
2012.06.18
2012.06.30
2012.07.12
2012.07.22
2012.08.05
2012.08.19
2012.08.24
2012.08.30
2012.09.09
2012.09.26
2012.09.30
2012.10.12
2012.10.14
2012.10.16
2012.10.24
2012.10.30
2012.11.04
2012.11.13
2012.11.18
2012.12.01
2012.12.10
2013.01.05
2013.01.13
2013.01.29
0
Rys. 4. Sezonowe zmiany liczby gatunków i osobników ptaków na terenie
planowanej farmy wiatrowej „Jasna II”.
Ze względu na odmienną charakterystykę kontroli nocnych, ich
wyników nie uwzględniono na powyższym wykresie. Natężenie użytkowania
powierzchni „Jasna II” wahało się w bardzo szerokim zakresie w zależności
od pory roku. Najmniej intensywne było 13 stycznia 2013 r. i wyniosło 12,29
osobnika na godzinę obserwacji, a najwyższe 12 października 2012 r.–
2026,2 os./1h. Największą liczbę gatunków (49) w ciągu jednej obserwacji
stwierdzono 13.05.2012 r., najmniejszą (10) odnotowano zimą: w lutym 2012
r. oraz 5.01.2013 r.
Zmiany sezonowe nie oddają pełnego obrazu użytkowania terenu
przez
ptaki
na
obszarze
planowanej
inwestycji.
Okresy
migracyjne
charakteryzujące się większą liczbą obserwowanych osobników na godzinę,
dla większości stwierdzeń oznaczają przebywanie danego ptaka lub stada na
(lub nad) badanym obszarze w przedziale od kilku minut do kilku godzin. W
okresie dyspersji czas ten może się wydłużyć do kilku tygodni, natomiast w
trakcie lęgów i okresu zimowego może trwać jeszcze dłużej. Odmiennie
należy rozpatrywać zwłaszcza okres lęgowy, który na tle zmienności rocznej
przy
dużej
różnorodności
gatunkowej,
cechuje
się
małą
liczbą
obserwowanych osobników na godzinę. W praktyce ta ostatnia wartość nie
oddaje rzeczywistego wykorzystania terenu przez pojedynczego ptaka w tym
okresie fenologicznym. Dzieje się tak z uwagi na wielokrotne pokonywanie
przez dorosłego osobnika tras w celu wylotów na żerowiska i przylotów z
19
pokarmem dla piskląt, dlatego ekspozycja na ryzyko kolizji z infrastrukturą
planowanej farmy wiatrowej dla konkretnego ptaka lęgowego wzrasta. Skutki
potencjalnej śmiertelności również są wyższe w tym okresie. Utrata jednego z
rodziców skutkuje zazwyczaj niższym sukcesem lęgowym lub całkowitą utratą
lęgu, co może oznaczać, że wpływ na liczebność populacji jest wyższy, niż
bezpośrednia śmiertelność związana z istnieniem farmy wiatrowej. Pod tym
względem
szczególnie
wrażliwą
grupę
stanową
ptaki
szponiaste
Falconiformes.
Sposób użytkowania przez ptaki terenów objętych monitoringiem
zmienia się w ciągu roku w zależności od fazy cyklu w jakim się znajdują.
Implikacją tego stanu są nieco odmienne potencjalne zagrożenia dla ptaków.
Dla populacji lęgowych jest to utrata miejsc gniazdowania i żerowania, i w
konsekwencji spadek liczebności. W przypadku ptaków migrujących mogą to
być utracone miejsca odpoczynku i żerowania, a dla wszystkich osobników w
locie - ryzyko kolizji z infrastrukturą parku wiatrowego. W dalszej części
rozdziału przedstawiono wyniki w układzie fenologicznym i przeanalizowano
je pod kątem specyfiki danego okresu.
4.1 Okres migracji wiosennej
Kontrole w okresie migracji wiosennej na powierzchni „Jasna II”
wykazały
obecność
85
gatunków
ptaków.
Dziewięć
spośród
nich
wymienionych zostało w Załączniku I „Dyrektywy Ptasiej” WE lub „Polskiej
czerwonej księdze zwierząt”. Były to: bocian biały Ciconia ciconia, łabędź
krzykliwy Cygnus cygnus, świstun Anas penelope, rożeniec Anas acuta, kania
ruda Milvus milvus, błotniak stawowy Circus aeruginosus, żuraw Grus grus,
dzięcioł czarny Dryocopus martius oraz lerka Lullula arborea. Pełną listę
gatunków wraz z maksymalną liczebnością stwierdzoną podczas jednej
kontroli, sumą dla okresu migracji wiosennej oraz statusem ochronnym
przedstawia tabela 2.
20
Tabela 2. Lista gatunków stwierdzonych na powierzchni „Jasna II” i ich
liczebność odnotowana w okresie migracji wiosennej wraz ze statusem
ochronnym: CH – całkowita ochrona gatunkowa, (CH) – ochrona częściowa,
Ł – łowny z okresem ochronnym, DP – gatunek z Załącznika I Dyrektywy
Ptasiej (2009/147/WE), CZ – gatunek wymieniony w Polskiej Czerwonej
Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001). Kolejność gatunków wg układu
systematycznego za: Tomiałojć i Stawarczyk (2003). Nazwy łacińskie zgodne
z listą gatunków Komisji Faunistycznej (<www.komisjafaunistyczna.pl>)
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
Nazwa polska
Kormoran czarny
Czapla siwa
Bocian biały
Łabędź niemy
Łabędź krzykliwy
Gęś zbożowa
Gęś białoczelna
Gęś gęgawa
Gęsi sp.
Świstun
Cyraneczka
Krzyżówka
Rożeniec
Płaskonos
Kania ruda
Błotniak stawowy
Krogulec
Myszołów
Kuropatwa
Przepiórka
Bażant
Łyska
Żuraw
Sieweczka rzeczna
Czajka
Słonka
Krwawodziób
Samotnik
Brodziec piskliwy
Śmieszka
Mewa siwa
Gołąb domowy
Siniak
Grzywacz
Pójdźka
Dzięcioł zielony
Dzięcioł czarny
Dzięcioł duży
Lerka
Skowronek
Dymówka
Oknówka
Nazwa naukowa
Phalacrocorax carbo
Ardea cinerea
C. ciconia
Cygnus olor
Cygnus cygnus
Anser fabalis
Anser albifrons
A. anser
Anser sp.
Anas penelope
Anas crecca
Anas platyrhynchos
Anas acuta
Anas clypeata
Milvus milvus
Circus aeruginosus
Accipiter nisus
B. buteo
P. perdix
C. coturnix
Phasianus colchicus
Fulica atra
G. grus
Charadrius dubius
V. vanellus
Scolopax rusticola
Tringa totanus
Tringa ochropus
Actitis hypoleucos
Chroicocephalus ridibundus
Larus canus
Columba livia
Columba oenas
Columba palumbus
Athene noctua
Picus viridis
Dryocopus martius
Dendrocopos major
Lullula arborea
Alauda arvensis
Hirundo rustica
Delichon urbicum
21
Status
Maks. Suma
ochronny
(CH)
15
15
(CH)
3
5
CH, DP
5
13
CH
30
59
CH, DP
3
3
Ł
243
354
Ł
76
82
Ł
12
21
1219 2573
CH, CZ
25
50
Ł
21
34
Ł
333
431
CH, CZ
10
10
CH
6
6
CH, DP, CZ
2
2
CH, DP
8
19
CH
2
4
CH
4
14
Ł
2
5
CH
1
1
Ł
4
11
CH
2
2
CH, DP
43
121
CH
2
2
CH
908
959
Ł
1
1
CH
2
3
CH
2
2
CH
1
1
CH
477
655
CH
24
26
CH
18
19
CH
4
4
Ł
38
87
CH
1
1
CH
1
1
CH, DP
2
4
CH
2
4
CH, DP
1
2
CH
74
317
CH
7
10
CH
15
15
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
Świergotek drzewny
Świergotek łąkowy
Pliszka żółta
Pliszka siwa
Strzyżyk
Rudzik
Kopciuszek
Pokląskwa
Kos
Kwiczoł
Drozd śpiewak
Droździk
Paszkot
Łozówka
Piegża
Cierniówka
Kapturka
Świstunka leśna
Pierwiosnek
Piecuszek
Raniuszek
Sikora uboga
Modraszka
Bogatka
Kowalik
Srokosz
Sójka
Sroka
Wrona
Kruk
Szpak
Wróbel
Mazurek
Zięba
Jer
Dzwoniec
Szczygieł
Czyż
Makolągwa
Gil
Grubodziób
Trznadel
Potrzos
Potrzeszcz
Wróblowe
Anthus trivialis
Anthus pratensis
Motacilla flava
Motacilla alba
T. troglodytes
Erithacus rubecula
Phoenicurus ochruros
Saxicola rubetra
Turdus merula
Turdus pilaris
Turdus philomelos
Turdus iliacus
Turdus viscivorus
Acrocephalus palustris
Sylvia curruca
Sylvia communis
Sylvia atricapilla
Phylloscopus sibilatrix
Phylloscopus collybita
Phylloscopus trochilus
Aegithalos caudatus
Poecile palustris
Cyanistes caeruleus
Parus major
Sitta europaea
Lanius excubitor
Garrulus glandarius
P. pica
Corvus cornix
Corvus corax
Sturnus vulgaris
Passer domesticus
Passer montanus
Fringilla coelebs
Fringilla montifringilla
Carduelis chloris
C.carduelis
Carduelis spinus
Carduelis cannabina
P. pyrrhula
C. coccothraustes
Emberiza citrinella
Emberiza schoeniclus
Emberiza calandra
Passeriformes
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
(CH)
(CH)
(CH)
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
-
1
34
3
3
2
6
2
5
9
598
9
1
1
1
6
3
19
1
6
7
3
3
3
12
3
1
31
9
7
17
476
39
3
807
14
3
13
2
2
4
4
12
3
1
5
1
37
6
10
2
14
3
5
33
793
31
1
1
1
11
3
30
1
13
14
3
5
9
29
6
1
44
35
19
43
685
78
5
2430
14
11
34
2
4
4
5
70
3
1
5
W okresie wiosennym odnotowano 6911 ptaków w trakcie lotu. Ponad
połowa (~52%) przemieszczała się na niskim pułapie, około 36% w zakresie
pracy śmigła działającej elektrowni i 12% na pułapie wysokim (rys.5). Pośród
obserwowanych ptaków 3154 osobniki wykazywały kierunkowość przelotu, a
22
ponad 39% z nich leciało w kierunku północno wschodnim. Dokładny rozkład
obserwowanych kierunków przelotu ptaków przedstawiono na rysunku 5.
N
1500
NW
NE
1000
500
W
0
E
SW
SE
S
Rys. 5. Kierunki migracji wiosennej ptaków i udział procentowy przelotów na
poszczególnych pułapach nad powierzchnią planowanej farmy wiatrowej
„Jasna II”.
Ważniejsze miejsca obserwacji stad w okresie migracji wiosennej
zaznaczono na rysunku 6. Były to wiosenne rozlewiska, które stanowiły
miejsca odpoczynku i żerowania dla przedstawicieli rzędów blaszkodziobych
Anseriformes oraz siewkowych Charadriiformes. Sucha wiosna 2012 i
efektywny drenaż spowodowały, że woda w tych rozlewiskach utrzymywała
się tylko przez kilka tygodni i szybko przestały być atrakcyjne dla ptaków
wodno-błotnych.
4.2. Okres lęgowy
Podczas 9 kontroli w okresie lęgowym na powierzchni „Jasna II” i w jej
bezpośrednim sąsiedztwie stwierdzono łącznie obecność 76 gatunków
ptaków. W tym okresie obserwowano następujące gatunki wymienione w
Załączniku I Dyrektywy ptasiej WE: bocian czarny Ciconia nigra, bocian biały
Ciconia
ciconia,
bielik
Haliaeetus
albicilla,
błotniak
stawowy
Circus
aeruginosus, błotniak łąkowy Circus pygargus, derkacz Crex crex, żuraw Grus
grus, rybitwa rzeczna Sterna hirundo, dzięcioł czarny Dryocopus martius,
jarzębatka Sylvia nisoria i gąsiorek Lanius collurio. 68 gatunków uznano za
lęgowe w obrębie planowanego zespołu elektrowni wiatrowych lub w pobliżu.
Zestawienie wszystkich obserwowanych gatunków w okresie lęgowym
wraz z liczbą par oraz statusem ochronnym znajduje się w tabeli 3.
23
Tabela 3. Lista gatunków stwierdzonych na powierzchni „Jasna II” w
okresie lęgowym wraz ze statusem ochronnym, maksymalna liczba
obserwowana w czasie jednej kontroli oraz sumą dla okresu lęgowego.
W kolumnie „Status lokalny zastosowano skróty: L – gatunek lęgowy na
powierzchni , LO – lęgowy w sąsiedztwie powierzchni, pojawiający się na niej,
Z – zlatujący, nie gniazdujący w okolicy, obserwowany na powierzchni.
Pozostałe oznaczenia jak w tabeli 2.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Perkozek
Kormoran czarny
Czapla siwa
Bocian czarny
Bocian biały
Łabędź niemy
Krzyżówka
Bielik
Błotniak stawowy
Błotniak łąkowy
Myszołów
Kobuz
Kuropatwa
Przepiórka
Bażant
Derkacz
Kokoszka
Łyska
Żuraw
Czajka
Śmieszka
Status
Status
Suma
ochronny lokalny
L
Tachybaptus ruficollis
CH
2
Z
Phalacrocorax carbo
(CH)
8
Z
Ardea cinerea
(CH)
13
Z
Ciconia nigra
CH, DP
1
L
C. ciconia
CH, DP
22
L
Cygnus olor
CH
5
L
Anas platyrhynchos
Ł
18
LO
Haliaeetus albicilla
CH, DP, CZ
6
L
Circus aeruginosus
CH, DP
19
Z
Circus pygargus
CH, DP
1
L
B. buteo
CH
17
Z
Falco subbuteo
CH
1
L
P. perdix
Ł
11
L
Coturnix coturnix
CH
4
L
Phasianus colchicus
Ł
9
L
C. crex
CH, DP
1
L
Gallinula chloropus
CH
6
L
Fulica atra
CH
1
L
G. grus
CH, DP
64
L
V. vanellus
CH
24
Z
Chroicocephalus ridibundus CH
301
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
Rybitwa rzeczna
2
Gołąb miejski
Siniak
Grzywacz
Sierpówka
Turkawka
Gołebiowate
Kukułka
Jerzyk
Dzięcioł czarny
Dzięcioł duży
Skowronek
Dymówka
Oknówka
Pliszka żółta
Pliszka siwa
Słowik szary
Sterna hirundo
Columba livia
Columba oenas
Columba palumbus
Streptopelia decaocto
Streptopelia turtur
Columbidae
Cuculus canorus
A. apus
Dryocopus martius
Dendrocopos major
Alauda arvensis
Hirundo rustica
Delichon urbicum
Motacilla flava
Motacilla alba
Luscinia luscinia
Lp.
2
Nazwa polska
Nazwa naukowa
CH, DP
CH
CH
Ł
CH
CH
CH
CH
CH, DP
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
Z
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
4
11
6
41
6
7
10
28
12
2
7
248
122
81
15
7
25
Maks.
2
5
5
1
5
4
6
3
8
1
4
1
6
2
4
1
5
1
26
10
154
2
8
3
9
3
3
10
6
5
1
2
48
27
27
3
3
8
Gołębie domowe hodowane są w Monasterzysku Wlk. i Cieszymowie Wlk. W dalszych
ocenach nie zaliczano ich do dziko żyjących gatunków lęgowych.
24
39
40
41
42
43
44
45
Kopciuszek
Pokląskwa
Kos
Kwiczoł
Drozd śpiewak
Świerszczak
Brzęczka
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
Rokitniczka
Łozówka
Trzcinniczek
Trzciniak
Zaganiacz
Jarzębatka
Piegża
Cierniówka
Gajówka
Kapturka
Pierwiosnek
Piecuszek
Modraszka
Bogatka
Wilga
Gąsiorek
Sójka
Sroka
Wrona
Kruk
Szpak
Wróbel
Mazurek
Zięba
Kulczyk
Dzwoniec
Szczygieł
Makolągwa
Dziwonia
Trznadel
Potrzos
Potrzeszcz
Saxicola rubetra
Turdus merula
Turdus pilaris
Turdus philomelos
Locustella naevia
Locustella luscinioides
Acrocephalus
schoenobaenus
Acrocephalus scirpaceus
Acrocephalus arundinaceus
Hippolais icterina
Sylvia nisoria
Sylvia curruca
Sylvia communis
Sylvia borin
Sylvia atricapilla
Cyanistes caeruleus
Parus major
O. oriolus
Lanius collurio
Garrulus glandarius
P. pica
Corvus cornix
Corvus corax
Sturnus vulgaris
Passer domesticus
Passer montanus
Fringilla coelebs
S. serinus
Carduelis chloris
C. carduelis
Carduelis cannabina
Carpodacus erythrinus
Emberiza citrinella
Emberiza calandra
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
L
L
L
L
L
L
L
1
17
33
2
7
2
3
1
7
8
1
3
2
1
CH
CH
CH
CH
CH
CH, DP
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH, DP
CH
(CH)
(CH)
(CH)
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
Z
L
L
L
4
38
6
5
6
3
8
87
2
45
9
1
3
12
13
24
1
9
4
19
171
108
6
42
7
28
33
22
1
77
10
3
3
12
3
2
3
1
5
18
1
13
4
1
1
3
5
8
1
2
3
6
52
38
2
10
6
13
15
10
1
13
4
2
W okresie lęgowym większość ptaków dokonywała tylko lokalnych
przelotów, zazwyczaj na niskim pułapie. Na wyższych wysokościach, w tym
często
w
strefie
ruchu
łopat
planowanych
elektrowni
wiatrowych,
przemieszczały się często śmieszki i śpiewające skowronki. W przypadku
śmieszek większość tych przelotów odbywała się w kierunku pd.-zachód –
pn.-wschód.
25
Lista ptaków lęgowych na terenie objętym monitoringiem jest dość
długa, ale z otwartymi siedliskami pól uprawnych, a więc z miejscami gdzie
zlokalizowane mają być elektrownie wiatrowe, związane są nieliczne:
skowronek, pliszka żółta, łozówka, pokląskwa, derkacz, przepiórka i
kuropatwa.
Dla
gatunków
stwierdzonych
na
powierzchni
„Jasna
II”
agrocenozy stanowią teren, w którym poszukują pokarmu lub przemieszczają
się między płatami preferowanych siedlisk. Dla zachowania różnorodności
awifauny
decydujące
znaczenie
ma
urozmaicenie,
mozaika
siedlisk,
obecność wśród pól zadrzewień śródpolnych, miedz, nieużytków, rowów i
zbiorników wodnych. Dla powierzchni „Jasna II” istotnym czynnikiem
wzbogacającym listę gatunków ptaków jest również obecność obszarów
zabudowanych
i
siedlisk
po
opuszczonych
gospodarstwach.
Wiele
stwierdzonych podczas monitoringu gatunków, zwłaszcza ptaków wróblowych
Passeriformes, związanych jest z kępami krzaków i drzew, które na badanej
powierzchni rosną często wzdłuż istniejących i dawnych dróg, oraz w
miejscach, które z różnych względów nie nadają się do uprawy (np. jary czy
obszary podmokłe). Z ptaków drapieżnych (szponiastych – Falconiformes)
regularnie, choć niezbyt licznie, obserwowano myszołowy, błotniaki stawowe i
bieliki. Dwa ostatnie z tych gatunków należą do ptaków wymienionych w
Załączniku I Dyrektywy Ptasiej WE. Stanowiska lęgowe gatunków cennych
lub gniazdujących kolonijnie przedstawiono na rysunku 6.
26
27
Rys. 6. Stanowiska lęgowe gatunków o szczególnym statusie ochronnym,
kolonii lęgowych kwiczołów oraz obserwowane trasy lotów ptaków
szponiastych o wyższym statusie ochronnym. Granatowym kolorem z
czerwoną obwódką zaznaczono wiosenne rozlewiska będące miejscem
koncentracji kaczek i ptaków siewkowych w okresie migracji.
Na powierzchni objętej monitoringiem gniazdowały 2 pary bociana
białego: w Monasterzysku Wielkim i w Cieszymowie Wielkim. W sąsiedztwie,
zajęte gniazda bocianów znajdowały się w Linkach, Tywęzach, Starej Wsi i
Blunakach. Tabela 4 przedstawia dane na temat efektywności rozrodu
bocianów w okolicy. Była ona w 2012 r. wyższa niż w 2011 r.
Tabela 4. Sukces lęgowy bocianów białych na obszarze badań i w
okolicy w latach 2011-12. Wartości z 2011 r. za Goc i Kosmalski (2012).
Lokalizacja gniazda
Liczba podlotów
2011
2012
Monasterzysko Wlk.
1
2
Cieszymowo Wlk.
1
2
Linki
3
3
Tywęzy
0
3
Stara Wieś
0
3
Blunaki
2
2
Średni sukces lęgowy bociana w okolicy powierzchni Jasna II w
sezonie 2011 wyniósł 1,17 piskląt na parę (SD=1,17), natomiast w sezonie
2012 - 2,5 piskląt na parę (SD=0,55). Dane z lat 2001-2012 oceniające
sukces lęgowy bociana białego dla całego obszaru kraju, pochodzące z
programu Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków, wahały się w przedziale
1,92-2,31 średniej liczby piskląt na parę, a wynik w roku 2012 wynosił 2,03
(http://monitoringptakow.gios.gov.pl/app/trendy).
Różnice
w
sukcesie
lęgowym bocianów w okolicy powierzchni Jasna II prawdopodobnie wynikają
z różnych terminów rozpoczęcia lęgów. Opóźniona migracja wiosenna tego
gatunku w sezonie 2011 skutkowała sporą liczbą gniazd bocianów
niezajętych przez długi okres czasu, co mogło się przełożyć na niższy sukces
lęgowy. W przypadku gniazda w Starej Wsi przyczyną niepowodzenia
lęgowego w 2011 r. była śmierć jednego z dorosłych ptaków. Wyniki
28
uzyskane w obu sezonach nie mieszczą się w zakresie przeciętnych wartości
w skali kraju, ale nie można z tego wyciągać żadnych wniosków, gdyż próba
jest za mała do reprezentatywnych porównań.
Na terenie „Jasna II” powierzchnie użytków (i nieużytków) zielonych są
niewielkie, a pola intensywnie użytkowane i w sezonie 2011 zajęte w dużym
stopniu przez wysokie uprawy (rzepak, kukurydzę, pszenicę), które nie
stanowią odpowiednich żerowisk dla bocianów. Wydaje się, że znaczna część
pokarmu bocianów pochodziła spoza obszaru objętego monitoringiem, stąd
rzadko obserwowano żerujące ptaki, a częściej przelatujące, zazwyczaj na
niskiej lub średniej wysokości (tab. 10).
Program
Monitoringu
Pospolitych
Ptaków
Lęgowych
(MPPL)
prowadzony jest w Polsce od 13 lat. Umożliwia oszacowanie dwóch
wskaźnikowych parametrów: wskaźnika zmian liczebności populacji oraz
rozpowszechnienia gatunku. Wskaźnik zmian liczebności pokazuje stosunek
liczebności gatunku w danym roku, względem jego liczebności w roku
bazowym, którym jest rok 2000. Zatem indeks liczebności większy od 1,0
oznacza, iż jego liczebność gatunku była wyższa niż w 2000 r. Taki indeks,
liczony względem jednego roku, jest wskaźnikiem o bardzo ograniczonej
przydatności, więc w raportach programu określane są także wieloletnie
trendy liczebności na podstawie wszystkich lat prowadzenia monitoringu.
Wskaźnik rozpowszechnienia w kraju oznacza frekwencję (%) powierzchni
próbnych, na których stwierdzono dany gatunek w programie MPPL w danym
roku. Wyniki liczeń w standardzie metodycznym MPPL na powierzchni „Jasna
II” porównano z wartościami wymienionych wyżej wskaźników uzyskanymi dla
wszystkich powierzchni próbnych objętych programem, z wyłączeniem
kwadratów próbnych zlokalizowanych na terenach obszarów specjalnej
ochrony ptaków (OSOP) sieci Natura 2000 . W przypadku braku danych,
podano wyniki dla całego kraju z uwzględnieniem kwadratów na terenach
OSOP. Wyniki uzyskane przy zastosowaniu metodyki MPPL na powierzchni
„Jasna II” przedstawiono w tabeli 5.
29
Tabela 5. Lista gatunków stwierdzonych podczas kontroli w standardzie
MPPL na tle rozpowszechnienia w kraju w 2012 r. z wyłączeniem
terenów OSOP Natura 2000, oraz wskaźnik liczebności populacji w
Polsce w odniesieniu do roku 2000 (opracowanie własne na podstawie
baz
danych
Monitoringu
Ptaków
dostępnych
http://monitoringptakow.gios.gov.pl/app/trendy).
Oznaczenia
statusu
ochronnego jak w tabeli 2.
Lp.
Nazwa polska
1
2
3
Czapla siwa
Kuropatwa
Żuraw
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Śmieszka
Grzywacz
Kukułka
Dzięcioł duży
Skowronek
Pliszka żółta
Słowik szary
Pokląskwa
Kos
Świerszczak
Łozówka
Piegża
Cierniówka
Kapturka
Pierwiosnek
Bogatka
Gąsiorek
Sroka
Szpak
Zięba
Trznadel
Nazwa naukowa
Ardea cinerea
Perdix perdix
Grus grus
Chroicocephalus
ridibundus
Columba palumbus
Cuculus canorus
Dendrocopos major
Alauda arvensis
Motacilla flava
Luscinia luscinia
Saxicola rubetra
Turdus merula
Locustella naevia
Sylvia curruca
Sylvia communis
Sylvia atricapilla
Parus major
Lanius collurio
Pica pica
Sturnus vulgaris
Fringilla coelebs
Emberiza citrinella
Status
ochronny
(CH)
Ł
CH, DP
CH
Ł
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH, DP
(CH)
CH
CH
CH
Rozpowszechnienie
0,17
0,08
0,33
0,24*
0,87
0,65
0,56
0,85
0,51
0,24
0,44
0,82
0,13
0,31
0,40
0,66
0,81
0,64
0,89
0,46
0,49
0,87
0,90
0,84
Wskaźnik
0,68
0,63*
4,28
1,53*
1,42
0,90
1,18
1,02
0,70
0,63
0,66
1,03
1,13
1,13
0,80
0,85
1,33
3,65
1,11
0,99
1,39
1,46
0,86
0,81
- dane dla obszaru całego kraju z OSOP włącznie
Kolorami oznaczono zakresy wartości wskaźnika zmian liczebności:
wzrost >=30%
wzrost 10-30%
+/-10%
spadek 10-30%
spadek >=30%
Na powierzchni monitorowanej w standardzie MPPL stwierdzono
łącznie podczas 2 kontroli obecność 24 gatunków, z czego 2 wymienione w
Załączniku I „Dyrektywy Ptasiej”: gąsiorek, którego populacja utrzymywała się
w ciągu ostatnich 13 lat na stabilnym poziomie i żuraw, u którego obserwuje
się wyraźny (ponad czterokrotny) wzrost liczebności. Na monitorowanym
obszarze odnotowano 5 gatunków, których spadek liczebności populacji w
30
ciągu ostatnich 13 lat wyniósł co najmniej 30%: czapla siwa, kuropatwa,
pliszka żółta, słowik szary oraz pokląskwa.
Przeciętnie rocznie w Polsce na jednej powierzchni w programie MPPL
notuje się 34-35 gatunków ptaków, a więc kwadrat próbny (1x1km) w obrębie
powierzchni „Jasna II” lokuje się wyraźnie poniżej średniej krajowej.
Wszystkie stwierdzone tu gatunki mają wskaźnik rozpowszechnienia >10%, a
więc zaliczane są do pospolitych w skali Polski (Chylarecki i Jawińska 2007).
W kontekście uzyskanych wyników należy uznać, że lęgowa różnorodność
awifauny, oceniona wg metodyki MPPL jest poniżej krajowej przeciętnej.
Wybrany kwadrat próbny nie jest z pewnością reprezentatywny dla całej
powierzchni „Jasna II”, bo nie obejmuje całego zakresu zróżnicowania
siedliskowego. Można jednak uznać, że te wskaźniki należycie oddają
ubóstwo awifauny intensywnie użytkowanych agrocenoz, a w takich właśnie
siedliskach lokalizowane będą elektrownie składające się na projektowany
park wiatrowy „Jasna II”.
4.3. Okres dyspersji polęgowej
W okresie dyspersji polęgowej na powierzchni Jasna II stwierdzono 65
gatunków ptaków, wśród których 7 zostało wymienionych w Załączniku I
Dyrektywy Ptasiej: bocian biały C. ciconia, kania ruda M. milvus, bielik
Haliaeetus albicilla, błotniak stawowy Circus aeruginosus, żuraw G. grus,
dzięcioł czarny Dryocopus martius oraz gąsiorek Lanius collurio. Listę
stwierdzonych taksonów przedstawiono tabeli 6.
Tabela 6. Skład awifauny stwierdzony na powierzchni ”Jasna II” w
okresie dyspersji polęgowej. Oznaczenia statusu ochronnego jak w tabeli 2.
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Nazwa polska
Kormoran czarny
Czapla siwa
Bocian biały
Łabędź niemy
Krzyżówka
Kania ruda
Bielik
Błotniak stawowy
Jastrząb
Krogulec
Myszołów
Nazwa naukowa
Phalacrocorax carbo
Ardea cinerea
Ciconia ciconia
Cygnus olor
Anas platyrhynchos
Milvus milvus
Circus aeruginosus
Accipiter gentilis
Accipiter nisus
Buteo buteo
31
Status
ochronny
(CH)
(CH)
CH, DP
CH
Ł
CH, DP, CZ
CH, DP, CZ
CH, DP
CH
CH
CH
Maks
50
1
2
7
2
1
1
3
1
1
8
Suma
68
1
4
9
2
3
2
8
2
1
24
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
Kuropatwa
Przepiórka
Bażant
Żuraw
Czajka
Śmieszka
Mewa siwa
Gołąb miejski
Siniak
Grzywacz
Gołąb
Sierpówka
Jerzyk
Dzięcioł czarny
Dzięcioł duży
Dzięciołek
Skowronek
Dymówka
Oknówka
Pliszka żółta
Pliszka siwa
Rudzik
Kopciuszek
Pokląskwa
Kos
Kwiczoł
Drozd śpiewak
Łozówka
Trzciniak
Piegża
Cierniówka
Kapturka
Piecuszek
Phylloscopus
Muchołówka szara
Sikora uboga
Czarnogłówka
Czubatka
Modraszka
Bogatka
Kowalik
Wilga
Gąsiorek
Sójka
Sroka
Wrona
Kruk
Szpak
Wróbel
Mazurek
Zięba
Perdix perdix
Coturnix coturnix
Phasianus colchicus
Grus grus
Vanellus vanellus
Larus canus
Columba livia
Columba oenas
Columba palumbus
Columba sp.
Apus apus
Dryocopus martius
Dendrocopos major
Dendrocopos minor
Alauda arvensis
Hirundo rustica
Delichon urbicum
Anthus pratensis
Motacilla flava
Motacilla alba
Erithacus rubecula
Saxicola rubetra
Turdus merula
Turdus pilaris
Turdus philomelos
Acrocephalus arundinaceus
Sylvia curruca
Sylvia communis
Sylvia atricapilla
Phylloscopus sp.
Muscicapa striata
Poecile palustris
Poecile montanus
Lophophanes cristatus
Cyanistes caeruleus
Parus major
Sitta europaea
Oriolus oriolus
Lanius collurio
Garrulus glandarius
Pica pica
Corvus cornix
Corvus corax
Sturnus vulgaris
Passer domesticus
Passer montanus
Fringilla coelebs
32
Ł
CH
Ł
CH, DP
CH
CH
CH
CH
CH
Ł
CH
CH
CH, DP
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH, DP
CH
(CH)
(CH)
(CH)
CH
CH
CH
CH
17
1
1
9
704
1
1
13
4
16
20
2
3
1
4
2
20
217
115
1
5
1
2
1
7
2
32
2
2
2
4
8
4
2
3
1
3
1
1
15
57
3
2
8
3
3
1
37
1453
61
2
12
26
1
2
32
789
1
1
21
7
33
39
4
3
3
6
2
41
359
184
1
8
2
3
1
11
5
32
3
4
2
4
17
7
2
5
1
3
1
1
38
99
4
2
23
6
5
1
110
2781
107
2
25
64
65
66
67
Carduelis chloris
Carduelis carduelis
Carduelis cannabina
Emberiza citrinella
Dzwoniec
Szczygieł
Makolągwa
Trznadel
CH
CH
CH
CH
53
82
6
17
90
164
11
24
W okresie letnim na terenie planowanej farmy wiatrowej większe
koncentracje obserwowano tylko w przypadku czajki i szpaka, gatunków u
których występuje wyraźnie zaznaczona wędrówka letnia, rozpoczynana
zaraz po zakończeniu lęgów. Stwierdzone liczebności gatunków w okresie
dyspersji polęgowej nie przekraczają wartości przeciętnych w skali kraju.
Na obszarze „Jasna II” nie obserwowano jesiennych zgrupowań
bocianów („sejmików”), ale takie stado liczące ok. 30 osobników widziano w
pobliżu, miedzy miejscowościami Tywęzy i Blunaki.
Reasumując, stwierdzone liczebności oraz skład gatunkowy w okresie
dyspersji polęgowej na powierzchni Jasna II nie przekraczają wartości
przeciętnych w skali kraju.
4.4. Okres migracji jesiennej
Podczas
12 kontroli terenowych
w okresie
migracji jesiennej
stwierdzono 76 gatunków ptaków, z czego 9 wymienionych w załączniku I
Dyrektywy Ptasiej: czapla biała Egretta alba, kania ruda M. milvus, bielik
Haliaeetus albicilla, błotniak stawowy Circus aeruginosus, błotniak zbożowy
Circus cyaneus, żuraw G. grus, siewka złota Pluvialis apricaria oraz dwa
gatunki dzięciołów - zielonosiwy Picus canus i czarny Dryocopus martius.
Ponadto stwierdzono kulika wielkiego Numenius arquata zaliczonego w
Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001) do gatunków o
wysokim
ryzyku
wyginięcia
(VU).
Listę
taksonów
stwierdzonych
na
powierzchni Jasna II zestawiono w tabeli 7.
Tabela 7. Skład awifauny stwierdzony na powierzchni „Jasna II” w
okresie migracji jesiennej. Oznaczenia statusu ochronnego jak w tabeli 2.
Lp.
1
2
3
4
Nazwa polska
Perkozek
Kormoran czarny
Czapla biała
Czapla siwa
Nazwa naukowa
Phalacrocorax carbo
Egretta alba
Ardea cinerea
33
Status
ochronny
CH
(CH)
CH, DP
(CH)
Maks
5
25
1
2
Suma
5
42
1
2
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
Łabędź niemy
Gęś zbożowa
Gęś białoczelna
Gęsi sp.
Krzyżówka
Kania ruda
Bielik
Błotniak stawowy
Błotniak zbożowy
Jastrząb
Krogulec
Myszołów
Myszołów włochaty
Kuropatwa
Bażant
Wodnik
Żuraw
Siewka złota
Czajka
Kulik wielki
Śmieszka
Mewa siwa
Gołąb miejski
Siniak
Grzywacz
Gołąb
Dzięcioł zielonosiwy
Dzięcioł czarny
Dzięcioł duży
Dzięciołek
Skowronek
Jaskółka dymówka
Jaskółka oknówka
Świergotek drzewny
Pliszka siwa
Strzyżyk
Rudzik
Pleszka
Białorzytka
Kos
Kwiczoł
Drozd śpiewak
Paszkot
Drozd
Kapturka
Pierwiosnek
Piecuszek
Phylloscopus
Mysikrólik
Raniuszek
Sikora uboga
Cygnus olor
Anser fabalis
Anser albifrons
Anser sp.
Anas platyrhynchos
Milvus milvus
Circus aeruginosus
Circus cyaneus
Accipiter gentilis
Accipiter nisus
Buteo buteo
Buteo lagopus
Perdix perdix
Phasianus colchicus
Rallus aquaticus
Grus grus
Pluvialis apricaria
Vanellus vanellus
Numenius arquata
Larus canus
Columba livia
Columba oenas
Columba palumbus
Columba sp.
Picus canus
Dryocopus martius
Dendrocopos major
Dendrocopos minor
Alauda arvensis
Hirundo rustica
Delichon urbicum
Anthus trivialis
Anthus pratensis
Motacilla alba
Troglodytes troglodytes
Erithacus rubecula
Phoenicurus phoenicurus
Oenanthe oenanthe
Turdus merula
Turdus pilaris
Turdus philomelos
Turdus viscivorus
Turdus sp.
Sylvia atricapilla
Phylloscopus sp.
Regulus regulus
Aegithalos caudatus
Poecile palustris
34
CH
Ł
Ł
Ł
CH, DP, CZ
CH, DP, CZ
CH, DP
CH, DP, CZ
CH
CH
CH
CH
Ł
Ł
CH
CH, DP
CH, DP, CZ
CH
CH, CZ
CH
CH
CH
CH
Ł
CH, DP
CH, DP
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
2
601
65
2082
6
3
5
2
1
1
8
16
3
15
1
2
409
37
395
5
10
13
59
1
950
140
1
1
2
1
179
381
21
2
12
16
1
3
2
1
9
470
4
1
7
1
2
1
1
44
12
4
2
610
65
2084
6
6
10
5
1
1
26
85
8
15
3
2
781
100
593
5
17
13
72
1
1546
140
1
1
7
2
535
622
41
2
19
19
1
5
4
1
21
830
5
4
12
1
2
1
1
47
13
4
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
Czarnogłówka
Modraszka
Bogatka
Kowalik
Sójka
Sroka
Kawka
Gawron
Wrona
Kruk
Szpak
Wróbel
Mazurek
Zięba
Jer
Dzwoniec
Szczygieł
Czyż
Makolągwa
Gil
Śnieguła
Trznadel
Potrzos
Potrzeszcz
Poecile montanus
Cyanistes caeruleus
Parus major
Sitta europaea
Garrulus glandarius
Pica pica
Corvus monedula
Corvus frugilegus
Corvus cornix
Corvus corax
Sturnus vulgaris
Passer domesticus
Passer montanus
Fringilla coelebs
Carduelis chloris
Carduelis carduelis
Carduelis spinus
Carduelis cannabina
Pyrrhula pyrrhula
Plectrophenax nivalis
Emberiza citrinella
Emberiza calandra
CH
CH
CH
CH
CH
(CH)
CH
(CH)
(CH)
(CH)
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
1
81
162
1
66
5
2
50
38
26
5438
54
20
3973
15
115
40
7
35
11
2
42
8
25
1
193
424
1
139
20
3
66
87
152
10510
59
33
11658
25
204
121
7
38
16
2
158
9
25
Wyraźny wzrost liczebności związany z wędrówką odnotowano w
przypadku gęsi, żurawia, czajki, gołębi (głównie grzywacza), skowronka,
dymówki, kwiczoła, bogatki, sójki,
szpaka i zięby. Niezbyt intensywny ale
wyraźny był przelot krogulca. Pojawiły się także gatunki nie notowane w
innych okresach, np. mysikrólik, siewka złota, gawron, śnieguła.
Ponad 30 % ptaków obserwowanych w locie poruszało się na średnim,
potencjalnie niebezpiecznym pułapie. Większość przelotów odbywała się w
typowym dla jesiennej wędrówki kierunku południowo-zachodnim. Rozkład
pionowy (pułapy) i poziomy (kierunki) przelotów przedstawiono na rys. 7.
35
N
15000
NW
NE
10000
5000
W
0
E
SW
SE
S
Rys. 7. Udział przelotów na poszczególnych pułapach oraz kierunki migracji
jesiennej ptaków nad powierzchnią „Jasna II”.
W okresie migracji jesiennej obserwowano żerujące na polach stada
kwiczołów, gawronów oraz zięb. Charakter tych obserwacji nie wskazywał na
przywiązanie do miejsca i był związany z aktualnym stanem upraw na
badanej powierzchni.
Uwagę zwraca dość znaczna liczba (8) gatunków ptaków szponiastych
Falconiformes, z których 4 występują w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej.
Łącznie w okresie wędrówki jesiennej obserwowano 142 osobniki należące
do tego rzędu. Najwięcej stwierdzono myszołowów (85) oraz krogulców (26),
których przelot był niezbyt intensywny ale wyraźny, natomiast gatunków
cennych w okresie migracji stwierdzono łącznie 22, z czego w granicach
monitorowanej powierzchni największy udział obserwacji (10) stanowił bielik.
Miejsca, w których w okresie polęgowym (latem i podczas wędrówki jesiennej)
obserwowano przeloty kierunkowe oraz krążące w powietrzu ptaki z gatunków
objętych strefową ochroną miejsc gniazdowania (bielik i kania ruda),
zaznaczono na mapie (Rys.8).
36
Rys. 8 Obserwacje przelotów gatunków cennych na monitorowanym obszarze
Jasna II w okresie polęgowym (dyspersja + migracja jesienna).
37
Uzyskane wyniki dotyczące liczby gatunków oraz intensywności
przelotu jesiennego nie przekraczają przeciętnych wartości w skali regionu
Polski północnej.
4.5. Okres zimowy
W okresie zimowym różnorodność gatunkowa i liczebności ptaków były
niskie. Ogółem obserwowano 22 gatunki ptaków, a z gatunków cennych
odnotowano
jednorazowe
obserwacje
bielika
i
dzięcioła
czarnego.
Maksymalne liczebności, oraz sumę wszystkich obserwacji danego gatunku w
czasie zimowych kontroli, przedstawiono w tabeli 8.
Tabela 8. Skład awifauny stwierdzony na powierzchni „Jasna II” w
okresie zimowym. Oznaczenia statusu ochronnego jak w tabeli 2.
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Nazwa polska
Bielik
Myszołów
Sierpówka
Dzięcioł czarny
Dzięcioł duży
Dzięciołek
Kos
Kwiczoł
Paszkot
Sikora uboga
Modraszka
Bogatka
Sójka
Sroka
Wrona
Kruk
Wróbel
Mazurek
Szczygieł
Gil
Grubodziób
Trznadel
Najliczniej
Nazwa naukowa
Buteo buteo
Dryocopus martius
Dendrocopos major
Dendrocopos minor
Turdus merula
Turdus pilaris
Turdus viscivorus
Poecile palustris
Cyanistes caeruleus
Parus major
Garrulus glandarius
Pica pica
Corvus cornix
Corvus corax
Passer domesticus
Passer montanus
Carduelis carduelis
Pyrrhula pyrrhula
Coccothraustes coccothraustes
Emberiza citrinella
obserwowanym
gatunkiem
Status
ochronny
CH, DP, CZ
CH
CH
CH, DP
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
(CH)
(CH)
(CH)
CH
CH
CH
CH
CH
CH
był
Maks
1
6
1
1
1
1
1
27
2
2
5
11
10
5
28
23
28
2
24
12
2
135
trznadel,
Suma
1
13
2
1
1
2
3
29
2
2
9
31
18
13
41
40
80
2
24
37
3
205
którego
maksymalna liczebność stwierdzona w ciągu jednego dnia wynosiła około 130
osobników. Pozostałe liczebności stwierdzonych gatunków były niewysokie i
nie przekraczały 30 osobników obserwowanych w jednym dniu. Uzyskane
38
wyniki świadczą o przeciętnym w skali kraju znaczeniu obszaru „Jasna II” dla
ptaków w okresie zimowym.
5. Ocena potencjalnego wpływu na ptaki
Jednym
z
zasadniczych
czynników
wpływających
na
prawdopodobieństwo zderzenia ptaków z infrastrukturą farmy wiatrowej jest
natężenie
ich
ruchu nad
terenem
inwestycji.
Dla
lecących
ptaków
niebezpieczne jest zderzenie z każdym twardym i masywnym obiektem,
jednak w przypadku elektrowni wiatrowej największe ryzyko kolizji występuje
w promieniu działania śmigła z uwagi na możliwą dużą prędkość liniową,
zwłaszcza końcowych jego odcinków. Ptaki przesiadujące na ziemi lub
drzewach itp. nie są narażone na ryzyko kolizji, jednak obserwacje
odpoczywających osobników nie oznaczają całkowitego braku zagrożenia, a
jedynie zapis ich sposobu użytkowania przestrzeni w trakcie kontroli. Szansa
na obserwację w locie zależy od gatunku ptaka: jest większe dla tych, które
spędzają w powietrzu dużą część życia (np. jerzyki czy jaskółki), małe dla
zrywających się niechętnie i pokonujących niewielkie odległości na małych
wysokościach (np. kuraki, chruściele). Wskazanie istotnych czynników ryzyka
jest stosunkowo łatwe, ale ich zmierzenie trudne, a w przypadku niektórych z
nich – niemożliwe. W związku z tym trudne jest także określenie
prawdopodobieństwa kolizji.
W dalszej części rozpatrzono oddzielnie występowanie ptaków na
terenie planowanego zespołu elektrowni (5.1) i wykorzystanie przez nie
przestrzeni powietrznej (5.2).
5.1. Wykorzystanie terenu przez ptaki
Dane dotyczące frekwencji oraz wykorzystania przez ptaki obszaru
planowanej inwestycji „Jasna II” zestawiono w tabeli 9. Przedstawione dane,
wyrażone liczbą osobników na godzinę obserwacji, dotyczą oznaczonych
gatunków w trakcie rocznego okresu monitoringu. Frekwencja określa udział
kontroli, podczas których dany gatunek został stwierdzony.
39
Tabela 9. Skład awifauny wykorzystującej obszar planowanej farmy
wiatrowej „Jasna II” w cyklu rocznym z uwzględnieniem częstotliwości
stwierdzeń i liczbą osobników na godzinę obserwacji. Oznaczenia statusu
ochronnego jak w tabeli 2.
Lp.
Nazwa polska
Nazwa naukowa
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Phalacrocorax carbo
Egretta alba
Ardea cinerea
Ciconia nigra
Ciconia ciconia
Cygnus olor
Cygnus cygnus
Anser fabalis
Anser albifrons
Anser anser
Anas penelope
Anas crecca
Anas platyrhynchos
Anas acuta
Anas clypeata
Milvus milvus
Circus aeruginosus
Circus cyaneus
Circus pygargus
Accipiter gentilis
Accipiter nisus
Buteo buteo
Buteo lagopus
Falco subbuteo
Perdix perdix
Coturnix coturnix
Phasianus colchicus
Rallus aquaticus
Crex crex
Gallinula chloropus
Fulica atra
Grus grus
35
36
37
38
39
40
41
42
Perkozek
Kormoran czarny
Czapla biała
Czapla siwa
Bocian czarny
Bocian biały
Łabędź niemy
Łabędź krzykliwy
Gęś zbożowa
Gęś białoczelna
Gęś gęgawa
Świstun
Cyraneczka
Krzyżówka
Rożeniec
Płaskonos
Kania ruda
Bielik
Błotniak stawowy
Błotniak zbożowy
Błotniak łąkowy
Jastrząb
Krogulec
Myszołów
Myszołów
włochaty
Kobuz
Kuropatwa
Przepiórka
Bażant
Wodnik
Derkacz
Kokoszka
Łyska
Żuraw
Sieweczka
rzeczna
Siewka złota
Czajka
Słonka
Kulik wielki
Krwawodziób
Samotnik
Brodziec piskliwy
Status
ochronny
CH
(CH)
CH, DP
(CH)
CH, DP
CH, DP
CH
CH, DP
Ł
Ł
Ł
CH, CZ
Ł
Ł
CH, CZ
CH
CH, DP, CZ
CH, DP, CZ
CH, DP
CH, DP, CZ
CH, DP
CH
CH
CH
43
44
Śmieszka
Mewa siwa
Charadrius dubius
Pluvialis apricaria
Vanellus vanellus
Scolopax rusticola
Numenius arquata
Tringa totanus
Tringa ochropus
Actitis hypoleucos
Chroicocephalus
ridibundus
Larus canus
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
40
Frekwencja
[%]
4,87805
24,39024
2,43902
29,26829
2,43902
34,14634
31,70732
2,43902
9,75610
7,31707
9,75610
4,87805
7,31707
31,70732
2,43902
2,43902
17,07317
29,26829
46,34146
2,43902
2,43902
7,31707
29,26829
85,36585
Liczebność
[N os./1h]
0,03668
0,69692
0,00524
0,11004
0,00524
0,20436
0,39300
0,01572
5,05135
0,77028
0,11004
0,26200
0,17816
2,39468
0,05240
0,03144
0,05764
0,09956
0,26724
0,00524
0,00524
0,01572
0,16244
0,80172
CH
CH
Ł
CH
Ł
CH
CH, DP
CH
CH
CH, DP
9,75610
2,43902
24,39024
12,19512
39,02439
2,43902
2,43902
4,87805
4,87805
60,97561
0,04192
0,00524
0,29868
0,03144
0,13100
0,01048
0,00524
0,03144
0,01572
5,22951
CH
CH, DP, CZ
CH
Ł
CH, CZ
CH
CH
CH
2,43902
9,75610
48,78049
2,43902
2,43902
4,87805
2,43902
2,43902
0,01048
0,52400
12,39258
0,00524
0,02620
0,01572
0,01048
0,00524
CH
CH
43,90244
9,75610
5,10375
0,20960
45
46
47
48
49
50
51
52
53
64
65
66
Rybitwa rzeczna
Gołąb miejski
Siniak
Grzywacz
Sierpówka
Turkawka
Kukułka
Pójdźka
Jerzyk
Dzięcioł
zielonosiwy
Dzięcioł zielony
Dzięcioł czarny
Dzięcioł duży
Dzięciołek
Lerka
Skowronek
Dymówka
Oknówka
Świergotek
drzewny
Świergotek
łąkowy
Pliszka żółta
Pliszka siwa
67
68
69
70
Strzyżyk
Rudzik
Słowik szary
Kopciuszek
71
72
73
74
75
76
77
78
79
Pleszka
Pokląskwa
Białorzytka
Kos
Kwiczoł
Drozd śpiewak
Droździk
Paszkot
Świerszczak
80
Brzęczka
81
Rokitniczka
82
Łozówka
83
Trzcinniczek
84
85
86
87
88
Trzciniak
Zaganiacz
Jarzębatka
Piegża
Cierniówka
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
Sterna hirundo
Columba livia
Columba oenas
Columba palumbus
Streptopelia turtur
Cuculus canorus
Athene noctua
Apus apus
CH, DP
CH
CH
Ł
CH
CH
CH
CH
CH
4,87805
24,39024
21,95122
63,41463
17,07317
9,75610
17,07317
2,43902
12,19512
0,02096
0,64452
0,09432
8,94467
0,06288
0,03668
0,14672
0,00524
0,07860
Picus canus
Picus viridis
Dryocopus martius
Dendrocopos major
Dendrocopos minor
Lullula arborea
Alauda arvensis
Hirundo rustica
Delichon urbicum
CH, DP
CH
CH, DP
CH
CH
CH, DP
CH
CH
CH
2,43902
2,43902
24,39024
41,46341
12,19512
4,87805
68,29268
48,78049
26,82927
0,00524
0,00524
0,05764
0,13100
0,03144
0,01048
5,97883
5,83211
1,68204
Anthus trivialis
CH
4,87805
0,01572
Anthus pratensis
Motacilla flava
Motacilla alba
Troglodytes
troglodytes
Erithacus rubecula
Luscinia luscinia
Phoenicurus
phoenicurus
Saxicola rubetra
Oenanthe oenanthe
Turdus merula
Turdus pilaris
Turdus philomelos
Turdus iliacus
Turdus viscivorus
Locustella naevia
Locustella
luscinioides
Acrocephalus
schoenobaenus
Acrocephalus
palustris
Acrocephalus
scirpaceus
Acrocephalus
arundinaceus
Hippolais icterina
Sylvia nisoria
Sylvia curruca
Sylvia communis
CH
CH
CH
17,07317
31,70732
34,14634
0,29868
0,15196
0,19912
CH
CH
CH
CH
4,87805
24,39024
17,07317
9,75610
0,01572
0,11528
0,13100
0,02620
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
7,31707
29,26829
2,43902
75,60976
51,21951
39,02439
2,43902
14,63415
2,43902
0,02096
0,17292
0,00524
0,49780
8,83463
0,24104
0,00524
0,03668
0,01048
CH
7,31707
0,01572
CH
4,87805
0,02096
CH
19,51220
0,22532
CH
7,31707
0,03144
12,19512
7,31707
7,31707
14,63415
29,26829
0,03668
0,03144
0,01572
0,12052
0,56068
41
CH
CH
CH, DP
CH
CH
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
Gajówka
Kapturka
Świstunka leśna
Pierwiosnek
Piecuszek
Mysikrólik
Muchołówka
szara
Raniuszek
Sikora uboga
Czarnogłówka
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
Czubatka
Modraszka
Bogatka
Kowalik
Wilga
Gąsiorek
Srokosz
Sójka
Sroka
Kawka
Gawron
Wrona
Kruk
Szpak
Wróbel
Mazurek
Zięba
Jer
Kulczyk
Dzwoniec
Szczygieł
Czyż
Makolągwa
122
123
Dziwonia
Gil
124
125
126
127
128
Grubodziób
Śnieguła
Trznadel
Potrzos
Potrzeszcz
Sylvia borin
Sylvia atricapilla
Regulus regulus
CH
CH
CH
CH
CH
CH
4,87805
34,14634
2,43902
21,95122
14,63415
4,87805
0,01048
0,43492
0,00524
0,12576
0,09432
0,24628
Muscicapa striata
Aegithalos caudatus
Poecile palustris
Poecile montanus
Lophophanes
cristatus
Cyanistes caeruleus
Parus major
Sitta europaea
Oriolus oriolus
Lanius collurio
Lanius excubitor
Garrulus glandarius
Pica pica
Corvus monedula
Corvus frugilegus
Corvus cornix
Corvus corax
Sturnus vulgaris
Passer domesticus
Passer montanus
Fringilla coelebs
Serinus serinus
Carduelis chloris
Carduelis carduelis
Carduelis spinus
Carduelis cannabina
Carpodacus
erythrinus
Pyrrhula pyrrhula
Coccothraustes
coccothraustes
Emberiza citrinella
Emberiza calandra
CH
CH
CH
CH
2,43902
7,31707
14,63415
4,87805
0,00524
0,08384
0,07336
0,01048
CH
CH
CH
CH
CH
CH, DP
CH
CH
(CH)
CH
(CH)
(CH)
(CH)
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
2,43902
60,97561
90,24390
14,63415
12,19512
26,82927
2,43902
58,53659
68,29268
4,87805
9,75610
53,65854
87,80488
63,41463
39,02439
21,95122
70,73171
9,75610
4,87805
53,65854
63,41463
4,87805
26,82927
0,00524
1,32048
3,11780
0,05764
0,07860
0,24628
0,00524
1,08992
0,42968
0,01572
0,34584
0,79648
1,90736
74,13016
2,26368
0,25152
74,17208
0,20436
0,03668
1,74492
1,97024
0,04716
0,39300
CH
CH
2,43902
21,95122
0,00524
0,30916
CH
CH
CH
CH
CH
9,75610
2,43902
90,24390
17,07317
9,75610
0,04192
0,01048
2,79816
0,11528
0,15196
5.2. Wykorzystanie przestrzeni powietrznej przez ptaki
Loty ptaków nad monitorowanym obszarem można podzielić na dwie
kategorie:
42
•
lokalne – obejmujące przeloty z/na pobliskie żerowiska lub miejsca
odpoczynku, przeloty śpiewających samców w obrębie terytorium
lęgowego, spłoszone ptaki lub bezkierunkowo polujące/krążące w
powietrzu osobniki lub stada ptaków.
•
dalekodystansowe – kierunkowe przeloty osobników lub stad w
okresach migracji i dyspersji, przeloty z/na odległe żerowiska (np.
śmieszka, czapla, kormoran itp.).
Wyniki podzielone według powyższych kategorii z uwzględnieniem
pułapów przelotu przedstawia rys. 9.
Przelot lokalny
Wysoki
Przelot
dalokodystansowy
Średni
Niski
0
20
40
60
80
100
Rys. 9. Procentowy udział przelotów na poszczególnych pułapach nad
powierzchnią planowanej farmy wiatrowej „Jasna II”, z podziałem na przeloty
lokalne i dalekodystansowe.
Do kategorii przelotów dalekodystansowych zaliczono obserwacje
30719 osobników, do wykonujących przeloty lokalne - 12587 ptaków. Około
84% przelotów lokalnych miała miejsce do wysokości 50 m nad ziemią. Do
lotów na wysokim pułapie, powyżej 210m, zaliczono zaledwie 2% takich
przemieszczeń. Loty zakwalifikowane jako dalekodystansowe odbywały się
na wszystkich wysokościach (udział poszczególnych zakresów 20-42%), a
udział obserwacji na pułapie niskim i średnim był zbliżony (po ok. 40%),
jednak w obu kategoriach przelotów dominowały obserwacje na niskim
pułapie.
Pionowy rozkład przelotów można analizować także w ujęciu
systematycznym. W tabeli 10 przedstawiono udział pułapów przelotu
43
poszczególnych gatunków nad monitorowaną powierzchnią. W zestawieniu
uwzględniano jedynie te gatunki, których łączna liczebność w ciągu pełnego
roku obserwacji przekraczała 10 osobników, lub częstość stwierdzeń
(frekwencja) była większa niż 9% wszystkich kontroli w ciągu roku
(stwierdzonych co najmniej czterokrotnie).
Tabela 10. Rozkład pułapów przelotu nad powierzchnią planowanej
farmy wiatrowej „Jasna II” gatunków, których frekwencja wynosiła >9%,
lub łączna liczebność przekraczała 10 osobników. Oznaczenia statusu
ochronnego jak w Tabeli 2.
Lp.
Nazwa polska
15
16
17
18
19
20
Kormoran
czarny
Czapla siwa
Bocian biały
Łabędź niemy
Gęś zbożowa
Gęś białoczelna
Gęś gęgawa
Gęsi sp.
Krzyżówka
Kania ruda
Bielik
Błotniak
stawowy
Krogulec
Myszołów
Myszołów
włochaty
Kuropatwa
Bażant
Żuraw
Siewka złota
Czajka
21
22
23
24
25
Śmieszka
Mewa siwa
Gołąb miejski
Siniak
Grzywacz
26
27
28
29
30
31
32
Sierpówka
Kukułka
Jerzyk
Dzięcioł czarny
Dzięcioł duży
Dzięciołek
Skowronek
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Nazwa naukowa
Status
ochronny
Phalacrocorax carbo
Ardea cinerea
Ciconia ciconia
Cygnus olor
Anser fabalis
Anser albifrons
Anser anser
Anser sp.
Anas platyrhynchos
Milvus milvus
(CH)
(CH)
CH, DP
CH
Ł
Ł
Ł
Ł
CH, DP, CZ
CH, DP, CZ
Circus aeruginosus
Accipiter nisus
Buteo buteo
CH, DP
CH
CH
Buteo lagopus
Perdix perdix
Phasianus colchicus
Grus grus
Pluvialis apricaria
Vanellus vanellus
Chroicocephalus
ridibundus
Larus canus
Columba livia
Columba oenas
Columba palumbus
Streptopelia
decaocto
Cuculus canorus
Apus apus
Dryocopus martius
Dendrocopos major
Dendrocopos minor
Alauda arvensis
CH
Ł
Ł
CH, DP
CH, DP, CZ
CH
44
CH
CH
CH
CH
Ł
CH
CH
CH
CH, DP
CH
CH
CH
Pułap
Średni
50-210m
Wysoki
>210m
1,5
16,7
63,6
11,8
9,6
0,0
0,0
0,5
60,8
27,3
10,5
78,8
55,6
36,4
82,4
43,3
50,3
100,0
33,4
39,2
54,5
57,9
19,7
27,8
0,0
5,9
47,2
49,7
0,0
66,0
0,0
18,2
31,6
80,4
54,8
48,0
15,7
41,9
38,5
3,9
3,2
13,5
62,5
100,0
100,0
6,1
21,0
50,8
37,5
0,0
0,0
5,5
35,0
45,1
0,0
0,0
0,0
88,4
44,0
4,1
38,3
93,8
54,2
40,0
10,5
45,1
6,3
45,8
60,0
34,0
16,6
0,0
0,0
0,0
55,6
100,0
80,0
33,3
100,0
100,0
100,0
60,7
0,0
20,0
26,7
0,0
0,0
0,0
30,4
0,0
0,0
40,0
0,0
0,0
0,0
8,9
Niski
<50m
33
34
35
36
37
38
Dymówka
Oknówka
Świergotek
łąkowy
Pliszka żółta
Pliszka siwa
Rudzik
39
40
41
42
43
44
Kopciuszek
Pokląskwa
Kos
Kwiczoł
Drozd śpiewak
Paszkot
45
46
47
48
Łozówka
Piegża
Cierniówka
Kapturka
49
Pierwiosnek
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
Piecuszek
Mysikrólik
Raniuszek
Sikora uboga
Modraszka
Bogatka
Kowalik
Gąsiorek
Sójka
Sroka
Gawron
Wrona
Kruk
Szpak
Wróbel
Mazurek
Zięba
67
68
69
70
71
Jer
Dzwoniec
Szczygieł
Makolągwa
Gil
72
73
Grubodziób
Trznadel
74
75
Potrzos
Potrzeszcz
Hirundo rustica
Delichon urbicum
CH
CH
62,7
75,7
33,7
23,4
3,6
0,9
Anthus pratensis
Motacilla flava
Motacilla alba
Erithacus rubecula
Phoenicurus
ochruros
Saxicola rubetra
Turdus merula
Turdus pilaris
Turdus philomelos
Turdus viscivorus
Acrocephalus
palustris
Sylvia curruca
Sylvia communis
Sylvia atricapilla
Phylloscopus
collybita
Phylloscopus
trochilus
Regulus regulus
Aegithalos caudatus
Poecile palustris
Cyanistes caeruleus
Parus major
Sitta europaea
Lanius collurio
Garrulus glandarius
Pica pica
Corvus frugilegus
Corvus cornix
Corvus corax
Sturnus vulgaris
Passer domesticus
Passer montanus
Fringilla coelebs
Fringilla
montifringilla
Carduelis chloris
Carduelis carduelis
Carduelis cannabina
Pyrrhula pyrrhula
Coccothraustes
coccothraustes
Emberiza citrinella
Emberiza
schoeniclus
Emberiza calandra
CH
CH
CH
CH
100,0
100,0
78,6
100,0
0,0
0,0
21,4
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
CH
CH
CH
CH
CH
CH
100,0
100,0
97,8
65,4
100,0
100,0
0,0
0,0
2,2
34,6
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
CH
CH
CH
CH
100,0
100,0
96,4
100,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
3,6
0,0
CH
100,0
0,0
0,0
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH, DP
CH
(CH)
(CH)
(CH)
(CH)
CH
CH
CH
CH
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
95,0
100,0
100,0
86,6
98,4
98,1
77,0
81,8
57,0
100,0
100,0
72,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
5,0
0,0
0,0
13,4
1,6
1,9
22,1
16,6
37,2
0,0
0,0
24,9
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,8
1,6
5,8
0,0
0,0
2,3
CH
CH
CH
CH
CH
100,0
99,6
98,5
100,0
100,0
0,0
0,4
1,5
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
CH
CH
100,0
96,4
0,0
3,6
0,0
0,0
CH
CH
100,0
100,0
0,0
0,0
0,0
0,0
45
Większość ptaków wróblowych Passeriformes przelatywało głównie na
niskim pułapie. Wyjątkiem są gatunki, u których obserwowano wyraźny wzrost
liczebności w związku z sezonowymi migracjami np. zięby, kwiczoły, szpaki.
To właśnie przelotne stada przemieszczały się częściej na większych
wysokościach. Podobne zjawisko obserwuje się także w obrębie innych grup
systematycznych (gęsi, gołębie, żurawie) i związane jest z opisanym
wcześniej wzrostem wysokości lotu w przelotach na dłuższe dystanse.
Ważnym odstępstwem od tej reguły jest skowronek, którego samiec podczas
śpiewu „zawisa” w powietrzu na różnych wysokościach. Stąd około 30%
stwierdzeń tego gatunku dotyczyło ptaków widzianych na średnim pułapie.
W celu bardziej syntetycznego ujęcia zagadnienia wykorzystania
przestrzeni powietrznej przez ptaki, wyróżniono w oparciu o kryteria
taksonomiczne i wielkościowe 6 grup ptaków (opisane na str. 14). Na Rys. 10
przedstawiono rozkład częstości wykorzystywania poszczególnych pułapów.
N= 279
2307
6225
2271
592
31632
100
90
80
Wysoki
70
60
Średni
50
Niski
40
30
20
10
0
szponiaste siewkowe
duże
średnie2
średnie1
małe
Rys. 10. Procentowy rozkład pułapów przelotu ptaków z wyróżnionych grup
nad powierzchnią planowanej farmy wiatrowej „Jasna II”.
W czterech grupach udział przelotów na niskim pułapie stanowił 45%
lub więcej („szponiaste”, „siewkowe”, „małe” i „średnie1”). Ze wszystkich grup
ptaki siewkowe Charadriiformes najczęściej przelatywały w obszarze pracy
łopat wirnika planowanych elektrowni (44% obserwacji), ptaki „duże” i
„średnie2” najwięcej lotów wykonywały na wysokim pułapie powyżej śmigła w
stanie wzniesienia
(odpowiednio około 64% i 41%). W skład tej ostatniej
46
grupy wchodziły żurawie i gęsi, ptaki których intensywny przelot obserwowano
wiosną i jesienią. Duża liczba osobników przelatujących w stadach na dużej
wysokości wpłynęła na ten sumaryczny obraz. Ptaki szponiaste na tle
pozostałych grup były stosunkowo nieliczne (łącznie 279 obserwacji), a w
strefie pracy śmigła stwierdzono około 36% przelotów w tej grupie.
5.3. Szacunki śmiertelności
Liczba opracowań dotyczących możliwych oddziaływań elektrowni
wiatrowych na przyrodę, w szczególności na ptaki i nietoperze stale rośnie.
Aktualnego przeglądu tej problematyki dokonał Wuczyński (2009). Na razie
jednak literatura dotycząca tego zagadnienia na terenie Polski jest skąpa, a
prace przeglądowe i propozycje standardów metodycznych opierają się
głównie
na
zagranicznych
wynikach
i
opracowaniach.
Dobrze
udokumentowane krajowe wyniki monitoringu porealizacyjnego pochodzą z
farmy wiatrowej znajdującej się w okolicy miejscowości Gnieżdżewo, w gminie
Puck (woj. pomorskie) (Zieliński i in. 2007, 2008). Dane te nie były jednak
zbierane we wszystkich okresach fenologicznych i stanowią zbyt małą próbę
by opierać na nich szacunki śmiertelności w wyniku kolizji dla farm będących
na etapie planowania. Materiały z zagranicznych opracowań dotyczą często
farm wiatrowych z turbinami starszej generacji i o odmiennej charakterystyce
technicznej, jednak jest to jak dotąd najlepsze źródło szacunków ryzyka
śmierci w wyniku kolizji z parkami wiatrowymi znajdującymi się w fazie
planowania. Chylarecki i in. (2011) w swym projekcie nowych „Wytycznych…”
proponują 3 metody oceny ryzyka kolizji różniące się od siebie metodyką
wyliczania wartości śmiertelności:
•
Ocena oparta na danych z innych lokalizacji. Uwzględnia jedynie liczbę
planowanych turbin, natomiast pomija informacje uzyskane podczas
monitoringu przedrealizacyjnego.
•
Metoda uwzględnia informacje o intensywności wykorzystania przestrzeni
powietrznej oraz współczynniki określające frakcję kolidujących ptaków.
Zakres tych wskaźników jest tak szeroki, że uzyskane szacunki różnią się
znacznie od siebie (niekiedy o kilka rzędów wielkości).
•
Metoda Banda, oparta o współczynniki unikania (avoidance rate). Mają
one
z
założenia
charakteryzować
47
poszczególne
gatunki,
jednak
dokładność ich określenia jest trudna do oszacowania, a wpływ na wynik
– decydujący.
Autorzy projektu nowych „Wytycznych…” (Chylarecki i in. 2011)
zauważają poważne braki w dostępnych metodach prognozowania liczby
kolidujących ptaków, co tym bardziej skłania do wielkiej ostrożności w
szacunkach i interpretacji otrzymanych wartości liczbowych.
Jednym
z
podstawowych
problemów
przedrealizacyjnych
inwentaryzacji awifauny w terenie jest niemożność określenia natężenia
przelotu migrantów nocnych. Wiele gatunków ptaków wędruje nocą,
zazwyczaj na wysokościach przekraczających zasięg śmigieł elektrowni
wiatrowej. Ptaki te zniżają jednak lot przed lądowaniem w odpowiednich
siedliskach. Wyniki ocen śmiertelności w wyniku kolizji z pracującą
elektrownią, oparte na znalezionych martwych osobnikach, podawane są
zazwyczaj dla powierzchni całych parków wiatrowych lub w przeliczeniu na
turbinę (rzadziej jednostkę mocy) i obejmują także ofiary kolizji nocnych.
Wykorzystanie ich rezultatów do prognozowania zagrożeń dotyczących
poszczególnych
gatunków
przedrealizacyjnego,
zinwentaryzowanych
nieuwzgledniającego
w
czasie
nocnych
monitoringu
migracji,
jest
przedsięwzięciem ryzykownym.
Z racji rozmiarów ciała, techniki lotu i behawioru, ptaki szponiaste
Falconiformes uważa się za grupę bardziej od innych narażoną na kolizje z
pracującą elektrownią. Śmiertelność tych ptaków w wyniku zderzeń z
turbinami jest stosunkowo dobrze udokumentowana, a problem jest o tyle
istotny, że ich populacje są z natury nieliczne (ze względu na role w
łańcuchach pokarmowych). Szacunkową prognozę śmiertelności dla tej grupy
oparto o wartość ustaloną empirycznie - 0,1 osobnika ginącego w ciągu
jednego roku w przeliczeniu na 1 MW zainstalowanej mocy elektrowni
wiatrowych (projekt nowych
planowanego zespołu
„Wytycznych…” Chylarecki i in. 2011). Dla
elektrowni „Jasna II” można przeprowadzić taki
szacunek:
dla wariantu 1: 21 elektrowni x 3 MW x 0,1 = 6,3 osobników/rok
lub
wariant 2: 20 elektrowni x 3 MW x 0,1 = 6 osobników/rok,
48
Wyliczenia śmiertelności ptaków drapieżnych uwzględniają jedynie
parametry mocy elektrowni wiatrowej. W chwili kończenia niniejszego raportu
inwestor nie podjął jeszcze ostatecznej decyzji co do mocy planowanych
elektrowni. Do wyliczeń przyjęto turbinę o mocy nominalnej 3 MW, ale
przeliczenie dla innych wartości jest proste. Szacunki śmiertelności oparte o
zainstalowaną moc nie uwzględniają specyfiki samych elektrowni (np. długość
śmigła, prędkość obrotowa) czy odległości pomiędzy turbinami, a także
warunków pogodowych, zwłaszcza widoczności, dlatego otrzymane wyniki
należy interpretować z dużą ostrożnością.
Dla oszacowania potencjalnej śmiertelności wszystkich gatunków
ptaków zinwentaryzowanych na powierzchni „Jasna II” wykorzystano
parametry rozkładu referencyjnego kolizyjności (liczba ofiar/turbinę/rok)
ustalonego dla 109 farm wiatrowych w Ameryce Północnej i Europie. Mediana
wartości stwierdzonych śmiertelności wynosiła 2,31 ptaka/turbinę/rok (projekt
nowych „Wytycznych…” Chylarecki i in. 2011). W oparciu o powyższe wyniki
prognozowana potencjalna śmiertelność wszystkich gatunków ptaków łącznie
w wyniku kolizji z infrastrukturą przedmiotowej inwestycji wynosi:
wariant 1: 21 elektrowni x 2,31 ofiar/turbinę/rok = 48,51 ofiar/rok
lub
wariant 2: 20 elektrowni x 2,31 ofiar/turbinę/rok = 46,2 ofiar/rok.
Na tej podstawie można wnioskować z pięćdziesięcioprocentową
pewnością, że śmiertelność nie przekroczy 46,2 lub 48,51 ofiar rocznie w skali
całego planowanego zespołu elektrowni wiatrowych, w zależności od tego,
czy inwestycja zostanie zrealizowania w wariancie z lokalizacją 20 czy też 21
elektrowni wiatrowych.
Kierując
się
zasadą
przezorności,
wyznaczono
dodatkowo
optymistyczny i pesymistyczny scenariusz, w oparciu o percentyle q10 (0,03) i
q90 (21,30) (projekt nowych „Wytycznych…” Chylarecki i in. 2011):
wariant 1: 21 turbin x 0,03 ofiar/turbinę/rok = 0,63 ofiar/rok
21 turbin x 21,30 ofiar/turbinę/rok = 447,3 ofiar/rok
lub
wariant 2: 20 turbin x 0,03 ofiar/turbinę/rok = 0,6 ofiar/rok
20 turbin x 21,30 ofiar/turbinę/rok = 426 ofiar/rok,
49
Oznacza to, że z 80% prawdopodobieństwem, roczna śmiertelność
ptaków w wyniku kolizji ze stałymi i ruchomymi elementami elektrowni
planowanego zespołu: Jasna II” (dla wariantu 1) zawarta będzie między 0,63
i 447,3 osobników lub 0,6 i 426 osobników (dla wariantu 2). Nie oznacza to
że
wszystkie
prawdopodobne,
bowiem
oczywiście,
wartości
w
w
miarę
tym
zakresie
oddalania
się
są
od
jednakowo
mediany,
prawdopodobieństwo szybko maleje. Nie zmienia to jednak faktu, że szacunki
zawarte w tak szerokim zakresie są mało przydatne przy prognozowaniu
rzeczywistego ryzyka kolizji i oddziaływania projektu na populacje ptaków.
Powyższe szacunki oparte są na śmiertelności stwierdzonej na
farmach wiatrowych Europy Zachodniej i Ameryki Północnej i zupełnie nie
uwzględniają specyfiki lokalizacji zespołu elektrowni „Jasna II”. Istotne mogą
być różnice techniczne, np. polegające na prędkości obrotu wirnika. Wiele
amerykańskich parków wiatrowych składa się elektrowni szybkoobrotowych,
uznawanych za bardziej dla ptaków niebezpieczne niż wolnoobrotowe.
Śmiertelność stwierdzona w północnej Polsce na terenie farmy wiatrowej
znajdującej się w okolicy miejscowości Gnieżdżewo, w gminie Puck (woj.
pomorskie), na której monitoring porealizacyjny prowadzono wiosną i jesienią
2007 i 2008 roku, utrzymywała się na stosunkowo niskim poziomie 0,2
kolizji/turbinę/4 miesiące w roku 2007 (w okresie migracji jesiennej nie
stwierdzono
śmiertelności
ptaków
w
wyniku
kolizji)
oraz
0,1
kolizji/turbina/2miesiące wiosną 2008 i 0,4 kolizji/turbina/2miesiące jesienią
(Zieliński i Marchlewski 2007, Zieliński i in. 2007, 2008). Tak niskie wyniki z
okresów największego natężenia migracji na farmie nadmorskiej skłaniają do
ostrożnej konkluzji, że śmiertelność wszystkich ptaków dla projektowanej
farmy „Jasna II” nie będzie przekraczać wartości obliczonej powyżej na
podstawie mediany.
Pomimo niedoskonałości przyjętej metodyki oceny ryzyka kolizji
ptaków z infrastrukturą planowanej farmy, daje ona obraz potencjalnych
zagrożeń w oparciu o śmiertelność faktycznie stwierdzoną na obszarach
pracujących farm wiatrowych. Różniły się one takimi parametrami jak
położenie
geograficzne,
rozmieszczenie
50
i
wysokość
elektrowni
oraz
zainstalowana moc, dlatego otrzymane wartości określają jedynie zakres
potencjalnego zagrożenia.
5.4. Efekt skumulowany
Wiele elektrowni wiatrowych zlokalizowanych w bliskim sąsiedztwie
może powodować powstanie bariery w przestrzeni powietrznej, a tym samym
wpływać na migrujące ptaki. Efekt bariery jest powszechnie znanym
zjawiskiem, któremu podlega większość przebadanych gatunków ptaków.
Hötker i in. (2006) uważają, że najsilniej wyrażony jest w przypadku gęsi,
żurawi, kań Milvus sp. i wielu ptaków wróblowych Passeriformes.
Ptaki przelatujące na wysokości turbin mogą modyfikować trasy swoich
przelotów zmieniając kierunek lub pułap i w ten sposób omijając miejsca, w
których są narażone na kolizje. Przy dobrej widoczności w ciągu dnia i pełnej
ekspozycji siłowni wiatrowych, nadlatujące ptaki mogą dostrzec farmę
wiatrową ze znacznej odległości, choć do zmian trajektorii lotu dochodzi z
reguły
na
kilkaset
metrów
przed
pierwszymi
turbinami.
Reakcje
poszczególnych gatunków mogą być zróżnicowane, a część ptaków może
przelatywać przez teren parku wiatrowego.
W bezpośrednim sąsiedztwie terenu „Jasna II” nie ma pracujących
elektrowni wiatrowych. Najbliższa elektrownia wiatrowa o mocy 300 kW
znajduje się koło Mikołajek Pomorskich, ok 9 km od Cieszymowa Wielkiego.
W odległości nieco ponad 20 km na północny zachód, w pobliżu Koniecwałdu
w gminie Sztum znajduje się pracujący zespół 12 elektrowni wiatrowych o
łącznej mocy 18 MW. W podobnej odległości (ok. 19 km) na południowy
zachód planowane jest powstanie parku wiatrowego „Grodziec” w gminie
Prabuty, który ma obejmować do 17 elektrowni. W gminie Stary Targ trwają
prace
nad
zmianami
w
Miejscowym
Planie
Zagospodarowania
Przestrzennego dla projektów o nazwie „Wiatraki-Trankwice” (obręb Bukowo,
Waplewo, Tropy Sztumskie) i „Wiatraki-Kalwa” w obrębie Kalwa i Tropy
Sztumskie (uchwały Rady Gminy Stary Targ nr XIII/108/2011 i XIII/109/2011 z
dnia 29.12.2011r.). W chwili kończenia niniejszego opracowania zmiany w
miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego nie zostały jeszcze
zatwierdzone lecz można stwierdzić że minimalna odległość terenów
przeznaczonych pod energetykę wiatrową nie będzie mniejsza niż 7 km od
51
przedmiotowej inwestycji. Z informacji uzyskanych od zleceniodawcy wynika,
że w okolicy przedmiotowej inwestycji znajdują się projekty będące na etapie
przygotowania, zlokalizowane w gminach Dzierzgoń i Markusy (szacowana
liczba elektrowni planowana w tych projektach wynosi 31) oraz planowana w
gminach Mikołajki Pomorskie i Stary Dzierzgoń (na obecnym etapie liczba
turbin nie jest znana). Minimalna odległość planowanej farmy „Jasna II” od
zakładanych lokalizacji elektrowni ”Mikołajki Pomorskie” wynosi ok. 3 km.
Zgrupowanie wielu farm wiatrowych w bliskim sąsiedztwie może
stanowić
barierę przestrzenną i zmuszać migrujące ptaki do większych
wydatków energetycznych poniesionych w celu ominięcia przeszkody. Efekt
bariery, zmiana trasy wędrówki, jest zjawiskiem obserwowanym u większości
przebadanych gatunków ptaków. Hötker i in. (2006) uważają, że najsilniej
wyrażony jest w przypadku gęsi, żurawi, kań Milvus sp. i wielu ptaków
wróblowych Passeriformes. Badania dotyczące kaczek morskich oraz gęsi,
prowadzone w okresie migracyjnym za pomocą radaru na morskich farmach
wiatrowych wykazały, iż nadłożony dystans w przypadku farmy złożonej z 72
turbin wynosił średnio 500 m (Desholm i Kahlert 2005, cyt. za Wuczyński
2009 ). W przypadku dwóch mniejszych morskich farm, Utgrunden i Yttre
Stengrund (7 i 5 turbin), dystans ten był większy i wahał się odpowiednio w
zakresie 1,2-2,9 km oraz 1,2-1,9 km (Pettersson 2005). Z powyższych danych
można wnioskować, iż dodatkowy dystans potrzebny do ominięcia bariery jest
znikomy, a wzrost nakładów energetycznych niewielki, w stosunku do trasy
pokonywanej w czasie wędrówki, sięgającej u niektórych gatunków nawet
kilku tysięcy kilometrów. Trzeba pamiętać, że omijanie takich barier, choć
wiąże się z określonymi kosztami (czas i energia), eliminuje ryzyko kolizji.
Wszystkie wysokie budowle wzniesione przez człowieka (np. budynki,
napowietrzne linie przesyłowe, latarnie morskie itp.) stanowią potencjalną
barierę dla ptaków w przestrzeni powietrznej. Ocenia się, że kolizje z
wysokimi
budynkami
i
konstrukcjami
stanowią
najpoważniejszą
antropogeniczną przyczynę śmiertelności dzikich ptaków (po utracie siedlisk)
(np.<http://www.fws.gov/birds/mortality-fact-sheet.pdf>).
Odległość
od
najbliższego pracującego parku wiatrowego wynosi około 20 km, a od
znanych projektów w okolicy znajdujących się na etapie planowania od 3 km
do 19 km. Badania przy użyciu radarów wykazały, iż przy dobrej widoczności i
52
ekspozycji elektrowni wiatrowych migrujące stada ptaków mogą modyfikować
trasy swoich przelotów omijając pracujący park wiatrowy, a większość czyniła
to w odległości do kilkuset metrów (Desholm i Kahlert 2005). Charakterystyka
i lokalizacja parków wiatrowych w regionie pozwala przypuszczać, że efekt
bariery będzie pomijalny i wzrost nakładów energetycznych powstały na
skutek omijania planowanych inwestycji w okolicy nie wpłynie znacząco na
populacje zinwentaryzowanych gatunków na powierzchni planowanej farmy
wiatrowej „Jasna II ”.
5.5. Utrata i fragmentacja siedlisk
Jednym
z
potencjalnych
negatywnych
oddziaływań
planowanej
inwestycji na ptaki jest utrata i fragmentacja siedlisk spowodowana budową
infrastruktury farmy wiatrowej. Wszystkie elektrownie planowane w obrębie
zespołu „Jasna II” mają powstać na obszarach wykorzystywanych rolniczo.
Obszary te silnie przekształcone przez człowieka i użytkowane od wielu lat
jako pastwiska i pola uprawne nie stanowią siedliska dla wielu gatunków
cennych. Z punktu widzenia oddziaływania na populacje lęgowe, elektrownie
wiatrowe powinny być lokalizowane z dala od kompleksów leśnych, mokradeł,
wilgotnych
łąk
oraz
zbiorników
wodnych
(Wuczyński
2009).
Sama
powierzchnia terenu zajęta fizycznie przez elektrownię wiatrową jest na tyle
mała, że nie wpłynie w istotny sposób na utratę biotopów cennych dla
awifauny. Trzeba jednak pamiętać, że dla niektórych ptaków utracona
powierzchnia siedliska będzie większa, gdyż obecność wysokiego i
ruchomego
obiektu
powoduje,
że
unikają
i
omijają
one
znacznie
rozleglejszego obszaru. Dla ptaków związanych z otwartym krajobrazem,
pojawienie się w nim wysokiego, dominującego obiektu, może stanowić
istotne zakłócenie, prawdopodobnie oddziałujące
psychologicznie,
np.
zmniejszające poczucie bezpieczeństwa. Efekt ten jest prawdopodobny w
przypadku czajki, u której wykazano zależność pomiędzy wysokością turbin, a
odległością położenia terytorium lęgowego (Hötker 2006). Również u
skowronka obserwowano unikanie przy wyborze terytorium sąsiedztwa drzew,
słupów i innych wysokich obiektów. W takich przypadkach obszar całej farmy
może być traktowany jako utracona powierzchnia potencjalnego siedliska.
53
Niewiele wiadomo jak na tego typu przekształcenia agrocenoz reagują
derkacz i przepiórka.
Drogi dojazdowe wybudowane na gruntach ornych nie stanowią
istotnego zagrożenia dla ptaków, jeśli ruch na nich nie jest intensywny. Nieco
odmiennie należy rozpatrywać fragmentację siedlisk, która może skłonić
niektóre gatunki do rezygnacji z lęgów w pobliżu infrastruktury planowanej
farmy wiatrowej. Można podejrzewać, że jeśli planowane drogi techniczne
będą w znacznej części przebiegały na istniejących traktach, to negatywny
efekt będzie prawdopodobnie znikomy.
6. Analizy dwusezonowe
Tereny
planowanej
inwestycji
objęte
były
monitoringiem
ornitologicznym w sezonie 2011/12, choć granice powierzchni nie były
identyczne. Obszar objęty regularnymi kontrolami po raz pierwszy, to tereny
zlokalizowane
na
południe
od
drogi
gminnej
łączącej
miejscowości
Cieszymowo Wielkie i Matule. W obu sezonach wykonano taką sama liczbę
kontroli terenowych (41), a łączny czas
obserwacji także był podobny i
wynosił 180 godzin w sezonie 2011 i 190 w sezonie 2012.
Na obszarze planowanej farmy wiatrowej „Jasna II” i w jej bliskim
sąsiedztwie występują rozmaite siedliska. Powierzchniowo dominują pola
uprawne podlegające intensywnym zabiegom agrotechnicznym. Użytków
zielonych jest stosunkowo niewiele. W obrębie powierzchni znajdowały się
także
zabudowania
miejscowości
Cieszymowo
Wielkie,
Wartule
i
Monasterzysko Wielkie. Z bardziej naturalnych siedlisk wymienić można
obszary leśne, tereny podmokłe (głównie w obniżeniach wśród agrocenoz),
oczka wodne, stawy oraz jeziora: Balewskie i Dzierzgoń. Wszystko to składa
się na mozaikę siedliskową i sprawia, że liczba gatunków stwierdzonych w
trakcie
monitoringu
przedrealizacyjnego
jest
znaczna.
Łącznie
na
monitorowanym obszarze obserwowano 148 gatunków ptaków (135 w 2011 i
128 w 2012; tab. 11). Spośród nich w kolejnych latach uznano za lęgowe lub
prawdopodobnie lęgowe na powierzchni planowanej farmy
sąsiedztwie 79 (2011 r.)
lub w jej
i 68 (2012 r.) gatunków. Część gatunków
stwierdzona była w obu sezonach, ale niektóre występowały tylko w jednym z
54
lat prowadzonych badań, dlatego łączna liczba gatunków uznanych za lęgowe
przynajmniej w jednym z sezonów, jest wyższa i wyniosła 84. Nie jest to z
pewnością pełna lista, brakuje na niej nawet niektórych pospolitych gatunków,
bowiem podczas kontroli większość czasu spędzano na terenach otwartych,
na których planuje się posadowienie elektrowni. W takich siedliskach,
zwłaszcza poddanych jak agrocenozy silnej antropopresji, bioróżnorodność
jest niska. Część z obserwowanych gatunków, zwłaszcza te silnie związane
ze środowiskiem leśnym (np. dzięciołowe Piciformes) pojawiała się na
terenach
otwartych
sporadycznie,
a
odnotowane
stwierdzenia
w
zdecydowanej większości dotyczą skraju lasu. Są jednak takie gatunki, które
gnieżdżą się w lesie (np. kruk, myszołów, grzywacz, szpak) lub na terenach
podmokłych (błotniak stawowy, łabędź niemy, śmieszka), ale żerują na
polach, lub regularnie nad nimi przelatują.
Tabela 11 Lista gatunków oraz sumy liczebności stwierdzone w trakcie
rocznych badań na monitorowanej powierzchni w sezonach 2011 i 2012
r. Oznaczenia statusu ochronnego jak w tabeli 2.
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
3
Nazwa polska
Nazwa naukowa
Perkozek
Perkoz dwuczuby
Perkoz zausznik
Kormoran czarny
Bąk
Czapla biała
Czapla siwa
Bocian czarny
Bocian biały
Łabędź niemy
Łabędź krzykliwy
Gęś zbożowa
Gęś białoczelna
Gęś gęgawa
3
Gęsi sp.
Świstun
Krakwa
Cyraneczka
Krzyżówka
Rożeniec
Płaskonos
Podiceps cristatus
Podiceps nigricollis
Phalacrocorax carbo
Botaurus stellaris
Egretta alba
Ardea cinerea
Ciconia nigra
Ciconia ciconia
Cygnus olor
Cygnus cygnus
Anser fabalis
Anser albifrons
Anser anser
Anser sp.
Anas penelope
Anas strepera
Anas crecca
Anas platyrhynchos
Anas acuta
Anas clypeata
Status
ochronny
CH
CH
CH
(CH)
CH, DP, CZ
CH, DP
(CH)
CH, DP
CH, DP
CH
CH, DP
Ł
Ł
Ł
CH, CZ
CH
Ł
Ł
CH, CZ
CH
2011
5
1
1
141
1
1
41
31
80
164
218
463
10247
9
6
20
1134
2012
7
133
1
21
1
39
75
3
964
147
21
4657
50
34
457
10
6
Podane w tabeli liczby dla „gęsi sp.” są sumą wartości dla wymienionych w poprzednich
wierszach gatunków gęsi i liczebności mieszanych stad, których składu nie oznaczono.
55
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
Gągoł
Nurogęś
Kania ruda
Bielik
Błotniak stawowy
Błotniak zbożowy
Błotniak łąkowy
Jastrząb
Krogulec
Myszołów
Myszołów
włochaty
Orlik krzykliwy
Pustułka
Kobuz
Kuropatwa
Przepiórka
Bażant
Wodnik
Derkacz
Kokoszka
Łyska
Żuraw
Sieweczka
rzeczna
Siewka złota
Czajka
Biegus rdzawy
Bekas kszyk
Słonka
Kulik mniejszy
Kulik wielki
Krwawodziób
Kwokacz
Samotnik
Łęczak
Brodziec piskliwy
Mewa mała
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
Śmieszka
Mewa siwa
Rybitwa rzeczna
Gołąb miejski
Siniak
Grzywacz
Sierpówka
Turkawka
Gołąb
Kukułka
Pójdźka
Jerzyk
Krętogłów
Dzięcioł
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
Bucephala clangula
Mergus merganser
Milvus milvus
Circus aeruginosus
Circus cyaneus
Circus pygargus
Accipiter gentilis
Accipiter nisus
Buteo buteo
CH
CH
CH, DP, CZ
CH, DP, CZ
CH, DP
CH, DP, CZ
CH, DP
CH
CH
CH
4
15
63
Buteo lagopus
Aquila pomarina
Falco tinnunculus
Falco subbuteo
Perdix perdix
Coturnix coturnix
Phasianus colchicus
Rallus aquaticus
Crex crex
Gallinula chloropus
Fulica atra
Grus grus
CH
CH, DP, CZ
CH
CH
Ł
CH
Ł
CH
CH, DP
CH
CH
CH, DP
1
3
1
1
6
37
34
1
8
4
31
2988
Charadrius dubius
Pluvialis apricaria
Vanellus vanellus
Calidris canutus
Gallinago gallinago
Scolopax rusticola
Numenius phaeopus
Numenius arquata
Tringa totanus
Tringa nebularia
Tringa ochropus
Tringa glareola
Actitis hypoleucos
Hydrocoloeus minutus
Chroicocephalus
ridibundus
Larus canus
Sterna hirundo
Columba livia
Columba oenas
Columba palumbus
Streptopelia turtur
Columbidae
Cuculus canorus
Athene noctua
Apus apus
Jynx torquilla
Picus canus
CH
CH, DP, CZ
CH
CH
CH
Ł
CH
CH, CZ
CH
CH
CH
CH, DP, CZ
CH
CH, DP, CZ
7
31
1735
8
1
2
2
2
CH
CH
CH, DP
CH
CH
Ł
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH, DP
811
10
6
221
20
1261
7
6
2879
40
56
4
3
3
9
50
1
6
2
23
1
2
2
1
11
19
51
1
1
3
31
153
8
1
57
6
25
2
1
6
3
998
2
100
2365
1
5
3
2
1
974
40
4
123
18
1707
12
7
189
28
1
15
1
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
zielonosiwy
Dzięcioł zielony
Dzięcioł czarny
Dzięcioł duży
Dzięciołek
Lerka
Skowronek
Brzegówka
Dymówka
Oknówka
Świergotek
drzewny
Pliszka żółta
Pliszka siwa
Strzyżyk
Rudzik
Słowik szary
Kopciuszek
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
Pleszka
Pokląskwa
Białorzytka
Kos
Kwiczoł
Drozd śpiewak
Droździk
Paszkot
Drozd
Świerszczak
Strumieniówka
Brzęczka
101
102
103
Rokitniczka
Łozówka
Trzcinniczek
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
Trzciniak
Zaganiacz
Jarzębatka
Piegża
Cierniówka
Gajówka
Kapturka
Świstunka leśna
Pierwiosnek
Piecuszek
Phylloscopus
Mysikrólik
Muchołówka szara
Muchołówka mała
Muchołówka
żałobna
118
Picus viridis
Dryocopus martius
Dendrocopos major
Dendrocopos minor
Lullula arborea
Alauda arvensis
Riparia riparia
Hirundo rustica
Delichon urbicum
CH
CH, DP
CH
CH
CH, DP
CH
CH
CH
CH
Anthus trivialis
Anthus pratensis
Motacilla flava
Motacilla alba
Troglodytes troglodytes
Erithacus rubecula
Luscinia luscinia
Phoenicurus
phoenicurus
Saxicola rubetra
Oenanthe oenanthe
Turdus merula
Turdus pilaris
Turdus philomelos
Turdus iliacus
Turdus viscivorus
Turdus sp.
Locustella naevia
Locustella fluviatilis
Locustella luscinioides
Acrocephalus
schoenobaenus
Acrocephalus scirpaceus
Acrocephalus
arundinaceus
Hippolais icterina
Sylvia nisoria
Sylvia curruca
Sylvia communis
Sylvia borin
Sylvia atricapilla
Phylloscopus sp.
Regulus regulus
Muscicapa striata
Ficedula parva
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
8
12
83
75
1
21
29
11
3
57
29
38
3
22
25
5
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
6
34
1
208
1132
154
3
15
4
2
2
4
4
33
1
95
1686
46
1
7
12
2
CH
CH
CH
29
91
13
4
43
6
43
30
6
22
107
12
90
2
11
9
2
6
2
1
7
6
3
23
107
2
83
1
24
18
6
47
1
Ficedula hypoleuca
CH
57
CH
CH
CH, DP
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH, DP
5
11
2
2
1445
4
713
674
6
1
11
25
6
2
1141
1113
321
3
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
Raniuszek
Sikora uboga
Czarnogłówka
Czubatka
Modraszka
Bogatka
Kowalik
Wilga
Gąsiorek
Srokosz
Sójka
Sroka
Kawka
Gawron
Wrona
Kruk
Szpak
Wróbel
Mazurek
Zięba
Jer
Kulczyk
Dzwoniec
Szczygieł
Czyż
Makolągwa
Krzyżodziób
świerkowy
Dziwonia
Gil
148
149
150
151
152
153
Grubodziób
Śnieguła
Trznadel
Potrzos
Potrzeszcz
Wróblowe
Aegithalos caudatus
Poecile palustris
Poecile montanus
Lophophanes cristatus
Cyanistes caeruleus
Parus major
Sitta europaea
Oriolus oriolus
Lanius collurio
Lanius excubitor
Garrulus glandarius
Pica pica
Corvus monedula
Corvus frugilegus
Corvus cornix
Corvus corax
Sturnus vulgaris
Passer domesticus
Passer montanus
Fringilla coelebs
Serinus serinus
Carduelis chloris
Carduelis carduelis
Carduelis spinus
Carduelis cannabina
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH, DP
CH
CH
(CH)
CH
(CH)
(CH)
(CH)
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
Loxia curvirostra
Carpodacus erythrinus
Pyrrhula pyrrhula
Coccothraustes
coccothraustes
Emberiza citrinella
Emberiza calandra
Passeriformes
Liczba gatunków
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
-
18
213
487
18
9
52
2
78
64
47
28
63
316
1434
542
91
4956
17
1
178
266
2
93
16
14
2
1
252
595
11
15
47
1
208
82
3
66
152
364
14147
432
48
14155
39
7
333
376
9
75
1
18
237
7
675
70
13
135
1
57
8
2
534
22
29
5
128
Zasadniczo liczba gatunków stwierdzonych na powierzchni Jasna II w
obu sezonach nie odbiega od siebie znacząco. W sezonie 2011 zaznacza się
wyraźnie większy udział liczebności migrujących gęsi oraz krzyżówki,
natomiast w sezonie 2012 szpaka, zięby oraz myszołowa.
Zróżnicowanie siedliskowe powoduje, że badany obszar może być
atrakcyjny jako miejsce odpoczynku i żerowania dla ptaków w okresie
dyspersji polęgowej i migracji. Wśród migrantów obserwowanych w większych
liczebnościach wymienić należy żurawia, gęsi: zbożową, białoczelną i
58
gęgawę, czajkę, kwiczoła, szpaka i ziębę. Jesienny przelot sikor był wyraźnie
związany z określonymi siedliskami – pasem krzewów i drzew rosnących
wzdłuż dawnego torowiska. Wiosną 2011 r. gęsi, żurawie, a także czajki i
szpaki zatrzymywały się i żerowały na powierzchni „Jasna II”. W następnym
roku wiosną obserwowano głownie ptaki z tych gatunków tylko przelatujące
nad powierzchnią. Można więc przypuszczać, że zjawisko obserwowane
wiosną 2011 r. związane było z obfitością atrakcyjnego pokarmu (kolby
kukurydzy pozostałe na polach z poprzedniego sezonu wegetacyjnego) lub z
przebiegiem wędrówki wiosennej i warunkami pogodowymi panującymi na
początku sezonu lęgowego w tym sezonie. Oczywiście na podstawie
dwuletnich obserwacji nie da się powiedzieć, czy i na ile typowy lub wyjątkowy
był któryś z tych sezonów.
Mimo dość intensywnego jesiennego przelotu gęsi i żurawi w obu
latach nie obserwowano, by zatrzymywały się i żerowały na powierzchni.
Dość licznie i na długi okres zatrzymały się jesienią kwiczoły. Część z nich
pozostała na zimę. Wiązać to można także z dostępnością pokarmu,
szczególnie z urodzajem owoców tarniny i innych owoców w śródpolnych
zadrzewieniach.
Liczebności
ptaków
siewkowych
Charadriiformes
nie
przekraczały przeciętnych wartości w skali kraju, a dominującym gatunkiem w
tej grupie była czajka. Siewki złote obserwowano rzadko i nielicznie.
W trakcie rocznego monitoringu w 2011 r. odnotowano 151
przelatujących ptaków szponiastych Falconiformes należących do 11
gatunków, a w 2012 r. 279 obserwacji 10 gatunków. Intensywność
wykorzystania przestrzeni powietrznej przez tą grupę wynosiła prawie 0,83
os./1h w 2011 roku i 1,47 w 2012 r.. Największy był udział myszołowa
(odpowiednio 43 i 68% obserwacji ptaków szponiastych), a po nim błotniaka
stawowego (33 i 18%). Oba gatunki wykorzystywały teren planowanej
inwestycji jako miejsce żerowania, a znaczna część ich przelotów odbywała
się na niskim pułapie. Para myszołowów gnieździła się w obu sezonach w
obrębie monitorowanej powierzchni, a błotniaki gniazdowały na powierzchni i
regularnie
zalatywały
w
poszukiwaniu
pokarmu
z
sąsiedztwa,
prawdopodobnie znad Jeziora Balewskiego lub jeziora Dzierzgoń. Błotniaki
najczęściej obserwowano w południowo-zachodniej części powierzchni, nad
niewielkim zarośniętym bagienkiem i nad polami w jego sąsiedztwie (Rys. 6).
59
Najbliższa planowania turbina JNII 12 znajduje się w odległości ok. 500-600
m (odległości odpowiednio dla wariantu 2 i wariantu 1) od tego miejsca, a
więc w promieniu potencjalnych lotów żerowiskowych tego gatunku. Okolice
stanowisk rozrodczych są wykorzystywane przez lęgowe ptaki znacznie
częściej niż tereny bardziej odległe. Wiąże się to lotami na żerowiska i
powrotami z pokarmem do gniazda, a w przypadku lokalizacji elektrowni
wiatrowych w pobliżu z wielokrotną ekspozycją w ciągu dnia na ryzyko
potencjalnej kolizji. Ponadto nawet w przypadku lotów na dalszy dystans,
które często odbywane są na większej wysokości, start i lądowanie wymaga
przekroczenia „strefy śmigła”. Młode, niedoświadczone ptaki pierwsze loty
także odbywają w pobliżu rodzinnego gniazda. W ich przypadku ryzyko kolizji
jest prawdopodobnie znacznie większe. Inny możliwy scenariusz, to
opuszczenie stanowiska lęgowego przez błotniaki w wyniku postawienia w
pobliżu elektrowni wiatrowej, a więc w praktyce utrata siedliska. Obie
możliwości wpływają niekorzystnie na stan populacji. Błotniak stawowy ma
wyższy od większości gatunków status ochronny, gdyż wymieniony jest w
Załączniku I Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z
dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, jednak w jego
przypadku nie ustanowiono prawnej ochrony strefy przygniazdowej.
Stosunkowo częste były obserwacje krogulca (w 2011 r. 10% i 2012
11% wszystkich obserwacji szponiastych) i bielika (odpowiednio 6 i 6,8 %).
Obserwowano zarówno dorosłe jak i młode, niedojrzałe płciowo bieliki, co
sugeruje, że badany obszar nie był stałym miejscem żerowania żadnej pary
lęgowej,
a
jedynie
terenem
tranzytowym,
nad
którym
przypadkowo
przemieszczały się różne osobniki koczujące lub bytujące gdzieś w okolicy.
Większość bielików obserwowanych w 2011 r. przelatywało w kierunku
północ-południe, tylko dwa razy spłoszono z pola siedzące osobniki. Liczba
obserwacji bielików w 2012 r. była ponad dwukrotnie większa niż w
poprzednim (tab. 10), co przynajmniej częściowo można wiązać ze zmianami
granic obszaru objętego obserwacjami. Raz widziano jednocześnie 3 krążące
osobniki i do 5 ptaków w trakcie jednej kontroli (ale nie jednocześnie, wiec być
może kilkukrotnie te same osobniki). Rozkład przestrzenny obserwacji
bielików w 2012 r. (rys. 8) wskazuje że ptaki te stosunkowo często widywano
w południowej części obszaru planowanej farmy wiatrowej – w okolicach
60
jeziora Dzierzgoń i kompleksu leśnego, w którym znane są dwa stanowiska
lęgowe tego gatunku, oraz 2 stanowiska orlika krzykliwego (w trakcie
monitoringu nie stwierdzono lęgów tego ostatniego). Ponadto często
obserwowano bieliki w centralnej części obszaru objętego monitoringiem.
Interpretacja tego przestrzennego rozkładu obserwacji musi być ostrożna,
gdyż jest to wypadkowa rzeczywistych częstości występowania ptaków i
obserwatorów. Takie skupienia stwierdzeń mogą więc pojawiać się w polu
widzenia ze stałych punktów obserwacyjnych i wzdłuż odcinków transektów o
szerszym polu widzenia.
Intensywność wykorzystania przestrzeni powietrznej zmieniała się w
ciągu roku i wahała się w trakcie monitoringu 2012/13 r. od 12,29 os./1h
(13.01.2013 r.) do 2026 os./1h (12.10.2012 r.) i osiągała istotnie wyższe
wartości
w
zróżnicowanie
okresach
migracji.
Podobny
przebieg
miało
sezonowe
natężenia ruchu ptaków w powietrzu podczas wcześniej
prowadzonego monitoringu (2011/12; Goc i Kosmalski 2012), choć wówczas
najwyższe wartości odnotowano podczas wiosennej wędrówki. Dane z 12
miesięcy obserwacji w sezonie 2011 wskazują, że w strefie pracy wirnika
przelatywało około 27% osobników, 30% powyżej, a 43% wszystkich
przelotów miało miejsce na niskim pułapie. Rozkład procentowy dla tego
samego zakresu czasowego w sezonie 2012 kształtował się dla strefy pracy
śmigła na poziomie 30%, powyżej 15% i największy był na niskim pułapie
około 55%. W obu sezonach dominującym pułapem obserwowanych ptaków
podczas lotu był pułap niski, a frekwencje przelotów na pułapie średnim były
do siebie zbliżone.
Udział gatunków ptaków o niewielkich rozmiarach ciała („małe” i
”średnie 1”) na średnim pułapie wynosił około 21%, a 66-73% ich przelotów
odbywało się na niskim pułapie. W przypadku ptaków o większych rozmiarach
ciała, udział przelotów w strefie pracy śmigła wahał się od 42% dla ptaków
szponiastych do 62% u siewkowych. Tylko wśród gatunków o dużych
rozmiarach ciała dominowały przeloty na wysokim pułapie (54%). Na ten
wysoki udział wpłynęły głównie obserwacje przelatujących wysoko stad gęsi i
żurawi w okresie migracji. Proporcje wykorzystania wyróżnionych pułapów
przez grupy ptaków o różnych rozmiarach ciała mogą być nieco zafałszowane
61
ze względu na mniejsze prawdopodobieństwo wykrycia przelotu małych
obiektów na dużej wysokości.
Tabela 12 Porównanie wykorzystania pułapów przelotu grup ptaków w 2
latach prowadzonych badań.
%
szponiaste
siewkowe
Duże
średnie2
średnie1
Małe
Niski
51,25
45,21
2,86
27,79
76,01
67,16
2012
Średni
35,84
44,26
32,77
30,56
15,54
29,05
Wysoki
12,90
10,53
64,37
41,66
8,45
3,78
Niski
47,22
26,49
15,67
54,51
65,78
72,85
2011
Średni
41,67
62,13
30,75
12,44
21,20
21,07
Wysoki
11,11
11,38
53,58
33,06
13,01
6,08
Sezonowe i międzysezonowe zmiany liczebności i różnorodności
ptaków są zjawiskiem typowym, i powierzchnia „Jasna II” nie wyróżnia się pod
tym względem na tle innych obszarów o podobnej strukturze siedliskowej w
Polsce.
7. Podsumowanie
Analizy szacunkowej śmiertelności ptaków w wyniku zderzenia z
elementami elektrowni wiatrowych wskazują, że kolizje z infrastrukturą
projektowanej farmy wiatrowej „Jasna II” są możliwe. Dyskusyjna pozostaje
ocena skali tego zjawiska, z uwagi na brak narzędzi pozwalających uzyskać
precyzyjną
prognozę.
Dostępna
metodyka,
przy
zastosowaniu
optymistycznego i pesymistycznego wariantu pozwala na ocenę, że z dużym
prawdopodobieństwem (80%) śmiertelność w wyniku kolizji będzie zawarta
między 0,63 do 447,3 ptaka na rok w wariancie 1. i 0,6 do 426 ptaka na rok w
wariancie 2. Taki rozrzut nie pozwala na określenie rzeczywistego ryzyka
lokalizacji,
zwłaszcza
że
w
wyliczeniach
nie
uwzględnia
się
ani
charakterystyki awifauny konkretnego obszaru, ani lokalizacji i typu
poszczególnych elektrowni. Zastosowanie oszacowania całkowitej liczby
ptaków przelatujących w ciągu całego roku przez obszar planowanego
przedsięwzięcia i współczynnika ryzyka (frakcja ptaków kolidujących z wieżą
62
lub łopatami rotora elektrowni w trakcie przelotu na określonym pułapie)
pozwalałaby na oszacowanie liczby ofiar w roku z uwzględnieniem
intensywności przelotu. Jednak spory rozrzut uzyskanych empirycznie
współczynników kolizji sprawia, że wyniki takich wyliczeń są nadal obarczone
dużym błędem (niepewnością) oszacowania. Dodatkowo przyjęta metodyka
(PSEW 2008) zakładająca przeciętnie 40 kontroli w roku, przy uwzględnieniu
częstszych kontroli w okresach większej aktywności ptaków, dostarcza
rzetelnych, lecz wciąż mało precyzyjnych danych wejściowych do szacunków
śmiertelności. Dane z okresów migracji są tylko losowym zbiorem informacji o
natężeniu przelotu w trakcie wędrówek. Rozkład intensywności wędrówki w
czasie jest bardzo skośny: jest niewiele dni kiedy przelot jest bardzo
intensywny i wiele z umiarkowanym, słabym i zerowym. Jeśli obserwacja trafi
na dzień intensywnego przelotu, wynik będzie wysoki, dzień wcześniej czy
później ptaków może być bardzo mało. Oczywiste jest, że takie przypadkowe
błędy oszacowania liczebności przekładają się na niewłaściwe prognozy
śmiertelności, jeśli stosuje się do tego mnożenie liczebności przez
specyficzny (dla gatunku lub ich grupy) wskaźnik kolizyjności. Ten losowy
czynnik może być jedną z przyczyn różnic między wynikami uzyskanymi w
trakcie dwóch rocznych cykli monitoringu (rozdz. 6).
Osobnicze ryzyko kolizji może być w dużym stopniu związane z
wiekiem i doświadczeniem, więc powinno się brać pod uwagę także strukturę
wiekową populacji, szczególnie latem i podczas jesiennej wędrówki, kiedy
różnice pod tym względem miedzy młodymi i dorosłymi ptakami są
największe. To zróżnicowanie ryzyka w zależności od doświadczenia może
być znaczne, np. u kormoranów ocenia się, że prawdopodobieństwo
zaplątania się w sieciach rybackich podczas nurkowania młodych ptaków jest
10 razy większe niż dorosłych (Bregnballe i Frederiksen 2006). Nie ma
niestety takich danych dla kolizji powietrznych ptaków z budynkami,
napowietrznymi liniami przesyłowymi i elektrowniami wiatrowymi, ale można
przypuszczać, że i w tym przypadku doświadczenie osobnicze może mieć
istotne znaczenie.
Uzyskany na podstawie mediany z danych dotyczących śmiertelności
na farmach w Europie i Ameryce Północnej wynik 46,2 kolizji/rok, wydaje się
wartością prawdopodobną, jednak jedyną możliwą i zalecaną jego weryfikacją
63
jest kilkuletni porealizacyjny monitoring śmiertelności ptaków w wyniku kolizji
z elektrowniami wiatrowymi. To jedyny sposób uzyskania wiedzy niezbędnej
do doskonalenia metod prognozowania. Niezbędnym tego warunkiem jest
publikowanie, lub udostępnianie w inny sposób, wyników takiego monitoringu.
Niestety nie jest to praktyka powszechna.
Najbliższy planowanej lokalizacji zespołu elektrowni wiatrowych „Jasna
II” obszar Natura 2000 to SOO „Mikołajki Pomorskie”, SOO ”Aleje Pojezierza
Iławskiego”, OSO Lasy Iławskie. Ze względu na odległość, a w przypadku
dwóch pierwszych obszarów także na główny przedmiot ochrony, nie należy
spodziewać się negatywnego oddziaływania planowanego zespołu elektrowni
na integralność i przedmiot ochrony tych obszarów. Nieprawdopodobne
wydaje się także oddziaływanie planowanego zespołu elektrowni „Jasna II” na
dalej położone obszary Natura 2000 OSO i SOO - „Jezioro Drużno” czy OSO
„Dolina Dolnej Wisły”. Populacja rozrodcza bielika na Obszarze OSO Lasy
Iławskie wg standardowego formularza danych kształtuje się na poziomie 913 par lęgowych, a znaczenie obszaru Natura 2000 dla gatunku posiada
klasyfikację B. Najbliższe w stosunku do przedmiotowej inwestycji stanowiska
lęgowe położone w północnej części kompleksu leśnego zlokalizowanego na
południe od przedmiotowej inwestycji, poza granicami OSO, ale z pewnością
należy je zaliczyć do tej samej populacji.
Bielik, podobnie jak inne ptaki szponiaste wykorzystujące wznoszące
prądy powietrza podczas lotu, zaliczany jest do gatunków wrażliwych na
możliwość kolizji z elektrowniami wiatrowymi. Badania prowadzone na tym
gatunku w Norwegii (Dahl, E.L i in. 2012) wykazały istotny związek pomiędzy
odległością elektrowni wiatrowych od gniazda, a sukcesem lęgowym. Osiem
spośród trzynastu stanowisk lęgowych znajdujących się w promieniu do 500
m od najbliższej turbiny zostało opuszczonych, a za główne przyczyny
uznano utratę dostępności miejsc gniazdowania oraz śmiertelność dorosłych
osobników
w
trakcie
sezonu
lęgowego.
Wyliczone
przez
autorów
współczynniki wpływu elektrowni wiatrowych na pary lęgowe osiągały
najwyższe wartości dla odległości do 500 m od gniazda. Wartość
współczynnika zmniejszała się o połowę dla odległości ponad 1 km, a dla
dystansu powyżej 3 km stanowił mniej niż 25% wartości początkowej
64
Promień strefy ochrony całorocznej od gniazda bielika wynosi 200 m,
natomiast okresowej (od 1 lutego do 31 lipca) – 500 m4. Lokalizacja turbiny
JNII 19 znajduje się ok. 400 m od najbardziej na północny-zachód
wysuniętego fragmentu lasu, czyli najprawdopodobniej poza strefą ochronną
gniazda bielika (lokalizacja gniazda nie jest ustalona).
Elektrownie JNII 19, a także JNII 20, zlokalizowane pomiędzy sporym
kompleksem leśnym, a północną częścią jeziora Dzierzgoń i południową
Jeziora Balewskiego, znajdują się na obszarze, nad którym mogą przebiegać
trasy przelotów żerowiskowych bielika, szczególnie w kierunku większego i
bliżej położonego jeziora Dzierzgoń (bielik chętnie poluje na ptaki wodne i
ryby). Stanowisko lęgowe tego gatunku i związana z nim strefa ochrony
położone są blisko północnej granicy lasu. Choć badania terenowe
prowadzone w latach 2011/12 nie potwierdziły intensywnego użytkowania
tego obszaru przez bieliki, to biorąc pod uwagę niewielką odległość od ściany
lasu elektrowni JNII 19, obserwowane w tej okolicy trasy przelotów
kierunkowych gatunku w okresie lęgowym i polęgowym (rys. 6 i 8),
i stwierdzoną wysoką śmiertelność tego gatunku na farmach wiatrowych (np.
<http://www.koo.org.pl/aktualnosci/138-silownie-wiatrowe-moga-zdziesiatkowac-bieliki-na-mazurach>),
sugerujemy rozważenie rezygnacji z lokalizacji tej elektrowni.
W tym samym lesie znane są także chronione strefami gniazda orlika
krzykliwego. Jedno z nich znajduje się, podobnie jak gniazdo bielika, blisko
północnego skraju lasu. Stwierdzenia orlików na powierzchni planowanej
farmy w latach 2011-12 były rzadkie i dotyczyły tylko sezonu 2011, wiec
prawdopodobnie stanowiska te nie były zajęte w okresie monitoringu, ale
ptaki drapieżne często mają po kilka gniazd używanych naprzemiennie, wiec
nie można na podstawie rocznych obserwacji uznać, że jest definitywnie
opuszczone. Dodać należy, że w 2013 r. obserwowano w tym rejonie orliki,
choć gniazdowanie nie zostało potwierdzone (Jerzy Pawelec5 inf. ustna).
4
Wielkość stref ochronnych określa odległości, w obrębie których nie powinno się
wprowadzać zmian i prowadzić prac. Chodzi wiec o płoszenie i ewentualną reakcję
behawioralną ptaków. W żaden sposób nie brane jest pod uwagę ryzyko kolizji.
5
Ornitolog prowadzący w tym terenie monitoring ptaków drapieżnych.
65
Lokalizacja turbiny JNII 12 planowana jest w odległości ok. 600 m od
stanowiska lęgowego błotniaka stawowego. To ok. 100 m dalej niż w
wariancie 2 (20 turbin), a więc bezpieczniej dla ptaków, ale nadal jest to
odległość niezbyt duża. Szczegółowo kwestię lokalizacji turbin JNII 12
względem stanowiska błotniaka omówiono na str. 60. W przypadku tej turbiny
również
zaleca
zminimalizowania
się
rozważenie
ryzyka
rezygnacji
potencjalnej
kolizji
z
jej
lokalizacji,
błotniaka
z
celem
pracującą
elektrownią.
Reasumując, w naszej ocenie lokalizacja turbiny JNII 19
(także w
wariancie 2) położonej w sąsiedztwie stanowisk rozrodu bielika i orlika a
także zlokalizowanych na trasie potencjalnych przelotów żerowiskowych
bielika, pomimo, iż badania terenowe tego nie potwierdziły, niesie za sobą
znaczne ryzyko kolizji tych gatunków z ruchomymi elementami elektrowni
wiatrowych, mogących powodować śmierć lub trwałe okaleczenie. Utrata
jednego osobnika lub lęgu nie rzutuje w istotny sposób na stan całej populacji,
lecz należy rozpatrywać ewentualny wpływ w skali czasu użytkowania
planowanej farmy, a na przestrzeni kilkudziesięciu lat kumulacja ryzyka może
się przełożyć na istotne pogorszenie kondycji lokalnej populacji. Podobne
zastrzeżenie odnosi się do lokalizacji elektrowni JNII 12, w aspekcie
oddziaływania na błotniaka, posiadającego stanowisko lęgowe w tym rejonie.
Do pozostałych lokalizacji turbin zaplanowanych w tym wariancie nie
ma zastrzeżeń wynikających z monitoringu ornitologicznego.
Warianty różnią się między sobą
liczbą i rozmieszczeniem turbin.
Eliminacja jednej elektrowni wiatrowej powoduje obniżenia szacunków
dotyczących śmiertelności ptaków. Z 80% prawdopodobieństwem dla
wariantu 2 będzie się ona mieściła między 0,6 a 426 martwych ptaków na rok.
W wariancie 2 turbina JNII 3 położona jest bardzo blisko lasu (ok. 320
m), w którym znane są stanowiska lęgowe cennych ptaków szponiastych
(bielik, orlik krzykliwy). Wariant 1 jest pod tym względem bezpieczniejszy,
gdyż lokalizacja tej elektrowni została przeniesiona w północno-zachodni
rejon parku wiatrowego Jasna II.
66
Turbina JNII 12 w tym wariancie zaplanowana jest nieco (~100 m)
bliżej stanowiska lęgowego błotniaka stawowego (Rys. 6) niż w wariancie 1.
Jest to więc pod tym względem gorsza lokalizacja, ale różnica jest niewielka i
w obu wariantach odległości turbin JNII 12 od tego oczka wodnego rodzą
obawy opisane na str. 60.
Turbina JNII 20 została przesunięta w wariancie 2 o ok. 80 m na południowyzachód w stosunku do wariantu 1, natomiast turbina JNII 19 – o ok. 140 m na
południowy-wschód, co spowodowało, iż została przybliżona jeszcze bardziej
do skraju lasu.
Uwagi do lokalizacji turbiny JNII19– analogicznie jak w
wariancie 1.
Biorąc pod uwagę lokalizację problematycznych elektrowni, tj. JNII 12 i 19,
ocenia się, iż wariant 2 jest wariantem gorszym niż wariant 1, z uwagi na
odległości ww. elektrowni od stanowiska lęgowego błotniaka (JNII 12) oraz
granic lasu i miejsc gniazdowania bielika i orlika krzykliwego (JNII 19), a tym
samym większe ryzyko potencjalnych kolizji.
Do pozostałych lokalizacji turbin zaplanowanych w tym wariancie nie
ma zastrzeżeń wynikających z monitoringu ornitologicznego.
67
8. Literatura
Bregnballe T, Frederiksen M. 2006. Net entrapment of great cormorants
Phalacrocorax carbo sinensis in relation to individual age and population
size. Wildl. Biol. 12: 143-150.
Buckland S.T., Anderson D.R., Burnham K.P., Laake J.L., Borchers D.L.,
Thomas L. 2001. Introduction to Distance Sampling. Oxford University
Press, Oxford.
Czochański J. T., Hałuzo M., Kubicz G., Wojcieszyk H. 2006. Studium
ekofizjograficzne województwa pomorskiego, Gdańsk – Słupsk.
Chylarecki P., Jawińska D., Kuczyński L. 2006. Monitoring Pospolitych
Ptaków Lęgowych. Raport z lat 2003-2004. Ogólnopolskie Towarzystwo
Ochrony Ptaków. Warszawa.
Chylarecki P., Kajzer K., Polakowski M., Wysocki D., Tryjanowski P.,
Wuczyński
A.,
2011. Wytyczne
dotyczące
oceny
oddziaływania
elektrowni wiatrowych na ptaki - Projekt. GDOŚ. Warszawa.
Dahl, E.L., Bevanger K., Nygård T., Røskaft E., Stokke B. G. 2012, Reduced
breeding success in white-tailed eagles at Smøla windfarm, western
Norway, is caused by mortality and displacement. Biol. Conserv. 75: 7985.
Desholm M., Kahler J. 2005 Avian collision risk at an offshore wind farm. Biol.
Lett. 1:296-298.
Goc M., Kosmalski W. 2012. Ocena lokalizacji planowanego zespołu
elektrowni wiatrowych „Jasna II” (Gm. Stary Dzierzgoń i Mikołajki
Pomorskie, pow. sztumski, woj. pomorskie) pod kątem potencjalnych
zagrożeń dla ornitofauny. Ecotone. (Msc)
Głowaciński Z. (red. i opracowanie rozdziałów) 2001. (wyd. II, zmienione).
Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce.
Państw. Wyd. Rol. i
Leśne, Warszawa.
Hołdyński C., Krupa R., Kleinschmidt L., Rodziewicz M. 2009. Plan ochrony
Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 „Lasy Iławskie”.
(PLB280005).
<http://www.parkikrajobrazowewarmiimazur.pl/pojezierzailawskiego/upload/browser/poj/
Plan_ochrony__OSOP_Lasy Iławskie wersja ostateczna.pdf>
68
Hötker H. 2006. The impact of repowering of wind farms on birds and bats.
NABU, Bergenhusen.
Krone O., Berger A., Schulte R. 2009. Recording movement and activity
pattern of a White-tailed Sea Eagle (Haliaeetus albicilla) by a GPS
datalogger Journal of Ornithology 150: 273–280.
Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN,
Kosmalski W.,
Goc
M.
2010
Ocena
oddziaływania
na
środowisko
projektowanych zespołów elektrowni wiatrowych na powierzchniach
„Tywęzy” oraz „Nowiec” (woj. pomorskie). Gdynia, Grudzień.
Pettersson J. 2005. The Impact of Offshore Wind Farms on Bird Life in
Southern Kalmar Sound, Sweden. A final report based on studies 1999–
2003. Raport requested by the Swedish Energy Agency, pp.124..
PSEW 2008. Wytyczne w zakresie oddziaływania elektrowni wiatrowych na
ptaki.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004r. w sprawie
gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną.
Scholz F. 2010. Spatial use and habitat selection of white-tailed eagles
(Haliaeetus albicilla) in Germany. Logos. Berlin.
Sidło P.O., Błaszkowska B., Chylarecki P. (red.) 2004. Ostoje ptaków o
randze europejskiej w Polsce. OTOP, Warszawa.
Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G. & Chylarecki P. (red) 2007.
Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004. Bogudzki
Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie,
liczebność i zmiany, PTPP "pro Natura", Wrocław.
Wuczyński A. 2009. Wpływ farm wiatrowych na ptaki. Rodzaje oddziaływań,
ich znaczenie dla populacji ptasich i praktyka badań w Polsce. Not. Ornit.
50: 206-227.
Zieliński P., Bela G., Kwitowski K. 2007. Report on monitoring influence of
wind farm operating near Gnieżdżewo (gmina of Puck, pomorskie
voivodeship) on birds. Gdansk, December.
69
Zieliński P., Bela G., Kwitowski K. 2008a. Report on monitoring of the wind
farm impact on birds in the vicinity of Gnieżdżewo (gmina Puck,
pomorskie voivodeship). Gdansk, June.
Zieliński P., Bela G., Kwitowski K. 2008b. Report on monitoring of the wind
farm impact on birds in the vicinity of Gnieżdżewo (gmina Puck,
pomorskie voivodeship). Gdansk, December.
Zieliński P., Marchlewski A. 2007. Report on monitoring influence of wind farm
in the vicinity of Gnieżdżewo (gmina of Puck, pomorskie voivodeship) on
birds. Gdańsk.
70
Załącznik 1. Płazy i ssaki stwierdzone na powierzchni
planowanej farmy wiatrowej „Jasna II”
1. Podczas monitoringu ornitologicznego stwierdzono występowanie i
rozród na powierzchni „Jasna
2” następujących gatunków płazów:
kumak nizinny Bombina bombina, ropucha szara Bufo bufo, rzekotka
drzewna Hyla arborea oraz żaby zielone (Pelophylax esculentus, P.
lessonae, P. ridibundus) i brunatne (do tej grupy zalicza się żabę
trawną Rana temporaria i moczarową R. arvalis). Nie oznaczano tych
żab, więc nie wiadomo które gatunki z wymienionych występują.
Wszystkie gatunki płązów są chronione. Kumak nizinny wymieniony
jest w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” (Głowaciński 2001), a
rzekotka jest wymieniana w międzynarodowych zestawieniach (lista
IUCN, Załącznik II Konwencji berneńskiej oraz Aneks IV Dyrektywy
siedliskowej UE). Ważne dla ochrony płazów jest zachowanie ich
miejsc rozrodu i zapewnienie zwierzętom swobodnego i bezpiecznego
dostępu do nich. Na powierzchni monitoringu godowe zgrupowania
płazów obserwowano w obu stawach w Monasterzysku Wlk. oraz w
zbiornikach wodnych w południowo-zachodniej części powierzchni.
2. Na powierzchni „Jasna II” obserwowano następujące ssaki: zając
Lepus europaeus, dzik Sus scrofa, sarna Capreolus capreolus, jeleń
Cervus elaphus, lis Vulpes vulpes, borsuk Meles meles, kuna leśna
Martes martes, kret Talpa europaea, ryjówka aksamitna Sorex
araneus. Ponadto kilkakrotnie stwierdzono tropy łosia Alces alces.
71

Jasna II - BIP - Stary Dzierzgoń

Transkrypt

Podobne dokumenty

REJESTR PRZEGLĄDÓW STADA PTAKÓW

SUPER KSIĄŻKA + PŁYTA CD!!!Głosy ptaków Andrzej G

Afryka Południowa na spotkaniu Trójmiejskiej Grupy OTOP

Opis szkolenia - Meritum Competence

Budki lęgowe i ochrona jerzyków

UWAGA PTASIA GRYPA! Wysoce zjadliwa grypa ptaków!!!!

Powstaną elektrownie wiatrowe w morzu

Synteza i porównanie zasadniczej aktywności ptaków i nietoperzy