Realizacja zaleceń racji pokarmowej przez mężczyzn z

Harton
Probl
Hig
A iEpidemiol
wsp. Realizacja
2011, 92(3):
zaleceń557-560
racji pokarmowej przez mężczyzn z niedokrwienną chorobą serca
557
Realizacja zaleceń racji pokarmowej przez mężczyzn
z niedokrwienną chorobą serca
Adherence to the recommended daily food rations by men with coronary heart disease
Anna Harton 1/, Alicja Solik-Tomassi 2/, Lucyna Narojek 1/, Joanna Myszkowska-Ryciak 1/,
Danuta Gajewska 1/
Zakład Dietetyki, Katedra Dietetyki Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, Szkoła Główna Gospodarstwa
Wiejskiego w Warszawie
2/
Zespół Specjalistycznych Poradni – Poradnia Kardiologiczna Instytutu Kardiologii w Warszawie
1/
Cel. Analiza realizacji zaleceń modelowej racji pokarmowej (MRP) opartej
na diecie o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych przez mężczyzn
z niedokrwienną chorobą serca (NChS).
Aim. The analysis of the adherence to recommended, model daily food
rations based on the diet with controlled fatty acid content by men with
coronary heart disease (CHD).
Materiał i metody. Badaną grupę stanowili mężczyźni z NChS (n=210,
średnia wieku 63±9 lat), mieszkańcy Warszawy i okolic. Ilościowe
oszacowanie spożycia produktów w grupach wiekowych (I grupa – osoby
młodsze, wiek ≤60 lat; II grupa – osoby starsze, wiek >60 lat, n=112)
wykonano na podstawie 3. dniowych jadłospisów notowanych na bieżąco.
Utworzone średnie racje pokarmowe badanych osób porównano z MRP
diety o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych. Realizację zaleceń
oceniano na 4 poziomach: A ≤50%, B 51-75%, C 76-100%, D >100%
w każdej grupie. W analizach statystycznych zastosowano „test mediany”
oraz „test Chi-kwadrat niezależności” (a=0,05).
Materials and methods. The examined group consisted of men with CHD
(n=210, mean age 63±9 years), residents of Warsaw and the surrounding
area. The quantitative estimation of consumption in the age groups (I group
– younger people, age ≤ 60 years; II group – the elderly, age> 60 years,
n=112) was based on 3-day food records. The estimated average daily food
rations were then compared with model food rations based on the diet with
the controlled fatty acid content. The adherence to the recommendations
was evaluated on four levels: A ≤50%, B 51-75%, C 76-100%, D >100%
in each age group. In the statistical analysis „medians test” and „Chi-square
test of independence” (a=0.05) were used.
Wyniki. Wiek istotnie różnicował tylko spożycie mięsa i drobiu ogółem
oraz mięsa chudego. W grupie mężczyzn młodszych, w porównaniu
do starszych osób, zanotowano wyższe spożycie, podobną tendencję
stwierdzono w pożyciu ryb (różnice nieistotne). Odnosząc się struktury
spożywanych produktów stwierdzono, że wiek istotnie różnicował stopień
realizacji w jadłospisach zaleceń odnośnie mleka o obniżonej zawartości
tłuszczu, mięsa, drobiu, ryb i wędlin, olejów roślinnych i oliwy oraz margaryn
miękkich.
Results. Only age significantly differentiated consumption of meat and
poultry in general and of lean meat. In younger men, as compared to
older, a higher intake was reported, and a similar trend was found in fish
consumption (differences negligible). Referring to the structure of the daily
food rations, age was found to significantly differentiate the adherence to
the dietary recommendations on consumption of low-fat milk, meat, poultry,
fish and meat products, vegetable oils, olive oil and soft margarines.
Wnioski. Wiek badanych mężczyzn w pewnym stopniu różnicował strukturę
spożywanych produktów oraz poziom realizacji MRP. Jednak zarówno
w grupie mężczyzn młodszych, jak i starszych, zanotowano występowanie
podobnych nieprawidłowości ww. zakresie.
Conclusions. Age of men in some degree differentiated the structure of the
consumed products and the adherence to the daily food rations. However,
both in younger and older men similar irregularities in the consumption
were found.
Key words: coronary heart disease, nutritional habits, daily food rations
Słowa kluczowe: niedokrwienna choroba serca, sposób żywienia, racja
pokarmowa
© Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 557-560
www.phie.pl
Nadesłano: 10.06.2011
Zakwalifikowano do druku: 08.07.2011
Wprowadzenie
Racjonalna i odpowiednio zbilansowana dieta jest
ważnym elementem postępowania terapeutycznego
w wielu chorobach dietozależnych, w tym także we
wtórnej prewencji chorób serca. Mimo, iż zasadność
jej stosowania została wykazana w licznych przedmio‑
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr inż. Anna Harton
Zakład Dietetyki, Katedry Dietetyki
Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, SGGW w Warszawie
ul. Nowoursynowska 159c,02-787 Warszawa
tel. 22 593-70-18, e-mail: [email protected]
towych badaniach, dostosowanie się do zaleceń często
jest dla pacjentów bardzo trudne. Obok licznych czyn‑
ników determinujących strukturę spożywanych pro‑
duktów zwykle podkreśla się większą pracochłonność,
czasochłonność oraz koszt diety. W tym przypadku
nie należy pomijać roli wieku. Starszy wiek bardziej
558
kojarzony jest z większą dyspozycją czasową, ale za
to mniejszym dochodem; natomiast w młodszy wiek
z odwrotną zależnością. Gutkowska [1] wskazuje,
że w systemie wartości osób starszych na czołowym
miejscu znajduje się dobre zdrowie, które w dużym
stopniu wiąże się ze zdrowym stylem życia oraz prze‑
strzeganiem diety. W myśl powyższego wydaje się
interesujące, czy osoby starsze w takim samym stopniu
jak młodsze realizują zalecenia żywieniowe.
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 557-560
Tabela I. Dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych – całodzienna racja pokarmowa – 2200 i 2400 kcal (9,2 i 10,0 MJ)
Table I. Diet with controlled fatty acids content. Daily food rations – 2200
and 2400 kcal (9,2 and 10,0 MJ)
Grupy produktów /Food products
2200 kcal
2400 kcal
ilość w gramach (grams)
Produkty zbożowe /Cereal products
pieczywo mieszane /bread
225
260
mąka, kasze, makarony /flour, cereals, pasta
80
80
mleko ≤2% tłuszczu 1 /milk ≤2% fat 1
400
500
Ocena realizacji zaleceń MRP opartej na diecie
o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych,
przez mężczyzn z NChS w zależności od wieku.
ser twarogowy /cottage cheese
100
100
Jaja 2 /Eggs 2
30
30
Materiał i metody
mięso i drób, ryby /meat and poultry, fish
150
150
wędliny /meat products
30
35
W badaniu, przeprowadzonym w latach
2002‑2005, uczestniczyło 210 mężczyzn z NChS,
głównie mieszkańców Warszawy (średnia wieku
63,3±9,2 lat). Badane osoby były leczone ambulato‑
ryjnie w Zespole Specjalistycznych Poradni – Poradnia
Kardiologiczna Instytutu Kardiologii w Warszawie.
Ilościowe oszacowanie spożywanych poszczególnych
produktów w grupach wiekowych mężczyzn: I grupa - osoby młodsze, wiek ≤60 lat (średnia wieku 53,2±5,0
lat; n=78); II grupa – osoby starsze, wiek >60 lat
(średnia wieku 69,3±4,9 lat; n=112) wykonano na
podstawie 3. dniowych jadłospisów notowanych na
bieżąco (2 dni powszednie i 1 dzień świąteczny, np.
sobota, niedziela). W celu zwiększenia dokładności
doboru porcji posłużono się „Albumem fotografii
produktów i potraw” [2]; do przeliczania produk‑
tów wykorzystano tabele zamiany produktów [3].
Utworzone średnie racje pokarmowe badanych osób
porównano następnie z MRP diety o kontrolowanej
zawartości kwasów tłuszczowych [4], które poddano
niewielkiej modyfikacji (tab. I).
Kaloryczność MRP dla mężczyzn młodszych
i starszych wynosząca odpowiednio: 2400 kcal i 2200
kcal/na dobę została dobrana na podstawie uprzednio
oszacowanego zapotrzebowania na energię, według
wzoru Harrisa-Benedicta [5]. Przy obliczeniach
uwzględniono współczynnik aktywności fizycznej
1.4, który według FAO/WHO/UNU [6] odpowiada
małej aktywności fizycznej.
Realizację zaleceń MRP (wyrażoną w procen‑
tach) dla powyższych grup wiekowych oceniano na
4 poziomach: A ≤50%, B 51-75%, C 76-100%, D
>100%. W analizach statystycznych dla porównania
spożycia między grupami zastosowano „test mediany”
natomiast dla realizacji zaleceń MRP zastosowano
„test Chi-kwadrat niezależności”. We wszystkich
analizach przyjęto poziom istotności a=0,05. Badanie
wykonano za zgodą Terenowej Komisji Bioetycznej
przy Instytucie Kardiologii w Warszawie.
Masło /Butter
0
0
30
35
Cel pracy
Mleko i produkty mleczne /Milk and dairy
products
Mięso, drób, wędliny, ryby /Meat, poultry, meat
products
Inne tłuszcze /Other Fats
olej sojowy, słonecznikowy, rzepakowy i oliwa
/soybean oil, sunflower oil, canola oil, olive oil
margaryny miękkie 3 /soft margarines 3
10
10
Ziemniaki (z odpadkami) /Potatoes (by-products)
400
400
warzywa obfitujące w wit. C /vegetables rich in
vit. C
100
100
owoce obfitujące w wit. C /fruit rich in vit. C
50
50
warzywa obfitujące w karoten /vegetables rich in
carotene
300
300
warzywa inne /other vegetables
100
100
owoce inne /other fruit
250
250
Warzywa i owoce (z odpadkami) /Vegetables and
fruits (by-products)
Strączkowe suche /Legumes
0
0
Cukier* /Sugar*
20
20
*cukier w takiej ilości dozwolony, ale nie preferowany; modyfikacje: 1 mleko
2% zastąpiono mlekiem ≤ 2%; 2 białko jaja (1 szt.) zamieniono na jaja
całe; 3 zamiast masła roślinnego wprowadzono nazwę „margaryna miękka”.
Źródło: Szczygłowa [4]
Wyniki i omówienie
Spożycie produktów z poszczególnych grup
przez badanych mężczyzn z uwzględnieniem wieku
zamieszczono w tabeli II.
Analiza statystyczna wykazała, iż wiek istotnie
(p<0,05) różnicował tylko spożycie mięsa i drobiu
ogółem oraz mięsa chudego. W obu powyższych przy‑
padkach w grupie mężczyzn młodszych, w porówna‑
niu do starszych osób, zanotowano wyższe spożycie
(niezależnie od kaloryczności diety). Podobną ten‑
dencję wykazano w pożyciu ryb (różnice na granicy
istotności, p>0,05).
Realizację zaleceń MRP (wyrażoną w procentach)
po uwzględnieniu wieku zamieszczono w tabeli III.
Stwierdzono, że wiek wpływał istotnie (p<0,05) na
stopień realizacji w jadłospisach zaleceń odnośnie
mleka o obniżonej zawartości tłuszczu, mięsa, drobiu,
ryb i wędlin, olejów roślinnych i oliwy oraz margaryn
Harton A i wsp. Realizacja zaleceń racji pokarmowej przez mężczyzn z niedokrwienną chorobą serca
Tabela II. Spożycie grup produktów przez mężczyzn z uwzględnieniem wieku
(mediana)
Table II. Selected food product intake by men stratified by age (mediana)
Badane grupy
/Examined groups (n=210)
Grupy produktów1 /Food products1
grupa I
/group I
(n=78)
grupa II
/group II
(n=132)
ilość w gramach (grams)
Produkty zbożowe
/Cereals products
Mleko i produkty
mleczne
/Milk and dairy
products
pieczywo mieszane
/bread
200
200
mąka, kasze, makarony /flour, cereals,
pasta
66,5
71,6
mleko ≤ /2% milk
≤ 2%
172
224
ser twarogowy /cottage cheese
50,0
50,0
ser żółty /cheese
0,0
0,0
25,7
19,0
mięso i drób (ogółem)
/meat and poultry
102,8*
85,3
mięso chude /lean
meat
82,2*
70,6
0,0
0,0
Jaja /Eggs
Mięso, drób, wędliny, ryby
/Meat, poultry,
meat products, fish
mięso tłuste /fat meat
Ryby /fish
33,9**
17,6
Wędliny /meat
products
60,8
51,8
Masło i śmietana
/Butter and sour
cream
Masło /butter
8,0
4,7
Śmietana /sour cream
0,0
0,0
Inne tłuszcze
/Other fats
olej sojowy, słonecznikowy rzepakowy i
oliwa /soybean oil,
sunflower oil, canola
oil and olive of oil
10,5
10,3
margaryny miękkie
/soft margarines
9,7
13,3
Ziemniaki (z odpadkami) /Potatoes (byproducts)
390
421
Warzywa /i owoce
(z odpadkami) /Vegetables /and fruit
(by-products)
warzywa bogate w wit.
C /vegetables rich in
vit. C
139
129
owoce bogate w wit. C
/fruit rich in vit. C
14,0
2,7
warzywa bogate w
karoten /vegetables
rich in carotene
57,7
61,2
warzywa inne /other
vegetables
102
90,8
owoce inne /other fruit
Cukier Sugar
221
248
27,3
30,3
I-osoby ≤60 lat, II-osoby >60 lat; 1z wyłączeniem mleka >2% i produktów
strączkowych suchych (mediany = 0,0); *istotność między I i II (test mediany: mięso i drób (ogółem) p=0,0168; mięso chude p=0,0352); **zbliżone
do istotności między I i II (test mediany: ryby p=0,0688)
miękkich. Osoby starsze, w porównaniu do młodszych,
w większym stopniu realizowały zalecenia dotyczące
spożycia mleka o obniżonej zawartości tłuszczu, ole‑
jów i oliwy a w mniejszym rekomendacje dotyczące
spożycia mięsa, drobiu, ryb i wędlin oraz margaryn
miękkich. Jednocześnie zaobserwowano wysoki
559
odsetek osób o niskim spożyciu (≤50% realizacji
racji pokarmowej) mleka i produktów mlecznych,
olejów roślinnych i oliwy oraz owoców bogatych
w witaminę C, jak również warzyw karotenowych.
Z drugiej strony wykazano również wysoki odsetek
osób w jadłospisach, których przekroczone były pro‑
ponowane zalecenia (>100%) dla takich produktów
jak: wędliny, margaryny miękkie, ziemniaki, warzywa
bogate w witaminę C oraz warzywa i owoce inne, jak
również cukier. Podobne tendencje dotyczyły obu
badanych grup wiekowych (tab. III).
Badania dostępne w literaturze tematu wskazują, że
sposób żywienia jest warunkowany przez zróżnicowane
czynniki, w tym istotną rolę odgrywa wiek [7,8,9].
Wykazana w badaniu własnym zróżnicowana,
w zależności od wieku, realizacja zaleceń żywienia
w grupie produktów takich jak mięso i drób ogółem,
w tym mięso chude oraz ryby mogła wiązać się ze
statusem socjoekonomicznym mierzonym m.in. po‑
ziomem dochodu i wykształceniem. W Polsce osoby
starsze mają często niskie dochody oraz stanowią
grupę o najniższym poziomie wykształcenia [10,11],
co może negatywnie wpływać na ich jakość odżywiania
[12]. Na związek SES ze strukturą spożycia produk‑
tów, zwłaszcza o korzystnym wpływie na zdrowie (np.
ryb) wskazują inne badania [9]. Tłuste ryby morskie
zgodnie z zaleceniami żywienia dla ogółu populacji
a także dla osób z chorobami serca powinny znajdować
się w diecie w ilości, co najmniej 1-2 porcje w tygodniu
[13]. Zbyt niskie spożycie ryb jest dużym błędem,
jednak w Polsce dość powszechnie notowanym [14].
W badaniu własnym osoby starsze, w porówna‑
niu do młodszych, w większym stopniu realizowały
zalecenia racji pokarmowej odnośnie spożycia mleka.
Jednak 2/3 osób młodszych i blisko połowa badanych
osób w starszym wieku spożywało mleko na poziomie
<50% zalecanej racji pokarmowej. Zbyt niskie spo‑
życie produktów mlecznych w naszym kraju (dużo
poniżej wartości zalecanych w racjach pokarmowych)
zanotowano także w badaniu WOBASZ [14]. Mleko
i jego przetwory to główne źródła wapnia, którego nie‑
dobory w diecie mogą być żywieniowym czynnikiem
ryzyka wielu chorób dietozależnych.
W badaniu własnym osoby starsze, w porównaniu
do młodszych, w większym stopniu realizowały zalece‑
nia racji pokarmowej odnośnie spożycia tłuszczów ro‑
ślinnych takich jak oleje i margaryny miękkie, jednak
podobnie jak w przypadku mleka zanotowano wysoki
odsetek osób, które realizowały ww. spożycie na pozio‑
mie dużo poniżej zaleceń. Wysoce niezadowalające
spożycie tłuszczów roślinnych często wynika z faktu
wysokiego udziału w diecie tłuszczów zwierzęcych, co
stwierdzono także w badaniu ogólnopolskim [14].
Wykazane niższe spożycie produktów będących
źródłem tłuszczu nasyconego i cholesterolu (np.
560
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 557-560
Tabela III. Realizacja zaleceń MRP, opartej na diecie o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych, w badanej grupie osób z uwzględnieniem wieku (%)
Table III. Adherence to recommended daily food rations based on diet with controlled fatty acid content in examined group of men stratified by age (%)
Badane grupy /Examined groups (n=210)
Grupy produktów /Food products
grupa I group I (n=78)
grupa II group II (n=132)
A
B
C
D
A
B
C
D
p*
Produkty zbożowe /Cereals
products
pieczywo mieszane bread
17
28
28
27
10
21
38
31
mąka, kasze, makarony /flours, cereals, noodles
19
23
19
39
18
22
16
44
ns
Mleko i produkty mleczne /Milk
and dairy products
mleko ≤ 2% /milk ≤ 2%
67
21
6
6
46
16
14
24
0,0014
ser twarogowy /cottage cheese
54
17
11
18
57
17
14
12
ns
28
17
12
43
45
11
10
34
ns
26
15
26
33
37
24
21
18
0,0338
Jaja /Eggs
ns
Mięso, drób, wędliny, ryby /Meat,
poultry, meat products, fish
mięso, drób, ryby /meat, poultry, fish
wędliny /meat products
9
18
9
64
15
6
8
71
0,0359
Inne tłuszcze /Other fats
olej sojowy, słonecznikowy rzepakowy i oliwa
/soybean oil, sunflower oil, canola oil and olive oil
85
13
2
–
73
16
8
3
0,0445
margaryny miękkie /soft margarines
36
9
8
47
42
2
2
54
0,0399
Ziemniaki (z odpadkami) /Potatoes (by-products)
11
14
28
47
18
14
16
52
ns
Warzywa /i owoce (z odpadkami)
/Vegetables /and fruits (by-products)
warzywa bogate w wit.C /vegetables rich in vit.C
9
11
13
67
22
12
7
59
ns
owoce bogate w wit.C /fruit rich in vit.C
62
6
8
24
70
16
5
9
ns
warzywa bogate w karoten
/vegetables rich in carotene
96
4
–
–
94
6
–
–
ns
warzywa inne /other vegetables
21
18
10
51
23
16
17
44
ns
owoce inne /other fruit
28
13
13
46
27
12
11
50
ns
23
11
5
61
18
8
11
63
ns
Cukier Sugar
grupa I – osoby ≤60 lat, grupa II – osoby >60 lat poziom realizacji zaleceń: A ≤50%, B 51-75%, C 76-100%, D >100%; *istotność między I i II (test chi2
niezależności), ns – nieistotne statystycznie
mięsa) w grupie osób starszych, w porównaniu do
osób młodszych, wydaje się być korzystne z punktu
widzenia wtórnej profilaktyki choroby wieńcowej.
Jednak zanotowane również w grupie mężczyzn star‑
szych, w odróżnieniu od młodszych, niższe spożycie
ryb, pozostaje sprzeczne z wytycznymi diety hipolipe‑
micznej.
Wnioski
Wiek badanych mężczyzn w pewnym stopniu
różnicował strukturę spożywanych produktów oraz
poziom realizacji MRP. Jednak zarówno w grupie męż‑
czyzn młodszych, jak i starszych, zanotowano wystę‑
powanie podobnych nieprawidłowości ww. zakresie.
Piśmiennictwo / References
1. Gutkowska K. Uwarunkowania poziomu zaspokojenia
potrzeb. [w:] Samoorganizacja w społecznościach wiejskich
– przejawy struktury zróżnicowania. Wieruszewska M (red).
PAN IRWiR, Warszawa 2002.
2. Szponar L, Wolnicka K, Rychlik E. Album fotografii i potraw.
IŻŻ, Warszawa 2000.
3. Szczygieł A, Nowicka L, Bułhak-Jachymczyk B i wsp. Normy
żywienia i wyżywienia cz. II. Normy wyżywienia – modele
racji pokarmowych. Prace IŻŻ nr 44, Warszawa 1987.
4. Szczygłowa H. System dietetyczny dla zakładów służby
zdrowia. IŻŻ, Warszawa 1992.
5. Reeves M, Capra S. Predicting energy requirements in the
clinical setting: are current methods evidence based? Nutr
Rev 2003, 61: 143-151.
6. Human energy requirements. Report of a Joint FAO/WHO/
UNU Expert Consultation, FAO, Food and Nutrition
Technical Report Series, No 1, FAO, Rome 2004.
7. Thiele S, Mensink GBM, Beitz R. Determinants of diet
quality. Publ Health Nutr 2004, 7: 29-37.
8. Waśkiewicz A, Sygnowska E. Czy jakość żywienia mieszkańców
Polski zależna jest od miejsca zamieszkania? – Projekt
WOBASZ. Prob Hig Epidemiol 2009, 90(2): 206-211.
9. Niedźwiedzka E, Wądołowska L. Analiza urozmaicenia
spożycia żywności w kontekście statusu socjoekonomicznego
polskich osób starszych. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4):
576-584.
10. Gębska-Kuczerowska A, Miller M. Sytuacja zdrowotna ludzi
powyżej 65 roku życia. Zdr Publ 2005, 116(1): 135-137.
11. Dochody i warunki życia ludności Polski (raport z badania
EU-SILC 2006 r.). GUS, Warszawa 2008.
12. Wądołowska L. Żywieniowe podłoże zagrożeń zdrowia
w Polsce. UWM, Olsztyn 2010.
13. Thom T, Haase N, Rosamond W, et al. Heart Disease and
Stroke Statistics - 2006 Update. A Report From the American
Heart Association Statistics Committee and Stroke Statistics
Subcommittee. Circulation 2006, 113: 85-151.
14. Sygnowska E, Waśkiewicz A, Głuszek J i wsp. Spożycie
produktów spożywczych przez dorosłą populację Polski.
Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol 2005, 63, 6
(supl. 4): 670-676.