Etyka Lekarska Dariusz Moczulski Klinika Chorób Wewnętrznych i

Etyka Lekarska
Dariusz Moczulski
Klinika Chorób Wewnętrznych i Nefrodiabetologii
Etyka Lekarska
3 wykłady (3 x 90 minut)
Wprowadzenie do etyki
Zarys dziejów etyki lekarskiej
Kodeks etyki lekarskiej
Karta Praw Pacjenta
Etyka badań naukowych
Deklaracja helsińska
Etyka
Nauka o moralności, zajmująca się opisem, analizą
i wyjaśnieniem rzeczywiście istniejącej moralności
i ustalaniem dyrektyw moralnego postępowania
Etyka
Ogół ocen i norm moralnych obowiązujących
w określonej społeczności i czasie, a także ocena
ich praktycznego stosowania – synonim
moralności
Etyka
Określony system etyczny wynikający
ze światopoglądu czy filozofii
- etyka chrześcijańska, etyka niezależna
Normy postępowania
nakazy
zakazy
bezwarunkowe
obowiązują w określonych okolicznościach
Elementarne normy moralne
trwałe
nie ulegają łatwo modyfikacjom
przetrwały próbę czasu
Relatywizm historyczny
zmienność norm w zależności od czasu
Relatywizm socjologiczny
zmienność norm w zależności o przynależności do
grupy społecznej
- wynika ze szczególnych cech zawodu na
przykład etyka lekarska
Relatywizm kulturowy
wynika z różnych tradycji kulturowych
- na przykład poligamia
Relatywizm nie odnosi się do jednostki !
Ocena
- porównanie do wzorca wynikającego z systemu
etycznego
- samoocena - przyrównanie siebie do
zaakceptowanego przez siebie wzorca - sumienia
Wyrzuty sumienia
- budzą się, jeżeli nasze postępowanie jest
sprzeczne z zaakceptowanym przez nas wzorcem
Wyrzuty sumienia
Jeżeli akceptujemy jako normę wady moralne
– to sumienie nasze będzie spokojne, niezależnie
od naszego postępowania
Sankcja
- wzmacnia system motywacji do postępowania
zgodnego z zasadami moralnymi, a nawet je
wymusza
- sankcje karno-sądowe
- sankcje opinii publicznej
Sankcja
Im człowiek ma bardziej rozbudowany system
samooceny, zgodny z wzorcami moralnymi,
tym mniejszą rolę odgrywają u niego sankcje
w wyborze postępowania
Wzorce
u lekarzy nauczyciele akademiccy, ordynatorzy,
starsi koledzy
- wzorce pozytywne – zachęcają do naśladowania
- wzorce negatywne - odstraszają
Kształtowanie postaw etycznych jest jednym
z elementów wychowania
Wzorce
bezpośredni wzorzec osobowy – nauczanie
własnym przykładem
wzorzec historyczny
wzorzec literacki - „doktor Judym”
Etyka opisowa
opisywanie systemów etycznych w różnych
społecznościach i okresach historycznych
- historia moralności
- psychologia moralności – jednostka
- socjologia moralności – grupa społeczna
Etyka normatywna
uczy odróżniania dobra od zła
aksjologia – nauka o wartościach
deontologia – nauka o powinnościach
Etyka lekarska a Bioetyka
Bioetyka jest nauką szerszą
problemy zdrowia i choroby człowieka
problemy ekosystemu człowieka
granice wykorzystania współczesnej nauki
granice ingerencji w świat istot żywych
moralna ocena nowych problemów
„medycyna to zbyt poważna sprawa, aby
powierzać ją wyłącznie lekarzom”
Zależność między etyką a światopoglądem
światopogląd – zespół ogólnych przekonań
dotyczących natury świata, człowieka w świecie,
sensu jego życia oraz wynikających z tych
przekonań ideałów, wyznaczających postawy
życiowe ludzi i wytyczających linię ich
postępowania;
Istnieje silna zależność pomiędzy światopoglądem
a stosowaniem się do zasad etycznych
Zależność między etyką a prawem
- normy prawne poprzedzone są normami
etycznymi
- życie wyprzedza prawo i reakcja na nowe
zjawiska opiera się na prawie moralnym
- wsparcie normy moralnej normą prawną, jako
sankcją lub uwarunkowanie legalności działania
- normy prawne powinny wynikać z norm
etycznych i nie powinny być z nimi sprzeczne –
elementarne normy moralne
Zależność między etyką a prawem
Prawo musi być jednakowe dla wszystkich
- relatywizm socjologiczny
-różne grupy społeczne
– różne systemy moralne
prawo o przerywaniu ciąży – kompromis
Zależność między etyką a prawem
- Istnienie normy prawnej zezwalającej na czyny
nieetyczne nie usprawiedliwia działalności
sprzecznej z zasadami etyki
- Nie zawsze czyny bezprawne spotykają się z
jednoznaczną negatywną oceną moralną
- przestępstwa uprzywilejowane
- Jeżeli nie ma norm prawnych to jedynie normy
etyczne pozwalają na ocenę czynu.
Zależność między etyką a prawem
Prawo ocenia czyn głównie po jego skutkach
Etyka ocenia czyn głównie po motywach działania
Zależność między etyką a obyczajem i zwyczajem
stosowanie się do obyczaju jest obwarowane
sankcjami opinii społecznej
- zdejmowanie czapki przy wejściu do kościoła
zwyczaju można nie przestrzegać bez narażenia
się na sankcje
- ubieranie choinki na Święta Bożego Narodzenia
Pojęcie dobra i zła - aksjologia
- jeden z trudniejszych problemów współczesności
- wartościowanie subiektywne
- próba obiektywizacji pojęcia dobra i zła –
podstawowe zagadnienie wszystkich systemów
etycznych i przedmiotem rozważań kierunków
filozoficznych
Pojęcie dobra i zła - aksjologia
- pojęcie najwyższego dobra – summum bonum
Demokryt (570-497 r. p.n.e.)
najwyższe dobro – zadowolenie, będące stanem
harmonii, ciszy i spokoju ducha
środek do pozyskania – rozum
zarówno nadmiar jak i niedostatek
powodują niepokój ducha
Protagoras (481-411 r. p.n.e.)
relatywizm antropologiczny - „Wszystkich rzeczy
miarą jest człowiek”
„choroba jest dobra i zła zarazem; jest zła dla
chorego, ale dobra dla lekarza”
- relatywizm socjologiczny
Sokrates (469-399 r. p.n.e.)
najważniejszym dobrem jest cnota, którą pozyskać
można dzięki wiedzy
kto ma wiedzę – posiada cnotę, a ta jako
najwyższe dobro czyni go szczęśliwym
Cynicy ze szkoły Antystenesa (ucznia Sokratesa)
Poza cnotą wszystko inne jest niepotrzebne, ona
sama wystarczy do szczęścia
- odrzucali wszelkie wartości materialne, głosili
równość wszystkich ludzi, zalecali odrzucenie
wszystkiego, co krępowało wolność
- obojętność dla pozornych dóbr i niezależność
wobec losu
Arystyp z Cyreny, szkoła cyrenaików
- przyjemność jest jedynym dobrem
- przykrość jedynym złem
Uczniowie Arystypa
- przyjemność cielesna, duchowa, wyższego rzędu
Platon (427-347 r. p.n.e.)
- idea jako najwyższe dobro
- hierarchizacja dóbr
- szczytem jest dobro idealne, a nie żadne z dóbr
realnych
- dobra realne są jedynie początkiem
i drogą do dobra idealnego
- cnota nie da się utożsamiać
tylko z wiedzą
c.d.
Platon (427-347 r. p.n.e.)
- wiedza – cnota duszy rozumnej
- męstwo – cnota duszy impulsywnej
- panowanie nad sobą – cnota duszy pożądliwej
- sprawiedliwość – łączy pozostałe cnoty i
powoduje, że panuje między nimi ład
i harmonia
- cnota nie da się utożsamiać tylko
z wiedzą
Arystoteles (384-322 r. p.n.e.)
- najwyższe dobro to maksymalna doskonałość
jednostki
- najwyższym dobrem jest szczęście
- dojście do szczęścia w działalności godnej
człowieka, rozumnej i pełnej cnót
- cnota jako droga do szczęścia
- cnota to „usposobienie zachowujące środek”
Szkoła stoików
- osiągnięcie szczęścia przez uniezależnienie się
od okoliczności zewnętrznych
- jedyne prawdziwe dobro to cnota
- żyć cnotliwie – żyć zgodnie z naturą
- życie zgodne z naturą to życie zgodne z
rozumem
- egoizm jest wytworem namiętności
- kto kieruje się się rozumem, mądrością i cnotą,
ten nie znajdzie przeciwieństwa między interesem
osobistym a społecznym
Epikur (341-270 r. p.n.e.)
- kult życia jako przemijającego i jednorazowego
- największym dobrem szczęście, polegające na
doznawaniu przyjemności
- do szczęścia wystarczy brak cierpienia
- liczą się tylko dobra doczesne
- za własne szczęście i nieszczęście
odpowiada każdy sam
- najdoskonalszym stanem jest spokój, który
uzyskuje się przez oświecenie umysłu
- osiągnięcie szczęścia poprzez rozumny,
kulturalny
i cnotliwy tryb życia
Gnostycy
- dobro pochodzi od Boga
- zło pochodzi od materii
św. Augustyn (354-430)
Podwaliny chrześcijańskiej filozofii dobra i zła
- wszystko, co Bóg stworzył jest jego dziełem,
przeto jest dobre
zło natomiast nie należy do przyrody i jest dziełem
wolnych stworzeń
zło jest brakiem dobra
Tomasz z Akwinu (1225-1274)
- Bóg jako ostateczny cel i miara czynów ludzkich
- za jedyną rację dobra moralnego uznawano wolę
bożą
Utylitaryzm
przyjemność umysłu i ciała
Ewolucjonizm
życie jako wartość najwyższa
Marksizm
wartość najwyższa to człowiek
Współczesna etyka humanistyczna
najwyższe dobro to życie
Uznanie wartości życia za wartość moralną
w konsekwencji prowadzi do powinności moralnej
– działanie na rzecz ochrony i stworzenia
warunków rozwoju każdego życia ludzkiego.
Dobro jednostki a dobro społeczne
Dobro społeczne nie może wymagać, a nawet
dopuszczać, krzywdy jednostki, zadawanego jej
zła.
Postępowanie lekarza na rzecz dobra społecznego
nie może poświęcać dla niego indywidualnego
dobra.
Dobro jednostki a dobro społeczne
Szczepienia obowiązkowe - dobro nieuświadomione
Ratowanie życia zbrodniarza?
- wartość najwyższa dla lekarza życie
- lekarz nie jest powołany do wymierzania
sprawiedliwości
Przeszczepianie nerki
Dla biorcy dobro, dla dawcy zło
Wartości te muszą się równoważyć
Wybór w ratowaniu życia ludzkiego pomiędzy
dwoma osobami
- hierarchia potrzeb
- hierarchia szans
Droga do osiągnięcia dobra
- deontologia – nauka o powinnościach
czyny dobre – przybliżają nas do wartości
określonej jako dobro
czyny złe – oddalają nas od wartości określonej
jako dobro
Zawód lekarza przez swoją służbę najwyższemu
dobru, którym jest życie i zdrowie człowieka,
sprawia, że ludzie uprawiający go należycie sami
stają się dobrzy.
Dzieje etyki lekarskiej
Stosunek do zawodu lekarza
Dwa nurty
- obwarować zawód systemem nagród i kar
Babilonia, Chiny
- obwarować poczuciem obowiązku, godności
zawodowej i satysfakcji ze spełnienia tego
obowiązku – sędzią ma być sumienie
starożytna Grecja i Rzym
Babiloński Kodeks Hammurabiego (1728-1686 r.
p.n.e.)
- zasada talionu, prawo odwetu złem równym złu
wyrządzonemu
- opłata za leczenie zależna od pozycji społecznej
chorego, wysoka nagroda
- kara za niepowodzenie leczenia – obcięcie rąk
Przysięga Hipokratesa (460-377 r. p.n.e.)
- przykład systemu opierającego się na poczuciu
odpowiedzialności moralnej lekarza
- przekonanie o szczególnym posłannictwie
i godności zawodu lekarza
- nakazem sumienia dążenie
do doskonałości
- konieczność posiadania
i doskonalenia w sobie odpowiednich
cech charakteru, od których zależy
przydatność do zawodu
Galen (129-199) - rzymski lekarz greckiego
pochodzenia
- „ publiczność szuka nie najlepszych lekarzy, lecz
takich którzy dogadzają jej humorom...”
- „ między rabusiami a lekarzami jest tylko ta
różnica, iż tamci dopuszczają się swych
karygodnych czynów w górach, a ci w Rzymie”
200 r. cesarz Septymiusz Sewer
pierwsze przepisy nakazujące uzyskanie
zezwolenia władz na wykonywanie praktyki
lekarskiej
Znaczenie cech charakteru lekarza
lekarz hinduski Sunruta (V w. n.e.)
„ odłóż wszystkie namiętności, gniew, chciwość,
głupotę, próżność, dumę i zawiść, surowość, fałsz,
oszukaństwo, lenistwo i naganne zachowanie się”
„ włosy i paznokcie miej obcięte krotko”
„ ciało utrzymuj czysto”
„ Twój wygląd zewnętrzny ma być skromny,
usposobienie czyste i bez złości. Masz być
grzeczny w mowie i przyjaźnie usposobiony
do wszystkich”
Średniowiecze
- zdanie się głównie na opaczność bożą
- za pomoc niesioną potrzebującym nagrody
w życiu pozagrobowym
- fundowanie pierwszych szpitali przy klasztorach
i parafiach
- wskazówki moralne dla uprawiających lecznictwo
duchownych wynikały z nakazów religijnych
Szkoła w Salerno
„ Niech też lekarz wysłucha wprzód otoczenia
chorego, ażeby choremu zaimponować przez jakiś
odgadnięty objaw i w ten sposób pozyskać jego
zaufanie”
kodeksy sycylijskie króla Rogera II (1140)
wymagano od lekarzy, chcących praktykować w
Królestwie Sycylii, świadectwa z egzaminu
złożonego przed profesorami z Salerno
W latach 1101-1130 hrabia, a
od 1130 pierwszy król Sycylii
Fryderyk II Hohenstauf
kodeksy (1231-1241) obowiązek uzyskiwania
państwowego zezwolenia na uprawianie sztuki
lekarskiej
Z bożej łaski Cesarz Cesarstwa
Rzymskiego Narodu
Niemieckiego, król Niemiec, król
Sycylii, król Jerozolimy, książę
Szwabii
Szkoła w Salerno – wzorzec świeckiej medycyny
Wilhelm z Salicato (1215-1280)
„Niech lekarz bada starannie tętno i niech robi
przy tym minę poważną; imponuje to laikom
i rozbudza w chorym zaufanie do leczenia...”
„Rokowanie trzeba choremu przedstawić jako
dobre, zaś otoczeniu ma być przedstawione jako
trudniejsze, ażeby w razie zejścia niepomyślnego
nie czyniono zarzutów lekarzowi”
Wilhelm z Salicato (1215-1280)
„Niech lekarz będzie milczący, zamyślony
i spogląda w ziemię, niech przyjmie taki wyraz
twarzy, żeby otoczenie sądziło, że posiada on
w sobie wszystkie klucze mądrości i tylko od woli
jego zależy zdolność odróżniania prawdziwego
od wątpliwego..”
Medycyna arabska
Półwysep Iberyjski – szpitale, lecznice i ośrodki
naukowe
XII wiek
żydowski lekarz Moses ben Majmon-Majmonides
„Nie dopuść, ażeby żądza zysku, gonienie
za sławą, zaszczytami, wzięły udział w moim
zatrudnieniu”
„Wzmocnij siły serca mego, ażeby ono gotowe
było służyć jednakowo biednemu i bogatemu,
dobremu i złemu, przyjacielowi i wrogowi”
XII wiek
żydowski lekarz Moses ben Majmon-Majmonides
„ Obym w cierpiącym widział tylko człowieka”
Deontologia w Polsce
1876 „Uchwały Towarzystwa Lekarzy Galicyjskich
w przedmiocie obowiązków lekarzy względem
swych kolegów i zawodu lekarskiego w ogóle”
1886 „Zasady obowiązków i praw lekarzy przyjęte
przez Warszawskie Towarzystwo Lekarskie na
posiedzeniu w dniu 29 kwietnia 1886 r.”
Deontologia w Polsce
1896 kodeks Izby Lekarskiej ZachodnioGalicyjskiej w Krakowie
1897 kodeks Izby Lekarskiej WschodnioGalicyjskiej we Lwowie
Deontologia w Polsce
1901 Ustawy Etyczne Wydziału Lekarskiego
Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu
1922 Izby Lekarskie
1929 „Zasady Deontologii Lekarskiej obowiązujące
na terenie Wileńsko-Nowogródzkiej Izby
Lekarskiej”
1935 „Zbiór zasad deontologii
lekarskiej”
Deontologia na świecie
1948 Światowy Związek Lekarzy
tekst ślubowania lekarskiego - „Deklaracja
genewska” - nowożytna wersja przysięgi
Hipokratesa
1948 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ
1950 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności
Deontologia na Polsce
Odrodzone Izby Lekarskie zlikwidowano
w 1950 roku - zlikwidowano nauczanie etyki
lekarskiej w akademiach medycznych
1956 powrót nauczania etyki lekarskiej na
akademiach medycznych
1967 „Zbiór zasad etyczno-deontologicznych
Polskiego Towarzystwa Lekarskiego”
Deontologia w Polsce
1977 Zbiór Zasad Etyczno-Deontologicznych
Polskiego Lekarza przyjęty przez Nadzwyczajny
Walny Zjazd Delegatów PTL w Szczecinie
17 mają 1989 roku Ustawa o Izbach Lekarskich
1993 Kodeks uchwalony na III Krajowym Zjeździe
Izb Lekarskich