PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE PORÓWNANIE PSZCZÓł. Z

PSZCZELNICZE
ROK
ZESZYTY
NAUKOWE
xx
19.6
PORÓWNANIE PSZCZÓł. Z ROJU I MACIERZAKA
Janina
Muszyńska
Oddział Pszczelnictwa IS
WPROWADZENIE I PRZEGLĄD LITERATURY
W chwili podziału rodziny pszczelej znak do wyjścia roju dają pszczoły
zwiadowczynie. Na ten sygnał reaguje tylko część pszczół obecnych
w gnieździe. Wiadomo, że są to osobniki różnego wieku. Według M e y e r a
(1956) i S i m p s o n a (1964) pszczoły 4 do 21 dniowe mają podobną skłonność do opuszczania rodziny i około 60 % ogólnej ich ilości wychodzi z rojem. T a r a n o w (1961) wyraża opinię przeciwną: według tego autora
istnieje bardzo wyraźna zależność pomiędzy wiekiem pszczół a ich skłonnością do wchodzenie w skład roju: rodzinę opuszczają wszystkie pszczoły
4-dniowe, 8-drniowych 85 %, a tylJko 44 % pszczół Ifi-dniowych.
Również poglądy poszczególnych autorów na temat zasad podziału rodziny na rój i macierzak nie są zgodne. Według S i m p s o n a (1964) podział ten dokonuje się losowo. O tym, które pszczoły wchodzą w skład
roju decyduje przypadek, a pszczoły z roju i macierzaka nie różnią się
jakościowo. Ten pogląd potwierdzają w pewnym stopniu dość liczne badania innych autorów. I tak C o m b s (1972) wykazał, że pszczoły z roju
i macierzaka nie różnią się ani pod względem ciężaru wola miodowego
ani stężeniem cukru w wolu. Według M a r t i n a (1963) w roju i macierzaku jest taka sama ilość trutówek anatomicznych. S i m p s o n (1964)
obserwował, że część pszczół z rodzin normalnych, poddanych na dobę
przed rójką do rodzin w nastroju rojowym, wychodzi z rojem. M a r t i n
(1963) po wyjściu roju łączył go napowrót z macierzakiem, a następnie
pozwalał na powtórne wyrojenie się. Stwierdził, że pszczoły, które przy
pierwszej rójce pozostały w macierzaku, przy następnej w przeważającej
191
liczbie wyszły z rojem. M a r t i n uznał ten fakt za dowód na przypadkowy rozdział pszczół do roju i macierzaka.
Według innych autorów podział rodziny dokonuje si~ w sposób określony a pszczoły z roju różnią się od pszczół pozostających w macierzaku.
Pogląd ten reprezentuje Ta r a n o w (1961). W literaturze dowody na odrębność osobników z roju i macierzaka są nieliczne. Jedynie Z e r e b k i n
(1970) porównując te grupy pszczół stwierdził, że pszczoły z roju mają
lepiej rozwinięte gruczoły gardzielowe i ciało tłuszczowe niż osobniki
z macierzaka, a także wyższą suchą masę i zawartość azotu. H a l b e r s t a n d (1967) wykazał, że wydzielina gruczołów gardzielowych pszczół
obecnych w roju różni się pod względem składu białkowego od wydzieliny
gruczołów gardzielowych pszczół z rodzin kontrolnych, jednak autor nie
porównywał pszczół z roju i macierzaka i nie wiadomo, czy te dwie grupy
osobników też się różnią. Założenie, że osobniki obecne w roju różnią się
od tych, które pozostały w macierzaku, wynika raczej z przyjęcia jednej
ze znanych teorii, według których nastrój rojowy powstaje w rodzinie na
skutek wyodrębnienie się w niej specjalnej grupy pszczół rojowych.
Przedstawiona praca miała wzbogacić dotychczasowe informacje na temat zasad podziału rodziny na rój i macierzak. Chciano wyjaśnić, czy
pszczoły różniące się wiekiem różnią się również skłonnością do wychodzenia z rojem, oraz czy pszczoły z roju i macierzaka różnią się pod względem niektórych cech fizyko-chemicznych i anatomicznych.
MATERIAŁ I METODY
Badania prowadzono w latach 1973-1975 w pasiece doświadczalnej
Oddziału Pszczelnictwa IS w Puławach, na rodzinach w ulach typu Dadanta.
W roku 1973 rodziny doświadczalne miały matki krzyżówki F2 rasy
środkowo-europejskiej linii Asta (Apis mellifica mellifica L) x rasa kaukaska (Apis mellifica caucasica Gorb.), unasienione naturalnie na pasieczysku. W następnychLatach
matki były unasienione sztucznie trutniami
tej samej rasy. W roku 1974 rodziny doświadczalne miały matki rasy
środkowo-europejskiej, linii Mazurka (Apis mellifica mellifica L), w roku
1975 w jednej rodzinie była matka rasy kraińskiej (Apis mellifica carnica Pollm), a w drugiej rasy środkowo europejskiej linii Asta.
W roku 1973 do dwóch rodzin, a w 1974 do pięciu rodzin poddawano
codziennie (od 15 maja do 15 lipca) po sto nawowygryzionych pszczół.
Osobniki te, były przed poddaniem do rodzin znakowane farbą nitro.
Kolor farby zmieniano co trzy dni. W roku 1973 jedna rodzina, w roku 1974 trzy rodziny ze znakowanymi pszczołami wydały roje. Łącznie
uzyskano zatem 4 roje i 4 macierzaki do badań porównawczych. W dniu
wyjścia rojów po ich zebraniu liczono ilość pszczół znakowanych w roju
i macierzaku. Obliczono jaki procent ogólnej ilości pszczół określonego
192
wieku wyszło z rojem. Następnie pszczoły każdego wieku z roju i macierzaka charakteryzowano pod względem kilku cech fizyko-chemicznych i anatomicznych. Ponadto, w latach 1973 oraz 1975 badano w ten
sam sposób pszczoły z roju i macierzaka, których wiek nie był znany.
Próby tych pszczół pobrano w macierzakach z ostatnich plastrów w zapasem (M u s z y ń s k a i inni - 1975), a w rojach bezpośrednio po
zebraniu roju. W roku 1973 uzyskano 6 rojów (4 roje były pierwakami,
a 2 druzakarni), a w roku 1975 dwa roje pszczele. Łącznie przebadano
8 prób z rojów i 8 z macierzaków. Pobrane do analiz pszczoły usypiano
chloroformem. Do badań fizykochemicznych próby pszczół nieokreślonego
wieku liczyły po 60 osobników, próby pszczół określonego wieku po
30 osobników. Określano następujące cechy fizykochemiczne pszczół:
świeżą masę, suchą masę oraz zawartość tłuszczu surowego i azotu
ogólnego. Badania anatomiczne obejmowały stopień rozwoju gruczołów
gardzielowych i ciała tłuszczowego, oraz gruczołów woskowych. Każdą
z wymienionych cech, za wyjątkiem gruczołów woskowych, określano
w sposób opisany wcześniej przez K o n o p a c k ą i współautorów (1975).
Gruczoły woskowe badano metodą histologiczną zastosowaną przez S k o wronka
(1973).
Zebrane wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji.
Wyniki opracowano oddzielnie dla pszczół określonego wieku oraz dla
8 par prób z pszczołami nieznanego wieku z lat 1973 i 1975. W 1974 badano wyłącznie próby pszczół znanego wieku. Średnią ogólną dla rodzin
z tych badań (bez uwzględniania podziału na wiek) włączono do powtórnej analizy statystycznej prób pszczół nieznanego wieku, zwiększając tym liczbę rodzin z 8 do 11.
WYNIKI
Rójka a wiek pszczół. Stwierdzono, że istnieje pewna zależność pomiędzy wiekiem a skłonnością pszczół do wchodzenia w skład roju (tab. 1.)
Najmniejsza skłonność do opuszczania gniazda charakteryzuje osobniki
najmłodsze, 0-1 dniowe. W roju znaleziono średnio 6,6 % ogólnej ich
ilości. Pszczoły starsze, w dużym przedziale wieku: 2-21 dniowe, znacznie chętniej wychodzą z rojem. Średnio 57,9 % ogólnej ilości tych pszczół
znaleziono w roju. Grupę pośrednią pomiędzy omawianymi, stanowią
pszczoły najstarsze spośród badanych, 22-24 dniowe. Średnio 32,3 % tych
pszczół wyszło z rojem (tab. 1). Stwierdzono, że istnieją znaczne różnice
między rodzinami w skłonności pszczół określonego wieku do opuszczania gniazda. Np. w roju, który wyszedł z rodziny 4, wcale nie było
pszczół naj młodszych, natomiast w roju z rodziny 1 było ich aż 11,7 % .
Pszczół 2-4 dniowych w roju z rodziny 1 znaleziono tylko 44,5 %,
a w roju z rodziny 2 aż 81,6% ogólnej ich ilości. Takie zależne od rodzin
zróżnicowanie skłonności do wychodzenia z rojem wystąpiło dla pszczół
13 -
Pszczelnicze
zeszyty
193
Tabela
Tendencja
1
pszczół różnego wieku do wychodzenia z rojem
Tendency of bees of various age to go out with the swarm
Nr
rodzi-
Rok
badań
Wit-k ; szczół w dnia-h
,
ny
No. of
c-ToO-l
ny
Year
Procent
1
2
3
4
1973
1974
Średni procent
pszczół w roju
Average
per cent
of bees
in swar m
Ogólna liczba
pszczół w rojach
i macierzakach
2-4
pszczół
5-7
8-11
w roju -
-
Age of bees
12-14
Per cent
of bees
15-18
in days
19-21
22-24
in the swarm
11,7
9,2
5,7
0,0
44,5
81,6
56,9
51,0
72.3
66,1
47,1
62,5
74,2
50,2
51,2
58,5
74,6
51,0
44,0
59,2
68,5
45,6
48,8
56,5
66,0
64,5
44,5
52,8
6,6
a
58,5
b
62,1
b
58,5
56,7
b
54,8
b
56,9
b
32,3
c
979
1189
1486
1313
1270
1146
2601
353
b
22,3
42,2
\
Total No of
bees in swarms
and parent
colonies
Uwaga: Te same litery obok liczb oznaczają brak istotnych różnic między mrm
Note:
Means followed by the same letter are not significantly different
każdego wieku (tab. 1), Zmienność ta wyjaśnia różnice pomiędzy danymi M e y e r a (1956) i T a r a n o w a (1961), którzy prowadzili obserwacje
w mniejszej liczbie rodzin, w odrębnych warunkach. Należy podkreślić,
że przedstawione wyniki określają tendencje pszczół różnego wieku do
opuszczania gniazda. Na ich podstawie nie można natomiast sądzić o bezwzględnej ilości pszczół danego wieku w roju. O tym decyduje bowiem
także liczba pszczół określonego wieku w rodzinach przygotowujących
się do rójki, a skład ten za każdym razem może być nieco inny.
Charakterystyka osobnicza. Analiza cech fizykochemicznych i anatomicznych pszczół nieznanego wieku pobranych z roju i macierzaka w dniu
wyjścia roju wykazała, że porównywane grupy pszczół różnią się istotnie niektórymi cechami (tab. 2). Sucha masa, procent suchej masy w świeżej zawartość tłuszczu surowego (w mglI pszczołę oraz w 100 mg suchej masy) jak również zawartość azotu ogólnego (w mg/! pszczołę) były
u pszczół z roju istotnie wyższe. Pod względem pozostałych badanych
cech pszczoły z roju i macierzaka nie różniły się od siebie (tab. 2).
194
•.....
Tabela
*
Różnice pomiędzy
wartościami
cech pszczół z rojów i macierzaków;
wiek nieznany
Differences between values of features of bees from swarm and parent colony (unknown age)
Badana
Investigated
cecha
features
•.....
,
+
różnic
No; of differences
-
+
-
Różnica średnia
rój-macierzak
Mean difference
swarm-parent
colony
11
+27,0 do -8,0
7
4
+7,1
Sucha masa - mg/l pszczołę
Dry matter - mg/l bee
11
+ 12,8 do -3,6
10
1
+6,1*"
Procent suchej masy w świeżej
Per cent of dry matter in fresh matter
11
+10,0 do -{l,9
9
2
+3,7**
Tłuszcz surowy w mg/l pszczołę
Crude fat eontent - mg/l bee
11
+13,9 do -1,2
10
1
+4,1"
Procent tłuszczu surowego w suchej masie
Per cent of crude fat in dry matter
11
+22,3 do -0,7
10
1
+7,7"·
Azot ogólny w mg/l pszczołę
Total nitrogen - mg/ bee
9
+ 0,9 do -0,1
·8
1
+0,2"·
Procent azotu ogólnego w suchej masie
Per cent of total nitrogen in dry matter
9
+ 2,1 do -3,4
2
7
-1,3
11
+ 1,6 do -{l,4
2
9
-0,1.
11
+ 0,4 do -3,5
4
7
-{l,2
Rozwój ciała tłuszczowego
Development of fat body
co
No. of colonies
Liczba
Świeża masa - mg/l pszczołę
Fresh matter - mg/l bee
Rozwój gruczołów gardzielowych
Development of hypopharyngeal
91
Liczba rodzin
Wartośc graniczna
różnic
ExŁreme values
of differences
• • •• •• -
różnice istotne przyz p 0,05,
d1fferences significant at P 0,05,
różnice istotne przyz P 0,01
d1fferences slgntncant at p O,O~
glands
2
Jednakże nawet wtedy, gdy rozmce były istotne, w niektórych rodzinach obserwowano pewne odchylenia od ich zasadniczego kierunku.
Na przykład, sucha masa pszczół z dziesięciu rojów była wyższa niż sucha masa pszczół z odpowiadającymi im macierzaków, a różnice pomię<łzy wartościami tej cechy miały znak dodatni. Natomiast w jednym
przypadku pszczoły z roju mialy suchą masę niższą niż osobniki z ,,18.cierzaka. Dlatego w jednym przypadku różnica miała znak ujemny. Podobne odchylenia obserwowano także w innych badanych cechach (tab, 2).
Dla bardzo dokładnej oceny osobników wychodzących z rojem i pozostających w macierzaku, porównywano ze sobą pszczoły rówieśniczki
o określonym wieku. W tabeli 3 umieszczone są wartości średnie uzyskane z 4 rodzin, charakteryzujące każdą z badanych cech oraz wartości
różnic pomiędzy cechami pszczół z roju i macierzaka. -Różnice te, jak
wykazały obliczenia statystyczne, są nieistotne.
Pomimo, że różnice pomiędzy pszczołami określonego wieku z roju
i macierzaka okazały się nieistotne, to jednak dla niektórych cech miały
{me wyraźny kierunek. Na przykład różnice między średnimi wartościami świeżej masy miały we wszystkich grupach wieku znak ujemny,
w suchej masie natomiast ujemny znak miała różnica tylko w grupie
pszczół 5-7 dniowych, w procencie suchej masy zaś, wszystkie różnice
pomiędzy średnimi miały znak dodatni.
Wyjaśnić należy, że różnice zamieszczone w tabeli 3 obliczono przez
·odjęcie od wartości średnich dla czterech rojów wartości średnich .dla
czterech macierzaków. Gdy uwzględniono analogiczne różnice dla pojedyńczych rojów stwierdzono, że dla niektórych cech różnice mają także
wyraźny kierunek. Na przykład świeża masa, w trzech rodzinach, na
-cztery badane, w pięciu przedziałach wieku była u pszczół z roju niższa
niż u pszczół z macierzaka. Wyjątek stanowiły osobniki 12-14-dniowe,
które w 2 rodzinach miały różnice ze znakiem ujemnym a w 2 ze znakiem
-dodatnim. Podobnie dla procentu azotu ogólnego w suchej masie stwier-dzono więcej różnic (między pojedyńczą parą rojów i macierzaków) ze
znakiem ujemnym niż ze znakiem dodatnim. Przeciwnie, w suchej masie
-oraz w procencie suchej masy w świeżej różnice miały w większości przypadków znak dodatni. Dla pozostałych badanych cech występuje znaczna zależność między wiekiem pszczół a znakiem pojedyńczych różnic.
'Stwierdzono, że pszczoły 8-18 dniowe obecne w roju charakteryzują
w większości przypadków wyższe wartości dla kilku cech równocześnie.
I tak osobniki tego wieku z roju miały w przeważającej liczbie przypadków wyższą niż osobniki i macierzaka suchą masę, % suchej masy
w świeżej, wyższą zawartość tłuszczu surowego (w mg/I pszczołę i w %
suchej masy) oraz azotu ogólnego (w mg/I pszczołę). Takiej prawidłowości trudniej dopatrzyć się dla pszczół z pozostałych przedziałów wieku.
196
Tabela
Średnie
Averagę
wartości
badanych
values
of features
o znanym
of bees known
wieku,
z rojów
age from swarms
and parent
colonies
Procent
Gruczoły
Procent
azotu
gardzietłuszczu
Azot
Świeża
Sucha
Tłuszcz
ogólnego lowe w
surowego
ogólny
masa
masa
surow y
w suchej
w suchej
stopniach
mglI
mglI
mglI
masie
mglI
masie
pszczołę
pszczołę pszczołę Fer cent pszczołę
HypophaPer cent
Per cent
ryngeal
of dry
Dry
Total
Fresh
of total
Crude fat
of crude nitrogen nitrogen
glands
matter
matter
matter
mglI bee
fat in dry mglI be
dev emglI bee mglI bee in fresh
in dry
matter
lopment
matter
matter
Age
of be es
days
3
i macierzaków
Procent
suchej
masy
w świeżej
Wiek
pszczół
dni
•.....
co
..;;j
cech pszczół
Ciało
tłuszczowe
w stopniach
Fatbody
development
Gruczoł y
woskow
!lWax
glands
f.l
2-4
Rój Swarm
Macierzak Parent colony
Różnica Difference
75,6
79,5
-4,1
27,8
27,4
+Q,4
35,1
34,3
+0,8
6,13
6,37
-0,24
20,8
18,0
-j-2.8
2,72
2,65
+0,7
10,4
9,9
+0,5
1,42
1,21
+0,21
1,29
1,13
+0,16
2'5,9
26,2
-0,3
5-7
Rój Swarm
Macierzak Parent colony
Różnica Difference
78,4
83,9
-5,5
30,4
31,0
-0,6
38,2
36,2
+2,0
6,29
7,35
-1,06
17,8
19,3
-1,5
2,87
2,92
-0,05
9,7
10,1
-0,4
1,45
1,44
+0,01
1,60
1,18
+0,42
34,1
31,0
+3,1
8-11
Rój Swarm
Macierzak Parent colony
Różnica Difference
80,8
82,5
-1,7
33,4
28,5
+4,9
40,8
33,7
+7,1
7,80
6,07
+1,73
18,3
16,1
+:'\2
2,88
2,81
+0,Q7
9,8
10,5
-0,7
1,71
1,49
+0,22
1,46
1,94
-0,48
31,6
37,8
-6,2
12-14
Rój Swarm
Macierzak Parent colony
Różnica Difference
78,9
82,0
-3,1
31,2
29,0
+2,2
38,9
34,8
+3,8
6,10
5,67
+4,3
15,6
14,7
-f-O,9
2,97
2,88
+0,09
9,4
10,4
-1,0
1,65
1,75
-0,10
1,61
1,57
+0,04
32,5
+4,7
15-18
Rój Swarm
Macierzak Parent colony
Różnica Difference
80,6
88,8
-8,2
31,6
30,6
+1,0
39,1
34,6
+4,5
7,02
5,81
+1,21
13,9
13,9
0,0
3,01
2,93
+0,08
9,9
9,9
0,0
1,91
1,85
+0,06
1,37
1,78
-0,41
42,3
37,0
+5,3
19-21
Rój Swarm
Macierzak Parent colony
Różnica Difference
81,4
92,3
-10,9
34,1
31,9
+2,2
38.4
33,3
+5,1
8,25
8,90
-0,65
19,6
20,4
-0,8
3,00
2,95
+0,05
9,6
10,5
-0,90
1,47
1,98
-0,51
1,49
1,54
-0,05
37,1
37,3
-0,2
• Ł,<~ ,.C
." .•.•
...
--
~
-- -
,.~.
".,
- -
'-.-
..
• "
,"~ń'
•
..
"
-
,
-
37,Zł
DYSKUSJA
{
Z przeprowadzonych badań wynika, że istnieje pewna zależność pomiędzy wiekiem pszczół a ich skłonnością do wychodzenia z rojem.
Pszczoły naj młodsze, oraz pszczoły starsze niż 21 dniowe w większości
pozostają w macierzaku. Z rojem wychodzi natomiast około 50 % ogólnej
ilości obecnych w rodzinie pszczół 2 do 20 dniowych. Uzyskane wyniki
są zgodne z danymi M e y e r a (1963) pozostają natomiast w pewnej
sprzeczności z danymi T a r a n o w a, według którego bardzo wyraźna
różnica w tendencji do wychodzenia z rojem występują już w grupie
osobników 2-20 dniowych.
Wykazano, że w skład roju wchodzą pszczoły pod względem szeregu
cech fizyko-chemicznych, różne od pszczół pozostałych w macierzaku.
W czasie rójki rodzinę opuszczają więc pszczoły rojowe a nie osobniki
przypadkowe, roje są więc jakościowo inne od macierzaków. Uzyskane
wyniki nie potwierdzają zatem poglądów M a r t i n a (1963) i S i m p s on a (1964) lecz stanowią potwierdzenie hipotezy T a r a n o wa (1961).
Znaczne różnice w zachowaniu roju i macierzaka (intensywniejszy rozwój po osadzaniu, oraz intensywniejsza niż w macierzakach produkcja
wosku (O s t r o w s k a 1970), są, jak się wydaje, konsekwencją stwierdzonej w niniejszej pracy odrębności pszczół obecnych w roju i macierzaku. Różnice pomiędzy porównywanymi pszczołami dotyczyły cech
fizyko-chemicznych, a nie stwierdzono ich dla cech anatomicznych.
Przedstawione wyniki pozostają więc w pewnej sprzeczności z danymi
2; ereb k i n a (1970), według którego pszczoły z roju mają gruczoły
gardzielowe i ciało tłuszczowe istotnie lepiej rozwinięte. Wobec bardzo
intensywnej produkcji wosku przez roje, dziwi brak różnic w stopniu
rozwoju gruczołów woskowych. Uzyskane w niniejszej pracy wyniki są
zgodne z danymi H o f f m a n i M e y e r (1960), według których w pierwszym okresie wysokość komórek woskowych u pszczół z roju naturalnego
nie różni się od wysokości komórek woskowych pszczół z roju sztucznego (utworzonego przez strząśnięcie pszczół z plastrów rodziny nie będącej w nastroju rojowym). Różnice zaznaczają się dopiero po osadzeniu
rojów i przystąpieniu pszczół do produkcji wosku. U osobników z roju
naturalnego wzrost komórek woskowych był znacznie szybszy i większy.
Być może, w organizmie pszczół rojowych, substancje nie gromadzą się
w ciele tłuszczowym, lecz obecne są w postaci łatwo przemieszczających
się prostych związków. Nie wykluczone, że zależnie od potrzeb rodziny
i prac podjętych przez poszczególne osobniki, te substancje są następnie
wykorzystywane do rozwoju gruczołów gardzielowych lub woskowych.
Możliwe, że hemolimfa pszczół z roju i macierzaka różni się zawartością
niektórych substancji zapasowych. Dotychczas nie prowadzono takiego
typu badań.
Jakościowa różnica pomiędzy rojem a macierzakiem może, jak się
198
wydaje, być spowodowana przez dwie rozne przyczyny. Pierwsza przyczyna to zaznaczające się różnice jakościowe pomiędzy pszczołami rówieśniczkami, które opuściły rodzinę, a tymi które w niej pozostały. Tego
typu różnice wystąpiły najwyraźniej dla pszczół 8-18 dniowych (tab. 3).
Na marginesie należy zaznaczyć, że obserwowane różnice pomiędzy rodzinami w skłonności pszczół określonego wieku do wychodzenia z rojem
(tab. 1) wynikać mogą z różnej w tych rodzinach ilości pszczół predysponowanych jakościowo do opuszczania .gniazda.
Roje niewątpliwie różnią się także od macierzaków bezwzględną
ilością pszczół różnego wieku i to jest drugą przyczyną ich odrębności.
Na ten temat, wbrew poglądom M e y e r a (1956), nie można wnioskować
jedynie na podstawie danych dotyczących skłonności pszczół określonego
wieku do wychodzenia z rojem. O ostatecznym składzie roju decyduje
bowiem także biologiczny skład rodziny w okresie poprzedzającym rojkę.
Według G e r s t u n g a (1921) a także późniejszych teorii, w czasie narastania nastroju rojowego zwiększa się znacznie w rodzinie ilość pszczół
karmicielek.
Nad składem rodzin w nastroju rojowym nie prowadzono dotychczas
ścisłych badań. Dlatego brak dokładnych danych liczbowych informujących, w jakim wieku pszczoły są w rojach najliczniejsze. Możliwe, że
w czasie podziału rodziny, do roju dołącza się pewna grupa pszczół, które w zasadzie powinny pozostać w macierzaku. O istnieniu takich osobników świadczą obserwacje M e y e r a (1956), który stwierdził, że częste
niepokoje uwiązanego roju powoduje oddalenie się od niego pewnej ilości
pszczół i powrót ich do macierzaka. Również, obserwowaną przez R o o t h a (1923) zależność pomiędzy pogodą panującą w dniu rojki a wielkością
rojów, można tłumaczyć zmiennym udziałem w roju, pszczół nierojowych,
takich które znalazły się tam przypadkowo.
Obecnością tych pszczół, możemy również próbować wyjasmc pojedyńcze
odchylenia (tab. 2) od ogólnych tendencji występujących przy
porównaniu pszczół z roju i macierzaka.
WNIOSKI
Podział rodziny na rOJ l macierzak dokonuje się w sposób określony
a nie przypadkowy, ponieważ pszczoły z roju różnią się od pszczół z macierzaka nie tylko wiekiem, lecz również szeregiem cech fizyko-chemicznych.
Pszczoły rojowe mają wyższą niż pszczoły pozostające w gnieździe:
suchą masę, procent suchej masy w świeżej, zawartość tłuszczu surowego (wyrażoną w mg/l pszczołę i w procentach) jak również wyższą 'zawartość azotu ogólnego (wyrażoną w mg/I pszczołę).
199
Dla dokładnego określenia składu roju i macierzaka należałoby podjąć kilkuletnie, szczegółowe badania nad składem populacji w rodzinach
przygotowujących się do rojki.
LITERATURA
co m b s
G. F.: (1972) -
The engorgement
of swarmmg
worker
J. apic.
honeybees.
Res. 11 (3): 121-128.
G e r s ,t u n g F.: (1921): Der Bien und seine ZucM. Berlun.
Ober die Prote1ne der Hypopharymxdruse
der Bienenarbeiterun. Ann. Abeille 10 (2): 119-132.
H o f f m a n n L, We r n e T - M e y e T W.: (1960) - Wachsdriisenentwiclkln.mg und
Waohsoederf bei der Honigbiene. Zool. Beitr. 5: 337-343.
K o n o p a c k a Z., M u sz y ń s k a J., S z c z e p a ń s ik li K.: (1975) - Ocena przydatności niektórych
cech DiJzYi1ro-ohemicrzlllYOO
li anetomicznych
dla cha!OOikiterystyki kondycji robotnic pszcooly miodnej. Pszczelno Zesz. Nauk. 19: 39-50.
M a r t i 'n P.: (1963) - Die Steuerung der VollkJSteilung bedrn Schwarmen der Bienen.
Zugleich ein Beitrag zum Problem der Wanderschwarme.
Insects sOC. 10 (1):
13-42.
M e y e r W.: (1956) - ArbeiitsteilUIlg 'im Bienenschwaem. Insects soc. 3 (2): 303-324.
Muszyńska
J., Szczepański.
K., KOlIlopacika
Z.: (1975) - Przydatność
prób z różnych części gIlliama dla oharakterystyki
rodziny w okiresIie letnim.
Pszczelno Zesz. Nauk. 19: 5~0.
O s t r o W s k a W.: (1970) - Metody wykorzystywania
pszczół rojowych. Pszczelarstwo 21 (5): 5-6.
R oo t h A. J., R o o t h E. R.: (1923) - The ABC and XyZ of bee culture. Medina,
Ohio A. J. Root Cornpany,
S i m p 3 on J., R i e d e l J.: (1964) - The emergence of swarms from Apis melldfe~a colonies. Behaviour 23 (1/2): 140-148.
S k o w r o n e k W.: (1973) - Rozwój gruczołów woskowych u różnych ras pszczoły
miodnej. Pszczelno Zesz. Nauk. 12: 1-9.
T J T a n o v T. F.: (1961) - Biologia pćelino] semi. G.LS.L. Moskwa.
Z2re~kin
M. W., Jakovleva
J. N.: (1970) - O rojevych pćelaeh, Pcelovod:;:1'::> 49 (3): 9-12.
H a l b er s t a n d t K.: (1967) -
CPABHEH11E
l1ąEJI
PABOTH11~
113 P051 11 MATEP11HCKOM:
CEMb11
51. M Y 1II H H b C K a
Pe310Me
B 1973-1975
utero
a30Ta
H
H
BOCKOBbIX
B
tIaCTH
asre,
JKeJle3
IIpo6
nyueao
H3BeCTHoro
Flonyxenasre
He
'IHTeJlbHO
paasure.
200
H
OIIpeAeJleHO
JKHpa,
8
poea
l1'1eJlaM
pasasre, 'leM ntIeJlbI
nepen poeaxess,
H
cyxoe
y
IItIeJl
ntIeJlaMH),
3THX
06HapYJKHJlH
H3
H3
pOR
Be~eCTBa,
HCCJIeAOBaHO
pa50THH~
B HeH3BeCTHOM
(noayseao
pesynsrarsr
cJlytIaHHoH.
TeJla
ntIeJlbI
c 3THMH
B03paCTa
CBeJKee
H oAHoBpeMeHHo
JKHpOrO
HaxOAHJlHCb
BMeCTe
ceM~,
rr.
csrporo
H3
4
TaKJKe
H
IIpo6
ceMbeH.
HCCJIeAOBaHHR
6bIJlH
05-
rJlOTOtIHbIX
MaTepHHcKHX
(BO BpeMR
tIaCTbH
cOAepJKaHHe
pa3BHTHR
IIO-
0503HatIeH-
poes),
tITO
6bIJIH
poes
B03paCTe
HO BO BTOPOH
a
CTeIIeHb
paanen
ceMbH
MaTepHtIeCKOH
ceMbH.
Ha
POH
aexoropsre
Poessre nxensr
CBOHCTBeHHbI
H
MaTepHtIecKylO'
oc06eHHOCTH
AeJlRTCR
3Ha-
B ceMbH
nven AJllI COXpaHeHWJI CeMbW 3aBIilCWT or 11X_
cpemresr 58% oćmero KOJlW'IeCTBa IT'IeJl 2-21 nneasrx. 32% IT'IeJl.
TOJlbKO 7% oóurero KOJlHąeCTBa nxen t-naessrx.
KOHCTaHnfpOBaHO,
B03paCTa.
22-24
B poe
'1TO paCITOJlO)!(eHWe
6blJlO B
,l\!leBbIX, HO
COMPARISON
OF BEES FROM SWARM AND PARENT COLONY
J. Muszyńska
Summary
In 1973-1975 dry and fresh matter, the total niteogen and eraide fiat oonterrt;
the development
of body faJt as 'WeB ashypqph:aJrYll1geal glands and wax glemds
were investigated in worker bees taken frorn S'WaJmlSand parent oolon.ies. One part
of the sam ples consisted of wórker bees of unknown age, the other one od' bees of
known age (ow.iJng to the prevdous marking of mewly emerged bees). Doring 3 years,
eight swarms of unrnanked bees and four SWialI1lDS
wśth marked bees were analysed.
The results of thi's li'nvesrIJit~aJtiQn
show tthat the division of bees between swarrn
and parent oolony is not acoidental. Wórker bees of theS<WaJrm and parent celony
difEered significarrtly im some features. The resulte allow to oonclude that swarm
bees differentiate i.n the colony eartier ,than .the dete of ewarming.
The disposrtaon fo ~o with the swarm ts oonnooted WIirth the age of bees. Of thetotal number of marked bees 58% of ,those swarrned out were 2-21 days old, 32%
22-24 days old, and only 7% day old.