Recenzja - Prof. dr hab. Anna B. Cieślicka

RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ
Mgr Pauli Ogrodowicz
pt. Metaphor and irony comprehension in schizophrenia: A study of the relationship between figurative language
comprehension and deficits of attention and executive functions.
(Rozumienie metafory i ironii w schizofrenii: Badanie zależności między przetwarzaniem języka figuratywnego a
zaburzeniami uwagi i funkcji wykonawczych.)
Przedstawiona do recenzji rozprawa dotyczy przetwarzania jezyka figuratywnego przez osoby cierpiace na schizofrenie. W
celu zweryfikowania swoich hipotez badawczych, Autorka przeprowadzila serie testow jezykowych, rozniacych sie
paradygmatem badawczym (zadanie wielokrotnego wyboru lub wolnej interpreteacji) oraz typem jezyka (metafora
konwencjonalna, metafora nowa, ironia, oraz jezyk doslowny), porownujac poprawnosc i typy poplenionych bledow miedzy
grupa pacjentow cierpiacych na schizofrenie i kontrolna grupa zdrowych uczestnikow. Dodatkowo, Autorka analizuje
wplyw procesow poznawczych, takich jakich zaburzenia uwagi i funkcje wykonawcze, na rozumienie jezyka figuratywnego
u osob cierpiacych na schizofrenie. Przedstawiony problem jest bardzo zlozony, wymagajacy doglebnej znajomosci
aspektow klinicznych choroby, literatury dotyczacej jezyka figuratywnego, teorii umyslu, jak rowniez procesow
poznawczych. Praca jest ambitna i Autorka w doskonaly sposob wywiazuje sie z trudnego zadania polaczenia tych
roznorodnych watkow.
W czesci teoretycznej (Rozdzialy 1-3), Autorka dokonuje, kolejno, przegladu literatury dotyczacej jezyka
metaforycznego (Rozdzial 1), zaburzen jezykowych w schizofrenii (Rozdzial 2), oraz funkcji poznawczych w schizofrenii
(Rozdzial 3). Lektura części teoretycznej pracy pozwala na sformułowanie kilku istotnych wniosków. Na szczególne
uznanie zasługuje solidne i dogłębne przedstawienie omawianych w tej części zagadnień. Autorka wykazuje się doskonala
znajomością literatury psycholingwistycznej i psychologicznej, omawiajac teorie i modele przetwarzania metafory, oraz
teorie i modeli pamieci, uwagi i funkcji wykonawczych, jak rowniez doglebna wiedza kliniczna, dotyczaca badanej
jednostki chorobowej, oraz neurologicznych i neuropsychologicznych teorii wyjasniajacych geneze choroby. Pomimo iz
rozdzialy teoretyczne maja charakter wylacznie odtworczy i zabraklo mi w nich samodzielnosci i krytycznego dystansu,
Autorka kompensuje te slabosc swoja plynnoscia i swoboda, z jaka porusza sie w temacie, wykazujac doglebna wiedze i
systematycznosc w omawianiu poszczegolnych zagadnien prowadzacych do pytan badawczych. Szczegolowe zastrzezenia
i sugestie dotyczace teoretycznej czesci rozprawy przedstawiam ponizej w podpunktach.

Streszczenie zawiera opisy rozdzialow przemiennie w czasie terazniejszym i przeszlym, co burzy spojnosc tej czesci
pracy. Zwyczajowo, streszczenie powinno byc napisane w rozdziale terazniejszym.

Rozdzial 1 - W czesci poswieconej analizie idiomow, Autorka wydaje sie nieco mylic pojecia kompozycyjnosci
idiomow (compositionality) i ich przejrzystosci (transparency). Charakteryzujac podzial na idiomy kompozycyjne i
niekompozycyjne, Autorka wyjasnia (str 10):
This division points out that there are two kinds of idioms that either are transparent enough to guess their idiomatic meaning or they are not
transparent at all and the idiomatic meaning cannot be derived from the meaning of the word constituents, thus their meaning must be memorized.
To wyjasnienie jest mylace, poniewaz opiera sie na wymiarze przejrzystosci, a nie kompozycyjnosci. Nie wszystkie
idiomy kompozycyjne sa rownoczesnie przejrzyste, jak na przyklad idiom „pop the question” (oswiadczyc sie), ktory
ma charakter kompozyzyjny – poszczegolne czesci skladowe koresponduja do znaczenia metaforycznego, gdzie
pop=utter, question= marriage proposal; natomiast idiom nie jest przejrzysty: dla osoby ktora nigdy nie spotkala sie
wczesniej z tym idiomem, nie byloby oczywiste, ze fraza dotyczy propozycji matrymonialnej.

W licznych kategoryzacjach idiomow omawianych w podrozdziale 1.2.2, Autorka wybiorczo podaje przyklady dla
niektorych kategorii (np. dla normalnie kompozycyjnych), pozostawiajac inne bez ilustracji (np. anormalnie
kompozycyjne, abnormally decomposable). Poniewaz ta cecha idiomow jest pojeciowo dosc trudna do zrozumienia,
nalezaloby zastosowac konsekwencje i podawac przyklady dla wszystkich wynienianych kategorii. W przeciwnym
razie, czytelnik mniej obeznany z literatura bedzie mial problem ze zrozumieniem tych licznych typow i
kategoryzacji.

Innym zastrzezeniem dotyczacym tego podrozdzialu jest pewien brak spojnosci w przedstawianiu typow idiomow- na
stronie 9 znajdujemy po raz pierwszy definicje idiomow kompozycyjnych i ich szczegolowa dyskusje; pozniej znow
na stronie 10 Autorka wprowadza trzy kolejne kryteria, wedlug ktorych mozna charakteryzowac idiomy.
Kompozycyjnosc jest jednym z nich i tu podana jest ponownie definicja, bez odniesienia do juz zdefiniowanego i
przeanalizowanego wczesniej pojecia, potencjalnie wprowadzajac czytelnika w blad i sugerujac, iz jest to kolejna,
odmienna kategoria. Podobnie jak to mialo miejsce wczesniej, tak i w tej czesci rozdzialu, dyskusja dotyczaca
podzialu na frazy idiomatyczne (idiomatic phrases) i kombinacje idiomatyczne (idiomatic combinations) cierpi na
brak ilustrujacych przykladow. Poniewaz sama dyskuja dotyczy pojec czesto mylonych w literaturze, podanie
przykladu znacznie ulatwiloby lekture tej czesci pracy.

Przedstawiona na stronie 34 analiza hipotezy Giory, nie jest do konca rzetelna:
Salience is to certain degree affected by context which means that when a word has several meanings only one meaning will be activated first
because it will be more salient. The activated meaning suits the context of the utterance or is more frequent in a given culture (Giora 1997: 185).The
context has an important influence on word recognition speed. It means that words accompanied by context are recognised faster and thus their
meanings can be derived faster (Tyler and Wessels 1985).
Autorka wydaje sie sugerowac, iz kontekst wplywa na dominacje (salience) znaczenia. Hipoteza Giory jednoznacznie
podkresla prymat dominancji nad kontekstem, postulujac, iz to dominacja jest czynnikiem decydujacym o aktywacji
danego znaczenia, nie zas kontekst. W sytuacji kiedy dany wyraz jest wioloznaczny, to nie kontekst, lecz dominacja
decyduje o tym, ktore ze znaczen beda aktywowane pierwsze. Nawet w kontekscie faworyzujacym np. doslowne
znaczenie idiomu kick the bucket (umrzec, doslownie kopnac wiadro), jesli znaczenie figuratywne jest bardziej
dominujace dla danego uzytkownika, wowczas wlasnie to dominujace znaczenie bedzie aktywowane pierwsze,
niezaleznie od doslownego kontekstu.
Rozdzialy 2 i 3

na stronie 45 skrot NVS patients jest uzyty bez wyjasnienia- wprawdzie mozna domyslec sie na podstawie
wczesniejszej dyskusji co oznacza, skrot powinien zostac uzyty natychmiast po pelnej wersji opisujacej dana grupe
pacjentow.

w rodziale 2 sporo badan odnosi sie do Teorii Umyslu. Autorka jednak nie definiuje pojecia az do rodzialu 3, w
ktorym Teorii Umyslu poswiecono sporo miejsca i odrebny podrozdzial. Jesli Autorka planowalaby opublikowac
monografie, proponowalabym aby zmienic kolejnosc rozdzialow- funkcje kognitywne, omawiane w rozdziale 3, sa
w pewnym sensie prekursorem funkcji jezykowych, omawianych w rozdziale drugim. Struktura jezyka powstaje na
bazie struktury kognitywnej, zatem logiczna kolejnosc nakazywalaby zaczac od analizy struktur umyslowych przed
przejsciem do analizy systemu jezykowego.
Czesc badawcza pracy (rozdzial 4) jest bardzo nierowna. Z jedej strony, Autorka dołożyła wszelkich starań aby
przeprowadzone badanie rzetelnie odzwierciedlalo umiejetnosci jezykowe pacjentow. Sumiennie przeprowadzono liczne
testy normujace bodzce eksperymentalne i nalezycie zaprojektowano badanie. Hipotezy badawcze sformulowane sa bardzo
przejrzyscie a dyskusja dotyczaca wynikow i potwierdzenia lub odrzucenia poszczegolnych hipotez, zawarta w rozdziale 5,
jest wyczerpujaca i doglebna. W tym rozdziale nareszcie widac samodzielnosc Doktorantki i jej wlasne badawcze „ja”,
ktorego brakowalo w teoretycznej czesci rozprawy. Podobnie nowego wymiaru nabiera rozdzial 6, w ktorym porownano
wyniki badania przeprowadzonego na grupie pacjentow polskich z badaniami pacjentow anglojezycznych opisanymi w
literaturze (rozdzial 6). Rozdzial jest zywy, dynamiczny, przypomina czytelnikowi o głównym pytaniu badawczym Autorki,
a ponad wszystko, maluje bardziej dojrzala sylwetkę Doktorantki, która wyciaga wlasciwe wnioski, krytycznie analizuje
wczesniejsze badania i smialo sugeruje wlasne rozwiazania i hipotezy dotyczace uzyskanych w eksperymencie wynikow.
Z drugiej strony, rozdzial eksperymentalny cierpi na pewne niedociagniecia, ktore wymieniam ponizej:

Analiza wynikow jest bardzo trudna do zrozumienia. Na przyklad, nie podano dokladnie w jaki sposob liczone sa bledy
(error rates)- czy sa to wartosci dotyczace wszystkich niepoprawnych odpowiedzi w poszczegolnych typach zadania
czy tez bledne odpowiedzi poszczegolnej kategorii (doslowne, metaforyczne niepoprawne, etc.).

A propos przedstawiania wynikow, srednie sa podane wielokrotnie blednie -w konwencji anglojezycznej, nie uzywamy
przecinka, lecz kropki przy podawaniu wartosci dziesietnych. Autorka raz stosuje kropki a raz przecinek.

Mnogosc testow porownawczych budzi obawy o faktyczny poziom roznic miedzy grupa pacjentow a kontrolna. Przy
tak ogromnej liczbie indywidualnych testow, powinno sie dostosowac wartosc poziomu p, aby uniknac falszywych
wynikow pozytywnych. Podobnie problematyczny w opisie wynikow jest brak przedstawienia sily efektu, co, wziawszy
pod uwage mnogosc testow porownawczych i podejrzenie popelnienia alfa-bledu, jest powaznym niedopatrzeniem.

Mam kilka watpliwosci dotyczacych materialow. Na przyklad dialogi ironiczne roznia sie stopniem trudnosci. Niektore
bezposrednio komentuja osobe (np. Jest zdecydowanie niedouczony i brakuje mu doświadczenia. Och, znowu nastepny
geniusz), inne wyrazaja ogolny komentarz na temat zjawiska ktore swoim zachowaniem odzwierciedla dana osoba (np.
Jeździ jak wariat w ogóle nie zwalnia. Brakuje takich odpowiedzialnych kierowców), jeszcze inne sa idiosynkratyczne,
np. siedzenie przed komputerem moze byc rozumiane jako praca, zwlaszcza w obecnej dobie technologii, gdzie mlode
pokolenie czesto wykonuje zadania domowe wlasnie korzystajac z komputera ( Od dwóch tygodni siedzi i tylko patrzy
w komputer. Pewnie będzie piątkowym uczniem).
Niektore z dialogow zawieraja w komentarzach asocjacje
semantycznie zwiazane z fragmentem poprzedniej wypowiedzi (np. „cichy” odnoszacy sie do „skulony” w dialogu On
nikomu nie pomógł, siedział skulony w kącie. To taki z niego cichy bohater), co moze byc potencjalnie mylace. Poza
tym „cichy bohater” (podobnie jak np. „zdrowy rozsadek” w innym przykladzie) to fraza metaforyczna sama w sobie,
zatem zrozumienie ironii wymagalo w niektorych sytuacjach rowniez wlasciwego zrozumienia metafory. Biorac pod
uwage trudnosci semantyczne obecne w zaburzeniach jezykowych pacjentow schizofrenicznych, proponowalabym
standaryzacje komentarza ironicznego, w celu wyeliminowania potencjalnych zmiennych zewnetrznych. To oczywiscie
sugestia na przyszlosc, jesli Autorka chcialaby kontynuowac badania nad wieksza grupa. Przykladowo, problematyczne
roznice miedzy komentarzami ironicznymi moznaby wyeliminowac gdyby wszystkie mialy prawie identyczna
strukture: np. „Co za+ przymiotnik/imieslow ironiczny + rzeczownik odnoszacy sie bezposrednio do osoby
wymienianej w piewszym zdaniu”. Podaje ponizej kilka sugestii i przykladow:
On nikomu nie pomógł, siedział skulony w kącie.
Co za pomocny czlowiek!
Zamiast: To taki z niego cichy bohater.
Jej adwokat był nieprzygotowany do procesu.
Co za rzetelny obronca!
Zamiast: Wybrała rzetelnego obrońcę.
Wczoraj przebił koło i zepsuł skrzynię biegów.
Co za szczesliwy posiadacz samochodu!
Zamiast: Też chcę mieć taki sprawny samochód.
Ciągle spóźnia się na zajęcia i jest nieuprzejmy.
Co za wzorowo wychowany uczen!
Zamiast: Widać otrzymał staranne wychowanie.
On strasznie dużo pali i pije dużo alkoholu.
Co za zdrowo prowadzacy sie czlowiek!
Zamiast: Och, idealny przykład zdrowego rozsądku.
Watpliwosc dotyczaca materialow ironicznych nabiera znaczenia w swietle wynikow wolnej interpretacji dialogu
ironicznego, wedlug ktorych grupa kontrolna, podobnie jak grupa pacjentow, podala znacznie wiecej niepoprawnych
odpowiedzi doslownych niz niepoprawnych odpowiedzi ironicznych. Poniewaz zdrowe osoby nie powinny miec
problemu z rozumieniem jezyka ironicznego, nasuwa sie sugestia, iz moze rozwiazania wyjasnienia tych
niespodziewanych wynikow moznaby szukac w materialach?

Przy okazji polecenia normujacego (str. 269)- nie rozumiem zasadnosci uzycia kategorii trafnosci obok kategorii
poprawnosci. Zastanawiam sie, czy uczestnicy badania normujacego nie wyrazali watpliwosci czego dokladnie
dotyczy trafnosc i jak jest zdefiniowana operacyjnie? W szczegolnosci w sytuacjach kiedy w podanym przykladzie
dana interpretacja jest jednoczesnie niepoprawna i trafna? W przykladzie podanym na str 270- odpowiedz poprawna
jest zaklasyfikowana jako „raczej trafna”, a niepoprawna jako „trafna”, co wydaje sie logicznie sprzeczne bez
dodatkowego wyjasnienia.

Pewne watpliwosci budza tez niektore przyklady w zdaniach metaforycznych i opcjach odpowiedzi. Na przyklad,
dlaczego fraza „karmic innych ludzi” jest doslowna parafraza metafory KARMIC DOMYSLY w przykladzie:
Starsze panie lubią KARMIĆ DOMYSŁY. Parafraza doslowna: Starsze panie lubią karmić innych ludzi.
Jesli pacjent rozumie slowo domysl, to nawet jesli interpretuje jezyk metaforyczny doslownie, niekoniecznie wybierze
te opcje, poniewaz domysl nie jest ekwiwalentem innych ludzi.
Przechodząc do oceny strony formalnej pracy, rozprawa niestety obfituje w niezręczności stylistyczne (np. polski
porzadek zdania), liczne bledy interpunkcyjne i bardzo powazne bledy językowe (jak na przyklad niezgodnosc trzeciej
osoby liczby pojedynczej, np. “There is a number of studies”, miedzy innymi na str. 41, 43, 73). Wymienienie wszystkich
bledow zajeloby zbyt duzo miejsca, dlatego ponizej podaje wybiorczo przyklady z kilku pierwszych i kilku dalszych stron
lektury.





spis tresci: Section 2.2. Symptomps of schizophreni (obciete „a)
4.6.14. Correltations (CORRELATIONS) in the control group in the free interpretation task .............180
str. 2 wstep: describe the, groups of participants, and materials. (niepotrzebny przecinek)
str 3: Figurative language comprises a versatile group, which consists of such tropes like (AS)
str 4: Their common feature is that their true meaning, which matches the context in which they appear
PRZECINEK is not literal but figurative. The following subsections describe the mentioned figurative language
tropes and presents PRESENT theories on figurative language comprehension. Firstly, the author presents
detailed definitions PRZECINEK which describe the nature of the most common examples of figurative language.
mechanism PRZECINEK because due to metaphors humans are able to understand specific concepts,
str. 5: In some metaphors vehicle can be treated as some sort of decoration of tenor PRZECINEK and in other
metaphors PRZECINEK due to vehicle's key role in the meaning,
first one is the lexical necessity PRZECINEK which means that there is no literal word available in
case of substitution because a metaphor can be replaced by WITH an equivalent literal










str 6: The frame of the metaphor, in other words PRZECINEK the context in which the metaphor appears,
provides the extension of the meaning Black explains the process of obtaining the extended meaning, on the
phrase a man is a wolf. GRAMATYKA
Primary metaphors, like difficulties are burdens PRZECINEK are a representation of a simple, basic conceptual
level which allows mental mapping.
str. 7: Furthermore, live metaphor is an expression that has not been used before in a metaphorical to describe an
object (Stern 2008: 3). GRAMATYKA
An essential role in novel metaphor understanding plays context because the meaning of such a metaphor is a
product of the metaphor itself and the context in which it appears (Stern 2008: 3). POLSKA KOLEJNOSC
WYRAZOW W ZDANIU
str. 8: instance, Juliet is the sun receives a series of interpretations PRZECINEK each of which contain
CONTAINS its
There are different characteristic features of dead metaphors, according to THE criteria presented by Stern (2008:
6)
For example, the word blockbuster PRZECINEK which is currently understood as
Another case of a dead metaphor concerns especially those that can be found in the Bible, POWINIEN BYC
POCZATEK ZDANIA as Stern (2008) described, these metaphors appear in a specific context which is very
detached from the context of the…
str. 9: meaning, then such a metaphor is also considered as REMOVE “AS” dead (Stern 2008: 10).
The second type of metaphor is called creative or novel metaphors PRZECINEK which are constructed by a
speaker
Another type of metaphor is dead metaphor, START A NEW SENTENCE OR INSERT SEMICOLON this term
meaning PRZECINEK which does not correspond to the literal meaning of the component words as in
influence the analysis and comprehension (meet your maker) PRZECINEK while non-compositional
str. 10: normally decomposable idioms PRZECINEK in which one part is always understood literally like AS in
idioms whose meaning cannot be derived and they have to be memorized like AS IS in chew
str. 12: There were even scholars like Tylor (1931: 5) who stated that defining what a proverb is VERB MISSING
: IS too complex.
str. 38 Schizophrenic patients are suspiciousness (MISUSE OF PART OF SPEECH)
str. 43 perisylian PERISYLVIAN area (Brodmann areas 22 and 44),
str. 76: Some scientists went further in their research on irony comprehension in schizophrenia and checked brain
activation while VERB MISSING irony comprehension task.
str. 92 The results of this study supports SUPPORT previous research which found that schizophrenia patients
Podsumowując,
recenzowana
rozprawa
podejmuje
problematykę
psycholingwistycznych dotyczacych zaburzen przetwarzania jezyka figuratywnego
niezwykle
istotną
dla
badan
przez pacjentow cierpiacych na
schizofrenie. Wykonane przez Autorkę badania oraz wynikające zeń potencjalne implikacje dotyczace wplywu
paradygmatu badawczego na wyniki badan oraz powiazania miedzy procesami poznawczymi i funkcjami jezykowymi
należy uznać za bardzo wartościowy wkład Autorki do badan przetwarzania jezyka.
Dlatego też, pomimo pewnych uwag, które nie wpływają zasadniczo na wartość merytoryczną recenzowanej
rozprawy, uważam, iż spełnia ona wymagania odnośnej ustawy stawiane pracom doktorskim i wnoszę o
dopuszczenie jej Autorki, mgr Pauli Ogrodowicz, do dalszych etapów przewodu doktorskiego.
Anna B. Cieslicka, Ph.D.
Associate Professor of Psychology
Department of Psychology and Communication
Texas A&M International University
5201 University Boulevard
Laredo, Texas 78041-1900
Office: (956) 326-2611
Fax: (956) 326-2474
Email: [email protected]