docSkrypt - moduł szkoleniowy dla PRZEDSIĘBIORCÓW
download 
Reklamacja Transkrypt
Skrypt - moduł szkoleniowy dla PRZEDSIĘBIORCÓW
Wsparcie dla przedsiębiorczości pogranicza polsko-słowackiego Materiały szkoleniowe dla „MODUŁU SZKOLEŃ DLA PRZEDSIĘBIORCÓW” Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 Specyfika rynku polskiego/słowackiego Rynek polski jest rynkiem stabilnego wzrostu gospodarki narodowej. Na sytuację tą wpływ miało przystąpienie Polski do struktur Unii Europejskiej w 2004 roku i przez to napływ środków unijnych przeznaczonych na rozwój przedsiębiorczości, infrastruktury, kwalifikacji personelu, modernizację parków przemysłowych oraz ochronę środowiska. Duży, zakumulowany popyt na mieszkania przyczynia się do wzrostu budownictwa mieszkaniowego, a inwestycje firm polskich i zagranicznych przekładają się na wzrost budownictwa przemysłowego. Polska, dzięki wielu inwestycjom w parki maszynowe w ostatnich latach oraz niższych kosztów pracy niż kraje „starej UE” stanowi nadal atrakcyjne miejsce na ulokowanie produkcji – czego przykładem jest znaczący eksport towarów wysoko przetworzonych do innych krajów UE. Rynek słowacki nie jest duży, porównując go do sąsiednich krajów, ale należy do interesujących ze względu na zacieśniającą się współpracę spółek słowackich z firmami rosyjskimi i ukraińskimi oraz innymi krajami z Europy Wschodniej. Dodatkowo, ze względu na walory przyrodnicze, Słowacja jest interesującym krajem dla inwestorów w branży turystycznej i deweloperskiej. W kraju tym powstaje coraz więcej ośrodków narciarskich, hoteli oraz basenów termalnych. Państwo słowackie aktywnie wspiera zagraniczne inwestycje (dotacje, refundacje oprocentowania kredytów, gwarancje bankowe, zwrotna pomoc finansowa na utworzenie nowych miejsc pracy, szkolenia pracowników, badania i rozwój, inwestycje w ochronę środowiska), co dodatkowo zachęca wielu zagranicznych i lokalnych inwestorów do rozwoju działalności i równocześnie tworzy wiele atrakcyjnych okazji biznesowych. Słowacki rząd stara się na różne sposoby zachęcać, zarówno własnych obywateli, jak i cudzoziemców, do zakładania działalności gospodarczej. Potencjalnym przedsiębiorcom sprzyjają podejmowane przez rząd działania mające na celu uproszczenie tej formy działalności. W czerwcu 2010 r. weszła w życie, w ramach realizacji programu zmniejszania obciążeń administracyjnych, ustawa o usługach na rynku wewnętrznym nowelizująca m.in. ustawę o działalności gospodarczej. Wprowadzone zmiany upraszczają procedurę i obniżają koszty związane z rozpoczęciem przez Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 nowych przedsiębiorców działalności gospodarczej na własny rachunek, a także znacznie skracają czas oczekiwania na decyzję urzędu. Najistotniejszą zmianą jest uproszczenie wstępnego etapu związanego z zakładaniem własnego biznesu. Polacy mogą prowadzić działalność gospodarczą na terytorium Słowacji na takich samych zasadach, jak obywatele tego państwa. Wszyscy potencjalni przedsiębiorcy muszą jednak spełniać określone w ustawie o działalności gospodarczej ogólne warunki. Od przyszłych właścicieli firm wymaga się: - pełnoletności, - niekaralności za czyny umyślne. Podobnie jak w Polsce w niektórych przypadkach dodatkowo konieczne jest posiadanie odpowiednich kwalifikacji lub doświadczenia zawodowego. Zgłoszenie zamiast pozwolenia Rejestracja samodzielnej działalności gospodarczej na Słowacji jest prosta i podobna do procedury polskiej. Nie ma obecnie obowiązku uzyskiwania pozwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej (tzw. ivnostenský list). W miejsce dotychczasowych pozwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej oraz pozwoleń na prowadzenie koncesjonowanej działalności zostały wprowadzone potwierdzenia o prowadzeniu działalności gospodarczej, ale wcześniej wydane dokumenty są nadal ważne. Obywatel polski, który zamierza rozpocząć działalność na terenie Słowacji jako osoba fizyczna (również na zasadach samozatrudnienia), po zapoznaniu się z wymaganiami określonymi w ustawie o działalności gospodarczej, powinien udać się do dowolnego urzędu wojewódzkiego (ivnostensky úrad) i po prostu zgłosić fakt wykonywania działalności gospodarczej w Wydziale ds. Działalności Gospodarczej. Opłata za rejestrację firmy nie jest wysoka (5 euro) i wnosi się ją w postaci znaczków skarbowych, które można kupić na miejscu. Za rejestrację działalności rzemieślniczej i wolnej trzeba zapłacić nieco więcej, bo 15 euro. Dużym udogodnieniem dla przedsiębiorców jest możliwość uzyskania wypisu z rejestru prowadzenia działalności gospodarczej w każdym wydziale ds. działalności gospodarczej na terenie Słowacji. Rejestracja w punkcie W ramach programu obniżania obciążeń administracyjnych na Słowacji w wydziałach ds. działalności gospodarczej funkcjonują pojedyncze punkty kontaktowe (PPK). W punkcie można otworzyć działalność gospodarczą, dokonać rejestracji podatkowej w urzędzie skarbowym oraz Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 zarejestrować się w systemie obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Punkty kontaktowe również bezpłatnie pośredniczą w uzyskaniu z Rejestru Karnego wypisu o niekaralności. Jedyna czynność, która obecnie nie jest jeszcze możliwa do załatwienia za pośrednictwem punktu, to rejestracja ubezpieczenia społecznego. Bez zbędnej zwłoki Przyszły przedsiębiorca może natychmiast rozpoczynać działalność, bo do czasu uzyskania potwierdzenia o prowadzeniu działalności gospodarczej może ją prowadzić na podstawie tzw. cichej zgody (tymczasowym dokumentem poświadczającym uprawnienia do prowadzenia własnego biznesu jest urzędowo potwierdzona kopia zgłoszenia działalności). Wydział ds. działalności gospodarczej ma obowiązek wydania potwierdzenia o działalności gospodarczej w terminie 5 dni, a potwierdzenie o prowadzeniu działalności gospodarczej jest wydawane na czas nieokreślony. Jeśli przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą w szerszym zakresie, nie musi się starać o pozwolenie na każdy rodzaj swojej działalności, Wydział ds. działalności gospodarczej wydaje tylko jedno potwierdzenie określające wszystkie rodzaje działalności. Ułatwieniem dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą jest też możliwość składania do wniosku o wydanie potwierdzenia załączników w postaci kopii dokumentów (oryginały i potwierdzone za zgodność z oryginałem kopie oraz tłumaczenia wymagane są jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Rodzaje działalności Na Słowacji nie ma obecnie działalności, która wymagałaby uzyskania pozwolenia. Obowiązek posiadania pozwolenia na prowadzenie koncesjonowanej działalności gospodarczej (tzw. koncesna listina) został zniesiony od 1 czerwca 2010 roku. Pozostaje jedynie działalność gospodarcza, wolna, wiązana i rzemieślnicza. Przedsiębiorca, który zamierza prowadzić na Słowacji działalność rzemieślniczą, musi wykazać się posiadaniem uprawnień zawodowych oraz udokumentować 6-miesięczną praktykę w wykonywaniu danego zawodu. Od czerwca 2010 roku zostały wprowadzone nowe kategorie działalności rzemieślniczej (np. dekarz, manikiurzystka). Do prowadzenia działalności wiązanej konieczne jest posiadanie odpowiednich kwalifikacji, a w przypadku działalności wolnej wystarczy spełnienie warunków ogólnych. Transgraniczny dostawca usług Istotnym ułatwieniem dla przedsiębiorców zagranicznych zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą na Słowacji jest wprowadzenie pojęcia transgranicznego dostawcy usług. To przedsiębiorca, który ma swoją siedzibę w Polsce lub innym kraju członkowskim UE, a swoje Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 usługi świadczy na Słowacji sporadycznie. Transgraniczny dostawca usług może świadczyć usługi na terenie Słowacji, pod warunkiem że spełnia wymogi określone dla danej usługi w kraju pochodzenia. Przed pierwszą dostawą usługi dostawca jest zobowiązany do okazania uwierzytelnionej kopii dokumentu o kwalifikacji i praktyce zawodowej. Usługodawca jest także zobowiązany do posiadania dokumentu potwierdzającego uprawnienia do świadczenia tych samych usług w kraju pochodzenia oraz dokumentu potwierdzającego, że jego działalność nie została ograniczona lub zabroniona. Warto jeszcze wspomnieć, że stawka podatku od osób prawnych, od osób fizycznych oraz od towarów i usług została ustalona liniowo i wynosi 19 proc. Niestety, będzie ona obowiązywała tylko do końca 2012 roku, bo słowacki parlament właśnie zdecydował o odejściu od podatku liniowego - od przyszłego roku lepiej zarabiający będą płacić 25 proc. podatku, zamiast dotychczasowych 19 proc., a firmy 23 procent. Pozostają inne korzyści np. - wydatki na cele reklamowe są uznawane za koszty podatkowe, nie ma także podatku od zysków kapitałowych. Atutem, z punktu widzenia właścicieli firm, są także niższe koszty pracy - np. krótszy urlop wypoczynkowy, stosunkowo niska płaca minimalna czy też możliwość zatrudnienia na czas określony do dwóch lat. Podstawy prawne Przedsiębiorcy zagraniczni mają takie same prawa do zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej jak Słowacy, o ile niektóre przepisy np. umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej. Działalność gospodarcza na Słowacji regulowana jest przede wszystkim czterema podstawowymi aktami prawnymi: Kodeks Spółek Handlowych (Zákon o obchodnom registri) z 2003 r., Kodeks Handlowy (Obchodný zákonník) z 1991 r., Ustawa o Rejestrze Handlowym z 2004 r., Ustawa o Działalności Gospodarczej (Živnostenský zákon) z 1991 r. Zgodnie z ich zapisami, poprzez prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę zagraniczną rozumie się działalność gospodarczą prowadzoną za pośrednictwem przedsiębiorstwa osoby zagranicznej lub jej jednostki organizacyjnej (oddziału) powołanej na terytorium Słowacji. Prawo do prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium Słowacji osoba zagraniczna nabywa z dniem wpisu swego przedsiębiorstwa lub jednostki organizacyjnej do Rejestru Handlowego. Przed złożeniem wniosku o wpis do Rejestru Handlowego, każdy wkład na poczet kapitału zakładowego powinien być wniesiony w wysokości co najmniej 30% jego wartości. W niektórych rodzajach działalności gospodarczej wymagane jest udokumentowanie odpowiedniego Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 przygotowania fachowego, staż pracy i uzyskania koncesji. Istotny jest warunek posiadania nieruchomości lub jej wynajmu z przeznaczeniem na siedzibę firmy. Prowadzenie działalności Słowacki Kodeks Handlowy wymienia następujące formy otwarcia firmy na Słowacji przez przedsiębiorców zagranicznych: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (spoločnost' s ručením obmedzeným, s.r.o.), spółka akcyjna (akciová společnost', k.s.), spółka jawna (verejná obchodná spoločnost', v.o.s.), spółka komandytowa (komanditná spoločnost', k.s.), oddział firmy (organizačná zložka podniku zahraničnej osoby). Ponadto, prawo słowackie przewiduje występowanie innych, dość rzadko w praktyce spotykanych form, takich jak: spółka cicha (zmluva o tichom spoločenstve), spółdzielnia (družstvo) i stowarzyszenie (zmluva o združení). Bardzo popularną formą wśród drobnych przedsiębiorców jest samodzielna działalność gospodarcza na własny rachunek (živnost'). Natomiast najpopularniejszą wśród inwestorów zagranicznych formą organizacyjnoprawną jest spółka z o.o. oraz oddział. Przydatne linki Informacje nt. zakładania działalności gospodarczej na Słowacji można znaleźć pod następującymi adresami: Ambasada RP w Bratysławie: http://www.bratyslawa.polemb.net/ Ambasada Republiki Słowackiej w Polsce: www.ambasada-slowacji.pl Polsko-Słowacka Izba Przemysłowo-Handlowa: http://www.polskoslowackaizba.pl/ Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości: http://archiwum.parp.gov.pl/kraje_UE/slowacja.pdf Pojedynczy Punkt Kontaktowy - Słowacja: http://www.minv.sk/?informacny-portaljednotneho-kontaktneho-miesta Portal Europa.eu - Słowacja: http://europa.eu/about-eu/countries/member- countries/slovakia/index_pl.htm Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 Współpraca gospodarcza: http://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+z+zagranica/Wspolpraca+gospodarcza+Polski+z+krajami+UE +i+EFTA/slowacja.htm Efekt małych obciążeń biurokratycznych ma zdecydowanie pozytywny wpływ na rozwój gospodarki i przedsiębiorstw. Jednakże równie ważnym faktorem są koszty związane bezpośrednio z działalnością, takie jak podatki czy składki na ubezpieczenie. Jednoosobowa działalność gospodarcza Już przy powierzchownym porównaniu widać wyraźne różnice miedzy polskim, a czeskim i słowackim systemem podatkowym i ubezpieczeń. Te dwa ostatnie wykazują dużą zbieżność. Pierwszą widoczną różnicą są rzeczywiste płaskie stawki podatku dochodowego połączone z dużymi kwotami i ulgami podatkowymi. Drugą jest sposób wyliczania składek do powszechnego systemu ubezpieczeń i uzależnienie ich od rzeczywistego dochodu z działalności. Najwięcej kontrowersji może wzbudzać wysokość składek w przypadku dużych dochodów. Pomimo dużej zbieżności Czech i Słowacji, oba te kraje wytworzyły trochę różniące się mechanizmy kompensujące. W czeskim systemie ewentualne duże składki są rekompensowane przez fiskusa dużymi ulgami podatkowymi. Słowacki system w miejsce wysokich odliczeń od podatku proponuje niższe nieprzekraczalne progi składek. Słowacja wspierają podatników inwestujących w swoją przyszłość (fundusze emerytalne, polisa na życie). Dodatkowo Republika Czeska wspiera ciągłe zdobywanie wykształcenia. Na dodatkowe ulgi mogą liczyć studenci do 24 roku życia (od podatku i składek ubezpieczenia) Zdecydowanie wspólną cechą wszystkich krajów są ulgi na dzieci, jednakże południowi sąsiedzi oferują nie tylko duże odliczenie, ale także wypłacają ulge na dziecko, nawet jeśli jest ona większa niż zobowiązanie podatkowe (tzw. bonus podatkowy). Wspólnicy spółek jawnych rozliczają się z dochodu jak osoby fizyczne, ale sama spółka prowadzi pełną księgowość. We wstępnej fazie rozwoju przedsiębiorcy często są w stanie sami zgromadzić potrzebny kapitał (np. od rodziny, przyjaciół, z własnych oszczędności). Ale gdy przedsięwzięcie zaczyna się rozwijać, mogą się pojawić problemy. Okazuje się np., że własne środki nie wystarczą albo pomysł jest zbyt ryzykowny, żeby bank zdecydował się udzielić kredytu. Trzeba wówczas szukać innych źródeł finansowania. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 Opłaty urzędowe * Polska Czechy Rejestracja firmy od 0,- zł 1.000,- Kč Rejestracja VAT 180,- zł 0,- Kč € 0,- od 190,- Kč od € 20,-ł Podpis elektroniczny powyżej 300,- zł Słowacja € 5,- za każdą działalność Zobowiązania administracyjne Składanie deklaracji VAT miesięcznie, wyjątkowo kwartalnie Składanie deklaracji VIES miesięcznie lub kwartalnie kwartalnie do obrotu 10 mln Kč kwartalnie miesięcznie miesięcznie Składanie deklaracji PIT rocznie rocznie rocznie Rozliczenia z ZUS rocznie rocznie rocznie w zależności od kwoty podatku w roku poprzednim w zależności od kwoty podatku w roku poprzednim Ryczałtowe ryczałt podatkowy w wysokości zależnej od rodzaju działalności nieewidencjon owany ryczałt kosztów 40-60% z przychodu, bez ograniczeń ryczałt kosztów dla zwolnionych z VAT Uproszczona ewidencja obowiązkow o od 250 tys. EUR dochodu do 25 mln koron obrotu uproszczona ewidencja lub prosta księgowość Pełna księgowość przy dochodach od 1200 tys. EUR przy obrocie od 25 mln koron dobrowolnie oraz D.G. zapisane w rejestrze handlowym Zaliczki na PIT miesięcznie Formy rozliczeń Składki na ubezpieczenie, podatki, zaliczki Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 Podstawa wymiaru składki socjalnej 1887,60 zł 50% dochodu od 5.889,- Kč do 142.254,- Kč 50% z dochodu od € 319,58 zł do € 2.978,- Ubezpieczenie społeczne 27,19% z podstawy 513,24 zł 28% z podstawy od 1649,- Kč do 39.831,- Kč 24% z podstawy wymiaru od € 76,70 do € 714,72 Fundusz pracy i solidarności 2,45% z podstawy 46,25 zł 1,2% z podstawy od 71.- Kč do 1707,- Kč 2% z podstawy wymiaru od € 6,39 do € 59,56 Ubezpieczenie chorobowe 2,45% z podstawy; dobrowolne 46,25 zł 1,4% z podstawy; dobrowolne 84,- Kč 4,4% z podstawy; obowiązkowe od € 14,06 do € 51,29 50% dochodu od 11.850 Kč do 114.254,- Kč 50% z dochodu od € 319,57 do € 2169,09 13,50% z podstawy wymiaru od 1601,- Kč do 19.205,- Kč 14% z podstawy wymiaru od € 44,73 do € 303,67 Podstawa wymiaru składki zdrowotnej Ubezpieczenie zdrowotne 2592,46 zł 9% z podstawy wymiaru 233,32 zł Stawka PIT 18% i 32% 3%, 7% VAT i 22% 15% i 22% 15% i 21% 19% 19%, 10% (na leki) Ulgi, zniżki, bonusy Kwota wolna 3.091,- zł brak od € 4.025,70 do 0,- degresywnie Niepracujący współmałżonek 3.091,- zł od dochodu brak od € 4.025,70 do 0,- degresywnie Darowizny do 6% oraz 1% na O.P.P. do 10%, min. 1000,- Kč 2% z podatku podobnie jak w Polsce Prywatne fundusze emetyralne brak do 24.000,- Kč € 398,33 Szkolenia, egzaminy brak 13.000,- Kč brak Ulga podatkowa na podatnika brak 24.840,- Kč brak Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 Ulga podatkowa na małżonka bez pracy brak 24.840,- Kč brak Ulga na dziecko 1112,04 zł 10.680,- Kč € 235,92 Ulga studencka na podatnika do 25 roku życia brak 4.020,- Kč brak Finansowanie Z funduszy unijnych możesz dofinansować prawie wszystko. Chcąc z nich skorzystać, musisz jednak umieć się poruszać w gąszczu różnych programów. Pieniądze z Unii zawsze przyznawane są na konkretne cele oraz obszary wsparcia. Za różne dziedziny odpowiadają różne programy. Aby wybrać odpowiedni, musisz przedtem określić, czy twoja firma zalicza się do mikro-, małych, średnich czy dużych przedsiębiorstw. Dla każdej grupy przeznaczone są bowiem oddzielne środki. Chodzi o znalezienie takiego programu, który będzie najbardziej zbieżny z twoimi potrzebami i z którego dofinansowane są projekty takie jak twój. Żeby uzyskać dofinansowanie, musisz złożyć wniosek i zgromadzić wymagane dokumenty. Formularze wraz ze szczegółową instrukcją wypełniania i dokumentacją konkursową znajdziesz na stronach internetowych instytucji prowadzącej nabór wniosków. Musisz jednak uzbroić się w cierpliwość, bo sprawdzenie i ocena wniosku może potrwać nawet kilka miesięcy. Jeśli twój wniosek znajdzie się w grupie projektów, które otrzymały największą liczbę punktów, podpisujesz umowę o dofinansowanie z instytucją, która będzie przekazywać dotację. Pieniądze trafią na twoje konto, jeśli zrealizujesz projekt zgodnie z przedstawionym we wniosku harmonogramem oraz zgodnie z przedłożonym wcześniej kosztorysem. Potem musisz rozliczyć projekt i w wyznaczonym terminie złożyć sprawozdanie z przebiegu jego realizacji. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego Rolę Instytucji Zarządzającej RPO Województwa Podkarpackiego 2014-2020 będzie pełnił Zarząd Województwa Podkarpackiego. Instytucja Zarządzająca jest odpowiedzialna za przygotowanie RPO oraz sprawne i efektywne funkcjonowanie systemu zarządzania i kontroli programu. Ponadto zostaną jej powierzone zadania związane z certyfikacją wydatków do Komisji Europejskiej, przy jednoczesnym rozdzieleniu zadań zarządczo-kontrolnych od certyfikacji. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 Z uwagi na objęcie zakresem nowego programu regionalnego działań współfinansowanych z EFS, konieczne będzie zaangażowanie we wdrażanie RPO na lata 20142020 Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Rzeszowie. Instytucja ta pełniła funkcję Instytucji Pośredniczącej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007-2013 Działanie TWORZENIE I ROZWÓJ MIKROPRZEDSIĘBIORSTW przeznaczone jest na operacje obejmujące inwestycje związane z podejmowaniem lub wykonywaniem działalności gospodarczej. Działanie to ma za zadanie przyczynić się do wzrostu konkurencyjności gospodarczej obszarów wiejskich, rozwoju przedsiębiorczości i rynku pracy, a co za tym idzie – wzrostu zatrudnienia. O dofinansowanie w ramach tego działania mogą ubiegać się: - osoby fizyczne, osoby prawne - podejmujące lub prowadzące działalność gospodarczą, - spółki prawa handlowego nieposiadające osobowości prawnej, wspólnicy spółek cywilnych prowadzące(y) działalność gospodarczą Pomoc jest udzielana w formie refundacji części poniesionych kosztów kwalifikowalnych operacji, czyli takich, które, zaliczyć można do kosztów związanych bezpośrednio z przygotowaniem i realizacją projektu, maksymalne dofinansowanie wynosi 300 tys. zł na jednego beneficjenta. Działanie ROŻNICOWANIE W KIERUNKU DZIAŁALNOŚCI NIEROLICZNEJ jest działaniem przeznaczonym na inwestycje związane z podejmowaniem lub wykonywaniem wspieranej działalności nierolniczej (gospodarczej). Dotację mogą być udzielane z tytułu operacji związanych z podejmowaniem lub wykonywaniem działalności w zakresie: usług dla gospodarstw rolnych lub leśnictwa, usług dla ludności, sprzedaży hurtowej i detalicznej, rzemiosła lub rękodzielnictwa, robót i usług budowlanych oraz instalacyjnych, usług turystycznych oraz związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem, usług transportowych, usług komunalnych, przetwórstwa produktów rolnych lub jadalnych produktów leśnych, magazynowania lub przechowywania towarów, wytwarzania produktów energetycznych z biomasy, rachunkowości, doradztwa lub usług informatycznych. O dofinansowanie w ramach tego działania może ubiegać się: - rolnik lub jego domownik w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników, - lub małżonek tego rolnika. Pomoc jest udzielana w formie refundacji części poniesionych kosztów kwalifikowalnych operacji, czyli takich, które, zaliczyć można do kosztów związanych bezpośrednio z przygotowaniem i realizacją projektu, maksymalne dofinansowanie wynosi 500 tys. zł na jednego beneficjenta. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 Możliwością jest ubieganie się o dofinansowanie ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, które dostępne są w Działaniu Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw. dofinansowanie na założenie lub rozwój firm na obszarach wiejskich – na zakup sprzętu, wyposażenia, wartości niematerialnych i prawnych, prace remontowo-budowlane. Przy pomocy dofinansowania można stworzyć lub rozwinąć mikroprzedsiębiorstwo (firmę zatrudniającą mniej niż 9 pracowników lub mająca obrót nie większy niż 2 mln EUR) działające w zakresie: usług dla gospodarstw rolnych lub leśnictwa; usług dla ludności; sprzedaży hurtowej i detalicznej; rzemiosła lub rękodzielnictwa; robót i usług budowlanych oraz instalacyjnych; usług turystycznych oraz związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem; usług transportowych; usług komunalnych; przetwórstwa produktów rolnych lub jadalnych produktów leśnych; magazynowania lub przechowywania towarów; wytwarzania produktów energetycznych z biomasy; rachunkowości, doradztwa lub usług informatycznych. Szczegółowy wykaz kategorii działalności gospodarczych wspieranych w ramach Działania Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw znajduje się na stronach Sejmu RP: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (pierwsza wersja) Uzupełnienie do pierwszej wersji Forma wsparcia: dofinansowanie w formie dotacji wypłacanej jako refundacja poniesionych wydatków. Wydatki można ponosić dopiero po przyznaniu dotacji. do 50 proc. planowanych wydatków. Jedna firma/osoba może składać wnioski w kilku naborach, ale łączna kwota otrzymanej dotacji może wynieść maksymalnie 300 tys. zł w całym okresie realizacji PROW. W przypadku, gdy firma wnioskuje o: 100 tys. zł — zobowiązana jest do utworzenia co najmniej 1 i mniej niż 2 miejsc pracy w przeliczeniu na pełne etaty średnioroczne, 200 tys. zł — zobowiązana jest do utworzenia co najmniej 2 i mniej niż 3 miejsc pracy w przeliczeniu na pełne etaty średnioroczne, Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 300 tys. zł — zobowiązana jest do utworzenia co najmniej 3 miejsc pracy w przeliczeniu na pełne etaty średnioroczne. Powyższy limit dotyczy całego okresu obowiązywania Programu. Najczęściej jednorazowo można starać się o dotację w mniejszej wysokości. O dotację może ubiegać się osoba fizyczna, która: podejmuje albo wykonuje we własnym imieniu jako mikroprzedsiębiorca działalność w zakresie wspieranym w Programie, podlegającą przepisom o swobodzie działalności gospodarczej albo przepisom o systemie oświaty albo wytwarzania produktów energetycznych z biomasy, w przypadku osoby, która zamierza założyć firmę, warunkiem jest, by w ciągu 12 miesięcy przed złożeniem wniosku nie była wpisana do ewidencji działalności gospodarczej albo ewidencji placówek edukacyjnych, jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, jest pełnoletnia i nie ukończyła 60. roku życia, nie podlega przepisom o ubezpieczeniu społecznym rolników w pełnym zakresie, nie podlega wykluczeniu z ubiegania się o przyznanie pomocy na podstawie odrębnych przepisów i postanowień władz, ma miejsce zamieszkania w miejscowości nie większej niż 5 tys. mieszkańców; zasada ta nie dotyczy osób mieszkających w gminach wiejskich oraz osób świadczących usługi dla gospodarstw rolnych lub leśnictwa. O dotację może ubiegać się osoba prawna, jeżeli: podejmuje albo wykonuje we własnym imieniu działalność gospodarczą jako mikroprzedsiębiorca, jej siedziba lub oddział oraz w przypadku inwestycji związanych z nieruchomością — miejsce położenia nieruchomości znajdują się w miejscowości nie większej niż 5 tys. mieszkańców; zasada ta nie dotyczy osób mieszkających w gminach wiejskich oraz osób świadczących usługi dla gospodarstw rolnych lub leśnictwa, w okresie ostatnich 2 lat poprzedzających złożenie wniosku, nie przyznano pomocy w ramach Działania „Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienie” objętego Programem Operacyjnym „Kapitał Ludzki, 2007—2013”, nie podlega wykluczeniu z ubiegania się o przyznanie pomocy na podstawie odrębnych przepisów i postanowień władz, Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 jest wpisana do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym albo ewidencji placówek edukacyjnych. dotacje przyznawane są w konkursach organizowanych przez Lokalne Grupy Działania (LGD). Są to najczęściej lokalne stowarzyszenia działające na rzecz rozwoju kilku gmin/powiatów. Szczegółowe zasady przyznawania wsparcia, terminy, wzory dokumentów itd. są różne w tych poszczególnych Lokalnych Grupach Działania. W związku z tym, aby sprawdzić możliwości dofinansowania, ważny jest kontakt bezpośrednio z Lokalną Grupą Działania, która funkcjonuje na terenie danej gminy. Aby ustalić właściwą Lokalną Grupę Działania, można zapytać w Urzędzie Gminy lub skorzystać z wyszukiwarki na stronie internetowej Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich. Lista LGD w poszczególnych województwach wraz z informacją o większości terminów naborów wniosków dostępna jest także na stronie Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa Szukanie pracowników w pośredniaku Z usług rynku pracy takich jak np. pośrednictwo pracy mogą korzystać nie tylko pracodawcy, ale również przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, niebędący pracodawcami. Tak wynika z art. 39 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. W związku z tym przedsiębiorcy mają prawo zgłaszać swoje oferty pracy do powiatowych urzędów pracy, właściwych ze względu na swoją siedzibę lub miejsce wykonywania pracy albo do innego wybranego przez siebie urzędu. Bezrobotni mogą odbywać staż, przygotowanie zawodowe lub wykonywać prace interwencyjne u przedsiębiorcy niezatrudniającego pracowników. Pieniądze na wyposażenie stanowiska Zatrudniając bezrobotnego skierowanego przez urząd pracy przedsiębiorca (pracodawca) może uzyskać refundację kosztów wyposażenia i doposażenia jego stanowiska pracy. Taka refundacja przyznawana jest w wysokości określonej w umowie, nie wyższej jednak niż 6krotność przeciętnego wynagrodzenia (przeciętne miesięczne wynagrodzenie w III kwartale 2013 r. wyniosło 3.651,72 zł). 21.910,32 zł - tyle można otrzymać na wyposażenie stanowiska pracy dla osoby bezrobotnej w okresie grudzień 2013 r., styczeń - luty 2014 r. O taką pomoc może ubiegać się przedsiębiorca, który: Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 prowadzi działalność gospodarczą przez okres co najmniej 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku, nie znajduje się w trudnej sytuacji ekonomicznej, w okresie 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku nie rozwiązał stosunku pracy z pracownikiem za wypowiedzeniem ze swojej inicjatywy bądź na mocy porozumienia stron. W celu uzyskania omawianego wsparcia, pracodawca musi złożyć do starosty właściwego ze względu na swoją siedzibę lub na miejsce wykonywania pracy przez skierowanego bezrobotnego, wniosek o refundację ze środków Funduszu Pracy kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy. We wniosku określa się m.in.: rodzaj pracy, jaka będzie wykonywana przez skierowanego bezrobotnego, wymagane kwalifikacje i inne wymagania niezbędne do wykonywania pracy, jakie powinien spełniać skierowany bezrobotny, a także proponowaną formę zabezpieczenia zwrotu refundacji. Umowa o refundację zawierana jest na piśmie pomiędzy pracodawcą (przedsiębiorcą) a starostą. Otrzymując takie finansowe wsparcie pracodawca zobowiązuje się jednocześnie do zatrudnienia na wyposażonym lub doposażonym stanowisku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy skierowanego bezrobotnego przez okres 24 miesięcy. Ponadto w związku z przyznaniem refundacji musi utrzymać stworzone stanowisko pracy przez co najmniej 24 miesiące. Niedotrzymanie tych terminów i krótszy okres zatrudniania bezrobotnego skutkuje zwrotem przyznanych środków, który musi nastąpić w ciągu 30 dni od wezwania starosty. Ich zwrot następuje w wysokości proporcjonalnej do okresu niezatrudniania na utworzonych stanowiskach pracy skierowanych bezrobotnych, wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi od dnia uzyskania środków. Do zwrotu przyznanej refundacji dojdzie również w sytuacji, gdy pracodawca złożył niezgodne z prawdą oświadczenia lub naruszył inne warunki umowy. Refundacja dokonywana jest po przedłożeniu przez przedsiębiorcę rozliczenia i udokumentowaniu kosztów na wyposażenie lub doposażenie stanowiska pracy poniesionych w okresie od dnia zawarcia umowy do dnia zatrudnienia skierowanego bezrobotnego. tym, które z poniesionych kosztów podlegają refundacji decydują regulaminy przyznawania tych środków obowiązujące w każdym urzędzie pracy. Przykładowo mogą one określać, iż refundacji nie podlega zakup środków transportu, wydatki na remont lokalu, opłaty z tytułu wynajmu lub dzierżawy lokalu. Zatrudnianie osób niepełnosprawnych wsparcie finansowe mogą również ubiegać się ci przedsiębiorcy, którzy zdecydują się zatrudnić bezrobotnych będących osobami niepełnosprawnymi. Pracodawca może bowiem Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 ubiegać się o zwrot kosztów poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych, adaptacji pomieszczeń zakładu pracy, adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie w zakładzie pracy. Zwrot kosztów dotyczy m.in. osób niepełnosprawnych bezrobotnych lub poszukujących pracy i niepozostających w zatrudnieniu, skierowanych do pracy przez powiatowy urząd pracy. Przy czym aby ubiegać się o taką refundację, pracodawca musi zobowiązać się, że będzie zatrudniał skierowanych niepełnosprawnych bezrobotnych przez okres co najmniej 36 miesięcy. Zwrot kosztów nie może przekraczać dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde przystosowane stanowisko pracy osoby niepełnosprawnej. Za przystosowanie stanowiska pracy dla niepełnosprawnego bezrobotnego można otrzymać pomoc w kwocie do 73.034,40 zł. Zwrotu kosztów dokonuje starosta na warunkach i w wysokości określonych umową zawartą z pracodawcą, z tym że refundacji nie podlegają koszty poniesione przez pracodawcę przed dniem podpisania umowy. Jednorazowa refundacja składek ZUS W związku z zatrudnieniem osoby bezrobotnej przedsiębiorca może ubiegać się o jednorazową refundację kosztów poniesionych z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne skierowanego bezrobotnego. Refundacja ta jest pomocą publiczną w formie subsydiów płacowych na rekrutację pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej i bardzo niekorzystnej sytuacji na rynku pracy. Może ona nastąpić w przypadku, gdy: pracodawca zatrudniał skierowanego bezrobotnego w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres co najmniej 12 miesięcy oraz po upływie 12 miesięcy zatrudnienia skierowany bezrobotny jest nadal zatrudniony u przedsiębiorcy. Kwota refundowanych składek może wynieść maksymalnie 300% wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, tj. obecnie 4.800 zł (tj. 3 x 1.600 zł). Zwrot kosztów przy pracach interwencyjnych Przedsiębiorca może też zdecydować się na zatrudnienie osoby bezrobotnej w ramach tzw. prac interwencyjnych. Oznacza to zatrudnienie bezrobotnego, które następuje w wyniku Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 umowy zawartej ze starostą i ma na celu wsparcie osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, np. bezrobotnych do 25. roku życia, czy też powyżej 50. roku życia. W przypadku przyjęcia osoby bezrobotnej w ramach prac interwencyjnych na okres do 6 miesięcy pracodawca może otrzymać zwrot części kosztów poniesionych na jej wynagrodzenie, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne. Kwota refundacji nie może przekroczyć iloczynu liczby zatrudnionych w miesiącu w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz kwoty zasiłku dla bezrobotnych i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia. Organizacja prac interwencyjnych może również przynieść pracodawcy dodatkowy bonus finansowy. Starosta może bowiem zdecydować o przyznaniu pracodawcy będącemu organizatorem prac interwencyjnych jednorazowej refundacji wynagrodzenia w wysokości do 150% przeciętnego wynagrodzenia. Taka refundacja może być przyznana, jeżeli pracodawca bezpośrednio po zakończeniu prac interwencyjnych, trwających co najmniej 6 miesięcy, zatrudniał skierowanego bezrobotnego przez okres dalszych 6 miesięcy i po upływie tego okresu osoba ta kontynuuje pracę. Wsparcie finansowe dla przyuczających do zawodu Pracodawcy mogą również przyjąć nowych pracowników w ramach przygotowania zawodowego dorosłych lub praktycznej nauki zawodu. Ta forma aktywizacji osób bezrobotnych również oznacza dla pracodawcy określone preferencje finansowe. Przede wszystkim uczestnik przygotowania zawodowego dorosłych otrzymuje stypendium od starosty, w związku z czym przedsiębiorca nie ponosi kosztów związanych z wypłatą jego wynagrodzenia. Co więcej pracodawca może otrzymać refundację wydatków poniesionych na bezrobotnego, niezbędnych do realizacji programu przygotowania zawodowego dorosłych. Chodzi tu w szczególności o wydatki poniesione na materiały i surowce, eksploatację maszyn i urządzeń, odzież roboczą, posiłki regeneracyjne i inne środki niezbędne do realizacji programu. Refundacja ta może wynieść do 2% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za każdy pełny miesiąc realizacji programu. Oprócz tego, po zakończeniu tej formy aktywizacji, pracodawcy przysługuje jednorazowa premia, jeżeli skierowany przez starostę uczestnik przygotowania zawodowego dorosłych ukończył program praktycznej nauki zawodu dorosłych lub przyuczenia do pracy dorosłych i zdał egzamin np. czeladniczy. Premia przyznawana jest w wysokości 400 zł za każdy pełny miesiąc programu zrealizowanego dla skierowanego uczestnika. Pracodawca składa wniosek o wypłatę premii po ukończeniu przygotowania zawodowego do powiatowego urzędu pracy. Refundacja i premia, udzielane podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą, stanowią pomoc de Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 minimis. Dlatego wraz z wnioskiem przedsiębiorca powinien złożyć m.in. oświadczenie o wielkości pomocy de minimis otrzymanej w okresie ostatnich trzech lat kalendarzowych. Premia nie przysługuje pracodawcy, z którym umowa w sprawie realizacji przygotowania zawodowego dorosłych została rozwiązana z jego winy. Przyjmowanie stażystów Jedną z najchętniej wybieranych przez pracodawców form aktywizacji osób bezrobotnych jest staż. Choć staż odbywa się bez nawiązywania stosunku pracy z pracodawcą lub przedsiębiorcą, to bardzo często po zakończeniu jego realizacji pracodawcy decydują się na zatrudnienie osoby, która w ramach stażu nabyła umiejętności niezbędne do wykonywania danej pracy w firmie. Generalnie staż osoby bezrobotnej może trwać do 6 miesięcy. Staż trwający do 12 miesięcy mogą odbywać bezrobotni do 25. roku życia oraz bezrobotni, w okresie 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie poświadczającym ukończenie szkoły wyższej. U organizatora stażu, który jest pracodawcą, staż mogą odbywać jednocześnie bezrobotni w liczbie nieprzekraczającej liczby pracowników zatrudnionych u niego w dniu składania wniosku, w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. Natomiast u organizatora stażu, który nie jest pracodawcą, tzn. do tej pory nie zatrudniał pracowników, staż może odbywać w tym samym czasie tylko jeden bezrobotny. Za wykonywaną pracę stażysta otrzymuje stypendium, które wypłaca starosta. Staż odbywa się na podstawie umowy zawartej przez starostę z pracodawcą, według programu określonego w umowie. Przy ustalaniu programu uwzględnia się predyspozycje psychofizyczne i zdrowotne, poziom wykształcenia oraz dotychczasowe kwalifikacje zawodowe bezrobotnego. Czas pracy bezrobotnego odbywającego staż nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Zatrudnianie nowych pracowników ze wsparciem urzędu pracy Forma wsparcia urzędu pracy Refundacja wyposażenia stanowiska pracy Refundacja za stanowisko pracy dla niepełnosprawnych Refundacja składek Wymagania Finansowe korzyści Zatrudnienie bezrobotnego na okres co najmniej 24 miesięcy Zatrudnienie niepełnosprawnego bezrobotnego, przez co najmniej 36 miesięcy Dalsze zatrudnianie Zwrot kosztów poniesionych na przystosowanie stanowiska pracy (maks. 21.910,32 zł) Zwrot kosztów adaptacji pomieszczeń, nabycia urządzeń dla pracownika (maks. 73.034,40 zł) Jednorazowa refundacja składek na Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 Prace interwencyjne skierowanego bezrobotnego, po upływie wymaganych 12 miesięcy Zatrudnienie bezrobotnego znajdującego się w trudnej sytuacji na rynku pracy Przygotowanie zawodowe, praktyczna nauka zawodu Brak obowiązku nawiązania stosunku pracy Staż Brak obowiązku nawiązania stosunku pracy ubezpieczenia społeczne bezrobotnego (maks. 4.800 zł) Zwrot części kosztów wynagrodzenia, oraz składek na ubezpieczenia społeczne bezrobotnego; dodatkowo jednorazowa refundacja wynagrodzenia osoby bezrobotnej Stypendium wypłacane bezrobotnemu przez starostę, refundacja wydatków poniesionych na przygotowanie zawodowego bezrobotnego (ok. 70 zł miesięcznie); premia za każdego bezrobotnego, który zda egzamin zawodowy Wynagrodzenie w formie stypendium wypłacane bezrobotnemu przez starostę tj. 953,10 zł Podstawa prawna Ustawa z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. nr 69, poz. 415 ze zm.) Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. nr 127, poz. 721) PAMIĘTAJ! Procedury postępowania mogą być różne w różnych instytucjach dysponujących unijnymi środkami, dlatego też przed ubieganiem się o dotacje sprawdź, na jakich zasadach są one udzielane! Bieżące działania możesz śledzić w Internecie. Poniżej podajemy Ci najważniejsze strony i poradnik, z których korzystaliśmy. Oficjalna strona funduszy europejskich: www.funduszeeuropejskie.gov.pl Ministerstwo Rozwoju Regionalnego: www.mrr.gov.pl Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości: www.parp.gov.pl Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 http://pokl.mazowia.eu/zaloz-firme-z-funduszy-unijnych-krok-po-kroku/zaloz-firme-zfunduszy-ue.html Przedsiębiorcy wybierając źródło finansowania przedsięwzięć czy środków trwałych mają głównie do wyboru: gotówkę, kredyt i leasing. Posiadając gotówkę wybór jest prosty – inwestujemy, kupujemy z dnia na dzień bez dodatkowych działań. Jednak kiedy koszt inwestycji przekracza wartość posiadanych środków należy pomyśleć o innej formie wsparcia. Zostajemy więc z pytaniem kredyt czy leasing? Pierwsza myśl – kredyt Prowadząc działalność w wielu przypadkach potrzebujemy środków na inwestycje. Na rynku możemy się posiłkować produktem zwanym kredytem inwestycyjnym. Możemy z niego skorzystać jeżeli chcemy sfinansować realizowane przedsięwzięcie o charakterze inwestycyjnym, którego celem jest utrzymanie lub zwiększenie majątku firmy. Kredyt jest udzielany na okres od roku do dwudziestu lat i jak najbardziej możemy go przeznaczyć na zakup maszyn, urządzeń, samochodu, zakup czy rozbudowę nieruchomości związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Dodatkowo sfinansujemy zakup licencji, koncesji czy patentu, a nawet papierów wartościowych. Obecnie większość banków w swojej ofercie posiada taki kredyt. Jeżeli nasza firmaosiąga przychody w dolarach czy euro, mamy szansę o kredyt w jednej z tych walut. Czasami banki udzielają kredytu we franku szwajcarskim lub funcie brytyjskim, ale to już rzadkość. Na ten rodzaj kredytu możemy liczyć w przypadku kiedy działalność prowadzona jest co najmniej 12 miesięcy, chociaż nie jest powiedziane, że są wyjątki i któryś z banków pozytywnie rozpatrzy wniosek. Zabezpieczeniem tej formy kredytu może być nieruchomość komercyjna lub mieszkalna, weksel, gwarancja bankowa, poręcznie, blokada środków na rachunku bankowym i inne. Jeżeli kredyt będzie przeznaczony nie na sfinansowanie nieruchomości bank może prosić o przedstawienie biznesplanu. Jednak zanim zdecydujemy się na złożenie wniosku sprawdźmy koszty jakie związane są z obsługą – prowizja, marża, oprocentowanie oraz wszelkie koszty okołokredytowe np. ubezpieczenie. W warunkach i cenniku warto zwrócić także uwagę czy i jakie są koszty wcześniejszej spłaty kredytu. Także rodzaj wymaganych dokumentów do rozpatrzenia wniosku zależy od prowadzonej działalności oraz branży, formy prawnej spółki czy rodzaju księgowości. Kredyt czy leasing? Czy wybierzemy kredyt, czy leasing zależy jak najbardziej od nas. Zasadnicza różnica jaka odróżnia te dwie formy finansowania jest prawo własności do przedmiotu, którego chcemy być posiadaczem. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 A może leasing? Właśnie, zastanówmy się nad leasingiem, który może okazać się dobrą alternatywą dla kredytu inwestycyjnego. Są dwa rodzaje leasingu: operacyjny – działa na zasadach najmu czy dzierżawy i jest udzielany na min. 40% normatywnego okresu amortyzacji; finansowy – działa na zasadach sprzedaży na raty i strony mogą ustalić dowolny czas jego trwania już od 6 miesięcy W leasing można wziąć sprzęt budowlany i drogowy, medyczny, maszyny i urządzenia, samochody osobowe i ciężarowe. Ważne, że sprzęty i urządzenia mogą być zarówno nowe jak i używane, i chociaż może wydawać się to dziwne często, w leasing brane są urządzenia używane. Starając się o leasing na rozpatrzenie wniosku czekamy około 72 godzin, a do tego wymagana jest minimalna ilość dokumentów. Zgodnie z kodeksem cywilnym należy dbać i używać rzeczy zgodnie z zawartymi zapisami w umowie. Każda naprawa czy konserwacja leży po stronie osoby korzystającej. Lesingodawca w każdym momencie trwania umowy ma prawo skontrolować przedmiot leasingu i jeżeli uzna, że nie jest używany zgodnie z umową może wypowiedzieć umowę leasingu. Niestety ze skutkiem natychmiastowym. Pozytywną stroną leasingu operacyjnego jest możliwość wliczenia w koszty uzyskania przychodu całej opłaty wstępnej, wszystkich rat leasingowych – części kapitałowej i odsetkowej - oraz opłat bieżących związanych z użytkowaniem przedmiotu. I jeszcze jedno - VAT możemy spłacić w ratach. Czy wybierzemy kredyt, czy leasing zależy jak najbardziej od nas. Zasadnicza różnica jaka odróżnia te dwie formy finansowania jest prawo własności do przedmiotu, którego chcemy być posiadaczem. Bank przy udzieleniu kredytu wymaga w większości przypadków 20 % wkładu własnego, ale kiedy już uzyskamy pieniądze i dokonamy zakupu, rzecz jest nasza. Natomiast w przypadku leasingu nie jest wymagany aż tak duży wkład własny, może to być 5%, 10% wartości inwestycji, a niekiedy nawet 0%. Z tym, że do momentu działania umowy leasingu operacyjnego środek, który jest w leasingu należy de facto do leasingodawcy. Leasingobiorca ma prawo wykupić dany przedmiot po upłynięciu okresu umowy. Umowy w biznesie Na polskim rynku funkcjonuje kilka typów współpracy w ramach sieci. Sprawdź, czym się one różnią, jakie prawa i obowiązki ma agent, jakie partner, a jakie franczyzobiorca. Umowa franczyzowa od umowy agencyjnej różni się przede wszystkim tym, że franczyzobiorca, będąc niezależnym przedsiębiorcą, zawsze działa we własnym imieniu i na własny rachunek. Tworzy jednostkę zbliżoną pod każdym względem do jednostki własnej franczyzodawcy, czerpiąc zyski z jej sukcesu rynkowego. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 W przypadku umowy agencyjnej, zawierający ją agent działa w imieniu i na rzecz zleceniodawcy, otrzymując za wykonywane zadania określone w umowie wynagrodzenie (zazwyczaj prowizyjne). Poprzez system agencyjny rozwijają się w Polsce m.in. banki oraz większość liczących się na rynku marek odzieżowych. W systemie agencyjnym produkt jest własnością zleceniodawcy dopóki nie zostanie sprzedany przez agenta. To zleceniodawca decycuje także, ile produktów i jakiego typu znajdzie się w ofercie jego placówki agencyjnej. Funkcjonujące w naszym kraju tzw. umowy partnerskie to z reguły umowy o współpracy handlowej – dystrybucji produktów bądź usług w celu ich dalszej odsprzedaży przez partnera na swój własny rachunek. Partner w zamian za wizualizację zgodną ze standardami sieci otrzymuje od producenta bądź dystrybutora korzystniejsze warunki handlowe. Przykładem takiego systemu partnerskiego jest w Polsce sieć sklepów ze sprzętem RTV AGD – Avans. Luźne partnerstwo to rozwiązanie krótkoterminowe Umowa partnerska zapewnia centrali sieci zbyt, ale nie reguluje innych składników prowadzenia biznesu, tak więc daje stronom dużą niezależność działania. Mają one jednak niewiele wspólnego z założeniami, na których opierają się umowy franczyzowe. Często partnerstwo jest formą przejściową do współpracy agencyjnej bądź franczyzowej, bowiem na dłużej żadnej ze stron tak luźny układ nie wystarcza. Przykładu dostarcza tu ponownie branża odzieżowa – współpraca sieci z niezależnymi przedsiębiorcami rozpoczęła się od luźnego partnerstwa, później były próby wprowadzenia typowej franczyzy. Kiedy jednak okazało się, że nie sprzyja ona szybkiej zmianie oferty na rynku, wprowadzono formułę depozytową. Prawa i obowiązki agenta Umowa agencyjna jest uregulowana w kodeksie cywilnym (art. 758 – 764), nie będę więc tutaj szczegółowo omawiał jej założeń. Przytoczę tylko kilka najważniejszych faktów. Przez umowę agnecyjną agent zobowiązuje się do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów, sprzedaży produktów bądź usług na rzecz dającego zlecenie. W zamian za te usługi należy mu się prowizja, której wysokość zależy od liczby lub wartości zawartych umów. Agent zobowiązany jest do przestrzegania wskazówek zleceniodawcy, zachowania lojalności wobec niego, a także podejmowania działań potrzebnych do ochrony jego praw. Agent musi się liczyć także z tym, że zleceniodawca ma także prawo umownie zakazać mu działalności konkurencyjnej przez pewien okres po wygaśnięciu umowy, nie może to być jednak dłużej niż dwa lata. Jednocześnie jednak dający zlecenie ma obowiązek przekazać agentowi dokumenty i informacje potrzebne do prawidłowego wykonania umowy (w praktyce często realizowane poprzez szkolenia). Rzeczą bardzo istotną z punktu widzenia agenta jest także to, że zleceniodawca musi zawiadomić go w rozsądnym czasie o tym, że liczba umów, których zawarcie przewiduje lub ich wartość będzie znacznie niższa niż ta, której agent Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 mógłby się normalnie spodziewać. Warto też wiedzieć o tym, że jeśli agentowi zostało przyznane prawo wyłączności w odniesieniu do oznaczonej grupy klientów lub obszaru geograficznego, a w czasie trwania umowy została bez udziału agenta zawarta umowa z klientem z tej grupy bądź obszaru, agent może zażądać prowizji od tej umowy. Dający zlecenie jest ponadto zobowiązany złożyć agentowi oświadczenie zawierające dane o należnej mu prowizji nie później niż w ostatnim dniu miesiąca następującego po kwartale, w którym agent zawarł umowy na rzecz zleceniodawcy, uzyskując tym samym prawo do prowizji. Agent może również żądać udostępnienia informacji potrzebnych do ustalenia, czy wysokość należnej mu prowizji została prawidłowo obliczona. Franczyza - wszystkie zasady czarno na białym Postaram się teraz szczegółowo omówić umowę franczyzową, której kodeks cywilny nie reguluje. Nie oznacza to jednak, że umowa franczyzowa nie opiera się na innych polskich aktach prawnych, takich jak ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów oraz regulacjach unijnych – Europejskim Kodeksie Etycznym Franczyzy, który między innymi określa minimum wymogów, jakie powinna spełniać umowa franczyzowa. Dobrze przygotowana umowa franczyzowa charakteryzuje się kompleksowością, czyli dokładnym opisem modelu współpracy pomiędzy franczyzodawcą a franczyzobiorcą. W skład tego modelu wchodzą między innymi: - warunki korzystania z logotypów systemu oraz jego know-how opisanego w podręczniku operacyjnym (razem z zasadami transferu wiedzy operacyjnej za pośrednictwem organizowanych szkoleń dla franczyzobiorcy i jego pracowników), - zasady pobierania i rozliczania opłat licencyjnych, - obowiązki franczyzobiorcy wynikające ze specyfiki działalności systemu (różne ze względu na branżę, w której system funkcjonuje, jak i charakter działalności, który jest wykonywany – sprzedaż, usługi, gastronomia itp.), - zasady kontrolingu franczyzodawcy nad działalnością franczyzobiorcy (niezbędny warunek utrzymania spójności całego systemu), - a także szereg zagadnień związanych z zasadami rozwiązania umowy czy rozstrzygania kwestii spornych, przewidujących zróżnicowane okoliczności wystąpienia tego typu zdarzeń. Franczyzodawca górą, ale franczyzobiorca też ma swoje prawa Z natury rzeczy umowa franczyzowa stawia franczyzodawcę w uprzywilejowanej pozycji w stosunku do franczyzobiorcy. Wynika to z faktu, że franczyzodawca musi w należyty sposób zabezpieczyć własne know-how – wiedzę na temat prowadzenia biznesu w sposób zgodny z opracowanymi standardami. Nie oznacza to jednak, że franczyzbiorca zostaje całkowicie ubezwłasnowolniony, jak Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 czasem się sądzi, przede wszystkim ze względu na: - okres obowiązywania umowy: przyjmuje się za optymalny czas obowiązywania 5 lat, tak aby franczyzobiorca mógł przynajmniej odzyskać zainwestowany kapitał – optymalnie 2,5 roku na zwrot z zainwestowanego kapitału i 2,5 roku na realizację zysków, szczegóły opisuje model finansowy, jako trzeci po podręczniku operacyjnym i umowie franczyzowej dokument opisujący szczegóły funkcjonowania systemu franczyzowego, - świadczenia wstępne i bieżące franczyzodawcy, wynikające przede wszystkim z obowiązku umożliwienia prawidłowego wdrożenia franczyzobiorcy do systemu, przeszkolenie franczyzobiorcy i jego pracowników, zarówno przed rozpoczęciem działalności, jak i w jej trakcie, - jasne określenie zasad pobierania opłat licencyjnych oraz innych zobowiązań przez franczyzodawcę, w ten sposób franczyzobiorca będzie w pełni świadom, czy jest w stanie spełnić wymogi przystąpienia i funkcjonowania w ramach systemu (do tego celu wykorzystuje się też model finansowy), - wyszczególnione sytuacje, w których strony mogą rozwiązać umowę oraz konsekwencje nie przestrzegania określonych standardów systemu, ale i możliwość naprawy przez franczyzobiorcę pomniejszych naruszeń. Reasumując, należy pamiętać o tym, aby przede wszystkim dokładnie umowę przeczytać, a następnie skonsultować ją z prawnikiem. Do dobrze skonstruowanej umowy franczyzowej nie zagląda się w trakcie jej obowiązywania, bowiem wszystkie kwestie operacyjne zawarte są w podręczniku systemu. Praktyka pokazuje jednak, że w części umów brak zasad rozstrzygania kwestii spornych w modelu współpracy między stronami (zdefiniowanie możliwych do wystąpienia obszarów konfliktowych oraz sposób ich rozstrzygania) prowadzi do impasu we wzajemnych relacjach i długotrwałych (i jałowych) przewodów sądowych. Umowa o współpracy to tzw. umowa nienazwana i trudno jest wskazać jej uniwersalną wersję, tak aby nadawała się ona do zastosowania w każdej sytuacji. Ale można określić ogólne warunki, jakie powinna spełniać. Umowę o współpracy mogą zawrzeć ze sobą różne podmioty (przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe, jednostki samorządu terytorialnego itp.) i może ona dotyczyć rozmaitych kwestii. Umowa o współpracy to często nazwa potoczna używana dla umów o różnym charakterze. Wiele umów zawiera w swojej treści zapisy o współdziałaniu stron. Ich cechą wspólną jest deklaracja stron o podjęciu wspólnego działania – wszystkie można nazwać umowami o współpracy. Szczególnym rodzajem umowy o współpracy jest umowa partnerska. Przez umowę partnerską rozumiem umowę zawartą pomiędzy organizacjami lub pomiędzy organizacjami Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 a administracją publiczną/jednostkami podlegającymi administracji z reguły na potrzeby realizacji jakiegoś projektu, programu. W rozważanym tu sensie umową o współpracy jest np. umowa sponsoringu. W przypadku sponsoringu współpraca polega jednak na wspieraniu przez sponsora działań sponsorowanego w zamian za reklamę, promowanie marki sponsora przez sponsorowanego. Umowa nienazwana Umowa o współpracy zawierana jest na podstawie art. 353¹ Kodeksu cywilnego. Przepis ten określa zasadę swobody umów, zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) opisywanej w umowie relacji, a także przepisom i zasadom współżycia społecznego (zasada słuszności i uczciwego obrotu). Oznacza to, że, co do zasady, strony mogą swobodnie określić warunki umowy o współpracy i muszą brać pod uwagę jedynie przepisy prawa mające charakter bezwzględnie obowiązujący. Umowa nie może też mieć na celu obejścia prawa. W teorii prawa cywilnego wyróżnia się umowy nazwane i nienazwane. Umowa nazwana to każdy typ umowy mniej lub bardziej szczegółowo uregulowanej w przepisach. Przyjmuje się, że umowa nazwana to umowa o ustawowo określonych cechach. Przepisy prawa zawierają pojęcie i istotne elementy takiej umowy oraz nadają jej odrębną nazwę. W Kodeksie cywilnym określone zostały umowy typowe, takie jak: sprzedaż, zamiana, darowizna i inne. Zgodnie z zasadą swobody umów kontrahenci mogą zawierać także innego rodzaju umowy, dla których brak jest szczególnych regulacji prawnych. Określa się je mianem umów nienazwanych (Elementy prawa, red. W. Kocot, Prawo cywilne – W. Kocot i J. Janiszewski, Difin, Warszawa 2004). Taką umową nienazwaną jest właśnie umowa o współpracy. Treść: strony umowy, zobowiązania stron W każdej umowie muszą się znaleźć postanowienia stanowiące pewne minimum, bez którego nie można mówić o powstaniu zobowiązania. Przede wszystkim umowa musi określać strony, tak aby wiadomo było, kto zawiera umowę. W przypadku organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorców posiadających osobowość prawną (np. spółek) konieczne jest wskazanie, kto reprezentuje stronę zawierającą umowę i na jakiej podstawie. Jeżeli umowa jest zawierana przez osoby upoważnione do reprezentacji (członków zarządu), to należy sprawdzić, czy sposób reprezentacji jest zgodny ze statutem, umową spółki oraz czy znajduje potwierdzenie w KRS. Istnieje bowiem domniemanie, że osoba ujawniona w KRS jako reprezentant podmiotu jest rzeczywiście upoważniona do występowania w jego imieniu. Jeżeli natomiast strona umowy jest reprezentowana przez pełnomocnika, należy sprawdzić, czy Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 pełnomocnik jest należycie umocowany, tzn. czy posiada pełnomocnictwo i czy jego zakres obejmuje uprawnienie do zawarcia umowy. Umowa o współpracy jest umową zobowiązującą, czyli jedna ze stron (wierzyciel) może żądać od drugiej (dłużnika) określonego zachowania się. Jest to też umowa dwustronnie zobowiązująca, gdyż obie strony są równocześnie zobowiązane i uprawnione do żądania spełnienia świadczenia od siebie nawzajem. Umowa o współpracy musi precyzować, do czego zobowiązują się podpisujący umowę. Są to najistotniejsze jej postanowienia – powinny jasno i jednoznacznie określać zobowiązania obu stron. Należy pamiętać, że zobowiązaniu jednej ze stron odpowiada prawo drugiej strony. Umowa o współpracy jest zazwyczaj umową, w której zobowiązania (świadczenia) stron są określone ogólnie. Często umowa ta ma charakter umowy ramowej, która wyraża zamiar stron nawiązania współpracy w jakiejś dziedzinie, natomiast szczegóły współpracy są określane w umowach (np. zlecenia, darowizny, sponsoringu) zawieranych na podstawie ustaleń umowy ramowej. Przykład Organizacja pozarządowa i firma badania rynku i opinii społecznej zawierają umowę o współpracy w zakresie prowadzenia badań na temat dobroczynności w Polsce i ustalają, że konkretne działania będą podejmowane na podstawie każdorazowo zawieranych umów zleceń przeprowadzenia określonych badań opinii społecznej. W takim wypadku umowa o współpracy wyraża wolę, intencję współpracy i zakreśla potencjalny obszar, na którym współpraca będzie realizowana, nie precyzując jednakże konkretnych działań żadnej ze stron. Co powinna zawierać? Przykładowo umowa o współpracy powinna zawierać: określenie stron umowy (pełne dane rejestrowe i adresowe partnerów, określenie osób upoważnionych do podpisania umowy); informacje o przedmiocie, którego dotyczy umowa (np. współpraca przy promocji warsztatów), pamiętajmy, że rodzaj działania określony w umowie powinien wynikać, lub być zgodny ze statutem (celami) danej organizacji; informacje o zobowiązaniach każdej ze stron (spisane bardzo dokładnie, z terminami, itp.); czas obowiązywania umowy oraz warunki, sposób i termin wcześniejszego wypowiedzenia; Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013 informacja o osobach wyznaczonych do kontaktu w zakresie współpracy (może się zdarzyć, że osoba, z którą prowadziliśmy ustalenia, zmieni miejsce pracy – dokładnie spisana umowa ułatwi kontakt z jej/jego następcą); określenie sposobu postępowania w przypadku naruszenia lub niewywiązania się z umowy. Im bardziej szczegółowa umowa, tym mniejsze ryzyko niejasności w trakcie realizowania współpracy. Pamiętajmy, że o charakterze umowy decydują zawarte w niej postanowienia, a nie nazwa umowy. Dlatego też umowa o współpracy zawierająca zobowiązanie jednej ze stron do przekazania środków pieniężnych na rzecz drugiej ze stron lub na rzecz realizowanego przez nią programu może być tak naprawdę umową darowizny lub dotacji lub też sponsoringu. Wszystko zależy bowiem od szczegółowych postanowień umowy, a nie od tego, jaką jej nazwę ustalą między sobą zawierający ją. Zazwyczaj umowy są zawierane w formie pisemnej. Każda ze stron powinna mieć swój podpisany egzemplarz umowy. Jak długo trwa umowa Zwykle umowa wskazuje miejsce spełnienia świadczenia, czas wykonania zobowiązania oraz czas obowiązywania umowy. Umowa o współpracy, zgodnie z ogólnymi zasadami, może zostać zawarta: na czas oznaczony – wówczas wygasa po okresie, na jaki została zawarta, i nie ma w zasadzie możliwości jej wcześniejszego jednostronnego rozwiązania; na czas nieoznaczony – wówczas wiąże podpisujących umowę do czasu jej wypowiedzenia przez jedną ze stron. Jeżeli zawierający umowę na czas nieoznaczony nie uregulowali okoliczności rozwiązania umowy, każda ze stron może ją wypowiedzieć z zachowaniem określonych w przepisach okresów wypowiedzenia. Organizacje często zawierają umowy o współpracy na czas oznaczony, np. w związku ze współdziałaniem przy realizacji projektu. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007 – 2013
