03 Przyimek

III
PRZYIMEK. REKCJA PRZYIMKA
Podstawowy podzia∏ przyimków opiera si´ na ich rekcji, czyli rzàdzeniu odpowiednim przypadkiem. Poni˝ej prezentujemy podstawowe znaczenia najwa˝niejszych przyimków, z pomini´ciem
rzàdzàcych Genitiv.
1. Przyimki rekcji Dativ.
nach, zu, mit, aus, seit, von, bei, gegenüber + D. dem, der, den
1.1. „do”: nach, zu , in (+ A.), bis (+A)
Przyimka nach u˝ywamy mówiàc o miejscowoÊci, kraju lub kontynencie; nazw tych u˝ywamy
zawsze bez rodzajnika: nach Berlin, nach Polen, nach Amerika.
Nieliczne wyjàtki to nazwy paƒstw (+ Antarktyda) o rodzaju gramatycznym innym ni˝ nijaki, np.: in die Schweiz, in die Türkei, in die Ukraine, in die USA, in den Irak (in die Antarktis).
Uwaga: nach Hause – do domu; nach oznacza tak˝e „po” w znaczeniu czasowym: nach
fünf Uhr – po piàtej; nach drei Stunden – po trzech godzinach
Przyimka zu u˝ywamy mówiàc o ruchu w kierunku danego obiektu, g∏ównie dla osób. Przyimek ten odpowiada dawniej u˝ywanemu w j´zyku polskim przyimkowi ku (ku czemuÊ, komuÊ,
w stron´ czegoÊ, kogoÊ): zu dem (zum) Vater, zu der (zur) Mutter, zu den Eltern.
Uwaga: zu Hause – w domu; zu viel – za du˝o
W odró˝nieniu od zu przyimek in (porównaj 3.2.) stosujemy mówiàc o obiektach, do których mo˝na wejÊç (do Êrodka): in den Garten, in die Schule, in das (ins) Kino.
Przyimek bis (porównaj 1.3. i 2.7.) odnosi si´ do czasu (do kiedy) lub przestrzeni (dokàd):
bis morgen – do jutra, bis dahin – do tego czasu, dotàd.
1.2. „z (ze)”: aus, mit
Jem s∏onin´ ze s∏onia.
Jem s∏onin´ ze s∏oniem.
Ró˝nic´ znaczeniowà pomi´dzy przyimkami aus i mit nale˝y rozpatrywaç z punktu widzenia s∏onia. O pierwsze zdanie mo˝emy zapytaç z kogo? z czego? (polski dope∏niacz), o drugie
z kim? z czym? (polski narz´dnik). W pierwszym zastosujemy aus, w drugim mit.
aus Polen
(skàd? – z Polski)
aus Papier
(z czego? – z papieru)
mit der Mutter
(z kim? – z mamà),
mit dem Auto (czym? – samochodem – w j´zyku polskim nie stosujemy przyimka)
1.3. „od”: seit, von
Przyimek seit odnosi si´ zawsze do czasu przesz∏ego (od wczoraj, od tygodnia, od dwóch
miesi´cy, od zesz∏ego roku itp.): seit gestern, seit einer Woche, seit zwei Monaten, seit vorigem Jahr.
Przyimek von odnosi si´ do czasu, np. w zwrocie „od… do…”: von 8 bis 15 Uhr lub do osoby (od kogo?), np. „od babci”: von der Oma.
03 Przyimek 1
21.04.2006, 12:51:44
1.4. „u”: bei
Przyimek bei odpowiada polskiemu „u”, np.: u przyjació∏: bei den Freunden.
1.5. „naprzeciw”: gegenüber
Przyimek gegenüber odpowiada polskiemu „naprzeciw”, np. „naprzeciw szko∏y”: der Schule gegenüber. Przyimek ten najcz´Êciej stawiamy po rzeczowniku.
2. Przyimki rekcji Akkusativ
für, ohne, durch, um, gegen, entlang, bis + A. den, die , das
2.1. für – dla (za)
Przyimek für odpowiada polskiemu „dla”: für die Schüler, a tak˝e „za” w odpowiedzi na
pytania „za co?“, „za ile?”: für 5 Euro.
2.2. ohne – bez
Przyimek ohne odpowiada polskiemu „bez”. Rzeczownik wyst´puje po nim najcz´Êciej bez
rodzajnika: ohne Auto.
2.3. durch – przez
Przyimek durch odpowiada polskiemu „przez” w szerokim znaczeniu: durch die Straße,
durch die Welt, durch die Zeit.
2.4. um – o, wokó∏
Przyimek um odpowiada polskiemu „o” w odpowiedzi na pytania „o co?”, „o której (godzinie)?” : Es geht um die Arbeit. – Chodzi o prac´. Es ist zehn Uhr. – Jest (godzina) dziesiàta,
um den Tisch – wokó∏ sto∏u.
Uwaga: w znaczeniu o kim? o czym? stosujemy przyimek von (porównaj 1.3.) – von der
Schule lub über (porównaj 3.2) – über die Schule.
2.5. gegen – przeciw, oko∏o
Przyimek gegen odpowiada polskiemu „przeciw”: gegen die Welt lub „oko∏o” – gegen 10 Uhr.
2.6. entlang – wzd∏u˝
Przyimek entlang odpowiada polskiemu „wzd∏u˝” i stawiamy go zawsze po rzeczowniku:
die Küste entlang.
2.7. bis – do
Porównaj 1.1.
3. Przyimki rekcji Dativ + Akkusativ
in – w, auf – na, an – przy, zwischen – mi´dzy, neben – obok, über – nad, unter – pod, hinter – za, vor – przed.
Przyimki tej grupy okreÊlajà po∏o˝enie i rzàdzà poszczególnymi przypadkami zale˝nie od
zadanego pytania.
2
03 Przyimek 2
21.04.2006, 12:51:48
3.1. Przyimki rekcji Dativ + Akkusativ z Dativ
Przyimki te ∏àczà si´ z Dativ w odpowiedzi na pytanie gdzie?; za ich pomocà opisujemy
np. pomieszczenia; opisywane przedmioty (osoby) nie poruszajà si´, a stosowane w zdaniach
czasowniki oznaczajà bezruch: stehen, liegen, hängen (wisieç), sein, sich befinden.
D. dem, der, den
auf dem Tisch – na stole, an dem (am) Telefon – przy telefonie, in der Schule – w szkole, in
dem Kino – w kinie, in der Ecke – w kàcie, zwischen den Heften – pomi´dzy zeszytami
3.2. Przyimki rekcji Dativ + Akkusativ z Akkusativ
Przyimki te ∏àczà si´ z Akkusativ w odpowiedzi na pytanie dokàd?; opisywane przedmioty (osoby) poruszajà si´, a stosowane w zdaniach czasowniki oznaczajà ruch: stellen, legen,
hängen (wieszaç), gehen, fahren, kommen.
A. den, die, das
auf den Tisch – na stó∏, an das (ans) Telefon – do telefonu, in die Schule – do szko∏y, in das
(ins) Kino – do kina, in die Ecke – do kàta, zwischen die Hefte – pomi´dzy zeszyty
Uwaga: w j´zyku polskim cz´sto zamiast zaimka dokàd? stosuje si´ zaimek gdzie?, np.
Dokàd idziesz?, ale: Gdzie to po∏o˝y∏eÊ? W j´zyku niemieckim w obu sytuacjach nale˝y
pytaç „dokàd?” (porównaj IV 3.)
Uwaga: znaczenie przyimków traktujemy dos∏ownie, np. an der Decke – na suficie, an die
Decke – na sufit, an der Wand – na Êcianie, an die Wand – na Êcian´ (nie: auf, gdy˝ ten przyimek oznacza po∏o˝enie z góry, powy˝ej, dos∏ownie: „na”).
åwiczenia
1. Wstaw w∏aÊciwy przyimek.
1. Ich komme …… Polen. Und woher kommst du?
2. Petra soll heute …… 10 Uhr kommen, ich weiß nicht genau.
3. …… gestern habe ich schreckliche Kopfschmerzen, Herr Doktor!
4. Wann möchtest du endlich …… Hamburg fahren?
5. In den Sommerferien fahre ich wieder …… meinen Großeltern.
6. Kannst du …… morgen warten?
7. Die Schule steht genau der Kirche …… .
8. Haben Sie schon ein Geschenk …… Ihre Frau, Herr Schwarzenegger?
9. Ich bekomme …… meiner Schwester immer sehr lange Briefe.
10. Gehen Sie bitte diese Straße …… bis zur Kreuzung!
11. Die Bilder hängen wieder …… der Wand …… Wohnzimmer.
12. Wir beiden mögen wirklich so einfach …… die Stadt spazieren gehen.
13. Mein Auto ist kaputt, so ich muss heute …… dem Bus fahren.
14. Wohnt Hannelore immer noch …… ihrer Eltern?
15. Sandra trinkt Kaffee immer …… Zucker, aber schwarz, …… Milch.
16. Wir fahren …… Ulm herum und …… halb drei sind wir zu Hause.
2. Wstaw w∏aÊciwy rodzajnik. W puste miejsca wstaw „ - ”.
1. Die Mathebücher liegen auf …… Bank, neben …… Heften.
2. Jetzt sind wir in …… Schule, aber am Abend gehen wir in …… Kino.
3. Hängen wir bitte dieses Foto über ….. Bett!
4. Der Supermarkt befindet sich gleich neben …… Hotel.
5. Sie fahren morgen zusammen in …… Theater mit …… Straßenbahn.
6. Warum stehen die Stühle in ….. Ecke? Stellt sie doch in …… Mitte!
7. Den Tisch stelle ich an …… Fenster, und den Schrank an …… Wand.
8. Das Foto soll zwischen …… beiden Fenstern hängen.
9. Wann kommt Ulrike endlich nach …… Hause?
10. Sie ist doch schon seit zwei Stunden zu …... Hause.
3
03 Przyimek 3
21.04.2006, 12:51:49
3. Uzupe∏nij przyimki i rodzajniki. W puste miejsca wstaw „ - ”.
1. …… deine Hilfe kann ich das nicht machen.
2. Du hast nie Zeit …… …… Kinder, Herbert!
3. Wir spielen wieder …… die Mädchen …… …... Mönchengladbach.
4. …… acht …… neunzehn bin ich heute …… …… Arbeit.
5. So, jetzt alle Karten …… …… Tisch!
6. Möller …… Telefon!
7. Wie schön, die ganze Familie sitzt wieder ….. …… runden Tisch!
8. …… …… Monaten warte ich …… …… Antwort.
9. Komm, wir gehen …… Geschäft!
10. Ich fahre immer gerne ……. Tante Hilde.
11. Sie wollen morgen früh …… …… Bremen fliegen.
12. Direkt …… Theater …… möchte ich nicht leben.
13. Es ist schon zwanzig Minuten …… acht, zehn …… halb neun!.
14. Möchten Sie die Bluse …… 40 Euro kaufen, Fräulein?
15. Der BMW ist leider …… teuer.
16. Dieses Bett ist ganz …… Holz.
4
03 Przyimek 4
21.04.2006, 12:51:49