Pobierz

OID (260) 5/2013
WARUNKI KONIECZNE DO PRAWIDŁOWEGO
PRZEBIEGU INKUBACJI
Celem reprodukcji drobiu jest uzyskanie zdrowych, pełnowartościowych piskląt. Jej sukces
zależy jednak od spełnienia kilku podstawowych warunków. Zanim z zapłodnionych komórek jajowych rozwiną się pisklęta, działa na
nie szereg czynników decydujących o liczebności i jakości lęgu. Do czynników tych zalicza się
zarówno właściwości jaj wylęgowych, warunki panujące w inkubatorze, jak również czynniki działające między wylęgiem a zasiedleniem
kurnika. Wszystkie te czynniki, a także zachodzące pomiędzy nimi interakcje, mogą zadecydować o sukcesie reprodukcji, odnoszącym się
także do jakości piskląt, chociaż za podstawowy wskaźnik powodzenia lęgu wciąż uważa się
wskaźnik wylęgowości.
Czynniki środowiskowe w czasie inkubacji
(temperatura, wilgotność i wentylacja, stężenie dwutlenku węgla), nie działają niezależnie
od siebie, chociaż każdy z nich może mieć własny optymalny poziom, przy którym uzyskuje
się najlepszą wylęgowość i jakość piskląt. Stąd
optymalna wartość dla każdego z czynników
inkubacji może ulegać zmianie w zależności od
cech jaj wylęgowych poddanych temu procesowi. W celu zwiększenia ilości i poprawy jakości piskląt należy więc uważnie śledzićwarunki
panujące w inkubatorze. Szczególną uwagę powinno się też zwrócić na ich zmienność i wszelkie odstępstwa od ustalonych standardów.
W tabeli 1. przedstawiono najważniejsze parametry lęgu czterech podstawowych gatunków
drobiu: kury, indyka, gęsi i kaczki.
Wylęgowość i jakość piskląt są ze sobą ściśle
powiązane. Panuje przekonanie, że jeśli zdołano osiągnąć maksymalny procent wylęgowości,
to jakość piskląt jest także optymalna. Jednakże, dobra wylęgowość nie musi automatycznie
oznaczać najwyższej jakości i żywotności jednodniowych piskląt, ani zapewnić w przyszłości optymalnego wzrostu i najefektywniejszego wykorzystania paszy. Jeśli więc uzyskanie
maksymalnej wylęgowości jest absolutnym warunkiem sukcesu lęgu, to jakie warunki należy spełnić, aby jednocześnie zapewnić najwyższą jakość piskląt? Pytanie to można sformułować także w inny sposób: czy i w jakim zakresie możliwa jest zmiana warunków w inkubatorze, aby zagwarantować optymalną wylęgowość i najwyższą jakość jednodniowych piskląt? Mówiąc o jakości piskląt ma się zwykle
na myśli ich zewnętrzny wygląd i zachowanie
się po wylęgu. Pisklę takie musi być czyste, suche, wolne od zniekształceń, z całkowicie zamkniętym i czystym pępkiem, bez pozostałości błon czy niewciągniętego do jamy ciała woreczka żółtkowego. Nie może przejawiać żadnych oznak niewydolności oddechowej, musi
mieć bystre, otwarte oczy, wykazywać czujność
Tabela. 1
Gatunek
Długość inkubacji [dni]
Temperatura [oC]
Wilgotność względna lęgu [%]
10
Kura
Indyk
Gęś
Kacza
21
25 - 30
28 - 29
28 - 29
37,7 - 38
37,5
37,5 - 37,6
36,5 - 37,5
55 - 58
53 - 58
45 - 60
55 - 60
Zakończenie obracania jaj [dzień]
18
22 - 27
25 - 26
25 - 26
Wilgotność względna klucia [%]
70
70
70
70
OID (260) 5/2013
i zainteresowania światem zewnętrznym oraz
reagować na dźwięki. Dobrze wykształcone,
mocne nogi nie mogą przejawiać śladów deformacji w obrębie stawu skokowego czy palców,
żadnych zmian skórnych ani opuchlizny. Także
dziób pisklęcia musi być dobrze wykształcony.
Jak już wspomniano, na sukces inkubacji,
a więc ilość i jakość uzyskanych piskląt wpływają trzy zasadnicze grupy czynników. Należą
do nich: właściwości jaj wylęgowych, warunki inkubacji oraz czynniki działające do czasu
umieszczenia ptaków w wychowalni. Czynniki te są od siebie zależne i nie można ich rozpatrywać oddzielnie. I tak jakość jaj wylęgowych,
zależna przykładowo od długość okresu przechowania ich po zbiorze, może mieć decydujący wpływ na wielkość parametrów inkubacji
i tym samym na przebieg tego procesu. Z kolei
czynniki działające na pisklę tuż po wykluciu
mogą być właśnie zależne od czasu i przebiegu lęgu związanego nie tylko z okresem przechowywania jaj, ale np. wiekiem stada rodzicielskiego. Dlatego też, chociaż warunki podczas samej inkubacji są kluczowym elementem
w procesie produkcji jednodniowych piskląt,
pozostałe dwie grupy czynników tak samo brane być muszą pod uwagę. Należy tu jednak zaznaczyć, że wszystkie pozostałe warunki wymagane przy produkcji jaj wylęgowych muszą
także zostać spełnione. Należą do nich między innymi założenia genetyczne stada rodzicielskiego, warunki środowiskowe i żywieniowe, zgodne z wymaganiami ptaków reprodukcyjnych w okresie wzrostu i produkcji, wiek
i zdrowotność stada, a także jakość, właściwy
dobór i sposób zarządzania kogutami.
Należy jednocześnie zdać sobie sprawę, że nie
wszystkie czynniki dają się łatwo kontrolować.
Do takich należy np. stadium rozwoju zarodka
w momencie zniesienia jaja. Zmienność tej cechy zależy zarówno od osobniczych założeń genetycznych, ale i wpływów zewnętrznych, decydujących o czasie formowania się jaja i tem12
pie jego przesuwania się wzdłuż jajowodu. Stadium rozwoju zarodka w momencie rozpoczęcia inkubacji uzależnione jest dodatkowo
od czasu i warunków przechowywania. Różne
tempo rozwoju zarodka w świeżo zniesionym
jaju stwierdzono np. u kur reprezentujących
różne linie genetyczne. Jest to prawdopodobnie związane z genetycznie uwarunkowanym
wczesnym podziałem komórkowym, a także różnym rozwojem zarodka w zależności od
wieku nioski. To ostatnie wiąże się pośrednio
z różnicami w tempie przesuwania się jaja w jajowodzie młodych i starszych ptaków. Oprócz
czynników genetycznych wpływają na nie warunki panujące w kurniku, np. temperatura,
światło czy pora doby. Wyniki badań wskazują też, że zarodki zniesione w fazie wcześniejszej niż gastrula są mniej odporne na długotrwałe przechowywanie niż „starsze”, będące
w stadium gastruli.
Jakość jaj wylęgowych odnosi się m.in. do ich
wielkości, kształtu, czystości oraz integralności skorupy i kutikuli, a także braku zniekształceń. Na masę jaja wpływają głównie czynniki związane z zarządzaniem stadem, żywienie
oraz wiek i pochodzenie genetyczne kur. Masa
jaja jest ważna, gdyż pozostaje w bezpośrednim
związku z masą jednodniowych piskląt, stanowiącą około 64 - 70 % masy jaja. Kształt jaja
jest cechą wysoko odziedziczalną, wpływającą na liczbę wykluwających się piskląt. Wielkość i kształt jaja, a także porowatość skorupy,
w określonych warunkach termiczno - wilgotnościowych, decyduje o utracie wody podczas
inkubacji. Od masy jaja zależ również termoregulacja embrionu w ostatnim tygodniu inkubacji. W przypadku dużej masy zarodka, cały
nadmiar ciepła musi być odprowadzony przez
powierzchnię jaja. Ustalone warunki inkubacji mogą więc być modyfikowane przez fizyczne cechy jaj. Wpływ obecności zanieczyszczeń
treści jaja, takich jak ślady krwi (plamy krwiste) lub plamy mięsne na parametry wylęgo-
OID (260) 5/2013
wości, nie jest jak dotąd dostatecznie udokumentowany. Czystość skorupy jest natomiast
dobrym wskaźnikiem standardów panujących
na fermie. W przypadku silnego zabrudzenia skorupy jest niemal pewne, że wylęgowość
znacząco się obniży. Jest też wielce prawdopodobne, że jakość nowo wyklutych piskląt będzie niższa, a ptaki będą obciążone patogenami sprzyjającymi chorobom układu oddechowego i pokarmowego. Oczywiście, jako środek
zapobiegawczy należy przed inkubacją stosować dezynfekcję jaj. Można też oczyścić jaja na
sucho bądź na mokro, jednak należy zdać sobie
sprawę, że postępowanie takie wiąże się z usunięciem naturalnej warstwy ochronnej skorupy jaja - kutikuli, co także może obniżyć wylęgowość. Po zniesieniu jajo powinno być ochłodzone do temperatury około 27oC w czasie nie
dłuższym niż 6 godzin od zniesienia. Gdy temperatura otoczenia jest wysoka (powyżej zera
fizjologicznego), zbyt późne ochłodzanie jaj
może prowadzić do powolnego namnażania się
komórek i zaburzenia prawidłowego rozwoju
zarodków. Taka sytuacja występuje wówczas,
gdy jaja nie są zbierane dostatecznie często. Należy też pamiętać, że w ciepłe dni jaja powinny
być częściej zbierane niż w dni chłodne. Niepożądanym zjawiskiem jest też skłonność kur do
pozostawania w gnieździe, gdyż siedząc na jajach kura ogrzewa je własnym ciepłem.
W chwili zniesienia jajo posiada wysokie stężenie dwutlenku węgla, który w czasie przechowywania prowadzi do wzrostu pH białka. Odczyn treści jaja jest bardzo istotny, ponieważ
działanie enzymów odpowiedzialnych za wczesny rozwój zarodkowy zależy od stężenia jonów
wodorowych. Zbyt duże straty dwutlenku węgla przez skorupę powodują, że białko może
mieć zbyt wysokie pH, co z kolei ma negatywny wpływ na inicjowanie rozwoju zarodka. Jeśli
utrata dwutlenku węgla jest zbyt mała, pH białka bardzo się obniża i pomimo przechowywania
jaj, pH może osiągnąć poziom taki, jak w chwili
14
zniesienia. Wielkość strat dwutlenku węgla zależna jest od temperatury i może być kontrolowana przez ochłodzenie jaj po ich zniesieniu.
Przechowywanie jaj jest standardową czynnością po zbiorze, i równocześnie koniecznością
w warunkach sztucznej inkubacji. Wynika to
także z chęci uniknięcia mieszania jaj pochodzących od kur z różnych stad rodzicielskich,
różniących się wiekiem, lub od stad o wątpliwym statusie zdrowotnym. Długotrwałe przechowywanie ma negatywny wpływ na przebieg
inkubacji, a każdy kolejny dzień wydłuża lęgi
o jedną godzinę. Dłuższy okres przechowywania może zatem skutkować wydłużonym czasem klucia się piskląt, co z kolei obniża wskaźnik wylęgowości i jakość piskląt. Krytycznymi
czynnikami podczas przechowywania są wilgotność i temperatura. Obecnie zalecane wartości temperatury przechowywania wahają się od
13 do 17oC. W każdym przypadku, temperatura
przechowywania jaj musi być niższa od zera fizjologicznego, co zapobiega rozpoczęciu niezamierzonej, przedwczesnej inkubacji. Jak dotąd
nie ma zgodności co do jednej wartości temperatury, będącej progiem rozwoju zarodka. Uważa się jednak, że rozwój ten zahamowany zostaje w przedziale temperatur 19 - 28oC. W praktyce zwraca się uwagę na zależność pomiędzy czasem i temperaturą przechowywania: im krótsze przechowywanie tym temperatura ta może
być wyższa (15 - 16oC). Przechowywanie jaj powyżej 5 dni powinno odbywać się w niższych
temperaturach (11-12oC). W związku z tym, że
rozwój zarodkowy może odbywać się czasem
w tzw. subprogowych warunkach termicznych,
zalecane temperatury podczas dłuższego przechowywania jaj wylęgowych są znacznie niższe
od zera fizjologicznego. Ponieważ długotrwałe
przechowywanie jaj może oddziaływać na stadium rozwoju zarodka, może poprawić lub pogorszyć wynik inkubacji w zależności od wieku
i genetycznego pochodzenia kur lub warunków
środowiskowych decydujących o stadium roz-
OID (260) 5/2013
wojowym zarodka w momencie zniesienia jaja.
O tzw. optymalnych warunkach inkubacji napisano już wiele. Pomimo to, wiedza odnosząca
się do szczegółowych wymagań jaj wylęgowych
w różnych fazach ich inkubacji jest wciąż niewystarczająca i niekompletna. Jak wiadomo, temperatura inkubacji jaj kurzych mieści się w granicach 37 - 38oC, co oznacza, że optymalna
​​
temperatura wynosi 37,8oC. Pytanie, czy i w jakim
stopniu wahania temperatury w tym wąskim zakresie wpływają na wynik lęgu, pozostaje wciąż
otwarte. Szukanie odpowiedzi na nie ma ważny
aspekt praktyczny, gdyż sytuacja taka ma często miejsce w różnych strefach inkubatora i jest
zależna m.in. od budowy i pojemności urządzenia, szybkości wentylacji, czy odległości pomiędzy jajami. Uważa się, że temperatura w inkubatorze nie może różnić się od optymalnej o więcej niż 0.3oC, wyznaczając tym samym jej dolną i górną granicę. Jednakże tolerancja odchyleń od standardu uwarunkowana jest czasem ich
działaniem i stadium rozwoju zarodków. Wiadomo też, że embriony lepiej tolerują temperatury poniżej 37,8oC niż te powyżej. Na tolerancję
tą może także wpływać ród, czy linia genetyczna
ptaków. Nie zawsze też temperatura sprzyjająca
najlepszej wylęgowości w tym samym stopniu
odpowiada za najwyższą jakość piskląt. Według
Kuhn i wsp. (1982), okresowe obniżenie temperatury do 33,5oC podczas ostatniego okresu inkubacji stymulowało postnatalny wzrost piskląt. Z kolei wg Abd El Azim (1991), okresowy
wzrost temperatury do 39oC w pierwszych lub
ostatnich 10 dniach inkubacji powodował poprawę wykorzystania paszy. Wszelkie manipulacje warunkami lęgu utrudnia też fakt, że uzyskana przez to poprawa jakości piskląt nie może
powodować obniżenia wskaźnika wylęgowości.
Według Brian (2000), optymalne stężenie dwutlenku węgla dla rozwijających się zarodków
waha się od 0,1% do 0,4%. Jego wzrost od 0,5%
do 0,8% stanowi zagrożenia dla ich życia. Istnieją też dane wskazujące na lepsze wyniki inku16
bacji kiedy stężenie dwutlenku węgla we wczesnych etapach inkubacji wahało się od 0 - 0,6%.
Uważa się również, że wyższy poziom dwutlenku węgla działa pobudzająco na wczesny rozwój embrionalny. Należy jednak pamiętać, że
zbyt wysokie stężenie tego gazu jest dla zarodków niebezpieczne. Do prawidłowego rozwoju
konieczny jest też stały dopływ świeżego powietrza i stała wymiana gazowa między wnętrzem
jaja i otoczeniem, co uzyskuje się dzięki sprawnie działającej wentylacji.
Bardzo istotnym warunkiem inkubacji jest obracanie jaj. Rozwijający się zarodek zużywa zapas żółtka i przez to jego masa staje się coraz
mniejsza. Równocześnie żółtko unosi się ku górze i bez obracania jaja szybko dojść może do
deformacji błon oraz przyklejenia się zarodka
do skorupy. Obracanie jaj jest szczególnie ważne
w pierwszym tygodniu inkubacji, kiedy to jeszcze u zarodka nie wykształcił się układ krwionośny. Zgodnie z zaleceniami jaja kurze powinny być obracane co godzinę o 80o.
Czas klucia piskląt odgrywa istotną rolę
w kształtowaniu się ich jakości. Opóźnienie
wylęgu lub wylęg bardzo rozciągnięty w czasie
może wpłynąć na obniżenie wylęgowości, której efektywność oceniana jest standardowo dokładnie w 21 dobie inkubacji. Poza tym, związane z tą sytuacją opóźnienie w przybyciu piskląt na fermę, a także późne podanie im pierwszej po wykluciu paszy i wody wpływa negatywnie na ich wzrost oraz produkcję. Pomimo zapasu żółtka, pisklętom tym trudno jest z niego korzystać z powodu zahamowanego rozwoju przewodu pokarmowego. Z kolei w związku z obniżonym metabolizmem ptaków, niektóre układy
(odpornościowy, termoregulacyjny) nie są dostatecznie aktywowane i nie rozwijają się prawidłowo. Ponadto, w tej sytuacji wykorzystanie
immunoglobuliny IgG żółtka od razu w pierwszym dniu po wykluciu, również jest mniejsze.
W praktyce zdarza się często, że ptaki mają do-
OID (260) 5/2013
stęp do paszy dopiero w 36 - 48 godzinie po wykluciu. W tym czasie ich masa ciała szybko się
obniża. Na tak długi okres składa się czas pomiędzy początkiem i końcem klucia się piskląt,czas oczekiwania w wylęgarni i transport na
fermę. Pisklęta o małej masie, ze względu na
proporcjonalnie mniejszy zapas żółtka, powinny być umieszczone na fermie jak najszybciej.
Inkubacja to proces, w którym w jaju rozwija
się zarodek i następnie wykluwa się pisklę. Jak
wiadomo, celem inkubacji jest uzyskanie dużej ilości pełnowartościowych piskląt, co z kolei wymaga zapewnienia właściwych warunków lęgu. Jednak te optymalne warunki mogą
się znacznie różnić w zależności od cech jaj wylęgowych poddanych temu procesowi. Wszystkie z wymienionych wcześniej czynników in-
18
kubacji (temperatura, wilgotność, stopień wentylacji oraz stężenie dwutlenku węgla), działają
kompleksowo, choć mogą mieć także swój indywidualny wpływ na wskaźnik wylęgowości
i jakość piskląt. Możliwość precyzyjnej kontroli
warunków inkubacji oraz wyciąganie wniosków
z ich oddziaływania na jej wynik, obserwowanie skutków zmienności warunków i wszelkich
odchyleń od ustalonych standardów, może bez
wątpienia poprawić wylęgowość i jakość uzyskanych piskląt.
Katarzyna Połtowicz
Dział Genetyki i Hodowli Zwierząt
Instytut Zootechniki PIB