program ochrony środowiska dla powiatu

Transkrypt

„Program ochrony środowiska dla powiatu zambrowskiego na lata 2008 – 2011”
„PROGRAM OCHRONY
ŚRODOWISKA DLA POWIATU
ZAMBROWSKIEGO
NA LATA 2008 – 2011”
LIPIEC 2008r.
1
Wykonywany na zlecenie:
STAROSTY ZAMBROWSKIEGO
UL. FABRYCZNA 3
18 – 300 ZAMBRÓW
Nadzór merytoryczny:
Krystyna Gosk – Naczelnik Wydziału Ochrony Środowiska
Komitet Sterujący:
STANISŁAW RYKACZEWSKI – STAROSTA ZAMBROWSKI
STANISŁAW KRAJEWSKI – WICESTAROSTA POWIATU
ZAMBROWSKIEGO
Wykonawca opracowania:
HYDROS Jacek Sawicki
Ul. Czysta 24/1
15 – 463 Białystok
Główni autorzy:
Joanna Sawicka
ElŜbieta Haponiuk
2
SPIS TREŚCI
1. WSTĘP ..........................................................................................................7
1.1
1.2
1.3
1.4
2
WPROWADZENIE ........................................................................................7
PODSTAWA OPRACOWANIA ........................................................................7
CEL, ZAKRES I FUNKCJE PROGRAMU ..........................................................8
METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU ....................................................9
PODSTAWOWE INFORMACJE CHARAKTERYZUJĄCE OBSZAR
POWIATU ZAMBROWSKIEGO ...........................................................11
2.1
2.2
2.3
POŁOśENIE GEOGRAFICZNE ......................................................................11
SYTUACJA DEMOGRAFICZNA ....................................................................11
GOSPODARKA ..........................................................................................14
2.3.1
3
Gospodarka rolna, leśna, gospodarcze wykorzystanie wód.................................14
OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA POWIATU
ZAMBROWSKIEGO................................................................................19
3.1
ZASOBY WODNE .......................................................................................19
3.1.1 Wody powierzchniowe ..........................................................................................19
3.1.1.1 Stan aktualny ..............................................................................................19
3.1.1.2 ZagroŜenia ...................................................................................................20
3.1.1.3 Wnioski ........................................................................................................26
3.1.2 Wody podziemne ...................................................................................................27
3.1.2.1 Stan aktualny ..............................................................................................27
3.1.2.2 ZagroŜenia ...................................................................................................29
3.1.2.3 Wnioski ........................................................................................................30
3.2
POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ..................................................................31
3.2.1 Emisja, emisja niska i imisja ................................................................................31
3.2.1.1 Stan aktualny ..............................................................................................31
3.2.1.2 ZagroŜenia ...................................................................................................32
3.2.1.3 Wnioski ........................................................................................................36
3.3
POWIERZCHNIA ZIEMI ..............................................................................36
3.3.1 Gleby.....................................................................................................................38
3.3.1.1 Stan aktualny ..............................................................................................38
3.3.1.2 ZagroŜenia ...................................................................................................39
3.3.1.3 Wnioski ........................................................................................................40
3.3.2 Zasoby surowców naturalnych .............................................................................41
3.3.2.1 Stan aktualny ..............................................................................................41
3.3.2.2 ZagroŜenia ...................................................................................................42
3.3.2.3 Wnioski ........................................................................................................42
3.4
WALORY PRZYRODNICZE I KRAJOBRAZOWE.............................................43
3.4.1
3.4.2
3.4.3
3.5
Lasy.......................................................................................................................43
Formy ochrony przyrody ......................................................................................45
ZagroŜenia obszarów chronionych.......................................................................50
INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ...............................................................51
3.5.1
Gospodarka wodno – ściekowa ............................................................................51
3
3.5.1.1 Zaopatrzenie w wodę..................................................................................51
3.5.1.2 Kanalizacja i oczyszczalnie ścieków..........................................................52
3.5.2 Ciepłownictwo ......................................................................................................54
3.5.3 Zaopatrzenie w energię ........................................................................................58
3.5.4 Gospodarka odpadami .........................................................................................59
3.5.5 Hałas.....................................................................................................................59
3.5.6 Promieniowanie elektromagnetyczne ...................................................................60
3.5.7 Komunikacja i transport.......................................................................................63
4
ZRÓWNOWAśONE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW,
WODY I ENERGII – WNIOSKI .............................................................66
4.2
4.3
4.4
5
RACJONALNE GOSPODAROWANIE WODĄ ..................................................66
WYKORZYSTANIE ENERGII .......................................................................67
RACJONALNE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW.........................................67
NADZWYCZAJNE ZAGROśENIA ŚRODOWISKA ..........................68
5.2
5.3
ZAGROśENIE POśAROWE..........................................................................68
POWAśNA AWARIA PRZEMYSŁOWA..........................................................69
5.2.1
5.4
Niebezpieczne substancje w zakładach przemysłowych .......................................69
BIOTECHNOLOGIA I ORGANIZMY ZMODYFIKOWANE GENETYCZNIE ..........71
6
EDUKACJA EKOLOGICZNA ................................................................74
7
ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM I INSTRUMENTY
OCHRONY.................................................................................................78
8
PODSUMOWANIE ANALIZY STANU OBECNEGO .........................81
8.2
9
PODSUMOWANIE METODĄ ANALIZY SWOT.............................................81
ZAŁOśENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU OCHRONY
ŚRODOWISKA..........................................................................................86
9.2
9.3
CELE I ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA ................................86
ZAŁOśENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA
WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO.................................................................91
10 USTALENIA PROGRAMU ......................................................................93
10.2 PRIORYTETY I DZIAŁANIA EKOLOGICZNE .................................................93
10.3 PROGRAM ZADANIOWY ............................................................................96
11 WYTYCZNE DLA SAMORZĄDÓW....................................................101
12 ZAMIERZENIA GMIN W ZAKRESIE OCHRONY
ŚRODOWISKA........................................................................................103
13 UWARUNKOWANIA REALIZACYJNE PROGRAMU....................105
13.2 UWARUNKOWANIA PRAWNE ..................................................................105
13.3 UWARUNKOWANIA EKONOMICZNE ........................................................105
13.4 PLANOWANIE PRZESTRZENNE ................................................................114
4
13.5 UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE .............................................................114
13.6 UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE Z INTEGRACJĄ EUROPEJSKĄ ...................115
14 REALIZACJA I MONITORING PROGRAMU ..................................117
14.2 ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM .......................................117
14.3 ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...........................118
14.4 MONITORING WDRAśANIA PROGRAMU ..................................................119
14.4.1 Wskaźniki monitorowania efektywności Programu...........................................119
SPIS TABEL
TABELA NR 1
TABELA NR 2
TABELA NR 3
TABELA NR 4
TABELA NR 5
TABELA NR 6
TABELA NR 7
TABELA NR 8
TABELA NR 9
TABELA NR 10
TABELA NR 11
TABELA NR 12
TABELA NR 13
TABELA NR 14
TABELA NR 15
TABELA NR 16
TABELA NR 17
TABELA NR 18
TABELA NR 19
TABELA NR 20
TABELA NR 21
TABELA NR 22
TABELA NR 23
Ilość mieszkańców w poszczególnych miejscowościach powiatu ...12
Ilość gospodarstw rolnych w zaleŜności od wielkości powierzchni .14
Wykaz punktów pomiarowo-kontrolnych na terenie powiatu
zambrowskiego i klasyfikacja rzeki Jabłonki w 2006r ........................21
Wykaz źródeł zanieczyszczeń źródeł zlewni rzeki Jabłonki na
terenie powiatu zambrowskiego W 2006 r.6 ........................................22
Wykaz punktów pomiarowo – kontrolnych i klasyfikacja rzeki Gać w
2006r.6 .......................................................................................................24
Wykaz źródeł zanieczyszczeń w zlewni rzeki Gać6 ...........................24
Wykaz większych źródeł zanieczyszczeń na terenie powiatu
zambrowskiego w zlewni rzeki Narwi – WIOŚ 2006r.6 ......................25
Jakość wód podziemnych – sieć krajowa 2006r.6 ..............................29
Zestawienie zbiorcze danych dotyczących powierzchni uŜytków
rolnych, lasów i pozostałych gruntów w poszczególnych gminach
powiatu zambrowskiego..........................................................................36
Klasyfikacja gleb w powiecie zambrowskim ........................................39
Wykaz udokumentowanych złóŜ kopalin w gm. Szumowo ...............42
Porównanie powierzchni gmin z powierzchnią lasów na terenie
Zestawienie poszczególnych parametrów danych technicznych
dotyczących zaopatrzenia w wodę wg gmin........................................51
Zestawienie poszczególnych parametrów i danych technicznych
dotyczących systemów kanalizacyjnych powiatu wg gmin ...............53
Urządzenia do redukcji i neutralizacji zanieczyszczeń powietrza ....55
Podstawowe dane o sieci ciepłowniczej ..............................................55
Zaopatrzenie w gaz poszczególnych gmin powiatu zambrowskiego
....................................................................................................................58
Wykaz promieniowania niejonizującego w powiecie zambrowskim 62
Drogi publiczne w zaleŜności od rodzaj nawierzchni w gminach
Wykaz gazociągów na terenie powiatu zambrowskiego ...................71
Przedsięwzięcia (pozainwestycyjne i inwestycyjne) planowane do
realizacji w latach 2008 – 2015..............................................................96
Zadania koordynowane...........................................................................97
Wskaźniki monitorowania programu...................................................121
5
SPIS RYSUNKÓW
RYSUNEK NR 1 Mapa powiatu zambrowskiego ...........................................................11
RYSUNEK NR 2 Ocena jakości wód podziemnych woj. podlaskie 2007r. ...............30
RYSUNEK NR 3 Ocena stanu zakwaszenia gleb uŜytków rolnych Polski w latach
2002-2005 ..............................................................................................40
RYSUNEK NR 4 Schemat zarządzania programem ochrony środowiska...............118
SPIS WYKRESÓW
WYKRES NR 1
WYKRES NR 2
WYKRES NR 3
WYKRES NR 4
WYKRES NR 5
WYKRES NR 6
WYKRES NR 7
Liczba ludności w grupach: przedprodukcyjnej, produkcyjnej i
poprodukcyjnej na terenie powiatu zambrowskiego4 ......................12
Udział procentowy ludności w poszczególnych gminach powiatu
zambrowskiego .....................................................................................13
Podział ludności na wiejską i miejską w powiecie zambrowskim...13
Ilość gospodarstw rolnych w zaleŜności od wielkości powierzchni
w powiecie zambrowskim [szt.]...........................................................15
Powierzchnie poszczególnych gmin powiatu zambrowskiego [ha]
.................................................................................................................37
Powierzchnie uŜytków rolnych, lasów i gruntów pozostałych w
gminach powiatu zambrowskiego [ha]8 .............................................37
Lesistość poszczególnych gmin powiatu zambrowskiego [%].......45
6
1. WSTĘP
1.1 Wprowadzenie
Program ochrony środowiska ma za zadanie pomoc w rozwiązywaniu istniejących problemów, a
takŜe przeciwdziałać zagroŜeniom, które mogą pojawić się w przyszłości. „Program ochrony
środowiska dla powiatu zambrowskiego” jest zarówno długoterminowym planem strategicznym
do roku 2015, jak teŜ planem wdroŜeniowym na lata 2008 – 2011. Jest teŜ aktualizacją i kontynuacją
dotychczasowego „Programu ochrony środowiska dla powiatu zambrowskiego na lata 2003 – 2006”.
W myśl art. 10 Ustawy o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach
oraz o zmianie niektórych ustaw z dnia 27 lipca 2001r. (Dz.U. z 2001r. Nr 100, poz. 1085 z późn. zm.)
niniejszy program ochrony środowiska został opracowany zgodnie z polityką ekologiczną państwa.
WdroŜenie programu umoŜliwi osiągnięcie celów załoŜonych w tej polityce oraz realizację zasad, a
takŜe stworzenie i funkcjonowanie na analizowanym obszarze zintegrowanego zespołu instalacji i
urządzeń słuŜących ochronie środowiska naturalnego, spełniającego wymagania określone w
przepisach o ochronie środowiska.
Prawo ochrony środowiska, określa w art. 14 ust. 2, iŜ politykę ekologiczną przyjmuje się na
cztery lata i przewiduje się w niej działania w perspektywie obejmującej kolejne cztery lata. Program
Ochrony Środowiska dla Powiatu Zambrowskiego na lata 2008 – 2011 zawiera cele i zadania
krótkookresowe do 2011 oraz cele długookresowe do 2015r. Ocena i weryfikacja realizacji zadań
Programu dokonywana będzie zgodnie z wymogami ustawy co 2 lata od przyjęcia dokumentu,
stwarzając moŜliwości weryfikacji i aktualizacji dokumentu.
Wykaz aktów prawnych zgodnie, z którymi sporządzono niniejsze opracowanie został
umieszczony w ZAŁĄCZNIKU NR 2.
1.2 Podstawa opracowania
Opracowanie niniejszego powiatowego programu ochrony środowiska wynika z:
−
art. 10 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska,
ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2001r. Nr 100, poz. 1085),
−
art. 17 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (jednolity tekst z 2008r.
Dz. U. Nr 25, poz. 150):
Powiat w celu realizacji polityki ekologicznej państwa sporządza powiatowy program ochrony
środowiska uwzględniając wymagania art. 14 ww. ustawy, tj.: na podstawie aktualnego stanu
środowiska określa w szczególności:
⇒
cele ekologiczne,
⇒
priorytety ekologiczne,
⇒
poziomy celów długoterminowych,
7
⇒
rodzaj i harmonogram działań proekologicznych,
⇒
środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki
finansowe.
1.3 Cel, zakres i funkcje Programu
Głównym celem Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Zambrowskiego na lata 2008 –
2011, zwanego dalej Programem, jest określenie polityki zrównowaŜonego rozwoju powiatu
zambrowskiego, która ma być realizacją polityki ekologicznej państwa oraz Programu ochrony
środowiska województwa podlaskiego w skali regionu. Dokument w pełni odzwierciedla tendencje
europejskiej polityki ekologicznej, której główne cele to:
•
zasada zrównowaŜonego rozwoju,
•
zasada równego dostępu do środowiska postrzegana w kategoriach:
−
sprawiedliwości międzypokoleniowej,
−
sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej,
−
równowaŜenia szans między człowiekiem i przyrodą,
•
zasada przezorności,
•
zasada uspołecznienia i subsydiarności,
•
zasada prewencji,
•
zasada „zanieczyszczający” płaci,
•
zasada skuteczności efektywności ekologicznej i ekonomicznej.1
Program uwzględnia uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, w tym ekologiczne,
przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju powiatu, określa priorytetowe
działania
ekologiczne oraz harmonogram zadań ekologicznych. PoniŜej przedstawiony jest takŜe
dokładny opis uwarunkowań realizacyjnych dokumentu, jego wdroŜenie, ewaluacja i monitoring.
Główne funkcje Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Zambrowskiego na lata 2008 –
2011 to:
•
realizacja polityki ekologicznej państwa na terenie powiatu zambrowskiego,
•
strategiczne zarządzanie regionem w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami,
•
wdraŜanie zasady zrównowaŜonego rozwoju,
•
przekazanie
informacji
na
temat
zasobów
środowiska
przyrodniczego
oraz
stanu
poszczególnych komponentów środowiska,
•
przedstawienie problemów i zagroŜeń ekologicznych, proponując sposoby ich rozwiązania w
określonym czasie,
•
pomoc przy konstruowaniu budŜetu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej w Białymstoku,
1
Zgodnie z Konstytucją RP oraz z Traktatem o Wspólnocie Europejskiej
8
organizacja systemu informacji o stanie środowiska i działaniach zmierzających do jego
•
poprawy.
Program obejmuje następujące zagadnienia merytoryczne:
1.4
•
ochronę środowiska przyrodniczego,
•
gospodarkę leśną,
•
gospodarkę wodną,
•
ochronę środowiska przed zanieczyszczeniami,
•
sprawy bezpieczeństwa ekologicznego,
•
kształtowania świadomości ekologicznej,
•
propagowania proekologicznych form działalności gospodarczej.
Metodyka opracowania Programu
W związku z tym, Ŝe istnieje ścisła zaleŜność pomiędzy stanem środowiska, jakością jego
poszczególnych komponentów i rozwojem gospodarczym regionu, w programie zaprezentowano:
⇒ podejście sektorowe, w odniesieniu do analizy aktualnego stanu środowiska oraz monitorowania
jego przyszłych zmian,
⇒ podejście integralne, dotyczące określenia działań niezbędnych do realizacji w dziedzinie ochrony
środowiska, związanych z głównymi kierunkami rozwoju gminy.
Niniejszy Powiatowy Program Ochrony Środowiska uwzględnia: załoŜenia, kierunki rozwoju, zadania
oraz inne dane istotne przy sporządzaniu ww. dokumentu, wynikające, m.in. z opracowań, tj.:
-
programów gospodarki wodno-ściekowej,
-
sprawozdania z realizacji PGO,
-
uchwalonego powiatowego programu ochrony środowiska,
-
planu rozwoju lokalnego,
-
wieloletnich planów inwestycyjnych.
Przy
sporządzaniu
niniejszego
Powiatowego
Programu
Ochrony
Środowiska
zostały
uwzględnione wymagania obowiązujących przepisów prawnych, dotyczących ochrony środowiska i
racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych.
Ponadto przy sporządzaniu niniejszego
Powiatowego Programu Ochrony Środowiska
uwzględnione zostały:
⇒ wytyczne Ministerstwa Środowiska dotyczące opracowywania programów ochrony środowiska,
⇒ II Polityka ekologiczna państwa,
⇒ program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa,
⇒ program ochrony środowiska województwa podlaskiego (2008r.),
⇒ raport o stanie środowiska województwa podlaskiego w 2006 roku,
⇒ informacje zawarte w ankietach wypełnionych przez jednostki samorządu terytorialnego,
9
⇒ dane statystyczne z Głównego Urzędu Statystycznego, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony
Środowiska, Państwowej StraŜy PoŜarnej i Państwowego Instytutu Geologicznego,
⇒ analiza słabych i mocnych stron oraz szans i zagroŜeń powiatu metodą analizy SWOT,
⇒ określenie środowiska zewnętrznego - scharakteryzowanie uwarunkowań realizacyjnych Programu
w zakresie rozwiązań prawno-instytucjonalnych oraz źródeł finansowania zewnętrznego,
⇒ definiowanie priorytetów ochrony środowiska,
⇒ konkretyzacja priorytetów poprzez sformułowanie listy zadań,
⇒ opracowanie systemu monitorowania Programu.
10
2
PODSTAWOWE INFORMACJE CHARAKTERYZUJĄCE
OBSZAR POWIATU ZAMBROWSKIEGO
2.1 PołoŜenie geograficzne
Powiat Zambrowski połoŜony jest w środkowo - zachodniej części województwa podlaskiego,
pod względem geograficznym są to obszary leŜące na Wysoczyźnie Wysokomazowieckiej. Powiat
zambrowski zajmuje 733 km2 . W jego skład wchodzi 157 sołectw. W powiecie zambrowskim są 164
miejscowości w tym 1 miasto – Zambrów, który jest siedzibą Starostwa Powiatowego.
RYSUNEK NR 1 Mapa powiatu zambrowskiego
2
W skład powiatu wchodzi 5 gmin: gmina miejska Zambrów, gmina wiejska Zambrów, gmina
wiejska Kołaki Kościelne, gmina wiejska Rutki, gmina wiejska Szumowo.
2.2 Sytuacja demograficzna
Powiat zambrowski zamieszkuje 44 871 osób w tym 22 236 męŜczyzn oraz 22 635 kobiet.
Ludność w wieku przedprodukcyjnym to stanowi 22,7 % ogółu ludności powiatu zambrowskiego.
Ludność w wieku produkcyjnym stanowi 61,5 % ogółu ludności powiatu. W wieku poprodukcyjnym
znajduje się 15,8% ludności powiatu. Graficznym obrazem tej sytuacji jest poniŜszy wykres.
2
www.bazagmin.pl
11
Liczba ludności w grupach: przedprodukcyjnej,
produkcyjnej i poprodukcyjnej na terenie powiatu
zambrowskiego
30 000
27 605
25 000
20 000
15 000
10 179
10 000
7087
5 000
0
ludność w wieku
przedprodukcyjnym
ludność w wieku
produkcyjnym
ludność w wieku
poprodukcyjnym
WYKRES NR 1 Liczba ludności w grupach: przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej na
4
terenie powiatu zambrowskiego
Dokonując podziału w powiecie zambrowskim na ludność wiejską i miejską zauwaŜamy ,Ŝe
ludność mieszkająca w Zambrowie – jedynym mieście na terenie powiatu stanowi 50,83% ludności
powiatu, a ludność wiejska 49,17%.
TABELA NR 1 Ilość mieszkańców w poszczególnych miejscowościach powiatu
Jednostka administracyjna
Miasto Zambrów
Gmina Zambrów
Gmina Szumowo
Gmina Rutki
Gmina Kołaki Kościelne
Razem:
Ilość mieszkańców
[szt.]
22 724
8 773
4 885
6 060
2 429
44 871
12
miasto Zambrów
gmina Zambrów
gmina Szumowo
gmina Rutki
gmina Kołaki Kościelne
14%
11%
5%
20%
50%
WYKRES NR 2 Udział procentowy ludności w poszczególnych gminach powiatu zambrowskiego
3
Podział ludności w powiecie zambrowskim na
wiejską i miejską
23 000
22 810
22 800
22 600
22 400
22 200
22 061
22 000
21 800
21 600
ludność w gminie miejskiej Zambrów
ludność wiejska
WYKRES NR 3 Podział ludności na wiejską i miejską w powiecie zambrowskim
4
Przyrost ludności następował głównie w drodze przyrostu naturalnego, kształtującego się na
poziomie ok. 200 osób rocznie. JednakŜe w ostatnich latach obserwuje się spadek przyrostu
naturalnego. W zasadzie wpływ poziomu umieralności na rozmiary przyrostu naturalnego jest
nieznaczny. Czynnikiem decydującym o stałym zmniejszaniu się corocznych przyrostów ludności jest
duŜy spadek liczby urodzeń. Współczynnik
3
4
Źródło:
Źródło:
dzietności
wciąŜ
się
obniŜa.
Czynnikiem
Opracowanie własne na podstawie danych z www.stat.gov.pl stan na 31 XII 2006 r., Urząd Statystyczny w
Białymstoku – Białystok 2007r.
Opracowanie własne na podstawie danych z www.stat.gov.pl stan na 31 XII 2006 r.
13
demograficznym, który z pewnością wpływa na niski poziom dzietności kobiet, jest coraz mniejsza
liczba zawieranych małŜeństw.
2.3
Gospodarka
2.3.1 Gospodarka rolna, leśna, gospodarcze wykorzystanie wód
Do warunków sprzyjających rolniczej przestrzeni produkcyjnej powiatu naleŜą: gleby, klimat,
rzeźba terenu oraz warunki wodne powiatu.
Gospodarka rolna
Dominującym działem gospodarki powiatu jest rolnictwo w większości związane z sektorem
prywatnym. W powiecie jest 4 371 gospodarstw rolnych o średniej powierzchni 13,05 ha. Obserwacje
pozwalają stwierdzić iŜ następuje systematyczna koncentracja obszaru gruntów w obrębie
gospodarstw większych, towarowych, produkujące duŜe ilości dobrego produktu na rynek. Dynamika
tego procesu jest dość wolna, czego przyczyną jest brak alternatywnych rozwiązań socjalnych dla
rolników i ich rodzin, którzy zdecydują się na wyzbycie swoich gospodarstw.
TABELA NR 2 Ilość gospodarstw rolnych w zaleŜności od wielkości powierzchni
Gospodarstwa rolne
[ha]
[szt.]
do 1 ha włącznie
powyŜej 1 do mniej niŜ 2 ha
od 2 do mniej niŜ 5 ha
100 ha i więcej
Ogółem
635
367
622
418
594
828
391
486
27
3
4 371
Źródło: www.stat.gov.pl – powszechny spis rolny 2002r.
14
Ilość gospodarstw rolnych w zaleŜności od
wielkości powierzchni w powiecie zambrowskim
[szt.]
273
486
635
391
367
622
828
594
418
do 1 ha w łącznie gosp.rol.
pow yŜej 1 do mniej niŜ 2 ha gosp.rol.
od 2 do mniej niŜ 5 ha gosp.rol.
100 ha i w ięcej gosp.rol.
WYKRES NR 4 Ilość gospodarstw rolnych w zaleŜności od wielkości powierzchni w powiecie
zambrowskim [szt.]
Gospodarka leśna
Prowadzeniem gospodarki leśnej zajmuje się Nadleśnictwo „ŁomŜa” i Nadleśnictwo „Knyszyn”.
Natomiast gospodarka w lasach prywatnych znajduje się w kompetencjach starosty. Starosta
Zambrowski na mocy zawartego porozumienia zlecił prowadzenie nadzoru nad gospodarką leśną w
lasach prywatnych równieŜ Nadleśnictwu: „ŁomŜa” i „Knyszyn”. Gospodarka ta prowadzona jest na
podstawie planów urządzeniowych lasów sporządzanych dla poszczególnych wsi. Na terenie powiatu
więcej jest lasów państwowych 10 322,30 ha, lasów prywatnych jest – 9 556,0 ha.
Gospodarka wodna
Na terenie powiatu zambrowskiego występują jako zagospodarowane obiekty wodne stawy
rybne, Poryte Jabłoń o pow. 120,30 ha. Wpływają one na retencję powierzchniową wody. Stawy
korzystnie oddziaływają na poziom wód gruntowych.
Elementem jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej powiatu jest klimat. Agroklimat jako
współzaleŜność warunków klimatycznych i wymagań roślin uprawnych jest mało zróŜnicowany. Jego
jakość wyraŜa się za pomocą wskaźnika bonitacji agroklimatu, stąd warunki klimatyczne oceniane są
jako sprzyjające dla rolnictwa.
Bezpośredni jak teŜ pośredni wpływ na przestrzeń produkcyjną powiatu ma rzeźba terenu.
Wskaźnik bonitacji rzeźby terenu (liczony w 10-punktowej skali IUNG) ok. 4 mieści się w przedziale
terenów korzystnych dla produkcji rolnej.
15
Warunki
wodne
są
jednym
z
najwaŜniejszych
sprzyjających
czynników
środowiska
przyrodniczego dla produkcji rolnej. Wskaźnik bonitacji warunków wodnych dla powiatu wynosi ok. 3
punktów (wg 10-punktowej skali IUNG) i mieści się w przedziale warunków wodnych korzystnych dla
produkcji rolnej. Na terenie powiatu występują obszary wymagające regulacji stosunków wodnych.
PowyŜsze uwarunkowania tworzą zaplecze do produkcji duŜej ilości Ŝywności, a korzystne
warunki produkcyjne dają moŜliwości dostosowania kierunków produkcji uprawy nie tylko głównych
ziemiopłodów rolnych, ale równieŜ dla potrzeb przemysłowych (jak tytoń, rośliny oleiste) oraz
warzywnictwo i sadownictwo.
Turystyka
Pod względem walorów turystyczno – wypoczynkowych obszar powiatu zambrowskiego
charakteryzuje się przeciętnymi w skali regionu wartościami uŜytkowymi środowiska przyrodniczego i
kulturowego. Składają się na to:
−
połoŜenie na międzynarodowej trasie turystycznej Warszawa – Białystok – kraje
nadbałtyckie i Białoruś,
−
turystyczne zagospodarowanie szlaków komunikacyjnych (obiekty obsługi),
−
walory wypoczynkowe kompleksu leśnego Czerwony Bór, rezerwatów przyrody (Grabówka,
Dębowe Góry, Bagno Wizna I, Bagno Wizna II); Przy rezerwacie Grabówka istnieje ścieŜka
przyrodnicza po zachodniej ścianie rezerwatu drogą oddzielającą obszar chroniony od
pozostałego lasu, oddalona o ok. 4 km od Zambrowa.
−
zbiorniki wodne w wyrobiskach poeksploatacyjnych w Szumowie z potencjalnymi
moŜliwościami turystycznego ich wykorzystania.
W gminie Zambrów najkorzystniejszymi uwarunkowaniami przyrodniczymi charakteryzują się
okolice miejscowości Polki-Teklin, Pstrągi-Gniewoty i Bacze Mokre (połoŜone w otoczeniu lasów, nad
ciekami wodnymi, o dość urozmaiconej rzeźbie), predestynującymi je do uŜytkowania rekreacyjnowypoczynkowego (np. domy letniskowe).
PowyŜsze
walory
stwarzają
moŜliwości
turystycznej
funkcji
obszaru
stanowiącej
w
perspektywie coraz waŜniejszą część gospodarki i dającą alternatywne w stosunku do rolnictwa źródło
dochodów miejscowej ludności. Kierunkową formą zagospodarowania turystycznego powiatu, która
moŜe być rozwijana na całym obszarze jest agroturystyka. Wymaga to jednak przygotowania
odpowiedniej bazy pobytowej.
Przemysł
Konkurencyjność
firm
w
regionie
nie
jest
duŜa.
Jest
to
wynik
długiego
okresu
niedoinwestowania, w rezultacie czego wiele lokalnych przedsiębiorstw nie moŜe sprostać swym
konkurentom, nie tylko z Europy, ale takŜe z innych, mniej dotkniętych recesją regionów Polski.
Dlatego teŜ, aby zwiększyć potencjał wzrostu konkurencyjności, naleŜy wspierać inwestycje w nowe
technologie, w doskonalenie kwalifikacji pracowników, w zdolności do adaptowania innowacji. Barierą
w osiągnięciu sukcesu w tym zakresie jest niewątpliwie szczupłość posiadanych środków finansowych.
16
Dlatego teŜ duŜe znaczenie ma tworzenie poza bankowych źródeł zewnętrznego zasilania finansowego
przedsięwzięć gospodarczych (fundusze, dotacje, gwarancje).
Przemysł w powiecie zambrowskim skupia się głównie w większych ośrodkach, głównie w Zambrowie.
Mieszkańcy zatrudnieni są przede wszystkim w przemyśle i w sferze produkcji niematerialnej.
Największym zakładem przemysłowym nie tylko w mieście ale i w województwie pod koniec 1996 r.
były Zambrowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego. Zakład ten jest niestety od kilku miesięcy w
trudnej sytuacji ekonomicznej. W pozostałych gminach powiatu występuje tylko drobny przemysł rolno
– spoŜywczy. Utrwalają się związki funkcjonalne kierunków produkcji zwierzęcej w powiecie, z lokalnym
rynkiem zbytu w postaci OSM Zambrów (obecna nazwa Zakładu: Spółdzielnia Mleczarska „MLEKPOL” w
Grajewie – Zakład Produkcji Mleczarskiej w Zambrowie) oraz MLEKOVITA w Wysokiem Mazowieckiem.
Konieczna jest rozbudowa potencjału przetwórstwa spoŜywczego, bazującego na ziemniakach,
warzywach i zboŜach oraz rozwój subregionalnego handlu hurtowego.
Wśród licznych branŜ przemysłu rozwijających się w Zambrowie wymienić naleŜy:
−
przetwórstwo rolno-spoŜywcze (Spółdzielnia Mleczarska „MLEKPOL”, Zakłady Mięsne
„Netter", Przetwórnia Owoców i Warzyw „PROVITUS”, młyny zboŜowe i wytwórnie
makaronów),
−
mechanika precyzyjna i telekomunikacja („Telzam", „Laser"),
−
budownictwo (Przedsiębiorstwo Budowy Dróg „BITUM” Sp. z o.o., Zakład Budowlano –
Drogowy „SJ” Szymański-Jarząbek Sp. j., „ZAM-BRUK” Zakład Remontowo – Drogowo –
Budowlany, Józef Jabłonowski),
−
ubojnie (Ubojnia Zwierząt „MIREX” Zambrzyce Króle; Ubojnia Trzody i Bydła Sp. J. w
Rutkach; „Mięsrol” Ubój Bydła, trzody i cieląt Śliwowo Łopienite; Wyrób i SprzedaŜ,
Rzeźnictwo, Górskie; Ubojnia Bydła „ANMAR”, Falki; PPH „MEAT-POL” s.c. w Rutkach.
Do największych zakładów przemysłowych i usługowych zlokalizowanych na terenie
powiatu zambrowskiego naleŜą:
−
„DOBROPLAST” Fabryka Okien i Drzwi, Renata Kaczyńska,
−
Spółdzielnia Mleczarska „MLEKPOL” w Grajewie – Zakład Produkcji Mleczarskiej w
Zambrowie,
−
„TELZAM" Sp. z o.o.,
−
Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej,
−
Powszechna Spółdzielnia SpoŜywców "Społem",
−
Zakłady Mięsne „NETTER",
−
Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego „PROVITUS",
−
Zambrowskie Ciepłownictwo i Wodociągi Sp. z o.o.,
−
Zakład Budowlano – Drogowy „SJ" Szymański - Jarząbek,
−
KEYLITE RW POLSKA Sp. z o.o. – z/s w Warszawie – Zakład Produkcyjny w Zambrowie,
−
Wytwórnia Mączek Zwierzęcych „URBIMAX”, Piotr Urbański – Górskie Ponikły,
−
„JAWOR” PPHU Export – Import w Kołakach Kościelnych,
17
−
PPHU „EWA” Strykowski Sp. J., Wygoda,
−
„BEMEX” Sp. z o.o. w Zambrowie,
−
„AGRO-BUD” Józef Kossakowski w Zambrowie,
−
Przedsiębiorstwo WielobranŜowe „ROLBUD” Sp. z o.o. w Szumowie,
−
GRUPA EKO Piotr śebrowski w Zambrowie,
−
PHU „EXPERT” s.c., Joanna Iwona Kowalewska, Cezary Józef Kowalewski, Cieciorki
−
Wytwórczo – Usługowa Spółdzielnia Pracy,
−
Zakład Produkcji Kruszyw z/s w Szumowie, Kazimierz Rupiński,
−
Przedsiębiorstwo Budowy Dróg „BITUM”
−
3 wytwórnie makaronów,
−
młyn zboŜowy.
Rynek pracy
W dziedzinie gospodarki istotną rolę odgrywają specjalne strefy ekonomiczne, parki
technologiczne, naukowe i przemysłowe. Na obszarze powiatu funkcjonuje Zambrowski Park
Przemysłowy w Zambrowie, otwarty w kwietniu 2006 r. Jest instytucją wspierającą inwestorów i
przedsiębiorców w regionie, jak równieŜ platformą tworzenia nowych miejsc pracy5.
5
Źródło: „Program ochrony środowiska województwa podlaskiego na lata 2007-2010”
18
3 OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA POWIATU
ZAMBROWSKIEGO
3.1 Zasoby wodne
3.1.1 Wody powierzchniowe
3.1.1.1
Stan aktualny
Łączna długość rzek i kanałów w powiecie zambrowskim wynosi 90,54 km. Są to dopływy
Narwi i Bugu. Przez teren gminy Zambrów przepływa rzeka Jabłonka, która po połączeniu z rzeką Gać
jest lewobrzeŜnym dopływem Narwi, uchodząc do niej na 228,40 km. Długość rzeki wynosi 38,5
km, a powierzchnia zlewni 431,8 km2. Mniejszymi ciekami są rzeki Dąb (gm. Kołaki Kościelne) i
Prątnik, wpływające do Jabłonki.
Rzeka Jabłonka stanowi największy ciek przepływający przez omawiany teren. Jej obszar
źródliskowy połoŜony jest w sąsiedniej gminie-Wysokie Mazowieckie. Jest lewobrzeŜnym dopływem
Narwi i łącząc się z Gacią uchodzi do niej na 228,4 km. Długość rzeki wynosi 38,5 km, a powierzchnia
zlewni 431,8 km2. W granicach terenu rzeka płynie początkowo w kierunku północnym, silnie
meandrując. Na tym odcinku koryto rzeki jest dość wąskie, do 2 m i wcina się w powierzchnię terenu
zalewowego na głębokość 0,5 - l m. Od ujścia prawego bezimiennego dopływu rzeka zmienia
kierunek na północno-zachodni i płynie w korycie wciętym w powierzchnię tarasu zalewowego na
głębokości 2-3 m W okresie wiosennych roztopów, przy wysokich stanach, rzeka wylewa, zalewając
najniŜsze fragmenty tarasu zalewowego. Mimo nieznacznej poprawy jakości wód powierzchniowych
po oddaniu oczyszczalni miejskiej w Zambrowie i oczyszczalni zakładowej Spółdzielni Mleczarskiej
„MLEKPOL” Zakład Produkcji Mleczarskiej w Zambrowie wody Jabłonki są pozaklasowe. Fakt ten
wpływa ze szkodą na gospodarkę rybacką w
stawach rybnych w Porytem Jabłoni, których
głównym źródłem zasilania jest woda z rzeki Gać i Jabłonki, jak teŜ na Ŝycie biologiczne w tych
rzekach.
Rzeka Dąb jest niewielkim ciekiem, biorącym swój początek na terenie gminy Kołaki Kościelne, o
północno-zachodnim kierunku spływu. Ciek ten, na obszarze gminy Kołaki Kościelne, posiada trzy
prawobrzeŜne dopływy przecinające wsie: Ćwikły-Rupie oraz Ćwikły – Krajewo oraz prawobrzeŜny
dopływ, łączący się z ciekiem głównym we wsi Czosaki – Dąb.
Prątnik – lewy dopływ rzeki Jabłonki, uchodzący do niej w rejonie miasta Zambrów (uchodzący do
rzeki Jabłonka przed miastem). W okresie letnim obserwuje się bardzo niskie stany wód obu tych
cieków, a w przypadku prawego dopływu wręcz wysychanie jego w górnym i środkowym odcinku.
stawy rybne Poryte Jabłoń - Na terenie gminy Zambrów połoŜone są o pow. 120,30 ha lustra
wody, co znacznie wpływa na retencję powierzchniową wody. Stawy korzystnie oddziaływują na
poziom wód gruntowych.
19
Na charakteryzowanym terenie brak jest naturalnych zbiorników wód powierzchniowych. W mieście
Zambrów, na rzece Jabłonka, zbudowany został sztuczny zbiornik wykorzystywany głównie do celów
retencyjno-rekreacyjnych. W gminie Kołaki Kościelne występują małe obiekty o charakterze oczek
wodnych, stawów i zbiorników przeciwpoŜarowych. Spośród nich wymienić moŜna zbiorniki we wsiach:
Kołaki Kościelne, Szczodruchy – Zalesie i Rębiszewo – Zegadły.
Rowy
melioracyjne
na
terenie
powiatu
wysychają.
W
gminie
Kołaki
Kościelne
charakterystyczne jest występowanie rowów suchych w szczególności wzdłuŜ drogi łączącej wsie
Kołaki Kościelne i Łętowo – Dąb.
3.1.1.2
ZagroŜenia
Trudnym do zmierzenia źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych są niekontrolowane
spływy powierzchniowe z obszarów rolnych, w tym chemizowanych i nawoŜonych. Pomimo, Ŝe ilość
wywoŜonej na uŜytki rolne gnojowicy w ostatnich latach znacznie zmalała (ze względu na spadek
pogłowia zwierząt), stanowi ona nadal lokalną uciąŜliwość dla środowiska. Zmalała równieŜ, głównie
ze względów ekonomicznych, ilość zuŜywanych nawozów sztucznych i środków ochrony roślin.
Czynniki te wpływają na zmniejszenie niekorzystnego wpływu rolnictwa na stan czystości wód.
Ścieki z gospodarstw rolnych w większości gromadzone są w zbiornikach, często
nieszczelnych, z których zanieczyszczenia przedostają się do wód powierzchniowych lub do ziemi. Na
terenie powiatu zambrowskiego do badań wytypowano 2 punkty pomiarowo-kontrolne na rzece
Jabłonce, naleŜące do sieci monitoringu regionalnego. Punkty wyznaczono tak, aby charakteryzowały
jakość rzeki przed Zambrowem oraz poniŜej ujścia ścieków odprowadzanych z miasta. Omówiono
równieŜ jakość wód łączącej się z Jabłonką rzeki Gać (dopływu Narwi) w celu określenia pośredniego
oddziaływania zanieczyszczeń odprowadzanych z Zambrowa na jakość wód Narwi.
Rzeka Jabłonka
Rzeka badana była w roku 2006 w dwóch punktach pomiarowych: powyŜej Zambrowa
w Woli Zambrowskiej oraz poniŜej wszystkich zrzutów ścieków z miasta, w miejscowości Nagórki.
Lokalizacja tego punktu słuŜy określeniu wpływu zanieczyszczeń odprowadzanych z Zambrowa łącznie
ze ściekami z oczyszczalni ścieków. Gać badana była na odcinku przyujściowym, w celu określenia
jakości wód dopływających do Narwi.
20
TABELA NR 3 Wykaz punktów pomiarowo-kontrolnych na terenie powiatu zambrowskiego i
6
klasyfikacja rzeki Jabłonki w 2006r
Nazwa punktu
m. Wola
Zambrowska
m. Nagórki
Km biegu
*
rzeki
22,0
15,7
Rodzaj
sieci
Klasyfika
cja
ogólna
wody
Wskaźniki
kwalifikujące
IV
O
O
V
Wartość wskaźnika
kwalifikującego
min
maks
śred.1)
Barwa [mg Pt/l]
20
50
50
ChZTCr [mg O2/l]
20,5
Azot Kjeldahla [mg
N/l]
Azotany [mg NO3/l]
0,84
Azotyny [mg NO2/l]
0,01
Tlen rozpuszczony
[mg O2/l]
2,4
9,3
3,048
Tlen rozpuszczony
[mg O2/l]
Azotyny [mg NO2/l]
2,5
10,8
2,66
0,31
Przydatność do
bytowania ryb
Nieprzydatna
ze względu na
45,5 44,15
tlen
3,1
2,61 rozpuszczony,
azotyny, fosfor
30,6 26,28
organiczny
1,272 0,716
0,141 1,203 1,025
Fosforany [mg PO4/l]
0,46
1,77
1,732
Kadm [mg Cd/l]
0
0,09
0,09
Liczba b. coli t.
fekalnego w 100 ml
2300 93000 55200
Ogólna liczba b. coli
w 100 ml
2300 93000 93000
Nieprzydatna
ze względu na
tlen
rozpuszczony,
azotyny, fosfor
og., chlor, całk.
pozostały
* - kilometraŜ punktu liczony od ujścia Gaci do Narwi,
1)
- średnia wg Rozporządzenia M Ś z dnia 11.02.2004r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i
podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz.U. Nr 32, poz.
284)
⇒ Punkt w miejscowości Wola Zambrowska
Jabłonka badana w punkcie pomiarowym zlokalizowanym powyŜej Zambrowa zakwalifikowana
została, podobnie jak 2005 r., do IV klasy czystości. O zaliczeniu tego przekroju kontrolnego do wód o
niezadowalającej
jakości
zadecydowały
wyłącznie
wskaźniki
fizykochemiczne
tj.
chemiczne
zapotrzebowanie tlenu (ChZTCr) oraz azot Kjeldahla, azotany i azotyny. Podobnie jak w roku ubiegłym
aŜ w 25% próbek notowano deficyty tlenowe (V klasa czystości). Jednak lepsze jak w roku
poprzednim były oba badane wskaźniki bakteriologiczne tj. ogólna liczba bakterii coli typu kałowego.
Kwalifikowały one rzekę pod względem sanitarnym do III klasy czystości.
Ocena przeprowadzona wg kryterium przydatności do bytowania ryb wykazała, Ŝe woda w badanym
punkcie nie spełnia wymagań jakie powinny spełniać wody śródlądowe będące środowiskiem dla Ŝycia
ryb karpiowatych w warunkach naturalnych (przeznaczenie zgodne z kwalifikacją RZGW Warszawa).
Przyczyną były niekorzystne stęŜenia tlenu rozpuszczonego, azotynów i fosforu ogólnego.
Ocena przeprowadzona wg kryteriów podatności na eutrofizację oparta na biogennych związkach
azotu i fosforu oraz chlorofilu „a” wskazuje, Ŝe średnioroczne stęŜenia Ŝadnego ze wskaźników
6
Źródło: Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na
terenie powiatu zambrowskiego w 2006r. – czerwiec 2007r.
21
eutrofizacji nie przekroczyły wartości granicznych, świadczących o eutrofizacji rzeki. W 2005r.
średnioroczne stęŜenie azotanów było wyŜsze od wartości kryterialnych określających podatność cieku
na eutrofizację.
⇒ Punkt w miejscowości Nagórki
Rzekę, poniŜej zrzutu zanieczyszczeń komunalnych i przemysłowych z Zambrowa , w 2006
roku, podobnie jak w roku 2005, zakwalifikowano do V klasy czystości. Zadecydowały o tym
zarówno wskaźniki fizykochemiczne (tlen rozpuszczony, azotyny, fosforany i kadm) jak i
bakteriologiczne (liczba bakterii coli typu kałowego i ogólna liczba bakterii coli). Klasyfikację
obniŜały równieŜ IV-klasowe wartości wskaźników: tlenowe ChZTCr i ChZTMn, azotu Kjeldahla i
azotanów.
Ocena przeprowadzona wg kryterium przydatności do bytowania ryb wykazała, Ŝe woda w
badanym punkcie nie spełniała wymagań jakie powinny spełniać wody śródlądowe będące
środowiskiem dla Ŝycia ryb karpiowatych w warunkach naturalnych. Przyczyną były niekorzystne
stęŜenia 4 wskaźników: tlenu rozpuszczonego, azotynów, fosforu ogólnego i chloru całkowitego
pozostałego.
Ocena przeprowadzona wg kryteriów podatności na eutrofizację wskazuje, Ŝe średnioroczne
wartości stęŜeń: fosforu ogólnego, azotanów i azotu ogólnego były wyŜsze od wartości kryterialnych
określających podatność cieku na eutrofizację.
TABELA NR 4 Wykaz źródeł zanieczyszczeń źródeł zlewni rzeki Jabłonki na terenie powiatu
6
zambrowskiego W 2006 r.
Lp
Miejscowość,
nazwa zakładu
Typ oczyszczalni
Ilość
ściekó
w
3
[m /d]
Ładunek dobowy
[kg/dl
Uwagi
miejscowość Zambrów (odbiornik bezpośredni - rz. Jabłonka)
1
Zambrowskie
Ciepłownictwo i
Wodociągi
2
S.M. MLEKPOL w
Grajewie, Zakład
Produkcji
Mleczarskiej w
Zambrowie
mech. - biologiczna,
BIOOXYBLOK,
stawy biologiczne
2 217
BZT5 - 5,5
zawiesina - 11,5
ChZTCr – 96,4
Praca oczyszczalni prawidłowa.
mechaniczno –
biologiczna, osad
czynny, PIX
812
BZT5 – 5,2
ChZT – 54,8
zawiesina – 6,2
azot am. – 0,08
azot azotan. – 5,2
azot og. – 8,5
fosfor og. – 1,1
Stan formalno – prawny uregulowany. Zakład
posiada pozwolenie zintegrowane waŜne do
30.06.2016r. Podczas kontroli gospodarki
wodno – ściekowej w zakładzie była
prowadzona konserwacja i wymiana zuŜytych
urządzeń. Wskaźniki zanieczyszczeń w
próbach ścieków oczyszczonych pobranych po
wykonaniu prac remontowych nie przekroczyły
dopuszczalnego poziomu, określonego
pozwoleniem wodnoprawnym. Badanie na
zawartość metali cięŜkich nie wykazało ich
obecności w ściekach oczyszczonych.
W czerwcu 2006r. na kanalizacji deszczowej
został zamontowany separator.
Przeprowadzone w grudniu 2006r. badania
wód opadowych spełniały warunki ustalone w
pozwoleniu zintegrowanym.
separator
koalescencyjno cyrkulacyjny typu
AWAS-SK
miejscowość Długobórz (odbiornik bezpośredni - rz. Prątnik d. Jabłonki)
22
3
Specjalny Ośrodek
Szkolno Wychowawczy w
Długoborzu
oczyszczalnia
mechaniczno biologiczna typu
ELJOT - 50
11,3
BZT5 – 0,3
ChZT – 1,1
zawiesina – 0,5
uzyskał nowe pozwolenie wodnoprawne waŜne
do 31.12.2015r. W 2006r. oczyszczalnia nie
była kontrolowana. Jakość ścieków
oczyszczonych wg badań przedstawionych
przez zakład za 2006r., w 2 próbkach na 4
badane, przekracza poziom dopuszczalny
określony pozwoleniem wodnoprawnym w
zakresie: w jednej próbce – ChZT i zawiesiny i
w drugiej próbce – zawiesiny. Zakładowi
naliczono administracyjną karę pienięŜną.
miejscowość Poryte Jabłoń (odbiornik bezpośredni - rz. Jabłonka)
4
Wodociągi Wiejskie
Sp. z o.o. w ŁomŜy
Oczyszczalnia
ścieków w Porytem
Jabłoni
mechaniczno –
biologiczna
BIOCLAR EG50 z
osadem czynnym
5,4
BZT5 – 0,2
ChZT – 0,8
zawiesina – 0,4
od grudnia 2006r. posiada nowe pozwolenie
wodnoprawne waŜne do 12.12.2016r. Podczas
kontroli przeprowadzonej w 2006r. stwierdzono
nieprawidłowości w stopniu natlenienia osadu
czynnego. StęŜenie zawiesiny w pobranej
podczas kontroli próbie ścieków
oczyszczonych przekroczyło stęŜenie
dopuszczalne zawarte w pozwoleniu
wodnoprawnym, ponadto w 3 spośród próbek
ścieków wykonanych na zlecenie zakładu
stwierdzono przekroczenie w zakresie ChZTCr,
a w jednej próbce równieŜ przekroczone było
stęŜenie zawiesiny.
W 2006r. w Zambrowie zbadano wodę z 3 kolektorów deszczowych mających ujście do
Jabłonki przy moście w centrum miasta, poniŜej zbiornika wodnego. Badania przeprowadzono w
okresie intensywnych opadów deszczu. Badania wykazały, Ŝe z kolektorów do rzeki dopływa bardzo
duŜa ilość zawiesiny. Niska jakość wody juŜ w punkcie przed zrzutem ścieków z miejskiej oczyszczalni
wskazuje, Ŝe przy coraz lepszej pracy oczyszczalni mleczarskiej, to kolektory deszczowe są powaŜnym
źródłem zanieczyszczenia rzeki. Niezbędne jest więc wyposaŜenie ich w separatory wyłapujące
zanieczyszczenia.
Kontrola gospodarki ściekowej przeprowadzona w zakładzie „DOBROPLAST” Okna i Drzwi z
PCV w Starym Laskowcu wykazała, Ŝe w 2006r. tylko znikoma część wytworzonych w zakładzie
ścieków została wywieziona na oczyszczalnię ścieków w Zambrowie. Ok. 9 tys. m3 ścieków (ilość
szacunkowa wyliczona z ilości pobranej wody) odprowadzona została bez oczyszczenia i bez
pozwolenia wodnoprawnego do Jabłonki. Dyrektora generalnego zakładu ukarano mandatem karnym.
Rzeka Gać
Gać jest III – rzędowym dopływem Narwi, uchodzącym do niej na 228,4 km jej biegu. Długość
całkowita rzeki wynosi 22,2 km, a zlewnia 445,9 km2. Na 9,2 km rzeki Gać uchodzi do niej największy
dopływ – Jabłonka. Rzeka badana była na odcinku przyujściowym w miejscowości Gać.
23
6
TABELA NR 5 Wykaz punktów pomiarowo – kontrolnych i klasyfikacja rzeki Gać w 2006r.
Nazwa
Km
Rodzaj Klasyfikacja
Wskaźniki
Wartość wskaźnika
Przydatność do
punktu biegu
sieci
ogólna
kwalifikujące
kwalifikującego
bytowania ryb
rzeki
wody
min. maks. śred.
Barwa [mg Pt/l]
m. Gać
5,6
D
IV
26
50
45
Nieprzydatna ze
ChZTMn [mg O2/l]
względu na:
5,1
13,7
12,3
Selen [mg Se/l]
azotyny, fosfor
0
0,03
0,03
śelazo [mg Fe/l]
og.
0,3
1,2
1,2
Liczba b. coli t.
230
2300
2300
fekalnego w 100 ml
ChZTCr [mg O2/l]
OWO [mg C/l]
24,5
2,5
80,5
32
65,11
20,768
Punkt w miejscowości Gać
Gać, badana na odcinku przyujściowym, cechowała się wodami zakwalifikowanymi do IV klasy
czystości. Jakość wody była jednak niŜsza niŜ w roku poprzednim o czym zadecydował wzrost stęŜeń
wskaźników zanieczyszczenia organicznego tj. chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZTCr) i
ogólnego węgla organicznego. Wskaźniki te kwalifikowały wodę do V klasy czystości. Stan sanitarny
rzeki utrzymywał się na granicy III i IV klasy czystości.
Ocena przeprowadzona wg kryterium przydatności do bytowania ryb wykazała, Ŝe woda w
badanym punkcie nie spełniała wymagań jakie powinny spełniać wody śródlądowe będące
środowiskiem dla Ŝycia ryb karpiowatych w warunkach naturalnych. Przyczyną były niekorzystne
wartości azotynów i fosforu ogólnego.
Ocena przeprowadzona wg kryteriów podatności na eutrofizację oparta na biogennych
związkach azotu i fosforu wskazuje, Ŝe średnioroczne wartości stęŜeń fosforu ogólnego, azotanów i
azotu ogólnego a takŜe chlorofilu „a” były niskie i nie wykraczały poza wielkości graniczne określające
podwyŜszony poziom eutrofizacji rzeki.
TABELA NR 6 Wykaz źródeł zanieczyszczeń w zlewni rzeki Gać
Lp.
1.
6
Miejscowości,
Typ
Ilość ścieków
Ładunek
Uwagi
3
nazwa zakładu
oczyszczalni
[m /d]
dobowy
Miejscowość Czerwony Bór (odbiornik bezpośredni – rów melioracyjny dopływ rz. Gać dopływ Narwi)
Stan formalno – prawny uregulowany.
Gospodarstwo
Oczyszczalnia
177,22
BZT5 – 10,0
Zakład posiada pozwolenie
Pomocnicze
ChZT – 51,2
mechaniczno –
wodnoprawne waŜne do 31.10.2013r.
przy Zakładzie
zawiesina – 22,9
biologiczna,
Oczyszczalnia ścieków nie zapewnia
Karnym w
złoŜe
właściwego oczyszczania
Czerwonym
biologiczne
zwiększającej się w szybkim tempie
Borze
ilości ścieków z rozbudowującego się
Zakładu Karnego. Opracowany jest
harmonogram budowy nowej
oczyszczalni ścieków. Realizację
inwestycji zaplanowano do końca
2008r. Zakładowi naliczono
administracyjną karę pienięŜną za
przekroczenie warunków dotyczących
składu ścieków wprowadzonych do
wód w 2006r.
Eksploatowana w Zakładzie Karnym w Czerwonym Borze oczyszczalnia ścieków nie spełnia wymogów ochrony środowiska.
Stwierdzono wielokrotnie przekroczenie dopuszczalnych stęŜeń zanieczyszczeń, zakład płacił kary. Kontrola przeprowadzona
24.08.2006r. wykazała, Ŝe oczyszczalnia praktycznie nie pracuje. Do środowiska odprowadzane były ścieki o parametrach nie
róŜniących się od stęŜeń zanieczyszczeń określonych w ściekach surowych. Wydano zarządzenie pokontrolne zobowiązujące
do poprawy stanu technicznego oczyszczalni oraz poprawy jakości oczyszczalnych ścieków. W dniu 14.12.2006r.
przeprowadzono kontrolę interwencyjną w związku ze skargą mieszkańca wsi Polki Teklin na zanieczyszczenie rzeki Gać przez
24
zakład. Kontrola wykazała, Ŝe zarządzenia wydane w sierpniu nie zostały wykonane. Do środowiska odprowadzane są
niedostatecznie oczyszczone ścieki w coraz większej ilości (w sierpniu było to 182 m3/d, a w grudniu 191,5 m3/d).
Przedstawiciela zakładu ukarano mandatem karnym. Ustalono, Ŝe przedstawiony wcześniej harmonogram budowy nowej
oczyszczalni nie jest realizowany. Nie uzyskano nawet pozwolenia na budowę, które zgodnie z harmonogramem zakład
powinien uzyskać do 31.07.2006r. oględziny terenu wokół oczyszczalni oraz odbiornika ścieków wykazały, Ŝe nieczyszczone
ścieki wylewają się z niedroŜnej kanalizacji, tworząc duŜe zastoisko. W rowie melioracyjnym i rzece Gać rozwinął się grzyb
ściekowy. WIOŚ wystąpił do Okręgowego Inspektoratu SłuŜby Więziennej w Białymstoku z pismem informującym, Ŝe jeŜeli nie
podjęte zostaną natychmiastowe działania mające na celu doprowadzenie obecnej oczyszczalni do właściwej pracy oraz nie
zostaną podjęte przyspieszone działania w kierunku budowy nowej oczyszczalni, WIOŚ wyda decyzję o wstrzymaniu
działalności Zakładu Karnego. W 2007 r. zakład rozpoczął starania związane z budową nowej oczyszczalni. W dniu
15.02.2007r. uzyskał pozwolenie na budowę. Kontrola sprawdzająca przeprowadzona na początku stycznia 2007r. wykazała,
Ŝe w dalszym ciągu praca oczyszczalni jest nieprawidłowa i wydano kolejne zarządzenia pokontrolne. O realizacji których
zakład poinformował na początku marca 2007r. Kontrola sprawdzająca WIOŚ przeprowadzona w marcu 2007r. sprawdziła
zaplanowany harmonogram budowy oczyszczalni.
TABELA NR 7 Wykaz większych źródeł zanieczyszczeń na terenie powiatu zambrowskiego w zlewni
6
rzeki Narwi – WIOŚ 2006r.
L P Miejscowość/ nazwa Typ oczyszczalni
zakładu
Ilość
Dobowy ładunek
ścieków
[kg/d]*
[m'/d|
Uwagi
m. MęŜenin - odbiornik bezpośredni - rzeka MęŜynianka, w zlewni Narwi
mechaniczno1 Oczyszczalnia Gminy
biologjczna z osadem
Rutki w MęŜeninie
142,5
czynnym oraz z
komorą denitryfikacji, z
instalacją do redukcji
fosforu -PIX oraz z
instalacją do
odwadniania osadów
typu DRAIMAD
BZT5 – 0,97
zawiesina – 0,88
ChZTCr – 17,5
Zakład posiada pozwolenie wodnoprawne
waŜne do 31.12.2015r. Podczas kontroli
gospodarki wodno – ściekowej zakładu w
2006r. wszystkie urządzenia oczyszczalni
były sprawne. Jakość ścieków w zakresie
określonym w pozwoleniu była dobra.
Stacja odwadniająca osad i stacja
dozowania PIX są wyłączone z
uŜytkowania. Osad nadmierny wywoŜony
na pola uprawne (zakład posiada
aktualne badania gleb i ziemi)
m. Grądy Woniecko - odbiornik - rów melioracyjny, dopływ rzeki Narew
2
Oczyszczalnia w
Grądach Woniecko
gminy Rutki
mechanicznobiologiczna z osadem
czynnym oraz z
komorą denitryfikacji i
defosfatacji, a takie z
instalacją do
odwadniania osadów
typu DRAIMAD
96
BZT3 – 1,68
ChZTCr – 8,4
zawiesina – 1,6
Zakład posiada pozwolenie wodnoprawne
waŜne do 31.12.2015r. Ścieki
oczyszczalne na oczyszczalni i
oprowadzane do środowiska badane są 2
razy w roku i spełniają warunki
pozwolenia w zakresie wartości
wskaźników zanieczyszczeń.
W 2006r. skontrolowano gminę Kołaki Kościelne. Gmina ta nie posiada gminnej oczyszczalni
ścieków. Miejscowość Kołaki Kościelne ani Ŝadna z miejscowości gminnych nie posiada kanalizacji. W
małym stopniu realizowane są równieŜ przydomowe oczyszczalnie ścieków. Większość gospodarstw
posiada bardziej lub mniej szczelne zbiorniki bezodpływowe, z których okresowo ścieki wywoŜone są
do oczyszczalni ścieków miasta Zambrów. Na terenie gminy istnieją 3 ujęcia wody przeznaczonej na
cele wodociągowe, (wydobycie wody określają waŜne pozwolenia wodnoprawne). Do końca 2006r.
Ŝadne z tych ujęć nie było modernizowane.
Gmina nie posiada programu zapobiegania zanieczyszczeniom azotanami ze źródeł rolniczych.
W latach 2004 – 2006 powstała jednak znacząca ilość zbiorników na gnojówkę i gnojowicę oraz płyt
gnojowych. W okresie tym zostały wydane 4 pozwolenia na budowę otwartych zbiorników na
gnojowicę, 5 pozwoleń na budowę zamkniętych zbiorników na gnojówkę wraz z płytami gnojowymi.
25
Powstała teŜ znaczna ilość tego typu obiektów o poj. do 25 m3, które nie wymagają opracowania
projektu budowlanego i uzyskania pozwolenia na budowę, a jedynie zgłoszenia w starostwie
powiatowym.
3.1.1.3
Wnioski
Stan jakości wód powierzchniowych w powiecie zambrowskim przedstawia się następująco:
1. rzeka Jabłonka powyŜej Zambrowa charakteryzuje się wodami o niezadowalającej jakości,
zakwalifikowanymi do IV klasy czystości, utrzymuje się w dalszym ciągu zła jakość wody poniŜej
Zambrowa (V klasa czystości);
2. poprawił się stan sanitarny rz. Jabłonka powyŜej Zambrowa, natomiast poniŜej miasta wskaźniki
zanieczyszczenia sanitarnego nadal kwalifikowały Jabłonkę do wód złej jakości;
3. wody Jabłonki nie spełniały wymagań jakie powinny spełniać wody śródlądowe będące
środowiskiem dla Ŝycia ryb karpiowatych w warunkach naturalnych (przeznaczenie zgodnie z
kwalifikacją RZGW Warszawa), decydowały o tym w obu punktach: tlen rozpuszczony oraz
azotyny i fosfor ogólny, a w punkcie poniŜej miasta, dodatkowo jeszcze chlor całkowity
pozostały;
4. średnioroczne stęŜenia fosforu ogólnego, azotu ogólnego oraz azotanów poniŜej Zambrowa były
w 2006 r. wysokie i przekraczały wartości kryterialne wskazując na znaczną podatność rzeki na
eutrofizację, natomiast poniŜej miasta Ŝaden ze wskaźników nie przekroczył wartości
granicznych;
5. dobrą pracą charakteryzuje się największy obiekt odprowadzający ścieki do rz. Jabłonki tj.
oczyszczalnia komunalna dla Zambrowa; poprawiła się równieŜ jakość ścieków odprowadzanych
z oczyszczalni Zakładu Produkcji Mleczarskiej w Zambrowie Spółdzielni Mleczarskiej „MLEKPOL”
w Grajewie; powaŜnym źródłem zanieczyszczenia rzeki pozostają jednak kolektory deszczowe w
Zambrowie; w okresie intensywnych opadów do rzeki spływa nimi bardzo duŜa ilość zawiesiny,
konieczne jest więc wyposaŜenie ich w separatory, niekorzystny wpływ na jakość rzeki powyŜej
Zambrowa wywarło odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków z zakładu DOBROPLAST w
Starym Laskowcu, odbiło się to notowanym od 2003 r., obniŜeniem ilości tlenu rozpuszczonego
w wodzie w punkcie pomiarowym w Woli Zambrowskiej, w 2007r. zakład został zobowiązany do
właściwego sposobu prowadzenia gospodarki ściekowej;
6. w 2006r. nie stwierdzono przypadków zdarzeń o charakterze powaŜnych awarii powodujących
zanieczyszczenie wód rz. Jabłonki;
7. rz. Gać w punkcie zlokalizowanym na odcinku przyujściowym, cechowała się wodami
niezadowalającej jakości, zaliczonymi do klasy IV;
8. negatywnym zjawiskiem rz. Gać jest fakt wzrostu wartości klasy IV do V stęŜeń wskaźników
zanieczyszczenia organicznego tj.: ChZTCr i ogólnego węgla organicznego, natomiast stęŜenia
26
badanych związków azotu i fosforu pozwoliły zaliczyć te parametry do grupy II – go i III –
klasowych;
9. jakość sanitarna rz. Gać utrzymywała się na granicy III i IV klasy czystości;
10. wody Gaci nie spełniały wymagań jakie powinny spełniać wody śródlądowe będące
środowiskiem dla Ŝycia ryb karpiowatych w warunkach naturalnych (przeznaczenie zgodnie z
kwalifikacją RZGW Warszawa), zadecydowały o tym azotyny i fosfor ogólny;
11. pilnej rozbudowy i modernizacji wymaga oczyszczalnia ścieków Zakładu Karnego w Czerwonym
Borze, istniejąca nie spełnia warunków właściwej jakości ścieków odprowadzanych do
środowiska, do czasu wybudowania nowego obiektu konieczne jest utrzymywanie starej
oczyszczalni w jak najlepszym stanie technicznym, co będzie ograniczało oddziaływanie
niedostatecznie oczyszczonych ścieków na rzekę Gać;
12. w 2006r. nie stwierdzono przypadków zdarzeń o charakterze powaŜnych awarii powodujących
zanieczyszczenie wód rz. Gać.
3.1.2 Wody podziemne
3.1.2.1
Stan aktualny
Budowa
hydrogeologiczna rejonu miasta Zambrowa została
stosunkowo dobrze
rozpoznana w wyniku odwiertów na terenie miasta znacznych ilości studni głębinowych. Na
głębokości około 100 m występuje zazwyczaj glina zwałowa naleŜąca do starszego stadiału
zlodowacenia południowopolskiego. Na niej spoczywa warstwa fluwioglacjalnych osadów piaszczystoŜwirowych o miąŜszości 1 6 - 4 5 m. Następnie występuje młodszy stadiał zlodowacenia środkowopolskiego, który pozostawił warstwę glin o bardzo zmiennej miąŜszości od 48.0 m na terenie PPB
„Zamtex" do całkowitego zaniku w rejonie ujęcia wody przy ulicy Polnej. Na tej warstwie glin
osadzone zostały piaski i Ŝwiry fluwioglacjalne, naleŜące do stadiału młodszego zlodowacenia
środkowopolskiego. MiąŜszość tej warstwy utworów piaszczystych wynosi około 25,0 m.
Przykryta jest ona od powierzchni osadami gliniastymi o zmiennej miąŜszości. W rejonie miejskiego ujęcia wody grubość wierzchniej warstwy osadów gliniastych przekracza 15 m. W
dolinie rzeki Jabłonki od powierzchni do ok. 40 m występują osady aluwialne (piaszczystoŜwirowe) z przewarstwieniami osadów gliniastych. Utwory aluwialne doliny mają najprawdopodobniej
łączność hydrauliczną z pierwszą warstwą wodonośną. Występują więc tu dwie warstwy
wodonośne
w
utworach
fluwioglacjalnych
starszego
i
młodszego
stadiału
zlodowacenia
środkowopolskiego. Na moŜliwość istnienia w warstwie ciągłej więzi hydraulicznej pomiędzy dwoma
warstwami wodonośnymi wskazuje zgodny przebieg ich hydro-izohips. W rejonie tym warstwy
wodonośne poprzez okna hydrauliczne mogą być zasilane wodami rzeki Jabłonki.
Na terenie gminy Zambrów znajdujący się wał Czerwonego Boru jest ogólnie pochodzenia
lodowcowego i budują go utwory piaszczyste i piaszczysto-Ŝwirowe. Stanowi on olbrzymi obszar
zasilania warstw wodonośnych dla sąsiednich terenów. PoniewaŜ w przewadze są obszary pokryte
27
lasem wpływa to korzystnie na jakość i zasoby wód gromadzących się w tym naturalnym zbiorniku.
Jakość wody w pierwszej warstwie wodonośnej (posiadającej bardzo słabą izolację od wpływu
zanieczyszczeń powierzchniowych lub teŜ zupełny brak) jest bardzo dobra. Są to wody lepszej jakości
niŜ większość ujmowanych za pomocą głębokich studni wierconych. Fakt ten związany jest niewątpliwie
z brakiem uprzemysłowienia terenu. Według mapy geologicznej Polski w skali 1: 200 000 ark, ŁomŜa
najstarszymi osadami plejstocenu są gliny zwałowe stadiału północnomazowieckiego zlodowacenia
środkowopolskiego. Na glinach zalegają piaski, Ŝwiry i głazy moreny czołowej Czerwonego Boru, którym
towarzyszą piaszczysto-Ŝwirowe utwory ozów oraz piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe. Wyniesienia rozcinają
holoceńskie osady dolin rzecznych. PodłoŜe stanowią gliny zwałowe o znacznej miąŜszości. Strop glin
podłoŜa jest stosunkowo płaski i obniŜa się w kierunku północnym doliny rzeki Narew i wykazuje
lokalne zagłębienie. Istnienie zagłębienia potwierdza analiza morfologii terenu - Wzgórza sięgające
wysokości ponad 200 m n.p.m. kontynuują się w kierunku północnym, a tutaj rzędne wysokościowe
sięgają maksymalnie ok. 170 m n.p.m. i teren rozcina dolina rzeki Gać i jej dopływów. Pierwszą
warstwę wodonośną tego rejonu stanowią wspomniane wcześniej osady piaszczyste, Ŝwirowe i
kamieniste. Warstwa ta charakteryzuje się swobodnym lub lekko napiętym zwierciadłem wody i
znaczną zasobnością. W części północnej - na północ od Bacz Suchych - spadek hydrauliczny ma
kierunek północny - w kierunku Podgórza, ruch wody występować moŜe równieŜ w kierunku na wschód i
zachód od rejonu wzgórz Czerwonego Boru.
Na terenie gminy Kołaki Kościelne naturalny spływ wód poziomu wodonośnego został ustalony
na podstawie sporządzonej mapy hydroizohips w skali 1: 50 000. Ma on kierunek ESE na WNW i
świadczy o drenującym charakterze rzeki Gać stanowiącej lewy dopływ rzeki Narew. UŜytkowy poziom
wodonośny izolowany jest od powierzchni terenu grubym kompleksem utworów słabo przepuszczalnych.
Zasilanie tego wodonośćca odbywa się drogą przesączania wód opadowych przez utwory słabo
przepuszczalne leŜące na obszarach na południowy-wschód od wsi Zanie Leśnica oraz w mniejszym
stopniu - drogą dopływu bocznego.
Studnia na terenie GS w Rutkach ujmuje wodę z utworów czwartorzędowych, stanowiących
warstwę wodonośną zbudowaną z piasków drobnoziarnistych o miąŜszości 6,8 m, zalegających w
granicach głębokości 53,2-60,0 m i nieprzewierconych do spągu. Ujęta warstwa wodonośna
charakteryzuje się napiętym zwierciadłem wody nawierconym na głębokości 53,2 m i stabilizującym się
na głębokości 14,31 m poniŜej poziomu terenu. Z mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1: 200.000
określono, Ŝe spływ wód podziemnych do ujęcia na terenie GS w Rutkach odbywa się z kierunku
południowo zachodnio - zachodniego. Spadek hydrauliczny strumienia naturalnego określony na
podstawie tej mapy wynosi J = 0.0056. Występujące w nadkładzie nad ujętą warstwą wodonośną
piasek gliniasty z gliną piaszczystą (2,6 m) oraz mułki przewarstwione piaskiem mułkowatym i
drobnym (24,2 m), chronią w pewnym stopniu ujętą warstwę od zanieczyszczeń z powierzchni.
Z kolei na terenie PGR w Grądach Woniecko w gm. Rutki geologiczną budowę czwartorzędową
reprezentują utwory zwięzłe w postaci glin zwałowych oraz utwory luźne tj. piaski i Ŝwiry, z którymi
związane są 2 warstwy wodonośne: pierwsza warstwa wodonośna o napiętym zwierciadle wody
28
stabilizującym się na głębokości 5,0 m /p.p.t./ związana jest z utworami piaszczystymi zalegającymi w
przedziale głębokości 9,O - 13,0 m. Druga warstwa wodonośna o napiętym zwierciadle wody
stabilizującym się na głębokości 6,7 – 7,25 m p.p.t. związana jest z utworami piaszczystymi i
Ŝwirowymi, zalegającymi w przedziale głębokości 27 – 51 m p.p.t.
3.1.2.2
ZagroŜenia
W ramach krajowej sieci monitoringu wód podziemnych, prowadzonej przez Państwowy
Instytut Geologiczny (PIG) na zlecenie Inspekcji Ochrony Środowiska, w 2005 roku badaniami objęto
48 studni. Na terenie powiatu zambrowskiego znajdują się dwie z nich w Zambrowie i Kołakach
Kościelnych. Z obu studni badano wody głębinowe (głębokość stropu w Zambrowie – 49,0 m, w
Kołakach Kościelnych – 57,5 m).
Pobór prób przeprowadzono 1 raz w roku w okresie sierpień/wrzesień. Zakres oznaczeń obejmował następujące
wskaźniki: amoniak, arsen, azot amonowy, azot azotanowy, azot azotynowy, azotany, azotyny, bar, bor, brom, chlorki, chrom,
cyjanki, cynk, fluorki, fosfor, fosforany, glin, kadm, kobalt, lit, magnez, mangan, miedź, molibden, nikiel, odczyn pH, ołów, potas,
przew. elektr., siarczany, SiO2, sód, stront, suma sub. rozp., twardość ogólna, tytan, wapń, węgiel organiczny, wodorowęglany,
zasadowość ogólna, Ŝelazo ogólne, rtęć, tlen rozpuszczony. Opróbowania sieci i oceny wyników dokonał Zakład Hydrologii i
Geologii InŜynierskiej PIG w Warszawie, a analizy laboratoryjne wykonało Centralne Laboratorium Chemiczne PIG w
Warszawie. Oceny dokonano zgodnie z obowiązującym w 2004r. Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego
2004r.w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu
oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód.
TABELA NR 8 Jakość wód podziemnych – sieć krajowa 2006r.
Nr
otworu
w sieci
Rodzaj
sieci
134
K
237
K
Miejscowość
Kołaki
Kościelne
[sw]
Zambrów
[sw]
Współrzędne
geograficzne
6
Stratygrafia
Głębokość
stropu
Wody
Typ
ośrodka
UŜytkowanie
terenu
Klasa
wód
2006
Wskaźniki w
zakresie stęŜeń
odpowiadających
wodzie o niskiej
jakości
Klasa
Klasa
IV
V
Wskaźniki
przekracz.
w 2004r.
normy dla
wód
przeznacz.
do
spoŜycia
przez ludzi
długość
szerokość
22o22’41’’
53 01’27’’
Q
57,5
W
1
7
III
Fe
-
Fe, Mn
22o14’59’’
52o59’15’’
Q
49,0
W
1
7
III
Fe
-
Fe, Mn
o
Oznaczenia: K – sieć krajowa, Q – czwartorzęd, W – wody wgłębne, 1 – warstwa porowa, 7 – obszary zabudowane, sw – studnia wiercona
Wodę w obu badanych studni w 2006r. zakwalifikowano do III klasy czystości, a więc do wód
o zadowalającej jakości. W omawianym roku, w obu studniach, w klasie IV znalazło się tylko stęŜenie
Ŝelaza ogólnego, które jako wskaźnik naturalny, grupy nietoksycznych nie obniŜyło ogólnej klasyfikacji.
Wodę ze studni w Kołakach Kościelnych w roku 2004r. mieściła się w III klasie czystości, a w
2005r. w II klasie. W tej samej klasie co w 2005r. utrzymywała się natomiast woda pobrana z ujęcia w
Zambrowie. Zakwalifikowano ją do III klasy czystości (wody zadowalającej jakości). W 2004 roku
mieściła się ona w IV klasie czystości, a więc naleŜała do wód o niezadowalającej jakości, ze względu
na podwyŜszone stęŜenie azotu amonowego.
W obu badanych studniach podwyŜszone stęŜenie Ŝelaza i manganu przekraczały normy wyznaczone
dla wód przeznaczonych do spoŜycie przez ludzi. Jest to zjawisko naturalne dla wód ujmowanych z
głębszych warstw wodonośnych w woj. podlaskim. Woda taka wymaga uzdatnienia.
29
POWIAT ZAMBROWSKI
RYSUNEK NR 2 Ocena jakości wód podziemnych woj. podlaskie 2007r.
3.1.2.3
7
Wnioski
Zasoby wód na terenie powiatu zambrowskiego są wystarczające, jednak ich jakość nie jest
zbyt dobra. W ostatnich latach notuje się spadek zuŜycia wody podziemnej. Spowodowane jest to
zmniejszonym zapotrzebowaniem na cele przemysłowe (spadek produkcji) oraz oszczędną gospodarkę
wodą.
7
Źródło: Wyniki badań wód podziemnych na terenie województwa podlaskiego w 2007r. – WIOŚ Białystok 2008r.
30
3.2
Powietrze atmosferyczne
3.2.1 Emisja, emisja niska i imisja
3.2.1.1 Stan aktualny
Na poziom stęŜeń zanieczyszczeń w powietrzu mają wpływ: wielkość napływowej i lokalnej
emisji zanieczyszczeń do powietrza, warunki klimatyczne i topografia terenu.
Powiat zambrowski charakteryzuje się zróŜnicowaną rzeźbą terenu i warunkami klimatycznymi,
co ma istotny wpływ na rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. Region, podobnie jak cała Polska,
znajduje się pod wpływem dominującej zachodniej cyrkulacji mas powietrza (około 36%). Sprzyja to
napływowi zanieczyszczeń z dalszych odległości, w tym z terenów uprzemysłowionych w Polsce i
Europie. Od strony zachodniej powiat zambrowski sąsiaduje między innymi z województwem
mazowieckim, znajdującym się na 4 i 3 miejscu pod względem wielkości emisji zanieczyszczeń
pyłowych i gazowych w Polsce. Napływ mas powietrza z zachodu ma największe znaczenie dla
wielkości stęŜeń zanieczyszczeń powietrza i ładunków wnoszonych z opadami do podłoŜa w Polsce
północno-wschodniej.
Powiat zambrowski charakteryzuje się stosunkowo niewielkim poziomem emisji zanieczyszczeń
do powietrza. W stosunku do lat ubiegłych nie nastąpiły w roku 2006 Ŝadne istotne zmiany. Na terenie
powiatu znajdują się nieliczne źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza. Są to głównie kotłownie
emitujące do powietrza zanieczyszczenia powstające w wyniku spalania węgla, gazu ziemnego i paliw
płynnych. Największe z nich zlokalizowane są na terenie miasta Zambrowa. Jest to Ciepłownia Miejsca
w Zambrowie, kotłownia Przedsiębiorstwa Przemysłu Bawełnianego „ZAMTEX”, kotłownia SM
„MLEKPOL” Zakład Produkcji Mleczarskiej w Zambrowie. Na terenie miasta znajdują się równieŜ
mniejsze obiekty takie jak: kotłownia olejowa „PROVITUS” s.c. Zakład w Zambrowie, kotłownia
węglowa Zakładu Mięsnego „NETTER” oraz kotłownia Szpitala Ogólnego w Zambrowie.
Poza Zambrowem, większe źródła emisji zanieczyszczeń, powstających w procesach
energetycznego spalania paliw, znajdują się w Zakładzie Karnym w Czerwonym Borze i w
Gospodarstwie
Mieszkaniowym Zasobu Skarbu Państwa „WIZNA” w Grądach Woniecko. Pozostałe
obiekty na terenie powiatu to niewielkie kotłownie o mocy 0,3 – 0,8 MW pracujące na potrzeby
grzewcze szkół i instytucji (np. Zakład Karny w Grądach Woniecko, Specjalny Ośrodek Szkolno –
Wychowawczy w Długoborzu) oraz piekarnie i ciastkarnie np.: PSS „SPOŁEM” w Zambrowie, Piekarnia
w Gaci, itp.
Na terenie powiatu zlokalizowane są równieŜ obiekty emitujące zanieczyszczenia z procesów
technologicznych. Największym źródłem tego typu jest Wytwórnia Mas Bitumicznych w Zambrowie
naleŜąca do Przedsiębiorstwa Robót Drogowych Sp. z o.o. w Zambrowie, oraz Wytwórnia Mas
Bitumicznych zlokalizowana na terenie kopalni kruszyw w Szumowie, naleŜąca do WPRD S.A. w
Warszawie. Wytwórnie emitują do powietrza zanieczyszczenia pyłowe (pył krzemowy) i gazowe (CO,
31
NOx, węglowodory) powstające w procesie produkcji mas asfaltowych do budowy dróg. Źródła
technologiczne występują równieŜ, obok źródeł energetycznych, w zakładach branŜy przetwórstwa
mięsnego: Zakłady Mięsne „NETTER” w Zambrowie i PPH „MEAT-POL” s.c. w Rutkach (wędzarnie
zasilane wiórkami drewna). Na terenie powiatu znajdują się równieŜ niewielkie zakłady rzemieślnicze,
o znaczeniu lokalnym, emitujące zanieczyszczenia z procesów technologicznych (lakiernie, warsztaty
samochodowe, stolarnie), o niewielkim zasięgu oddziaływania.
Emisja
Na emisję całkowitą zanieczyszczeń powietrza składa się emisja ze źródeł stacjonarnych
pochodząca z energetyki zawodowej, energetyki przemysłowej, technologii przemysłowych i innych
źródeł stacjonarnych (kotłownie lokalne, paleniska domowe, warsztaty rzemieślnicze, rolnictwo i inne)
oraz ze źródeł mobilnych. Rozwój motoryzacji zwiększa naraŜenie ludności na zanieczyszczenie
tlenkami azotu oraz zapylenie wtórne. Rozkład wielkości emisji zanieczyszczeń powietrza na danym
obszarze jest ściśle uzaleŜniony od stopnia jego uprzemysłowienia oraz rodzaju stosowanych paliw.
Emisja niska
Niska emisja, pochodząca głównie z lokalnych kotłowni i gospodarstw indywidualnych stanowi
lokalnie powaŜny problem, w szczególności na terenach wiejskich. Niska emisja jest zagadnieniem
trudnym do szybkiego rozwiązania ze względu na brak informacji o rozkładzie przestrzennym emisji, a
takŜe bardzo duŜe rozproszenie jej źródeł. Dodatkowo, uciąŜliwości związane z niską emisją
charakteryzują się sezonowością - wyraźnie wzrastają w sezonie grzewczym zaś w lecie ich znaczenie
jest niewielkie.
Imisja
Głównym źródłem informacji o stanie zanieczyszczenia atmosfery jest obserwacja zmian, jakie
zachodzą w ilości zanieczyszczeń emitowanych do powietrza oraz stęŜeń zanieczyszczeń powietrza i
opadów atmosferycznych.
Podstawowymi parametrami charakteryzującymi stan zanieczyszczenia powietrza są średnie
stęŜenia substancji w powietrzu dla określonych okresów uśredniania.
W roku 2005 dla strefy – powiat zambrowski – przyjęto dla trzech zanieczyszczeń (SO2,
NO2 i benzenu) najwyŜszą klasę wynikową A, gdzie wielkości mierzonych zanieczyszczeń
powietrza nie przekraczają dopuszczalnych wartości (z uwzględnieniem ustalonego
przepisami marginesu tolerancji). Wymaganym działaniem dla tej strefy jest utrzymanie
jakości powietrza w strefie na tym samym lub lepszym poziomie.
Na terenie powiatu nie prowadzono pomiarów zanieczyszczeń pyłowych.
3.2.1.2
ZagroŜenia
Delegatura w ŁomŜy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku w 2006r.
kontrolowała w zakresie przestrzegania norm ochrony powietrza największe z ww. obiektów. Były to:
32
•
ZCIW Ciepłownia Miejska w Zambrowie – z pomiarem emisji zanieczyszczeń do powietrza,
•
PRD Wytwórnia Mas Bitumicznych w Zambrowie – z pomiarem,
•
SM „Mlekpol” Zakład Produkcji Mleczarskiej w Zambrowie,
•
Zakłady Mięsne „NETTER” w Zambrowie,
•
PPB „ZAMTEX” w Zambrowie – z pomiarem.
Kontrolowane zakłady róŜnią się znacznie wielkością i stopniem oddziaływania na środowisko.
Część z nich ogranicza oddziaływanie na środowisko poprzez stosowanie urządzeń odpylających. Są
to: Ciepłownia Miejska w Zambrowie, WMB w Zambrowie, PPB „ZAMTEX” S.A. w Zambrowie, Zakłady
Mięsne „NETTER” w Zambrowie, Zakład Karny w Czerwonym Borze, Gospodarstwo Mieszkaniowe
Zasobu Skarbu Państwa „WIZNA” w Grądach Woniecko. W innych spalany jest gaz ziemny – Kotłownia
OSM w Zambrowie – lub olej opałowy – kotłownia „PROVITUS” s.c. Zakład w Zambrowie. Pozostałe
niewielkie kotłownie, opalane głównie węglem kamiennym i drewnem oraz olejem opałowym, nie są
wyposaŜone w urządzenia ochrony atmosfery. W Zakładach Mięsnych „NETTER” eksploatowane są
dopalacze termiczne z palnikami zasilanymi olejem opałowym do redukcji zanieczyszczeń (głównie
lotne substancje organiczne i tlenek węgla) z komór wędzarniczych.
⇒ Zambrowskie Ciepłownictwo i Wodociągi Sp. z o.o. w Zambrowie
Spółka eksploatuje Ciepłownię Miejską w Zambrowie opalaną węglem kamiennym, pracującą na
potrzeby grzewcze Zambrowa. Ciepłownia pracuje w ruchu ciągłym. WyposaŜona jest w 5 jednostek
kotłowych o róŜnej mocy:
−
kocioł WR – 2,5 m nr 1
o mocy 4,2 MW
−
kocioł WR – 5 m nr 2
o mocy 10,0 MW
−
kocioł WR – 5m nr 3
o mocy 5,8 MW
−
kocioł WRp – 12 m nr 4
o mocy 12,0 MW
−
kocioł WRm – 12
o mocy 12,0 MW.
W sezonie letnim eksploatowany jest kocioł WR – 2,5 nr 1. Sporadycznie, w przypadku awarii,
uruchamiany jest kocioł WR – 5 nr 3. W sezonie grzewczym zakłada się pracę głównie kotła WRm –
12 nr 5 lub WRp – 12 nr 4. W razie potrzeby te kotły są wspomagane mniejszymi jednostkami (przy
spadku temp. zewnętrznej poniŜej – 10oC). obecnie kotły nr 1, nr 3, nr 4 i nr 5 posiadają II –
stopniowy układ odpylania spalin (odpylacz wstępny + bateria cyklonowa). Kocioł WR – 5 nr 3
wyposaŜony jest w bateryjny odpylacz cyklonowy. Kocioł WRp – 12 nr 4 wyposaŜony jest w III –
stopniowy układ odpylania (odpylacz wstępny + odpylacze multicyklonowi + cyklony bateryjne).
Instalacja odsiarczająca w 2006 roku została zdemontowana.
Ciepłownia Miejska w Zambrowie zasilana jest miałem węgla kamiennego. W 2005r. zuŜyto
13 548 Mg paliwa. Pomiary przeprowadzone przez WIOŚ w Białymstoku Delegaturę w ŁomŜy w dniu
16.03.2006r. na kotle WR-12 nr 5 wykazały przekroczenie dopuszczalnych stęŜeń dwutlenku siarki o
7,64 kg/godz. Na ich podstawie naliczona została kara biegnąca. Kocioł został zatrzymany w dniu
33
17.03.2006r. i poddany czyszczeniu i przeglądowi. Ponowne pomiary przeprowadzone w dniu
16.03.2006r. przez „PROEKO” w ŁomŜy nie wykazały przekroczeń. Wysokość kary łącznej za okres
trwania przekroczenia wyniosła 1 026 zł.
Kolejne pomiary, do których zakład jest zobowiązany, przeprowadzone przez laboratoria
zewnętrzne nie wykazały przekroczeń wartości dopuszczalnych.
⇒ SM „MLEKPOL” Zakład Produkcji Mleczarskiej w Zambrowie
ZPM w Zambrowie eksploatuje na potrzeby technologiczne i grzewcze kotłownię parową
wyposaŜoną w 3 kotły parowe f-my LOOS zasilane gazem ziemnym GZ-50. Są to dwa kotły typu FH
5000 (kotły nr 1 i nr 2) o wydajności po 5 Mg pary/godz. kaŜdy oraz kocioł typu UL-S-IE (kocioł nr 3)
o wydajności 7 Mg pary/godz. Kotłownia pracuje w ruchu ciągłym – 2 kotły ze zmiennym obciąŜeniem.
Kocioł nr 3 pracuje wyłącznie na potrzeby proszkowni mleka (wyŜsze ciśnienie pary technologicznej).
Spaliny z kotłów odprowadzane są oddzielnymi emitorami o wysokości 30 m. n.p.t.
ZPM eksploatuje równieŜ nagrzewnicę gazową SHG/MT-160 współpracującą z proszkownią
mleka. Nagrzewnica wyposaŜona jest w palnik zasilany gazem ziemnym.
Zanieczyszczenia emitowane są do powietrza równieŜ z emitora instalacji proszkowni mleka.
Instalacja proszkowni wyposaŜona jest w pulsacyjny filtr tkaninowy TRH-A-45-150 zapewniający
skuteczność odpylania powyŜej 99% .
W 2006 roku, zgodnie z posiadanym pozwoleniem zintegrowanym, pomiary emisji zostały
wykonane 2-krotnie. Pomiary wykonane zostały przez firmę zewnętrzną: ZBiAŚ PROEKO – ŁomŜa. Nie
wykazały one przekroczeń dopuszczalnych stęŜeń zanieczyszczeń emitowanych do powietrza dla
wszystkich źródeł objętych pozwoleniem.
⇒ Przedsiębiorstwo Budowy Dróg „BITUM” Sp. z o.o. w Zambrowie
Na terenie PBD „BIUTUM” przy ul. Sitarskiej w Zambrowie zlokalizowana jest instalacja
AMMAN typu GLOBAL-160. Jest to instalacja do produkcji mas bitumicznych o wydajności 160 Mg
mas/godzinę, wyposaŜona w urządzenia odpylające o wysokiej skuteczności. Instalacja pracuje
wyłącznie w okresie dodatnich temperatur powietrza, zazwyczaj od kwietnia do października. W
procesie produkcyjnym emitowany jest do powietrza pył zawierający krzemionkę, produkty spalania
oleju opałowego i napędowego oraz niewielkie ilości lotnych składników asfaltów. Instalacja
wyposaŜona jest w II stopniowy system odpylania – odpylacz wstępny + filtry workowe.
Pomiary przeprowadzone w 2006 roku WIOŚ Białystok Delegatura w ŁomŜy oraz firmę
zewnętrzną ZBiAŚ PROEKO ŁomŜa nie wykazały przekroczeń dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń.
⇒ Warszawskie Przedsiębiorstwo Robót Drogowych S.A. w Warszawie. Zakład
Przeróbki Kruszywa w Szumowie
W 2006 roku na terenie Zakładu Produkcji Kruszyw w Szumowie zlokalizowana została
instalacja do produkcji mas bitumicznych typu MARINI -160 o wydajności nominalnej 160 Mg/godz.
34
Instalacja wyposaŜona jest w zespół workowych filtrów pulsacyjnych o wysokiej skuteczności
odpylania.
Pomiary przeprowadzone przez laboratorium zewnętrzne w 2006 roku, po oddaniu instalacji
do eksploatacji nie wykazały przekroczeń wartości dopuszczalnych określonych w pozwoleniu na
emisję.
⇒ Przedsiębiorstwo Przemysłu Bawełnianego „ZAMTEX” w Zambrowie
PPB „ZAMTEX” w Zambrowie eksploatuje kotłownię węglową pracującą na potrzeby
technologiczne i grzewcze zakładu. WyposaŜona jest ona w trzy kotły parowe, z rusztem
mechanicznym typu ERm-4,1 o mocy 2,95 MW kaŜdy. W kotłach spalany jest miał węgla kamiennego
(ok.2500 Mg paliwa rocznie). Kotłownia pracuje w ruchu ciągłym (1 - 2 kotły). Kotły wyposaŜone są w
odpylacze multicyklonowe typu MGK o skuteczności odpylania ok. 80%.
WIOŚ Białystok Delegatura w ŁomŜy w 2006 roku nie prowadził pomiarów emisji
zanieczyszczeń, ze względu na brak waŜnej emisji określającej emisje dopuszczalne.
Zakład uzyskał pozwolenie na emisję z dniem 30.06.2006 roku.
⇒ Zakłady Mięsne „NETTER” w Zambrowie
W zakładzie eksploatowana jest kotłownia węglowa wyposaŜona w 3 kotły parowe typu E40/10 o łącznej mocy 2,87 MW. Kotłownia pracuje na potrzeby grzewcze i technologiczne zakładu.
Kotły wyposaŜone są w odpylacze cyklonowe. Kotłownia ze względu na wielkość nie jest zobowiązana
do posiadania pozwolenia na emisję.
Na terenie zakładu zlokalizowane są równieŜ komory wędzarnicze zasilane dymem ze zrębków
drewna liściastego. Zainstalowanych jest 7 komór parzelniczo-wędzarniczych 3-wózkowych f-my REXPOL w Chorzowie. Komory wyposaŜone są w indywidualne dymogeneratory oraz termiczne dopalacze
gazów odprowadzanych z komór w fazie wędzenia. Dopalacze wyposaŜone są w palniki zasilane
olejem opałowym lekkim. Dopalacze zostały zainstalowane w celu unieszkodliwienia tlenku węgla oraz
organicznych związków chemicznych (substancji zapachowych) zawartych w dymie odprowadzanym z
komór wędzarniczych. Ich zastosowanie w znacznym stopniu ograniczyło uciąŜliwość zespołu komór
wędzarniczych. Przebieg procesu wędzenia jest monitorowany przez program komputerowy
TERMWIZOR, umoŜliwiający optymalizację procesu wędzenia i tym samym ograniczenie ilości
zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza.
Pomiary wykonane przez Delegaturę WIOŚ w ŁomŜy w dniu 20.04.2006 na emitorze komory
wędzarniczej nr 3 nie wykazały przekroczeń wartości dopuszczalnych.
⇒ Gospodarstwo Pomocnicze przy Zakładzie Karnym w Czerwonym Borze
Na terenie Zakładu Karnego w Czerwonym Borze zlokalizowana jest kotłownia pracująca na
potrzeby c.o. (1,7 MW), c.w.u. (O,4 MW) i pary technologicznej (0,3 MW) obiektów Zakładu Karnego i
bloków mieszkalnych. Kotłownia „CENTRALNA” wyposaŜona jest w 3 kotły wodne FAKO z palnikami
35
retortowymi typ KMR-600/EKO-PLUS o wydajności 720 kW kaŜdy oraz 1 kocioł parowy FAKO z
palnikiem retortowym HEF typ KMR-350P/EKO-PLUS o wydajności 350 kW. Kotłownia jest opalana
miałem
węglowym.
Spaliny
odprowadzane
są
do
istniejących
dwóch
emitorów
stalowych
zaizolowanych cieplnie. W 2006 nie prowadzono kontroli w zakresie ochrony powietrza.
3.2.1.3
Wnioski
NajwaŜniejsze problemy występujące na terenie powiatu zambrowskiego to:
•
zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego wynikające ze spalania paliw stałych, głównie
w sektorze komunalno - bytowym, z poŜarów lasów oraz z niektórych procesach
przemysłowych,
•
głównym zagroŜeniem jest emisja pyłów zwieszonych, szczególnie jego drobniejszych
frakcji,
•
zanieczyszczenia komunikacyjne związane ze wzrostem liczby pojazdów,
•
wzrastająca liczba stref wymagających opracowania i wdroŜenia naprawczych programów
ochrony powietrza, spowodowana nadmierną emisją pyłów.
3.3
Powierzchnia ziemi
Najczęstszymi formami uŜytkowania terenu na terenie powiatu zambrowskiego są: uŜytki
rolne, uŜytki zielone, lasy.
TABELA NR 9 Zestawienie zbiorcze danych dotyczących powierzchni uŜytków rolnych, lasów i
pozostałych gruntów w poszczególnych gminach powiatu zambrowskiego
Lp.
Gmina
Ogólna
powierzch
nia gminy
UŜytki rolne
grunty orne
sady
łąki
Lasy
Pozostałe
grunty i
nieuŜytki
pastwiska
[ha]
1.
2.
3.
4.
5.
Miasto Zambrów
Gmina Kołaki
Kościelne
Gmina Rutki
Gmina Szumowo
Gmina Zambrów
1 902
7 376
20 020
14 115
29 898
1 086
15
224
62
27
488
3 512
6 787
7 210
11 470
4
7
20
41
980
6 008
1 731
2 567
557
1 560
894
1 410
1 891
3 325
3 420
9 663
432
2 333
840
4 747
Źródło: www.stat.gov.pl – dane za 2006r.
36
Pow ierzchnie poszczególnych gmin powiatu zambrowskiego
[ha]
30000
25000
20000
miasto Zambrów
gmina Kołaki Kościelne
15000
gmina Rutki
gmina Szumow o
gmina Zambrów
10000
5000
0
Ogólna powierzchnia gminy
WYKRES NR 5 Powierzchnie poszczególnych gmin powiatu zambrowskiego [ha]
8
Powierzchnia gruntów w poszczególnych gminach powiatu
zambrowskiego [ha]
12000
10000
grunty orne
sady
8000
łąki
pastw iska
lasy
6000
pozostałe grunty i nieuŜytki
4000
2000
0
miasto
Zambrów
gmina
Kołaki
Kościelne
gmina Rutki
gmina
Szumow o
gmina
Zambrów
WYKRES NR 6 Powierzchnie uŜytków rolnych, lasów i gruntów pozostałych w gminach powiatu
8
zambrowskiego [ha]
8
www.stat.gov.pl – dane za 2006r.
37
Według fizyczno-geograficznego podziału Polski obszar powiatu zambrowskiego naleŜy do
Wysoczyzny Wysokomazowieckiej. Rzeźba terenu jest mało urozmaicona, a jej powstanie związane
jest
z
akumulacyjną
działalnością
działalnością
lądolodu
środkowopolskiego
oraz
akumulacyjno-erozyjną
wód lodowcowych i rzecznych w okresie zlodowacenia środkowopolskiego. W rzeźbie
powiatu dominuje płaska, silnie zdenudowana wysoczyzna morenowa, wyniesiona do w ysokości
1 3 2 - 1 3 5 m n.p.m. J ej płaska powierzchnia opada łagodnymi, lecz wyraźnymi i regularnymi
zboczami w kierunku dolin rzecznych.
Dość monotonną rzeźbę urozmaicają wcięte w powierzchnie wysoczyzny na głębokości 1 0 - 1 5
m, doliny rzeki Jabłonka i jej dopływy: lewy - rzeka Prątnik i prawy- ciek bezimienny. W obrębie
obszaru administracyjnego miasta Zambrów dolina rzeki Jabłonka przebiega południkowo, a
zbliŜając się do granic terenu zainwestowanego, zmienia kierunek na północno-zachodni, tworząc
jednocześnie odcinek przełomowy wśród wzniesień wysoczyzny. Na obszarze powiatu występują formy
pochodzenia antropogenicznego, jak wyrobiska poeksploatacyjne, wykopy i nasypy drogowe. Na
znacznych obszarach pierwotna rzeźba terenu jest silnie zmieniona wskutek działalności gospodarczej
człowieka (obszary zainwestowania miejskiego).
Podczas cofania się lądolodu stadiału północno-mazowieckiego na powierzchni terenu
powstało wiele form związanych z topnieniem lodu jak: zandry, moreny czołowe, ozy i kremy.
Dominującą moreną czołową tego okresu jest wał Czerwonego Boru, osiągający w najwyŜszym
punkcie 225 m npm. Ponadto znaczne złoŜa Ŝwiru występują w obrębie wsi Bacze Suche i Tabędz oraz
na terenie kompleksu leśnego Czerwony Bór.
3.3.1 Gleby
3.3.1.1
Stan aktualny
Na obszarze powiatu zambrowskiego występują gleby wykształcone z polodowcowych
piasków, Ŝwirów, glin i pyłów oraz współczesnych osadów torfowych, namułów, utworów aluwialnych,
deluwialnych i piasków eolicznych. MoŜemy wyróŜnić takie rodzaje gleb jak:
−
gleby brunatne właściwe pochodzące z glin,
−
czarne ziemie występujące w sąsiedztwie ziem brunatnych,
−
gleby bagienne.
Zdecydowanie dominują gleby pszenne dobre z małym udziałem gleb pszenno-Ŝytnich. Są to
gleby głównie brunatne lub bielicowe wytworzone z glin średnich lub cięŜkich, często nieco
spłaszczonych od powierzchni i z frakcją pylastą. Gleby te naleŜą do IIIa-IIIb, a sporadycznie IV klasy.
Odznaczają się duŜą zasobnością w składniki pokarmowe, korzystnymi warunkami wodnopowietrznymi i są łatwe do uprawy.
Grunty orne o lŜejszym składzie mechanicznym zajmują niewielki procent powierzchni. Są to
gleby brunatne, bielicowe lub sporadycznie czarne ziemie o składzie mechanicznym piasków
38
gliniastych na glinach. Zaliczają się one do gleb Ŝytnio - ziemniaczanych dobrych klasy IVa - IVb.
Są one mniej urodzajne niŜ powyŜsze i są wraŜliwe na susze.
Gleby najsłabsze - Ŝytnio-ziemniaczane i Ŝytnio-łubinowe piaszczyste - zajmują znikomy
procent powierzchni omawianego terenu. Są to zwykle piaski słabo gliniaste na piaskach luźnych,
łatwo przepuszczalne i ubogie w składniki pokarmowe. NaleŜą one do V lub VI klasy bonitacyjnej.
Na terenie powiatu występują bardzo korzystne warunki dla rolnictwa w szerokim zakresie upraw,
nawet o bardzo wysokich wymaganiach pokarmowych. Tak dobre warunki glebowe determinują
rolniczy kierunek gospodarki na tym obszarze i ograniczają inne formy rozwoju miasta Zambrowa. W
strukturze obszarowej największy odsetek zajmują gleby III i IV klasy bonitacyjnej, natomiast klasy I
i II- ej udział jest znikomy. ZaleŜności te obrazuje wykres.
TABELA NR 10 Klasyfikacja gleb w powiecie zambrowskim
Gmina
I – II
III – IV
V – VI
Niesklasyfikowane
Miasto Zambrów
0%
89%
11%
0%
0%
68%
32%
0%
Gmina Rutki
0%
65%
34%
0,06%
Gmina Szumowo
0,03%
68%
30%
0,20%
Gmina Zambrów
0,06%
76%
23%
0,08%
Źródło: Program ochrony środowiska powiatu zambrowskiego – Zambrów 2004r.
3.3.1.2
ZagroŜenia
Głównym zagroŜeniem powierzchni ziemi są erozja, odpady i chemizacja rolnictwa,
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Negatywny wpływ na powierzchnię ziemi
moŜe mieć równieŜ postępująca urbanizacja i osadnictwo, między innymi ze względu na zmianę
sposobu uŜytkowania gleby, powstawanie odpadów, wytwarzanie ścieków. Szczegółowe informacje na
temat odpadów na terenie powiatu zawiera Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Zambrowskiego na
lata 2008-2011.
Erozja gleb to proces niszczenia (zmywania, Ŝłobienia, wywiewania) wierzchniej warstwy gleby
wywołany siłą wiatru i płynącej wody. Erozję gleb przyspiesza działalność gospodarcza człowieka:
nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinnej, nieprawidłowa uprawa gruntów i dobór roślin
uprawnych, odwadnianie bagien itp. w zaleŜności od bezpośredniego czynnika sprawczego wyróŜnia
się erozję: wietrzną (eoliczną), wodną, wodnograwitacyjną (ruchy masowe) oraz uprawową. Masowo
występuje erozja wietrzna oraz wodna (powierzchniowa i wąwozowa).
Erozja
wietrzna
(eoliczna)
polega
na
wywiewaniu
odspojonych
cząstek
gruntu,
a następnie ich przemieszczaniu, sortowaniu i osadzaniu. ZagroŜenie gleb erozją wietrzną ocenia się
przy pomocy 3-stopniowej skali, uwzględniając rzeźbę terenu, pokrycie powierzchni roślinnością
39
(lesistość) oraz rodzaj gleby. Najbardziej naraŜone na erozję wietrzną są piaski luźne drobnoziarniste i
utwory murszowe, na których silne zagroŜenie występuje juŜ nawet w terenie płaskim o lesistości 25.
Zmiany klimatu spowodowane globalnym ociepleniem, charakteryzujące się wzrostem
temperatur oraz niewielkimi opadami w okresie letnim, powodują wystąpienie zjawiska suszy, a co za
tym idzie znaczne obniŜenie poziomu wód gruntowych. Prowadzi to do pogłębiających się niedoborów
wody.
Chemizacja rolnictwa na terenie powiatu jest mała w stosunku do całego kraju. ZuŜycie
nawozów sztucznych, wapniowych w przeliczeniu na czysty składnik w powiecie jest niŜsze od średniej
krajowej9, natomiast najwyŜsze jest zuŜycie obornika w przeliczeniu na czysty składnik. PoniŜsza mapa
przedstawia ocenę stanu zakwaszenia gleb w województwie podlaskim w porównaniu do innych
obszarów Polski.
Zarówno erozja jak i ekstensywna gospodarka rolna powodują wyjałowienie gleby,
a więc jej degradację.
RYSUNEK NR 3 Ocena stanu zakwaszenia gleb uŜytków rolnych Polski w latach 2002-2005
3.3.1.3
10
Wnioski
Główne zagroŜenia dla powierzchni ziemi na terenie powiatu zambrowskiego to:
9
•
degradacja gleb, erozja, zakwaszenie
•
pogłębiające się niedobory wody, zwłaszcza w okresie letnim,
•
zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych,
•
zanieczyszczenie atmosfery,
•
chemizacja rolnictwa,
Stan na 2004 rok
Źródło: Ochrona środowiska 2006, Główny Urząd Statystyczny
10
40
•
wprowadzanie do gleby nieoczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych,
•
urbanizacja i osadnictwo.
3.3.2 Zasoby surowców naturalnych
3.3.2.1
Stan aktualny
PodłoŜe geologiczne stanowi prekambryjska platforma wschodnioeuropejska tzw. Wyniesienie
Mazursko-Suwalskie. Na terenie tym zalegają osady mezozoiczne i kenozoiczne, charakteryzujące się
niewielką miąŜszością. Utwory trzeciorzędowe wykształcone zostały w postaci piasków, iłów i mułków.
Ich miąŜszość jest zmienna, co wynika między innym z procesów denudacji oraz erozji zachodzących
podczas miocenu i pliocenu. Z kolei osady czwartorzędowe, osiągające znacznie większą miąŜszość,
reprezentowane są przez:
−
utwory akumulacji lodowcowej (zwałowe) w postaci glin piaszczystych i pylastych oraz piasków,
piasków gliniastych,
−
utwory moreny czołowej z piaskami, Ŝwirami i glinami,
−
utwory zastoiskowe czyli pyły i iły pylaste,
−
utwory wodnolodowcowe charakteryzujące się piaskami drobno- i średnioziarnistymi,
−
utwory deluwialne, na które składają się piaski drobne i pylaste, gliny piaszczyste,
−
utwory aluwialne w postaci namułów organicznych pylastych i piaszczystych, pyłów oraz glin,
−
utwory bagienne wykształcone w postaci torfów.
Na terenie zwartej zabudowy miasta oraz znacznym fragmencie doliny rzeki Jabłonki
stwierdzono występowanie nasypów o miąŜszości ponad 2 m. Są to przewaŜnie grunty mineralne —
piaszczyste i gliniaste z domieszką części organicznych oraz gruzu ceglanego, kamieni i Ŝwirów. W
południowej części powiatu, gdzie następuje obniŜenie platformy w kierunku obniŜenia podlaskiego,
na krystaliniku zalegają paleozoiczne osady kambru, ordowiku, syluru i permu. Utwory ery
mezozoicznej, występujące na całym omawianym obszarze zaliczane są do triasu, jury i kredy,
posiadają miąŜszość od 300 do 800 m. Oligoceńskie piaski stanowią uŜytkowy poziom wodonośny,
który na terenie byłego woj. łomŜyńskiego ujmowany jest z głębokości około 200-250 m nielicznymi
studniami głębinowymi.
Oceniając budowę geologiczną obszaru z punktu widzenia budownictwa, naleŜy stwierdzić, Ŝe
na jego przewaŜającej części występują grunty korzystne. Nośność ich jest uzaleŜniona od stopnia
zagęszczenia i granulacji, od konsystencji, a takŜe lokalnie od stopnia nawodnienia. W rejonie
zabudowy miasta Zambrów występują w podłoŜu grunty utrudniające budownictwo o zróŜnicowanych
parametrach technicznych (z uwagi na łatwość pęcznienia). Wymagają one zabezpieczeń przed
działalnością wody. Grunty niekorzystne dla budownictwa z uwagi na zróŜnicowanie parametrów
geotechnicznych, duŜą ściśliwość, nieskonsolidowanie oraz nawodnienie gruntów, występują w dnach
dolin rzecznych denudacyjnych i zagłębieniach
terenu.
41
W granicach powiatu znajduje się kilka udokumentowanych złóŜ kruszywa naturalnego,
piasków, piasków ze Ŝwirem oraz torfów i gytii. Są to obszary o róŜnym stopniu rozpoznania
geologicznego. Surowiec wykorzystywany jest głównie w budownictwie ogólnym i drogowym.
TABELA NR 11 Wykaz udokumentowanych złóŜ kopalin w gm. Szumowo
Nazwa złoŜa
Szumowo
Radwany Zaorze
śochowo- Radwany
Zaorze
dolina RuŜu w
okolicach Głębocza
Wielkiego
Okolice wsi
OstróŜne
Kategoria
udokumentowania
kategoria C2
Zasoby
Rodzaj kopaliny
14 148 tys. t
kruszywo naturalne
184 566 tys. t,
pospółka,
piasek 683
tys. t
piaski drobne i
średnie z
przewarstwieniami
piasków grubych i
Ŝwirów
pospółki piasku i
Ŝwiru
torf olchowy i
turzycowo – olchowy
J
2 564 tys. m
71 tys. nr
torf turzycowo –
zmurszały
Uwagi
kategoria C2
część złoŜa zawodniona,
obecnie w eksploatacji
złoŜe wyeksploatowane
-
złoŜe nie jest eksploatowane
zasoby szacunkowe
zasoby szacunkowe
Źródło: na podstawie Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu zambrowskiego oraz Studium uwarunkowań przestrzennych
wybranych gmin, 2002
W powiecie zambrowskim, na obszarze gminy Szumowo określono dwa perspektywiczne
obszary występowania kruszywa naturalnego: na zachód i północny-wschód od zabudowań wsi
Szumowo oraz surowców ilastych na południe od zabudowań wsi Głębocz Wielki.
3.3.2.2
ZagroŜenia
DuŜa liczba eksploatowanych złóŜ kruszywa naturalnego jest spowodowana duŜym
zapotrzebowaniem na kopaliny oraz duŜą ilością ich udokumentowanych zasobów. Po zakończeniu
eksploatacji odkrywkowej pozostają otwarte wyrobiska, często o duŜej powierzchni.
ZagroŜeniem dla środowiska jest takŜe nielegalna eksploatacja kopalin. W chwili obecnej nie
istnieje Ŝadna ewidencja, ani inwentaryzacja tego zjawiska, w związku z tym nie ma danych na temat,
wielkości obszarów do rekultywacji.
3.3.2.3
Wnioski
Szczególnym
zagroŜeniem
dla
środowiska
jest
nielegalna
eksploatacja
kopalin.
Niekontrolowane wydobycie złóŜ występuje na obszarach wiejskich. Problemem równieŜ jest
powstawanie „dzikich wysypisk śmieci” poprzez umieszczanie w wyrobiskach odpadów. PowaŜne
zagroŜenie
dla
środowiska
stanowią
otwarte
wyrobiska
poeksploatacyjne
po
kopalniach
odkrywkowych.
42
3.4 Walory przyrodnicze i krajobrazowe
3.4.1 Lasy
Lasy zajmują 18 326 ha, co stanowi 25% ogólnej powierzchni powiatu. Lasy spełniają
wielorakie funkcje, wynikające z potencjału biotycznego ekosystemów leśnych i preferencji
społecznych Są to funkcje ekologiczne (ochronne), gospodarcze (produkcyjne) i społeczne
(socjalne). Funkcje lasu mają charakter współzaleŜny a płynące z uŜytkowania lasów korzyści dla
społeczeństwa są wielkościami nieograniczonymi.
Największe powierzchnie leśne znajdują się na terenie:
−
gminy Zambrów – w okolicach wsi Wola Zambrowska i Wola Zambrzycka; dominują siedliska
Ŝyzne boru mieszanego świeŜego i lasu mieszanego; kompleks Czerwony Bór, lasy Grabówka,
las dawnego majątku Poryte Jabłoń, część lasów w okolicach Zbrzeźnicy oraz inne mniejsze
kompleksy; na wschód od miasta Zambrów na terenie gminy Zambrów w odległości 3,5 km
leŜy kompleks leśny "Grabówka", który jest przykładem lasu naturalnego pochodzenia
reprezentującego zespół grądu; dlatego w 1996 r. utworzono tu rezerwat Grabówka na
powierzchni 60,80 ha.; w rezerwacie dominuje grab w wieku 70 lat i dąb szypułkowy
odznaczający się dorodnością; w północnej części kompleksu rośnie duŜo starych ponad
stuletnich dębów a takŜe osiki, brzoza brodawkowata oraz lipy, warstwy krzewów tworzą:
jarzębiny, lipy, leszczyny, głóg jednoszyjkowy, kalina, kruszyna; w warstwie ziół wiosną
dominuje zawilec gajowy, a latem gwiazdnica wielkokwiatowa, kopytnik pospolity, jaskier
kaszubski, fiołek leśny, gnieźnik leśny;
−
miasto Zambrów – na terenie miasta znajduje się ok. 16 ha gruntów leśnych.
−
gminy Kołaki - Kościelne :
•
pomiędzy drogą lokalną, przecinającą obszar gminy, a drogą krajową nr 8. Teren ten
nosi
nazwę
„Łętowina”
i
charakteryzuje
się
występowaniem
roślinności
wysokopiennej iglastej oraz liściastej. Gatunkami są tutaj: sosna oraz olcha,
•
skupiska lasów mieszanych w północnej części gminy, przy granicy z gminą
Zambrów, a takŜe powyŜej wsi Szczodruchy-Zalesie,
•
po obydwu stronach drogi wiejskiej, łączącej Arciszewo ze wsią Czarnowo-Dąb,
występują lasy liściaste;
−
gminy Szumowo - w północnej i środkowej części gminy (uroczysko Rząśnik, uroczysko
śabikowo, uroczysko Srebrna-Wyszomierz Wielki);
−
gminy Rutki - lasy w gminie Rutki zajmują
3 242 ha, co stanowi ok. 17 % ogólnej
powierzchni i stawia tę gminę w rzędzie małolesistych. Zarząd nad lasami państwowymi
sprawują Lasy Państwowe. Do Ministerstwa Leśnictwa naleŜy 939,15 ha lasów, które
zarządzane są przez Nadleśnictwo Knyszyn z siedzibą w Mońkach. Lasy te są rozmieszczone w
północno – zachodnim rejonie gminy, w bezpośrednim sąsiedztwie terenów nadnarwiańskich.
Dominują tu drzewostany liściaste. Są to zespoły lasów grądowych porastające niewielkie
43
wyspy mineralne leŜące wśród bagien, olsów i torfowisk. Rośnie tam grab zwyczajny, wiąz
górski, dąb szypułkowy, klon zwyczajny, jesion wyniosły, w poszyciu występuje leszczyna. Ze
względu na utrudniony dostęp lasy te stanowią doskonałe schronienie dla wielu gatunków
zwierząt. W zarządzie Nadleśnictwa Knyszyn znajdują się równieŜ niewielkie fragmenty lasów
w południowej części gminy przejęte z rąk prywatnych właścicieli w ramach programu
emerytalnego rolników.
Prowadzeniem gospodarki leśnej na terenie miasta Zambrów, gminy Zambrów, gminy Kołaki
Kościelne, gminy Szumowo zajmuje się Nadleśnictwo „ŁomŜa”, natomiast na terenie gminy Rutki
Nadleśnictwo „Knyszyn”. Gospodarką w lasach prywatnych znajduje się w kompetencjach starosty.
Starosta Zambrowski na mocy zawartego porozumienia zlecił prowadzenie nadzoru nad gospodarką
leśną w lasach prywatnych równieŜ Nadleśnictwu „ŁomŜa” i Nadleśnictwu „Knyszyn”. Gospodarka ta
prowadzona jest na podstawie planów urządzeniowych lasów sporządzanych dla poszczególnych wsi.
TABELA NR 12 Porównanie powierzchni gmin z powierzchnią lasów na terenie powiatu
zambrowskiego
Gminy
Powierzchnia
Powierzchnia
Lesistość
gminy [ha]
lasów [ha]
[%]
Miasto Zambrów
1 902
27
1,42
7 376
1 891
25,64
Gmina Rutki
20 020
3 325
16,61
Gmina Szumowo
14 115
3 420
24,23
Gmina Zambrów
29 898
9 663
32,32
Razem:
73 311
18 326
25
Źródło: www.stat.gov.pl – dane z 31 XII 2006r.
44
Lesistość gmin powiatu zambrowskiego [%]
35
32,32
30
25,64
24,23
25
20
16,61
lesistość [%]
15
10
5
1,42
0
miasto
Zambrów
gmina Kołaki
Kościelne
gmina Rutki
gmina
Szumowo
gmina Zambrów
WYKRES NR 7 Lesistość poszczególnych gmin powiatu zambrowskiego [%]
3.4.2 Formy ochrony przyrody
Poza umiejętnościami racjonalnego korzystania z dóbr przyrody, waŜną rolę odgrywa równieŜ
konserwatorska ochrona przyrody, realizowana poprzez tworzenie rezerwatów przyrody, parków
narodowych i krajobrazowych, obejmujących przyrodniczo najciekawsze i najlepiej zachowane tereny
oraz poprzez poddawanie pod ochronę okazałych starych drzew, głazów narzutowych itp. jako
pomniki przyrody oraz obejmowanie ochroną, jako tzw., uŜytki ekologiczne, śródleśnych bagienek,
oczek wodnych, torfowisk, itp., odgrywają istotną rolę w zachowaniu bogactwa naturalnego rodzimej
przyrody.
W powiecie zambrowskim moŜna wyróŜnić następujące typy obiektów i obszarów prawnie
chronionych:
−
rezerwaty przyrody.
−
pomniki przyrody,
−
uŜytki ekologiczne.
Wartość przyrodniczą stanowi ok. 18,3 tys. ha lasów zajmujących ponad 25% powierzchni
powiatu. Walory przyrodnicze stanowią znaczący wkład do obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca
Polski”.
45
Rezerwaty przyrody
Rezerwaty przyrody obejmują zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym
ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, a takŜe określone gatunki roślin i zwierząt, elementy
przyrody nieoŜywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych
bądź krajobrazowych. Rezerwaty leśne utworzone zostały dla zachowania ze względów naukowych i
dydaktycznych zbiorowisk leśnych o znacznym stopniu naturalności, charakterystycznych dla puszcz
tego rejonu Polski.
⇒ Rezerwat „Grabówka”
Rezerwat przyrody "Grabówka" połoŜony jest w północno-zachodniej części Wysoczyzny
Wysokomazowieckiej, w makroregionie Niziny Północno-Podlaskiej. Według danych "Lustracji Dóbr
Królewskich Województwa Podlaskiego" z roku 1570 i 1576, lasy łomŜyńskie, z wyjątkiem uroczyska
Tarnowo, stanowiły dobra królewskie. Lasy obecnego obrębu Zambrów, na terenie których leŜy
rezerwat, wchodziły w skład Puszczy Czerwonej otaczającej wówczas Zambrów od południa, wschodu
i zachodu. Nazwa puszczy wywodziła się od modrzewia (a szczególnie od jego brunatno-czerwonej
kory), który był tutaj gatunkiem dominującym.
Rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 12
listopada 1996 roku utworzono rezerwat przyrody pod nazwą "Grabówka". Jest to obszar lasu w
środkowej części uroczyska Grabówka-Wierzbowo, o powierzchni 60,8 ha, leŜący ok. 4 km w kierunku
wschodnim od miasta Zambrowa na południe od drogi Zambrów-Wierzbowo.
Głównym celem powstania rezerwatu jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych
wielogatunkowego lasu liściastego o wysokim stopniu naturalności, typowego dla Wysoczyzny
Wysokomazowieckiej. Przedmiotem ochrony jest grąd typowy oraz fragment łęgu jesionowoolszowego.
Flora rezerwatu obejmuje 107 gatunków roślin, w tym 12 drzew, 12 krzewów, 78 ziół i 5
mszaków, z czego ochroną całkowitą objęte są: kruszczyk szerokolistny i gnieźnik leśny; ochroną
częściową: kruszyna pospolita, kalina koralowa, kopytnik pospolity i konwalia majowa. Ponadto
ochroną całkowitą powinny być objęte wszystkie występujące w rezerwacie grzyby i porosty.
W faunie rezerwatu występuje szereg zwierząt charakterystycznych dla tego rodzaju zespołów
leśnych. Ochroną gatunkową objęto ssaki: jeŜ wschodni, kret, wszystkie nietoperze, gronostaj i łasica;
płazy: traszka, kumaki, ropuchy i rzekotka drzewna; oraz gady: jaszczurki.
⇒ Rezerwat „Dębowe Góry”
Rezerwat o powierzchni 99,56 ha, usytuowany na północnych obrzeŜach Czerwonego Boru,
którego celem jest ochrona rzadko występującego zespołu świetlistej dąbrowy. Teren rezerwatu
odznacza się bardzo urozmaiconą rzeźbą. RóŜnice wysokości wynoszą 35 m., od 140 m w części
północnej do 175 m n.p.m. w części południowej. Prawie całą powierzchnię zajmuje drzewostan
46
dębowy złoŜony z obu dębów: bezszypułkowego i szypułkowego, (szczególnie cenny jest duŜy udział
dębu bezszypułkowego). Drzewostan jest stosunkowo młody, około 45 letni, częściowo odroślowy, a
więc naturalnego pochodzenia, co zdecydowanie podnosi jego wartość przyrodniczą. DuŜe
powierzchnie zajmują zbiorowiska świetlistej dąbrowy, w skład którego wchodzą liczne rzadkie gatunki
roślin takie jak: gorysz silny, miodunka wąskolistna, pięciornik biały, dziurawiec skąpolistny, koniczyna
długokłosa, miodownik melisowaty, oman wierzbolistny, a takŜe podlegające ochronie gatunkowej:
lilia złotogłów, śnieźnik leśny, naparstnica zwyczajna, orlik pospolity. Zespół świetlistej dąbrowy jest
wykształcony bardzo typowo, natomiast bardzo rzadko występuje w innych rezerwatach, zarówno w
północno - wschodniej Polsce jak i pozostałych rejonach kraju.DuŜą powierzchnię zajmuje bór
mieszany sosnowo- dębowy, drzewostan dość młody złoŜony z sosny i dębu naturalnego pochodzenia.
W warstwie krzewów występują: leszczyna, jarzębina i kruszyna, natomiast w runie leśnym gatunkiem
dominującym jest borówka czarna.
Bogactwo florystyczne, obecność wielu rzadkich gatunków podlegających ochronie prawnej
oraz występowanie dąbrowy rzadko spotykanej w szacie roślinnej Polski powoduje, Ŝe rezerwat ten,
pomimo młodego drzewostanu przedstawia duŜą wartość naukową i będzie odgrywać waŜną rolę w
ochronie rzadkich składników flory i fauny.
⇒ Rezerwat „Bagno Wizna I”
Rezerwat torfowiskowy utworzony w 1967 roku w celu zachowania fragmentu rozległego
torfowiska niskiego ze stanowiskiem rzadkich gatunków. PołoŜony jest na terenie rozległego, liczącego
ponad 10 000 ha zmeliorowanego kompleksu torfowiskowego wypełniającego szeroką na 10 km dolinę
Narwi, w odległości 3,5 km na wschód od wsi Grądy -Woniecko. Powierzchnia rezerwatu wynosi 30,0
ha. W rezerwacie występował między innymi licznie przedstawiciel rodziny storczykowatych miodokwiat krzyŜowy- bardzo rzadki element naszej flory. W Polsce występuje on juŜ prawdopodobnie
na jednym stanowisku, na torfowisku w dolinie rzeki Rospuda w Puszczy Augustowskiej. Rosły tu
równieŜ rzadkie gatunki takie jak: wierzba lapońska, brzoza niska, gnidosz królewski i szereg innych.
Po zmeliorowaniu w latach sześćdziesiątych całego torfowiska wokół rezerwatu i przekopaniu rowów
odwadniających o głębokości 1,5 m. biegnących granicami rezerwatu nastąpiło znaczne obniŜenie
poziomu wody i zanik roślinności torfowiskowej. Rezerwat opanował las olszowo-brzozowy z bogatym
runem złoŜonym z pokrzywy zwyczajnej, przytulii czepnej oraz innych.
Rezerwat, chociaŜ stracił cel ochrony, dla którego został utworzony, to jednak ma wartość
naukową, jako przykład sukcesji roślinności spowodowanej odwodnieniem torfowiska.
⇒ Rezerwat „Bagno Wizna II”
Rezerwat utworzony w 1967 roku podobnie jak Bagno Wizna I w celu zachowania fragmentu
torfowiska niskiego ze stanowiskiem rzadkich gatunków. Obejmuje powierzchnię 76,0 ha. PołoŜony
jest w obszarze tego samego kompleksu torfowiskowego w odległości 2 km na południe od wsi GrądyWoniecko i 1,5 km na północ od wsi Kalinówka-Basie. W rezerwacie występowały m.in. rzadkie
47
elementy naszej flory jak niebielistka trwała, marzyca ruda rosnąca tu masowo oraz brzoza niska,
gnidosz królewski, turzyce: strunowa i bagienna oraz szereg innych. RównieŜ tu i po zmeliorowaniu w
latach sześćdziesiątych otaczających łąk, roślinność torfowiska zanikła wraz z wszystkimi rzadkimi
gatunkami roślin, a rezerwat zarósł brzozą i olszą czarną.
Pomniki przyrody
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieoŜywionej lub ich skupienia o
szczególnej
wartości
naukowej,
kulturowej,
historyczno-pamiątkowej
i
krajobrazowej
oraz
odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróŜniającymi je wśród innych tworów, np.: sędziwe i
okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, głazy narzutowe.
Pomniki przyrody, podobnie jak stanowiska dokumentacyjne, uŜytki ekologiczne oraz zespoły
przyrodniczo-krajobrazowe, mogą być obejmowane ochroną poprzez rozporządzenie wojewody lub
uchwałę rady gminy. Stanowiskami dokumentacyjnymi przyrody nieoŜywionej są niewyodrębniające
się na powierzchni lub moŜliwe do udostępnienia, waŜne pod względem naukowym i dydaktycznym
miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych
oraz fragmenty eksploatowanych i nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.
Pomniki przyrody na terenie powiatu zambrowskiego:
−
dąb szypułkowy w uroczysku Grabówka,
−
aleja lipowa w Zbrzeźnicy,
−
wiąz pospolity we wsi Gosie Małe.
UŜytki ekologiczne.
UŜytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających
znaczenie dla zachowania niektórych zasobów genowych i typów środowisk, jak: naturalne zbiorniki
wodne, śródpolne i śródleśne „oczka wodne”, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty
nieuŜytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamienice, itp. UŜytki ekologiczne
stanowią istotny element struktury przyrodniczego krajobrazu. Występują w nich liczne gatunki roślin i
zbiorowisk wodnych oraz ptaków i drobnych zwierząt, głównie bezkręgowców. Wiele z nich to rzadkie i
zanikające składniki flory i fauny naszych okolic. Ochrona ich stanowi, więc waŜny element całego
systemu ochrony rodzimej przyrody, chociaŜ dotychczas były traktowane jako nieuŜytki gospodarcze,
bez względu na ich wartość przyrodniczą. Ulegały wiec powszechnie, uproduktywnieniu przez
osuszanie, zaorywanie itp. zabiegi, a występująca na ich terenie flora i fauna uległa zupełnemu
zanikowi.
UŜytki ekologiczne na terenie powiatu zambrowskiego:
−
Bagno „Moczary” w obrębie wsi Wyszomierz (pow. 2,12 ha) – gmina Szumowo,
−
Bagno „Pastwisko” w obrębie wsi Poryte Jabłoń (pow. 1,16 ha) – gmina Zambrów,
48
Lasy ochronne
Na obszarze gminy Zambrów wyróŜnione zostały trzy kategorie lasów ochronnych (decyzja
Ministra Środowiska z dnia 28 lipca 2000 roku w sprawie uznania za ochronne lasów stanowiących
własność Skarbu Państwa, będących w zarządzie Lasów Państwowych Nadleśnictwo ŁomŜa):
−
lasy wodochronne zajmujące powierzchnię około
380
ha i zlokalizowane głównie w
północno-środkowej części obszaru gminy,
−
lasy stanowiące ostoje zwierząt chronionych - jeden kompleks o powierzchni 56 ha połoŜony
w północno-środkowej części obszaru gminy - pośród lasów wodochronnych,
−
lasy połoŜone w odległości do 10 km od granic administracyjnych miasta ŁomŜy, liczącego
ponad 50 tysięcy mieszkańców. Jest to duŜy kompleks leśny o powierzchni ponad 2 000 ha,
płoŜony w północne-zachodniej części obszaru gminy.
W lasach tych naleŜy ograniczać pozyskanie drewna, a w lasach dwóch pierwszych grup równieŜ
formy ich udostępniania.
Obiekty chronione i obiekty ochrony konserwatorskiej.
Obiekty chronione i obiekty ochrony konserwatorskiej (rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu,
pomniki
przyrody,
uŜytki
ekologiczne,
stanowiska
dokumentacyjne,
zespoły
przyrodniczo
–
krajobrazowe, parki rekreacyjne, szczególnie chronione gatunki fauny i flory, obiekty zabytkowe):
⇒ Mia sto Za m bró w
−
Zespól Koszar Szkoły Artyleryjskiej
−
Kaplica cmentarna
−
Cmentarz Parafialny Rzymskokatolicki
−
Cmentarz śydowski
−
Kamienice przy ul Kościuszki, pl. Sikorskiego
⇒ Gm in a R u tk i
−
Zabytkowy Zespół Kościoła Parafialnego p.w. Św. Anny.
Sieć NATURA 2000
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to sieć obszarów chronionych na terenie Unii
Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych, pod względem przyrodniczym i
zagroŜonych składników róŜnorodności biologicznej. W skład sieci Natura 2000 wchodzą:
•
obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) - wyznaczone na podstwie Dyrektywy Rady
79/409/EWG w sprawie ochrony dziko Ŝyjących ptaków, tzw. Dyrektywy Ptasiej,
•
specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO)- wyznaczone na podstwie Dyrektywy Rady
92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw.
Dyrektywy Siedliskowej zwanej teŜ Habitatową, dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w
załączniku I oraz gatunków roślin i zwierząt wymienionych w załączniku II do Dyrektywy.
49
Obszary Natura 2000 wyznaczone na podstawie obu dyrektyw częściowo nakładają się na siebie.
Dodatkowo były one juŜ wcześniej objęte ochroną prawną, i częściowo pokrywają się z siecią
obszarów chronionych województwa. Praktycznie, system obszarów chronionych Natura 2000 działa
równolegle z siecią obszarów chronionych i wzmacnia prawne reŜimy ochronne zgodnie z
ustawodawstwem Unii Europejskiej.
Powiat zambrowski otaczają 2 obszary sieci Natura 2000. Rezerwat „Bagno Wizna II” znajduje
się pomiędzy Biebrzańskim Parkiem Narodowym a ŁomŜyńskim Parkiem Krajobrazowym, tzn.
pomiędzy terenami objęty propozycją obszaru specjalnej ochrony Natura 2000.
Na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego obszar Natura 2000 obejmuje obszary
specjalne ochrony OSO Nr PLB200002 według Dyrektywy Rady Europy 79/409/EWG, (Dyrektywa
Ptasia) wyznaczone dla ochrony ostoi dziko występujących gatunków ptaków lub specjalne obszary
ochrony SOO Nr PLH200001 według Dyrektywy Rady Europy 92/43/EWG, (Dyrektywa Siedliskowa)
wyznaczone dla ochrony siedlisk przyrodniczych lub dla siedlisk dziko występujących roślin lub siedlisk
zwierząt.
Specjalny obszary ochrony SOO Nr PLH200004 znajduje się na terenie ŁomŜyńskiego
Parku Krajobrazowego „Dolina Narwi”. Na terenie tego Parku wyznaczony jest takŜe obszar
specjalnej ochrony OSO Nr PLB200004.
3.4.3 ZagroŜenia obszarów chronionych
Wszystkie zagroŜenia środowiska przyrodniczego, dotyczą równieŜ obszarów chronionych.
Część tych zagroŜeń moŜe być jednak szczególnie groźna właśnie dla takich obszarów. Na terenie
powiatu ich ilość nie jest wielka a ich intensywność nie jest zbyt wysoka. Tym niemniej kilka z nich
występuje i w większości są pochodzenia antropogenicznego. Do najwaŜniejszych zaliczyć naleŜy:
−
zagroŜenia poŜarowe obszarów leśnych i torfowisk,
−
fragmentyzacja obszarów poprzez realizację duŜych inwestycji liniowych,
−
urbanizacja obszarów cennych przyrodniczo,
−
zagroŜenia związane z gospodarką komunalną,
−
intensywny transport kołowy,
−
nadmierna eksploatacja przez turystykę i rekreację obszarów o wyjątkowej
atrakcyjności,
−
intensyfikacja rolnictwa .
Wymienione wyŜej zagroŜenia wydają się być najistotniejsze na obecnym stadium rozwoju
regionu
i
zostały
szczegółowo
opisane
w
innych
miejscach
opracowania.
W przyszłości mogą pojawić się inne lub nabrać znaczenia te, które obecnie są marginalne. Do takich
zagroŜeń zaliczyć moŜna:
−
ekspansję gatunków obcego pochodzenia, wypierających gatunki rodzime,
−
zagroŜenia ze strony gatunków modyfikowanych genetycznie.
50
3.5
Infrastruktura techniczna
3.5.1 Gospodarka wodno – ściekowa
3.5.1.1
Zaopatrzenie w wodę
Infrastruktura techniczna do korzystania z wód podziemnych to: ujęcia wód (studnie wiercone
i stacje wodociągowe - stacje uzdatnia wody) i sieć wodociągowa oraz hydrofornie.
TABELA NR 13 Zestawienie poszczególnych parametrów danych technicznych dotyczących
zaopatrzenia w wodę wg gmin
Gmina
Miasto Zambrów
Gmina Kołaki
Kościelne
Gmina Rutki
Stopień
zwodociągo
wania
Nazwa ujęcia
(lokalizacja)
Qrz
urządzeń
do
ujmowania i
uzdatniania
wody
%
-
m /d
3 245
98
93,5
77,9
Ujęcie wody (studnie
głębinowe)
Hydrofornia Kołaki
Kościelne
Hydrofornia
Szczodruchy
Hydrofornia Zanie
Leśnica
Wodociąg Szlasy
Lipno
Wodociąg Grądy
Woniecko
Wodociąg Rutki
Miejscowości objęte
przez ujęcie
Liczba
mieszkańców
podłączonych
o wodociągu
zbiorowego
Długość
sieci
-
szt.
22 275
km
48,1
2 273
53,5
4 722
123,7
3
Wola Zambrzycka,
Nagórki Jabłoń, Wola
Zambrowska, Cieciorki,
Długobórz I, Długobórz
II, Konopki Jabłoń,
Klimasze Jabłoń,
Zakrzewo Stare,
Zakrzewo Nowe,
Krajewo Stare, Śledzie,
Tabędz, Zagroby
Zakrzewo, Sędziwuje,
Krajewo Ćwikły, Krajewo
Borowe oraz
Zbrzeźnica.
96
b.d.
306
b.d.
440
b.d.
1 728
Szlasy Lipno, Kołomyja,
Kołomyjka, Wybrany
Mieczki, Pruszki Wielkie,
Gronostaje, Rutki Jatki,
Tartak Nowy, Pęsy
Lipno, Modzele Górki,
Olszewo Przyborowo,
Dębniki, Górskie Ponikły
Stok, Świątki, Szlasy
Łopienite, Dobrochy,
Czachy Góra, Szlasy
Mieszki, Śliwowo
Łopienite, Kossaki
Ostatki, Kossaki
Nadbielne, Rutki
Nowiny, Walochy Mońki,
Kałęczyn Walochy,
Kalinówka Bystry,
Kalinówka Basie,
Kalinówka Wielobory,
Kossaki Falki
Grądy Woniecko
150
1 219,2
Rutki
51
Ujęcie w Ciborach
Gałeckich (gmina
Zawady)
Gmina
Szumowo
88,8
Gmina Zambrów
90,9
b.d.
Wodociąg wiejski
Srebrny Borek
Wodociąg wiejski
Szumowo
Wodociąg wiejski
Łętownica
Wodociąg wiejski
Pęchratka
Wodociąg wiejski
Paproć DuŜa
Wodociąg wiejski
Wyszomierz
Hydrofornia
Przeździecko-Mroczki
Hydrofornia Poryte
Jabłoń
2 232
Miejscowości gminy
Rutki: Jaworki, Jawory,
OŜary Wielkie,
Zambrzyce Kapusty,
Zambrzyce Jankowo,
Zambrzyce Stare,
Zambrzyce Nowe,
Duchy Wielichny,
Kolonia Śliwowo,
Zalesie Stare,
Zambrzyce Króle,
OŜarki, Olszanka
b.d.
3 456
b.d.
2 448
b.d.
2 904
b.d.
2 616
b.d.
2 568
b.d.
480
b.d.
576
b.d.
201
33,459
4 344
97,3
7 978
185,3
Aktualnie dla pełnego pokrycia zapotrzebowania na wodę eksploatowanych jest 35 studni
głębinowych
na
potrzeby
mieszkańców.
Dobowa
zdolność
produkcyjna
wszystkich
stacji
wodociągowych wynosi 24 464,2 m3/d, co stanowi 91,4% wydajności potencjalnej.
Z sieci wodociągowej korzysta w powiecie zambrowskim 41 592 osoby, co stanowi 92,7 %
ogółu mieszkańców. Długość sieci wodociągowej wynosi obecnie 507,9 km, a stan techniczny sieci jest
oceniany jako dobry.
3.5.1.2
Kanalizacja i oczyszczalnie ścieków
Prowadzona gospodarka wodno-ściekowa w Powiecie Zambrowskim wpływa niekorzystnie na
stan czystości rzek. Na 507,9 km wodociągów istnieje tylko 66,0 km kanalizacji. Powoduje to wzrost
zuŜycia wody, a co za tym idzie wzrost ilości ścieków, których nie ma szansy oczyścić nawet w stopniu
dostatecznym. Ścieki gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych, z których większa część jest
nieszczelna.
52
TABELA NR 14 Zestawienie poszczególnych parametrów i danych technicznych dotyczących
systemów kanalizacyjnych powiatu wg gmin
Gmina
Nazwa obiektu
Przepustowość
Liczba
Długość sieci
rzeczywista
mieszkańców
urządzeń do
połączonych
oczyszczania
do systemu
ścieków
kanalizacji
3
szt.
km
m /d
Zambrowskie Ciepłownictwo
Miasto Zambrów
20 932
41,3
2851
i Wodociągi
Gmina Kołaki
Kościelne
Gmina Rutki
Gmina Szumowo
Gmina Zambrów
Brak kanalizacji
Oczyszczalnia ścieków w
Grądach Woniecko
Oczyszczalnia ścieków w
MęŜeninie
Specjalny Ośrodek SzkolnoWychowawczy w
Długoborzu
Osiedla mieszkaniowe w
Poryte Jabłoń
Zakład Karny Czerwony Bór
Szkoła Podstawowa
Osowiec
120
1 547
15,9
584
8,8
80
Brak kanalizacji
21
6,5
80
5,2
W powiecie zambrowskim łączna długość kanalizacji sanitarnej wynosi 66,0 km, a stan
techniczny sieci jest oceniany jako dobry. W 2001 roku 56,0% ogólnej liczby mieszkańców
województwa obsługiwanych było przez oczyszczalnie ścieków. Wskaźnik taki dla kraju wynosi 54,7%,
a dla powiatu zambrowskiego 51,4 %. Wskaźniki te są dla poszczególnych gmin bardzo zróŜnicowane.
W powiecie funkcjonuje 7 oczyszczalni ścieków komunalnych, które są oczyszczalniami mechnicznobiologicznymi o łącznej przepustowości 5,5 tys. m3/dobę, z czego wykorzystywane jest 57%.
Gmina Zambrów posiada „Program zrównowaŜonego rozwoju”, który obejmuje budowę ok.
1749 indywidualnych oczyszczalni ścieków na terenach nieskanalizowanych. Program budowy będzie
realizowany w etapach (program wieloletni). Oczyszczalnie te proponuje się dla grupy wsi oddalonych
od granicy miasta Zambrowa tj. w następujących miejscowościach: Zbrzeźnica, Łady Borowe, Mroczki,
SkarŜyń Stary.
Gmina Szumowo równieŜ jest w posiadaniu dokumentu zawierającego rozwiązanie gospodarki
wodno-ściekowej, opracowanym w 1994 roku przez Przedsiębiorstwo Projektowania i Realizacji Inwestycji Komunalnych w Białymstoku „Programie ogólnym kanalizacji i oczyszczalni ścieków" dla gminy
Szumowo, zaprogramowano mieszany system kanalizacji grawitacyjno - tłoczny z 9 sieciowymi
przepompowniami kończącymi układy grawitacyjne. Proponuje się wykonanie 7 układów kanalizacji
obejmujących grupy wsi z lokalnymi oczyszczalniami ścieków w wytypowanych miejscowościach.
Oczyszczalnie ścieków zostały zlokalizowane we wsiach: Kaczynek, Stryjki, Szumowo, Srebrny Borek,
Łętownica, Pęchratka i Paproć DuŜa. W pierwszej kolejności zaprogramowano realizację sieci
kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków, o docelowej przepustowości około 300 m3/d, w
miejscowości gminnej. Scentralizowanym systemem kanalizacji sanitarnej zostaną według programu
53
objęte wszystkie wsie w gminie. Miejscowość gminna posiada opracowaną w trzech wariantach
„Koncepcję
odprowadzania
i
unieszkodliwiania
ścieków
bytowo-gospodarczych"
przez
Biuro
Projektowo-Badawcze PROEKO z 2001 roku według, której do pełnego skanalizowania Szumowa
naleŜy wybudować około 8 km sieci (zarówno w wariancie kanalizacji grawitacyjnej i podciśnieniowej).
W gminie Kołaki Kościelne brak jest ewidencji istniejących zbiorników na nieczystości płynne, jak
równieŜ brak jest dokładnych danych o ich stanie technicznym. Przypuszcza się jednak, iŜ przy kaŜdym
domu znajduje się szambo, które nie spełnia warunku szczelności. Znaczna część ścieków, bez
oczyszczania, trafia do środowiska – rowów, rzek i do ziemi. Dla gminy Kołaki Kościelne brak jest
opracowanej dokumentacji na budowę kanalizacji sanitarnej. Według informacji Urzędu Gminy Kołaki
Kościelne nie projektuje się obecnie lokalizacji komunalnej oczyszczalni ścieków na terenie gminy.
Jednak zgodnie z Miejscowym Planem Ogólnym Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kołaki
Kościelne, przyjętym uchwałą Nr XIX/73/87 GRN w Kołakach Kościelnych z dnia 05.04.1987r.
postulowane jest zlokalizowanie oczyszczalni ścieków w miejscowości gminnej po opracowaniu
programu kanalizacji sanitarnej. W gminie (poza obszarami źródliskowymi, dolinami rzeki i cieków oraz
strefami ochrony ujęć wód) występują warunki do lokalizowania przyzagrodowych oczyszczalni
ścieków o technologiach uwzględniających lokalne warunki hydrogeologiczne dla konkretnych
lokalizacji.
Na terenie miasta Zambrów istnieje układ sieci kanalizacji deszczowej, który obejmuje
swym zasięgiem większą cześć miasta i dostosowany jest do warunków miejscowych, ukształtowania
terenu oraz układu komunikacyjnego. Wody opadowe poprzez system kanałów odprowadzane
są bez urządzeń podczyszczających do rzeki Jabłonki oraz do cieków do niej dopływających.
W stanie istniejącym w pozostałych gminach odprowadzenie wód deszczowych następuje do
otwartych rowów.
Spółdzielnia Mleczarska „MLEKPOL” Zakład Produkcji Mleczarskiej w Zambrowie posiada
własną oczyszczalnię ścieków mechaniczno-biologiczno-chemiczną o przepustowości Qd śr= 800 m3/d.
Zakład posiada sieć kanalizacji deszczowej. Wody opadowe są odprowadzane do rzeki Jabłonki
kolektorem deszczowym o średnicy 350 mm w ilości 140 m3/d.
Przedsiębiorstwo Przemysłu Bawełnianego „ZAMTEX” S.A. w Zambrowie odprowadza wody
pochłodnicze z zakładu i powierzchni terenu kolektorem o średnicy 1000 mm do rzeki Jabłonki w ilości
Qd śr= 500 m3/d
P.H.U.P. „MOTOZBYT” w Zambrowie odprowadza ścieki z myjni samochodowej w ilości Qdmax
30,0 m3/d.
3.5.2 Ciepłownictwo
Urządzenia ochrony powietrza
Skuteczność urządzeń oczyszczających jest określana jako stopień redukcji zanieczyszczeń i
jest wielkością wskazującą, jaki procent całkowitej ilości danego zanieczyszczenia wprowadzanego do
urządzenia jest w nim zatrzymywany.
54
Źródła emisji zainstalowane w domach jednorodzinnych wpływające w znaczący sposób na
wielkość zanieczyszczeń pyłowych w powietrzu zwłaszcza w okresie zimowym nie posiadają urządzeń
redukujących zanieczyszczenia.
Urządzenia ochrony powietrza posiadają tylko większe źródła emisji zanieczyszczeń:
TABELA NR 15 Urządzenia do redukcji i neutralizacji zanieczyszczeń powietrza
Typy urządzeń wchodzących
w skład instalacji
Miejsce zainstalowania urządzeń
Zambrowskie Ciepłownictwo i
Wodociągi Sp. z o.o. Ciepłownia
Miejska w Zambrowie
Przedsiębiorstwo Przemysłu
Bawełnianego „ZAMTEX” S.A. w
Zambrowie
Zakład Mięsny „NETTER” w
Zambrowie
PSS „SPOŁEM” w Zambrowie
Gospodarstwo Mieszkaniowe Zasobu
Skarbu Państwa „WIZNA” w Grądach
Woniecko
Zakład Piekarniczy „STOLPIEK” w
Rutkach
Zakład Stolarski Stolarstwo
Budowlane i Wyrób Trumien Nagórki
gm. Zambrów
KEYLITE RW Polska Sp. z o.o. w
Warszawie, Zakład Produkcyjny w
Zambrowie
Warszawskie Przedsiębiorstwo Robót
Drogowych S.A. z/s w Warszawie,
Zakład Przeróbki Kruszywa w
Szumowie
Wytwórnia Mas Bitumicznych
Przedsiębiorstwa Budowy Dróg
„BITUM” Sp. z o.o. w Zambrowie
Rodzaj i ilość zatrzymanych
zanieczyszczeń w instalacjach
lub stopień ich redukcji [%]


odpylacz wstępny (podgrzewacz)
bateria 4-cyklonowa typu CE-4x630
odpylacz wstępny typu MOS
2 baterie 4-cyklonowe typu CE-4x900
odpylacz wstępny typu MOS-20
instalacja odsiarczania wg mokrej metody
wapniowej z zastosowaniem stoŜkowego
skutera fluidalnego
odpylacz wstępny typu MOS-20

multicyklony typu MGK-12
Pył > 80 %

3 cyklony typu CE-1x710/05
Pył – 80 %

komora rozpręŜania spalin
Pył – 30 %

3 cyklony typu Ce1-1x900
b.d.

komora rozpręŜania spalin
Pył – 25 %

2 cyklony o średnicy 0,9 m
b.d.

Filtry typu PAINT STOP, suche okresowo
wymieniane
Filtry tkaninowe, pulsacyjne typu B-8-SDP firmy SCREW FILTER
Pył całkowity, drobiny
impregnatów i lakiery
Pył powyŜej 99,9%










Filtr workowy typu FMS 720/48


I stopień odpylania: separator
II stopień: filtr tkaninowy 3 x 87,5/396 –
2,5 DuO – 3 m.
Pył – 90 %
Pył – 91 %
Pył – 84,7%
Pył – 97,9 %
SO2 – 89,8 %
Pył – 88,9 %
Gwarantowane stęŜenie pyłu po
3
filtrze do 20 mg/Nm
Pyły i gazy odpylanie ok. 70%
Odpylanie ok. 98,4 %
Źródło: dane otrzymane ze Starostwa Powiatowego w Zambrowie oraz Program ochrony środowiska powiatu zambrowskiego – Zambrów
2004r.
Energetyka
Ciepłownictwo
TABELA NR 16 Podstawowe dane o sieci ciepłowniczej
55
gmina
długość
km
średnica
materiał
ilość
przyłączy
Miasto Zambrów
17,65
25-300
75
Gmina Rutki
2,772
40-160
26
20
Gmina Szumowo
Gmina Zambrów
0,919
80
Rury stalowe
proizolowane
Rury stalowe
proizolowane
Rury stalowe
% mieszkańców
korzystających z
sieci
ciepłowniczej
70
15
7,6
Podstawowym źródłem ciepła dla miasta Zambrów jest Ciepłownia Miejska naleŜąca do
spółki „Zambrowskie Ciepłownictwo i Wodociągi" Sp. z o.o. W ciepłowni zainstalowanych jest 5
kotłów wodnych o róŜnej mocy:
−
kocioł nr l typu WR-2
o mocy 3,0 MW
−
kocioł nr 2 typu WR-5
o mocy 5,8 MW
−
kocioł nr 3 typu WR-5
−
kocioł nr 4 typu WRp-12
o mocy 12,0 M W-
−
kocioł nr 5 typu WR-10-011m
o mocy 11 ,6 M W
o mocy 10.0 MW (zmodernizowany)
Łącznie 5 jednostek kotłowych posiada wydajność 42.7 MW. Czynnikiem grzejnym jest woda o
parametrach 150/70 C, a w eksploatacji 149/79 C. W sezonie letnim pracuje wyłącznie kocioł nr l (na
potrzeby ciepłej wody). W sytuacjach awaryjnych moŜe być zastąpiony przez kocioł nr 3. W sezonie
grzewczym podstawowymi kotłami są kotły nr 4 i nr 5 pracujące przemiennie. W razie potrzeby
(przy znacznych spadkach temperatury zewnętrznej) mogą być wspomagane mniejszymi
jednostkami lub pracować równocześnie. Kotły zasilane są miałem węgla kamiennego o
kaloryczności 20-24 kJ/kg. Roczne zuŜycie paliwa wynosi ok. 16 000 Mg.
Ponadto na terenie miasta istnieją kotłownie zakładowe:
1.
Spółdzielni Mleczarskiej „MLEKPOL” Zakład Produkcji Mleczarskiej w Zambrowie - kotły
olejowo-gazowe (obecnie zasilane gazem ziemnym wysokometanowym),
2.
Przedsiębiorstwa Przemysłu Bawełnianego „ZAMTEX” S.A. - Kotłownia węglowa,
3. Przedsiębiorstwa Robót Drogowych „BITUM" - węglowa.
4.
Zakładu Mięsnego „NETTER” - węglowa,
5.
Przedsiębiorstwo WielobranŜowe Marek Mackiewicz z/s w ŁomŜy, Zakład Produkcji Betonu
Towarowego i Wyrobów Betonowych w Zambrowie,
6.
Zakładu Galwanizacyjnego. Wytwórczo - Usługowej Spółdzielni Pracy - ul. Targowa 31 węglowa,
7.
PSS „Społem” - Piekarnia i Ciastkarnia - węglowa.
8.
„PROVITUS" s.c. w Radzyminie Zakład w Zambrowie - węglowa.
Długość sieci cieplnej wysokoparametrowej (wg stanu 3 1.12.1998 r) wynosi:
56
−
w technologii tradycyjnej
- 5390 m.
−
w preizolacji
- 4558 m.
natomiast długość sieci cieplnej niskoparametrowej wynosi :
−
w technologii tradycyjnej
- 4859 m.
−
w preizolacji
- 1418 m.
Siecią cieplną objęta jest głównie zabudowa wysoka (wraz z obiektami uŜyteczności
publicznej) zlokalizowana w północno-wschodniej i południowej części miasta. Rozbudowa jej
postępowała zgodnie z „Koncepcją uciepłownienia miasta Zambrów" , opracowaną w 1983 roku.
śródłem ciepła, występującym na terenie gm. Rutki jest kotłownia zakładowa Gospodarstwa
Mieszkaniowego Zasobu Skarbu Państwa „ WIZNA " w Grądach Woniecko, wyposaŜona w trzy kotły
płomieniówkowe z rusztem mechaniczym, wodne typu WCO 80, kaŜdy o maksymalnej wydajności
cieplnej 1.10 MW = 0.95 Gcal/godz i o następujących parametrach:
emitor E - l
−
wysokość geometryczna emitora
h = 36.Om
−
średnica wewnętrzna wylotu
d = 0.90m
−
wydatek strumienia spalin
V = 4223.0 m3/ gm
−
temperatura spalin na wylocie
t = 463 st.K
−
prędkość wylotowa spalin
v = 9.97 m/s
urządzenia ochronne:
−
kocioł WCO-80 Nr l
- cyklon typu C 41 -l x 900
−
kocioł WCO-80 Nr 2
- cyklon typu C 41 - l x 900
−
kocioł WCO -80 Nr 3
- cyklon typu C 41 -l x 900,
przy rocznym zuŜyciu węgla kamiennego - do 1494 Mg/rok. Do sieci ciepłowniczej przyłączonych jest
23 przyłączy z miejscowości Grądy Woniecko i 3 przyłącza z gm. Rutki.
Na terenie gmin Kołaki Kościelne i Szumowo, a takŜe na terenach nieobjętych siecią ciepłowniczą
zaopatrzenie w ciepło odbywa się z wykorzystaniem indywidualnych kotłowni na paliwo stałe, w
niewielkim procencie wykorzystuje gaz i olej opałowy. Brak jest centralnego systemu grzewczego
obsługującego poszczególne miejscowości. Domy mieszkalne posiadają kotłownie indywidualne, w
większości opalane są węglem i drewnem.
Gazownictwo
Wybudowanie gazociągu wysokiego ciśnienia relacji Białystok - Łapy - Wyszków stworzyło
moŜliwość dostarczenia gazu ziemnego do miasta Zambrów. Zaopatrzenie w gaz miasta następuje z
odgałęzienia gazociągu wysokiego ciśnienia w kierunku ŁomŜy, o średnicy 200 mm i ciśnieniu 6.4 MPa
poprzez stację redukcyjno-pomiarową I-stopnia o wydajności 3200 m3/h. Stacja wybudowana w 1994
roku jest zasilana gazociągiem długości 250 m o średnicy 100 mm. Miasto posiada opracowaną
"Koncepcję gazyfikacji" z 1994 roku przez Przedsiębiorstwo Projektowania i Realizacji Inwestycji
Komunalnych w Białymstoku, która przewiduje wykonanie 40 km sieci rozdzielczej (w tym 13 km-
57
niskiego ciśnienia i 27 km -średniego ciśnienia). Zaopatrzenie w gaz budownictwa wielorodzinnego
wymaga wybudowania stacji redukcyjno-pomiarowej II-go stopnia o przepustowości 650 m3/h,
poniewaŜ rozprowadzenie gazu musi następować siecią gazową niskiego ciśnienia.
Przez teren gminy Szumowo przebiega gazociąg tranzytowy Rosja - Niemcy. Według "Koncepcji zagospodarowania kraju" przewidywany jest, równolegle do istniejącego, drugi przewód gazociągu
tranzytowego o takiej samej średnicy. Istniejący system gazociągów wysokiego ciśnienia na terenie
województwa podlaskiego pozwala na bezpośrednie zaopatrzenie w gaz przewodowy gminę Szumowo.
Źródłem zasilania będzie gazociąg wysokiego ciśnienia o średnicy 250 mm relacji Zambrów - Ostrów
Mazowiecka przebiegający przez teren gminy. Dokładne informacje zawiera „Koncepcja gazyfikacji
gminy Szumowo”.
Gmina Zambrów posiada „Koncepcję gazyfikacji", opracowaną przez Przedsiębiorstwo
Projektowania i Realizacji Inwestycji Komunalnych w Białymstoku z 1993 roku. Według dokumentacji
źródłem zasilania będą gazociągi wysokiego ciśnienia o średnicy 200 i 250 mm, poprzez dwie stacje
redukcyjno-pomiarowe I stopnia: jedną, istniejącą, wspólną dla miasta Zambrowa i gminy Zambrów"
(Obecnie wykorzystywaną tylko przez miasto) i drugą, projektowaną (zapewniającą właściwy rozkład
ciśnienia), zlokalizowaną w okolicy wsi Długobórz Pierwszy. Na terenie gminy Zambrów gaz
rozprowadzany będzie siecią średniego ciśnienia z redukcją ciśnienia bezpośrednio u odbiorców.
W stanie istniejącym zaopatrzenie w gaz ziemny gminy Kołaki Kościelne opiera się o gazociąg
wysokopręŜny Ø 80 mm zlokalizowany w mieście Zambrowie ze stacją redukcyjno-pomiarową
I stopnia o przepustowości 1500 Nm3/h. Zakład Gazowniczy w Zambrowie, który obsługuje teren
gminy Kołaki Kościelne, rozprowadza wyłącznie gaz ziemny wysokometanowy GZ-50. Gmina Kołaki
Kościelne zasilanie gazem ziemnym do celów bytowo-gospodarczych i grzewczych odbywa się z
istniejącej sieci gazowej w miarę jej rozbudowy.
TABELA NR 17 Zaopatrzenie w gaz poszczególnych gmin powiatu zambrowskiego
Gmina
Długość czynnej Długość czynnej Długość czynnej
sieci ogółem
sieci
sieci rozdzielczej
przesyłowej
Miasto Zambrów
Gmina Rutki
Gmina Szumowo
Gmina Zambrów
32 154
379
0
26 107
20 310
[m]
18 169
379
0
26 107
20 310
13 985
0
0
0
0
Liczba
mieszkańców
korzystająca z
sieci gazowej
szt.
270
0
0
0
0
3.5.3 Zaopatrzenie w energię
Elektroenergetyka
Na terenie powiatu zambrowskiego gminy pobierają energię elektryczną z istniejącej stacji
transformatorowej 110/15kV /GPZ/ w Zambrowie, zasilanej liniami napowietrznymi 110kV krajowego
systemu transformatory 110/15kV o mocy 16 MVA kaŜdy. W chwili obecnej moc transformatorów jest
58
wystarczająca i pokrywa zapotrzebowanie na moc i energię elektryczną istniejących odbiorców. W GPZ
znajdują się wolne pola 15kV.
Obok GPZ znajduje się posterunek energetyczny obsługujący odbiorców energii elektrycznej z
terenu miasta Zambrowa oraz gmin sąsiednich. Odbiorcy na terenie miasta zasilani są siecią
napowietrzną i kablową 15kV poprzez stacje transformatorowe 15/0,4kV słupowe, wieŜowe i
parterowe. Na terenie miasta znajduje się 85 stacji transformatorowych 15/0,4kV o łącznej mocy
transformatorów 28.613 kVA.
Aktualnie w mieście, ze względu na konfigurację sieci elektroenergetycznej SN i jej stan
techniczny, dostarczana jest moc i energia elektryczna do odbiorców w ilości zgodnej z ich
zapotrzebowaniem. W zasadzie większych rezerw mocy i energii elektrycznej nie ma. Odbiorcy o
wyŜszym niŜ standardowe zapotrzebowaniu na moc i energie elektryczną muszą liczyć się z podjęciem
kosztownych inwestycji z zakresu elektroenergetyki.
3.5.4 Gospodarka odpadami11
3.5.5 Hałas
Do najwaŜniejszych czynników mających wpływ na klimat akustyczny powiatu zambrowskiego
zaliczyć naleŜy komunikację drogową, a szczególnie znaczny w niej udział samochodów cięŜkich oraz,
w niewielkim stopniu, hałas przemysłowy. W 2006 roku hałas komunikacyjny w Zambrowie nie był
kontrolowany.
W 2006 roku w powiecie zambrowskim skontrolowano cztery podmioty gospodarcze.
⇒ Zakłady Mięsna „NETTER” – Zambrów, ul. Mazowiecka 53
Zakład połoŜony jest w przemysłowej dzielnicy Zambrowa, ale sąsiaduje teŜ z osiedlem
mieszkaniowym. Nie posiada decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu emitowanego przez zakład.
W roku 2006 Delegatura WIOŚ w ŁomŜy przeprowadziła dwie kontrole tego podmiotu.
Podczas pierwszej z nich, planowo przeprowadzonej w lipcu 2006 r., wykonano kontrolne
pomiary poziomu hałasu przenikającego do otoczenia dla pory dnia i nocy. Nie wykazały one
przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu, zawartych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z
dnia 29 lipca 2004 roku.
W wyniku skargi, dotyczącej uciąŜliwości spowodowanej nadmierną emisją hałasu z zakładu,
w listopadzie 2006 r. ponownie skontrolowano ten sam podmiot. PoniewaŜ inspektorzy WIOŚ nie
stwierdzili Ŝadnych zmian w stosowanej technologii oraz w sposobie pracy urządzeń, powtórnych
pomiarów nie przeprowadzono.
⇒ Jeronimo Martins Dystrybucja S.A. – Sklep „BIEDRONKA ” – Zambrów, ul.
11
Gospodarka odpadami w powiecie zambrowskim została szczegółowo opracowana w „Planie gospodarki odpadami dla
powiatu zambrowskiego na lata 2008 – 2011”
59
Mazowiecka
Obiekt zlokalizowany jest w centralnej części miasta, u zbiegu ruchliwych ulic, w pobliŜu
dworca autobusowego. Od południa sąsiaduje z zabudową mieszkaniową, podlegającą ochronie.
Podczas planowej kontroli zakładu wykonano kontrolne pomiary poziomu hałasu przenikającego do
otoczenia dla pory dnia i nocy. Wykazały one przekroczenie wartości dopuszczalnych dla pory nocy, o
czym poinformowano Starostę Powiatowego w Zambrowie.
W wyniku tych działań w dniu 01.08.2006 r. sklep „BIEDRONKA” otrzymał decyzję ustalającą
dopuszczalny poziom hałasu przenikającego do środowiska.
⇒ Usługi Transportowe Henryk śebrowski – Zambrów, ul. Podleśna 50
Podmiot zajmuje się kruszeniem gruzu budowlanego we własnej instalacji na działce
połoŜonej w przemysłowej części Zambrowa, w pobliŜu osiedla domów wielorodzinnych i szkoły. Na
uciąŜliwość hałasową zakładu skarŜyli się mieszkańcy pobliskich bloków. W związku z tym
przeprowadzono interwencyjną kontrolę połączoną z pomiarem emisji hałasu do środowiska dla pory
dnia. Nie stwierdzono przekroczenia poziomów dopuszczalnych.
⇒ Zakład Produkcji Mleczarskiej S.M. „MLEKPOL” – Zambrów, ul. Polowa 8
Zakład posiada pozwolenie zintegrowane, w którym określono teŜ dopuszczalne poziomy
hałasu dla połoŜonych w jego okolicy terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i zagrodowej.
Podczas planowej kompleksowej kontroli zakładu przeprowadzono między innymi kontrolne pomiary
hałasu przenikającego do środowiska w punktach pomiarowych, zlokalizowanych z róŜnych stron
zakładu. Pomiary te nie wykazały przekroczenia wartości dopuszczalnych.
3.5.6 Promieniowanie elektromagnetyczne
Wśród
zidentyfikowanych,
szkodliwych
dla
środowiska,
rodzajów
promieniowania
powodowanego działalnością człowieka, wyróŜnia się :
− promieniowanie
jonizujące,
pojawiające
się
w
wyniku
uŜytkowania
zarówno
wzbogaconych, jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej,
ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych,
− promieniowanie niejonizujące, pojawiające się wokół linii energetycznych wysokiego
napięcia, radiostacji, pracujących silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych,
urządzeń łączności, domowego sprzętu elektrycznego, elektronicznego itp., nadmierne dawki
promieniowania działają szkodliwie na człowieka i inne Ŝywe organizmy, stąd ochrona przed
szkodliwym promieniowaniem jest jednym z waŜnych zadań ochrony środowiska.
⇒ Promieniowanie jonizujące
60
Przy opracowywaniu zbiorczych ocen zagroŜeń radiacyjnych dla ludzi i środowiska rozróŜnia się
zagroŜenia pochodzące od radionuklidów naturalnych i sztucznych. Sytuację radiologiczną Polski
określają poziomy promieniowania:
−
Obecnych w środowisku radionuklidów naturalnych głównie radionuklidów szeregu uranoworadowego, szeregu uranowo-aktynowego, szeregu torowego i potasu K-40 (radionuklidów o
duŜym połowicznym okresie zaniku w porównaniu z czasem istnienia Ziemi) oraz takich
radionuklidów, jak H-3, Be-7, Na-22 i C-14, powstających w wyniku oddziaływania
promieniowania kosmicznego na pierwiastki występujące na powierzchni ziemi i w atmosferze,
−
Radionuklidów pochodzenia sztucznego, które przedostały się do środowiska w wyniku prób z
bronią jądrową lub zostały uwolnione z obiektów jądrowych i składowisk paliwa w trakcie ich
normalnej eksploatacji lub w stanach awaryjnych (np. katastrofa elektrowni jądrowej w
Czarnobylu), a takŜe promieniowanie generowane przez róŜnego rodzaju urządzenia stosowane
w diagnostyce medycznej, przemyśle, badaniach naukowych i innych dziedzinach działalności
ludzkiej.
Ogólną sytuację radiacyjną w środowisku charakteryzują obecnie następujące wielkości podstawowe:
−
Poziom promieniowania gamma, obrazujący zagroŜenie zewnętrzne naturalnymi i sztucznymi
źródłami promieniowania jonizującego, istniejące w środowisku lub wprowadzone przez
człowieka,
−
StęŜenia naturalnych i sztucznych izotopów promieniotwórczych w komponentach środowiska, a
w konsekwencji w artykułach spoŜywczych, obrazujące naraŜenie wewnętrzne ludzi w wyniku
wchłonięcia izotopów drogą pokarmową.
Wymienione wielkości charakteryzuje naturalna zmienność, są one takŜe w powaŜnym stopniu
uzaleŜnione od wprowadzonych do środowiska substancji promieniotwórczych w wyniku wybuchów
jądrowych oraz katastrofy w Czarnobylu.
Biorąc pod uwagę informacje zawarte w roczniku statystycznym GUS, a takŜe opierając się na
aktualnym komunikacie Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki w sprawie sytuacji radiacyjnej Polski w
I kwartale 2002 r., naleŜy stwierdzić, Ŝe rejestrowane obecnie w Polsce moce dawek promieniowania
oraz zawartość cezu-137 w powietrzu i mleku (podstawowy wskaźnik reprezentujący skaŜenie
promieniotwórcze materiałów środowiskowych oraz artykułów spoŜywczych sztucznymi izotopami
promieniotwórczymi) utrzymują się na poziomie z 1985 r. tzn. z okresu przed awarią czarnobylską.
⇒ Promieniowanie niejonizujące
Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego w środowisku są:
−
Elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia,
−
Stacje radiowe i telewizyjne,
−
Łączność radiowa, w tym CB radio, radiotelefony i telefonia komórkowa,
−
Stacje radiolokacji i radionawigacji.
61
Znaczenie tego oddziaływania w ostatnich latach rośnie. Powodowane jest to przez rozwój
radiokomunikacji oraz powstawanie coraz większej liczby stacji nadawczych radiowych i telewizyjnych
(operatorów publicznych i komercyjnych). Dodatkowymi źródłami promieniowania niejonizującego są
stacje bazowe telefonii komórkowej, systemów przywoławczych, radiotelefonicznych, alarmowych
komputerowych itp., pokrywających coraz gęstszą siecią obszary duŜych skupisk ludności, jak równieŜ
coraz powszechniej stosowane radiotelefony przenośne.
Wymieniony rozwój źródeł pól elektromagnetycznych powoduje zarówno ogólny wzrost
poziomu tła promieniowania elektromagnetycznego w środowisku, jak teŜ zwiększenie liczby i
powierzchni obszarów o podwyŜszonym poziomie natęŜenia promieniowania. NaleŜy jednak stwierdzić,
Ŝe wzrost poziomu tła elektromagnetycznego nie zwiększa istotnie zagroŜenia środowiska i ludności. W
dalszym ciągu poziom promieniowania w tle pozostaje wielokrotnie niŜszy od natęŜeń, przy których
moŜliwe jest jakiekolwiek szkodliwe oddziaływanie na organizm ludzki. Nie dotyczy to jednak pól
elektromagnetycznych w bezpośrednim otoczeniu wszelkiego rodzaju stacji nadawczych, które
lokalnie, w odległościach zaleŜnych od mocy, częstotliwości i konstrukcji stacji, mogą osiągać
natęŜenie na poziomie uznawanym za aktywny pod względem biologicznym.
ZagroŜenie promieniowaniem niejonizującym moŜe być stosunkowo łatwo wyeliminowane lub
ograniczone pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej separacji przestrzennej człowieka od pól
przekraczających określone wartości graniczne.
W
przepisach
obowiązujących
w
Polsce
ustalone
są
dopuszczalne
poziomy
elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego na terenach dostępnych dla ludzi. Szczególnej
ochronie podlegają obszary zabudowy mieszkaniowej, a takŜe obszary, na których zlokalizowane są
szpitale, Ŝłobki, przedszkola, internaty.
TABELA NR 18 Wykaz promieniowania niejonizującego w powiecie zambrowskim
Lp.
Lokalizacja - gmina, miejscowość
Źródło promieniowania
Właściciel
niejonizującego
Stacja RST Cyfrowego Systemu Telekomunikacja Polska
1
Gmina Kołaki Kościelne, miejscowość:
Dostępu Radiowego A-9800
Czarnowo Undy
S.A., ul. Ks. Janusza I/1,
18-400 ŁomŜa
Stacja bazowa systemu
2
Gmina Rutki
Telekomunikacja Polska
radiowego dostępu
miejscowość: Grądy Woniecko
S.A
abonenckiego
3
Gmina Rutki
miejscowość: Kołomyjka
4
Gmina Rutki
miejscowość: Rutki – stacja paliw
5
Gmina Rutki
miejscowość: Rutki
6
Gmina Rutki
miejscowość: Pruszki Wielkie
7
miasto Zambrów
Stacja RST Cyfrowego Systemu
„Kołomyjka”
Telekomunikacja Polska
S.A.
Stacja bazowa dla telefonii
komórkowej PLUS-GSM
Polkomtel S.A.
Al. Jerozolimskie 81
02-001 Warszawa
Stacja bazowa telefonii
Polska Telefonia Cyfrowa
komórkowej GSM przy trasie
Sp. z o.o.
Warszawa-Białystok
ul. Chałubińskiego 8
w Warszawie
Stacja RST Cyfrowego Systemu Telekomunikacja Polska
S.A.
„Pruszki Wielkie”
komórkowej
PTK Centertel Sp. z o.o.
62
„ZAMBRÓW CITY”
F1-1454-WWLM1
Al. Wojska Polskiego 27
18-300 Zambrów
miasto Zambrów
ul. PapieŜa Jana Pawła II 5
budynek: Z. C. i W. Sp. z o.o.
miasta Zambrów
ul. Wyszyńskiego 16
komórkowej
Nr 4621 ZAMBRÓW
10
miasto Zambrów
Region Energetyczny Zambrów
komórkowej PLUS-GSM
Nr C-9133
11
miasto Zambrów
wieŜa antenowa H=40 m
Radiotelefoniczna stacja
bazowa w sieci łączności
trunkingowej
12
Gmina Szumowo
miejscowość: Szumowo
13
Gmina Szumowo
miejscowość: Szumowostacja paliw maszt antenowy
Gmina Szumowo
miejscowość: Wyszomierz
komórkowej GSM-900
F2-1405-LM1
Stacja bazowa sieci GSM PLUS
„Szumowo” Nr C-1191
8
9
14
komórkowej ERA GSM
Nr 23208 A
komórkowej GSM
23207 - WYSZOMIERZ
ul. Skierniewicka 10a
00-830 Warszawa
S.A.
w Warszawie
Polkomtel S.A.
02-001 Warszawa
Zakład Energetyczny
Białystok S.A.
Polkomtel S.A.
w Warszawie
Sp. z o.o.
w Warszawie
W roku 2007 w ramach podsystemu monitoringu pól elektromagnetycznych prowadzono
obserwacje zmian poziomów sztucznie wytworzonych pól elektromagnetycznych w środowisku. Celem
tych obserwacji była ochrona przed wzrostem poziomów pól elektromagnetycznych ponad wartości
normatywne określone dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową i miejsc dostępnych
dla ludności.
Na terenie województwa podlaskiego przy planowaniu prac w 2007r. WIOŚ wziął pod uwagę
wyniki badań kontrolnych przeprowadzonych w latach 2005 – 2006 oraz lokalizację źródeł emisji PEM
mogących w znaczny sposób oddziaływać na środowisko.
WIOŚ w Białymstoku przeprowadził okresowe badania poziomów pól elektromagnetycznych w
środowisku skoncentrowane na obszarach dostępnych dla ludności tj. w centralnych dzielnicach miast
i na terenach wiejskich. Do badań wytypowano 9 źródeł emisji PEM, m.in. Stację bazową telefonii
komórkowej Plus GSM operatora PKT Centertel – Zambrów ul. Fabryczna.
W Ŝadnym z badanych punktów pomiarowych nie stwierdzono przekroczenia norm
dopuszczalnych w pobliŜu źródeł emisji PEM12.
3.5.7 Komunikacja i transport
Powiat zambrowski jest zlokalizowany bezpośrednio przy waŜnej drodze krajowej nr 8
Warszawa - Białystok i po północnej stronie linii kolejowej Warszawa - Białystok. Droga (nr 8) ta
przecina Powiat Zambrów na dwie części, co kierunkowo podzieli tereny rolnicze i utrudni połączenia
12
Wyniki badań pól elektromagnetycznych na terenie województwa podlaskiego – WIOŚ Białystok, luty 2008r.
63
między wsiami połoŜonymi po obu stronach drogi oraz po podniesieniu rangi drogi utrudni bezpośredni
dostęp do drogi nr 8. W programie rozwoju sieci drogowej droga nr 8 jest przewidziana do dalszej
modernizacji i podniesienia jej rangi do klasy S tj. dróg ekspresowych.
Przez teren gminy i miasta Zambrowa przebiega ok. 11,5 km ww. drogi krajowej, tranzytowej.
Miasto Zambrów będzie posiadać obwodnicę po północnej stronie terenów zainwestowanych. Wg
ostatnich koncepcji obwodnica ta będzie przedłuŜana jako dodatkowe obejście Wiśniewa (po stronie
południowej). Część ww. obejścia Zambrowa i cały odcinek obejścia wsi Wiśniewo przebiega przez
teren gminy Zambrów.
Droga nr 8 posiada obecnie wstępne opracowania koncepcyjne ustalające docelową obsługę
terenów przyległych, sposób modernizacji, lokalizacji węzłów i przejazdów oraz zasady obsługi
(moŜliwości lokalizacji MOP- Miejsca Obsługi PodróŜnych, dopuszczalne włączenia i drogi zbiorcze).
Opracowanie powyŜsze było uzgadniane przez administrację drogi i przyległe gminy i jako takie jest
włączone bez zmian w rozwiązania kierunkowe systemu transportowego powiatu.
Główna droga krajowa jest uzupełniona przez drogę nr 63 ŁomŜa - Zambrów - Siedlce potencjalna klasa funkcjonalna G (główna) i docelowo GP (główna ruchu przyspieszonego). ZaleŜnie
od ostatecznej koncepcji sieci dróg ekspresowych w regionie moŜliwe jest podniesienie klasy
funkcjonalnej odcinka drogi nr 63 od ŁomŜy do obwodnicy Zambrowa do klasy S (droga ekspresowa łącząca się z drogą ekspresową nr 61 Warszawa - Ostrołęka- ŁomŜa - Augustów).
Drugą drogą krajową wyłączoną z korytarza drogi nr 8 jest i będzie w rozwiązaniu kierunkowym droga nr 66 Zambrów - Bielsk Podlaski o potencjalnej klasie funkcjonalnej G -droga
główna.
Powiat zambrowski będzie w przyszłości bardzo korzystnie połoŜony względem dróg krajowych
i łącznie z obszarem miasta stanowi kierunkowo waŜny węzeł drogowy kraju. W części północnozachodniej powiatu drogi gminne i powiatowe są bardzo słabo rozwinięte w stosunku do dróg
gospodarczych, leśnych.
Oprócz dróg krajowych nr 8, nr 66 i nr 63 głównymi drogami o znaczeniu regionalnym pozostaną kierunkowo drogi powiatowe. Przez teren gminy Rutki przebiega droga wojewódzka nr 679.
Istniejąca w odległości od Zambrowa ok. 20-23 km linia kolejowa Warszawa - Białystok jest magistralą
pierwszorzędową, zelektryfikowaną i dwutorową o dalszych moŜliwościach rozwoju związanych z
potencjalnym wzrostem znaczenia międzynarodowego linii kolejowej Warszawa - Białystok - Kuźnica
Białostocka - granica państwa. Przez teren powiatu przebiegają inne, pomocnicze a obecnie nieczynne
linie kolejowe lub bocznice PKP. (Przez teren gm. Kołaki Kościelne przebiega nieczynna linia kolejowa
Ostrołęka
–
Łapy.
Przez
północną
część
gminy
Zambrów
przebiega
(nieczynna
juŜ)
niezelektryfikowana, trzeciorzędowa, jednotorowa linia kolejowa PKP w kierunku Łap z nieczynnym
odgałęzieniem do Zambrowa. Odcinek od Śniadowa do Łap biegnie częściowo przez teren gminy
Zambrów i obszary leśne. Posiada on funkcję bocznicy i pomocniczej linii kolejowe. Odcinek ten jest
obecnie wyłączony z ruchu, ale jest jak na razie utrzymywany w stanie technicznym pozwalającym na
prowadzenie komunikacji kolejowej.
64
TABELA NR 19 Drogi publiczne w zaleŜności od rodzaj nawierzchni w gminach powiatu
zambrowskiego
Gmina
Drogi o nawierzchni
Drogi o nawierzchni
Drogi o nawierzchni
twardej
twardej ulepszonej
gruntowej
[km]
Miasto Zambrów
13,8
13,3
5,2
4,5
3,5
16,5
Gmina Rutki
17,0
14,0
162,0
Gmina Szumowo
22,1
22,1
24,9
Gmina Zambrów
55,0
1,0
91,0
65
4
ZRÓWNOWAśONE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW,
WODY I ENERGII – WNIOSKI
Na obszarze powiatu zambrowskiego największe oddziaływanie na środowisko występuje
poprzez:
−
transport,
−
zakłady przemysłowe,
−
gospodarka komunalna – głównie oczyszczalnie ścieków oraz odpady.
Istotne kierunki oddziaływania to: pobór wód powierzchniowych oraz energii, emisja hałasu
oraz zanieczyszczeń do wód i powietrza, wytwarzanie odpadów. Uzyskanie efektów zmniejszania
wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności jest sprawą bardzo waŜną, poniewaŜ koszt
pozyskania energii, surowców ze źródeł pierwotnych i wody jest wysoki.
4.2
Racjonalne gospodarowanie wodą
Szybki wzrost gospodarczy kraju nie zwiększa poboru wody na potrzeby gospodarki
narodowej. Jest to moŜliwe zarówno dzięki wdraŜaniu wodooszczędnych technologii przez podmioty
gospodarcze, jak równieŜ w wyniku realizacji celów polityki ekologicznej państwa (np. kontrole
przedsiębiorstw wykorzystujących wodę). Dalsze ograniczenie zuŜycia wody wymagać będzie
wprowadzenia nowych instrumentów takich jak:
−
wspieranie działań zmierzających do
ograniczenia zuŜycia materiałów, wody
i energii na jednostkę produktu przez podmioty gospodarcze, zwłaszcza przez
wprowadzenie normatywów zuŜycia wody w wybranych, szczególnie wodochłonnych
procesach produkcyjnych w oparciu o dane o najlepszych dostępnych technikach
(BAT),
−
opracowanie
w
formie
i
wprowadzenie
obowiązku
systemu
rejestracji
zuŜycia
kontroli
wody
wodochłonności
do
celów
produkcji
przemysłowych
i rolniczych w przeliczeniu na jednostkę produktu,
−
ograniczenie zuŜycia wody z ujęć podziemnych,
−
właściwe utrzymanie wód i urządzeń wodnych,
−
intensyfikacja stosowania zamkniętych obiegów wody oraz wtórnego wykorzystywania
mniej zanieczyszczonych ścieków.
66
4.3
Wykorzystanie energii
Rozwój energetyki opartej na wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii (OZE) stanowi jeden
z
priorytetów
krajowej
polityki
energetycznej13.
Podstawowym
celem
polityki
w tym zakresie jest zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowoenergetycznym kraju do 7,5% w 2010r. i do 14% w 2020r. w strukturze zuŜycia nośników
pierwotnych.14 Racjonalne wykorzystanie energii odbywać się będzie przez:
−
zmniejszenie energochłonności gospodarki poprzez stosowanie energooszczędnych
technologii (równieŜ z wykorzystaniem kryteriów BAT), racjonalizację przewozów oraz
wydłuŜenie cyklu Ŝycia produktów;
−
zmniejszenie zuŜycia energii poprzez wprowadzanie indywidualnych liczników energii
elektrycznej, wody i ciepła;
−
4.4
wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii.
Racjonalne wykorzystanie materiałów
Ograniczenie materiałochłonności przez zakłady przemysłowe i rolnictwo zalecane jest zarówno przez
kierunki polityki ekologicznej Polski, jak i Unii Europejskiej poprzez zastosowanie najlepszych
moŜliwych technologii. Do podstawowych zasad jakie zalecane są przez BAT naleŜą:
−
zapobieganie i ograniczanie powstawania odpadów u źródła, a takŜe zmniejszenie ich
negatywnego oddziaływania na środowisko;
−
zmniejszenie materiałochłonności gospodarki poprzez wprowadzanie technologii
niskoodpadowych oraz recykling;
−
zmniejszenie oddziaływania rolnictwa na środowisko poprzez rozpropagowanie i
stosowanie Kodeksu Dobrych Praktyk, kontynuacja budowy płyt obornikowych i
zbiorników na gnojówkę;
−
racjonalne gospodarowanie kopalinami poprzez opracowanie planów eksploatacji
kopalin i rekultywacji terenów poeksploatacyjnych.
13
Polityka energetyczna Polski do 2025r. – dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dn. 4 stycznia 2005r.
14
Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014
67
5
NADZWYCZAJNE ZAGROśENIA ŚRODOWISKA
Nadzwyczajnymi zagroŜeniami dla środowiska, jakie mogą wystąpić na terenie powiatu
zambrowskiego są:
-
poŜary,
-
susze,
-
gradobicia,
-
silne wiatry,
-
awarie urządzeń infrastruktury technicznej,
-
katastrofy
komunikacyjne
drogowe
i
kolejowe,
w
tym
katastrofy
związane
z transportem materiałów niebezpiecznych.
Na terenie powiatu zambrowskiego nie występuje zagroŜenie powodziowe15.
5.2
ZagroŜenie poŜarowe
Na obszarach niezurbanizowanych poŜarami zagroŜone są głównie rejony zwartych
kompleksów leśnych, szczególnie w warunkach długotrwałej suszy i przy silnych wiatrach.
do III KZLP naleŜy zaliczyć nadleśnictwo Hajnówka, BiałowieŜa, Borki, Browsk, Czerwony Bór.
Główne przyczyny poŜarów w regionie to:
nieostroŜność osób dorosłych i dzieci (otwarty ogień, substancje łatwopalne),
podpalenia,
wady urządzeń i instalacji grzewczych oraz ich nieprawidłowa eksploatacja,
wady urządzeń i instalacji elektrycznych oraz ich nieprawidłowa eksploatacja,
wady urządzeń i instalacji mechanicznych oraz ich nieprawidłowa eksploatacja,
nieprzestrzeganie zasad bhp i ppoŜ. w procesach technologicznych,
nieprawidłowe magazynowanie substancji niebezpiecznych,
wyładowania atmosferyczne.
Na
terenie
powiatu
funkcjonuje
dobrze
zorganizowany
system
ratowniczo-gaśniczy
Państwowej StraŜy PoŜarnej. W ramach systemu sprawnie działają jednostki ratownictwa chemicznego
i ekologicznego do zwalczania skutków poŜarów oraz likwidacji skutków powaŜnych awarii. Ponadto
funkcjonuje system oceny zagroŜenia poŜarowego w lasach.
15
Program ochrony środowiska województwa podlaskiego na lata 2007 – 2010 – wrzesień 2007r.
68
5.3
PowaŜna awaria przemysłowa
Awarie zagraŜające środowisku, mogą wystąpić w obiektach przemysłowych leŜących na
terenie powiatu, jak równieŜ poza. ZagroŜenia takie mogą powstawać w wyniku wypadków
drogowych, szczególnie z udziałem autocystern przewoŜących materiały niebezpieczne, a takŜe na
skutek rozszczelnień rurociągów transportujących gaz ziemny. Na omawianym terenie znajduje się
znaczna ilość stacji paliw. Eksploatacja tych stacji stwarza zagroŜenie dla środowiska (moŜliwość
awarii zbiorników, poŜar i in.).
PowaŜne źródło zagroŜenia na terenie powiatu, oceniane nawet na większe, niŜ pochodzące
od obiektów stacjonarnych, mogą stwarzać wypadki drogowe środków transportu, przewoŜących
materiały niebezpieczne. Szczególne znacznie posiada droga krajowa nr 8 (Warszawa – Białystok).
Najbardziej groźne są awarie w rejonach przepraw mostowych na trasach komunikacyjnych, groŜą one
bezpośrednim skaŜeniem rzek.
W „Rejestrze potencjalnych sprawców powaŜnych awarii” WIOŚ w Białymstoku Delegatura w
ŁomŜy znajdują się dwa podmioty gospodarcze połoŜone na terenie powiatu zambrowskiego. Są to
Tłocznia Gazu Zambrów w Grzymałach oraz Zakład Produkcyjny Spółdzielni Mleczarskiej „MLEKPOL” z
siedzibą w Grajewie.
Wśród podmiotów stanowiących potencjalne zagroŜenie środowiska znajdują się równieŜ inne
zakłady połoŜone na terenie powiatu. Skala zagroŜeń ze strony tych podmiotów jest jednak niŜsza.
W rejestrze Delegatury WIOŚ w ŁomŜy znajdują się 122 podmioty z terenu
powiatu zambrowskiego, kontrolowane w związku z oddziaływaniem na środowisko. W
roku 2006 skontrolowano 38 podmiotów. Przeprowadzono: 5 kontroli kompleksowych, 26
kontroli problemowych, 2 kontrole inwestycji i 6 kontroli interwencyjnych.
5.2.1
Niebezpieczne substancje w zakładach przemysłowych
System Gazociągów Tranzytowych „EUROPOL GAZ” S.A., Tłocznia Gazu Zambrów
Na terenie Tłoczni Gazu Zambrów, zlokalizowanej na terenie wsi Grzymały w gminie Zambrów
znajduje się 91 Mg gazu ziemnego. Ilość powyŜsza jest ilością maksymalną wynikającą z wielkości
instalacji technologicznych znajdujących się na terenie Tłoczni. Ilość ta kwalifikuje Tłocznię jako
„zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii” w rozumieniu art. 248 ustawy z dnia 27.04.2001r. –
Prawo ochrony środowiska.
Zakład w dniu 18.04.2005r. dokonał zgłoszenia, o którym mówi art. 250 ww. ustawy.
Zgłoszenia dokonano Komendantowi Państwowej StraŜy PoŜarnej w Zambrowie. Zgłoszenie
przekazane zostało równocześnie do wiadomości Podlaskiemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony
Środowiska. Zgłoszenie spełnia wymogi określone w tym artykule.
Łącznie ze zgłoszeniem, prowadzący zakład, przedłoŜył Program Zapobiegania Awariom,
wypełniając tym samym obowiązek określony w art. 251 ust.3 ustawy z dnia 27.04.2001r. – Prawo
69
ochrony środowiska. Dokument ten składa się z dwóch części: Programu Zapobiegania Awariom dla
Systemu Gazociągów Tranzytowych oraz aneksu dla Tłoczni Gazu Zambrów. Dokument spełnia
wymagania określone w art. 251 ust. 2 ustawy i jako taki w trybie art. 251 ust. 4 ustawy z dnia
27.04.2001r. – Prawo ochrony środowiska, został przyjęty.
Kontrola przeprowadzona w tym zakładzie przez WIOŚ w Białymstoku Delegatura w ŁomŜy w
okresie od 20 lutego 2006r. do 15 marca 2006r. oraz od 4 – 6 grudnia 2006r., wykazała, Ŝe wdraŜane
są szczegółowe instrukcje i procedury, mające zapewnić praktyczną realizację Programu Zapobiegania
Awariom. W Tłoczni funkcjonuje Grupa Ratownictwa Awaryjnego. W jej skład wchodzą wszyscy
pracownicy Tłoczni.
Spółdzielnia Mleczarska „MLEKPOL” Zakład Produkcji Mleczarskiej w Zambrowie
Podstawowym źródłem zagroŜenia w tym zakładzie jest amoniakalna instalacja chłodnicza. W
przypadku wystąpienia awarii z udziałem amoniaku, w zaleŜności od jej miejsca oraz wielkości emisji,
moŜe nastąpić zanieczyszczenie powietrza, w stopniu stwarzającym zagroŜenie dla ludności, równieŜ
poza granicami zakładu.
Substancje chemiczne w instalacji to:
−
amoniak w instalacji chłodniczej
- ok. 4 000 kg,
−
kwas azotowy
- ok. 6 000 kg,
−
wodorotlenek sodu
- ok. 10 000 kg.
Awaria związana z uwolnieniem się kwasu azotowego lub wodorotlenku sodu moŜe
spowodować skaŜenie gleby i wód podziemnych, a w przypadku przedostania się tych substancji do
kanalizacji deszczowej takŜe wód rzeki Jabłonki.
Zakład posiada rozpoznanie zagroŜeń, jakie stanowią eksploatowane i stosowane w procesach
produkcyjnych materiały niebezpieczne. Posiada równieŜ opracowany operacyjny plan likwidacji
nadzwyczajnych zagroŜeń środowiska w przypadku jego wystąpienia. Plan ten jest uzgodniony z
Komendantem Rejonowym Państwowej StraŜy PoŜarnej w Zambrowie. Spółdzielnia posiada
ratowników i sprzęt umoŜliwiający podjęcie działań w przypadku awarii z uwolnieniem materiałów
niebezpiecznych.
Zakłady Mięsne „NETTER” w Zambrowie
Podstawowym źródłem zagroŜenia w tym zakładzie jest amoniakalna instalacja chłodnicza. W
przypadku wystąpienia awarii z udziałem amoniaku, w zaleŜności od jej miejsca oraz wielkości emisji,
moŜe nastąpić zanieczyszczenie powietrza, w stopniu stwarzającym zagroŜenie dla osób, głównie
przebywających na terenie zakładu. Przy niekorzystnym stanie atmosfery oddziaływanie to moŜe
wykroczyć poza granice zakładu.
Substancje chemiczne w instalacji to:
70
−
amoniak w instalacji chłodniczej
- ok. 400 kg.
Zakład posiada pewne rozpoznanie zagroŜeń, jakie stanowi eksploatowana chłodnicza
instalacja amoniakalna. Posiada równieŜ opracowany operacyjnie plan likwidacji nadzwyczajnych
zagroŜeń środowiska w przypadku jego wystąpienia.
Wytwórnia Mączek Zwierzęcych „EKO-STOK” w Górskich k/ Rutek
Podstawowym źródłem zagroŜenia w tym zakładzie jest składowisko zup białkowych (zakład
wytwarza ok. 4 000 000 kg zup białkowych), znajdujące się w lesie w odległości ok. 2 km od zakładu.
Następuje tu emisja substancji złowonnych – jednak w dość ograniczonym zakresie. ZagroŜenie moŜe
nastąpić przypadku uszkodzenia zbiornika i przedostania się nagromadzonych odpadów do
środowiska. Krytycznym elementem środowiska naraŜonym na zanieczyszczenie są w
takim przypadku wody powierzchniowe. Dla gleby substancje te nie są groźne.
Gazociągi
Do istotnych źródeł zagroŜenia na terenie powiatu zambrowskiego naleŜy zaliczyć gazociągi
tranzytowe oraz gazowe sieci i instalacje.
TABELA NR 20 Wykaz gazociągów na terenie powiatu zambrowskiego
Nazwa gazociągu
Trasa
Przekrój
gazociągu/długość
Gazociąg tranzytowy JAMAL
Zaręby Jartuzy –
Dn = 1 400 mm
– EUROPA
Krewo Małe – 25,4 km
Gazociąg tranzytowy
Wyszomierz Wlk. –
Dn = 250 mm
Wyszków – Zambrów –
OstroŜne – Stary
Białystok
Wdziękoń – Jabłonka
Kościelna
Odgałęzienie do ŁomŜy
Stary Wdziękoń –
Dn = 200 mm
Zambrów – Puchały –
ŁomŜa
Sieć gazociągów i instalacji
Teren miasta i powiatu
Dostosowany do
rozprowadzających gaz
(ciągła rozbudowa)
potrzeb (max. 200 mm)
Ciśnienie pn
6,4 MPa
6,4 MPa
6,4 MPa
6,4 MPa
Źródło: Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu
zambrowskiego w 2006 r. – WIOŚ ŁomŜa
W 2006r. nie odnotowano na terenie powiatu zambrowskiego, wystąpienia awarii
przemysłowych ani teŜ niebezpiecznych zdarzeń w transporcie drogowym.
5.4
Biotechnologia i organizmy zmodyfikowane genetycznie
Biotechnologia jest dyscypliną nauk technicznych wykorzystującą procesy biologiczne na
skalę przemysłową. Konwencja o róŜnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5
czerwca 1992 r. (Dz. U. z 2002 r., Nr 184, poz. 1532) podaje jedną z najszerszych definicji:
„Biotechnologia oznacza zastosowanie technologiczne, które uŜywa systemów biologicznych,
71
organizmów Ŝywych lub ich składników, Ŝeby wytwarzać lub modyfikować produkty lub procesy w
określonym zastosowaniu.” Biotechnologie są w stosunku do tradycyjnych (chemicznych) znacznie
mniej energochłonne, bezodpadowe lub niskoodpadowe, tańsze i wydajniejsze oraz często mniej
obciąŜające środowisko, znajdują zastosowanie takŜe w działalności słuŜącej ochronie środowiska (w
oczyszczaniu ścieków, neutralizacji odpadów, w produkcji biogazu).
Organizmy Modyfikowane Genetycznie (GMO) są to rośliny lub zwierzęta, które dzięki
modyfikacji w ich genomie - materiale genetycznym - uzyskały nowe cechy. Modyfikacja genetyczna
zwykle polega na wstawieniu nowego genu (co fizycznie jest fragmentem DNA) do genomu
modyfikowanego organizmu. Jednak moŜna takŜe i wyciszać geny poprzez wprowadzenie
komplementarnego genu kodującego tzw. nonsensowne RNA, czy teŜ za pomocą kierowanej
mutagenezy, wywołać mutacje w konkretnym genie, co moŜe doprowadzić do jego inaktywacji
(dokładnie inaktywacji produktu tego genu).
Na świecie ma miejsce dynamiczny rozwój badań w zakresie inŜynierii genetycznej
i rozwój przemysłu opartego na biotechnologiach.
Produkty nowoczesnej biotechnologii (organizmy genetycznie zmodyfikowane) coraz częściej
pojawiają się na rynku, budząc wiele kontrowersji, szczególnie w odniesieniu do problematyki
bezpieczeństwa tych produktów dla zdrowia człowieka i ewentualnego ich wpływu na inne organizmy
w środowisku. W związku z powyŜszym zachodzi potrzeba dokonywania oceny stopnia zagroŜenia tych
produktów dla zdrowia ludzi i środowiska. Procedury i mechanizmy oceny ryzyka związanego z
wykorzystywaniem genetycznie zmodyfikowanych organizmów są ciągle doskonalone.
W 2006r. przyjęto Ramowe Stanowisko Rządu RP dotyczące GMO. Jest to dokument
wyznaczający kierunek działań dotyczących GMO, na podstawie którego realizowana będzie w Polsce
polityka w tym zakresie.
Biotechnologie i rozwój przemysłu opartego na biotechnologiach daje nowe moŜliwości
rozwoju. Korzystanie z osiągnięć biotechnologii związane moŜe być jednak z nieznanym dotąd
zagroŜeniem bezpieczeństwa biologicznego.
NajwaŜniejsze problemy:
−
brak nadzoru nad wprowadzaniem GMO,
−
brak świadomości społecznej w zakresie biotechnologii i bezpieczeństwa biologicznego,
−
zagroŜenie rodzimych gatunków roślin i zwierząt przez obce gatunki lub nowe organizmy
wytworzone technikami transgenezy,
−
brak jednoznacznych regulacji prawnych w zakresie rozwiązań systemowych dotyczących
ochrony
środowiska,
a
zwłaszcza
koegzystencji
upraw
roślin
modyfikowanych
i
niemodyfikowanych.
W dniu 21 grudnia 2004 roku Sejmik Województwa Podlaskiego podjął stanowisko
w sprawie ogłoszenia obszaru województwa podlaskiego strefą wolną od upraw organizmów
roślinnych zmodyfikowanych genetycznie (GMO). Stanowisko zostało przesłane do Ministra Rolnictwa i
Rozwoju Wsi. Ogłoszenie województwa strefą wolą od GMO nie zobowiązuje rolników do zaniechania
72
uprawy genetycznie zmodyfikowanych odmian roślin. Podjęte działania miały na celu ochronę
środowiska przyrodniczego i kulturowego regionu przed wpływem roślin uprawnych modyfikowanych
technikami genetycznymi oraz konieczność zachowania rodzimej kultury rolnej. Sprzeciwy w zakresie
wdroŜenia upraw GMO wyraŜone przez samorządy województw w Polsce i regiony w innych krajach
Europy nie są uwzględniane przez władze unijne. Rozwiązania prawne (Dyrektywa 2001/18/WE z dnia
12 marca 2001 r. w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych
genetycznie i uchylenia dyrektywy 90/220/EWG oraz Dyrektywy Rady 2002/53/WE z dnia 13 czerwca
2002 r. w sprawie wspólnego katalogu odmian gatunków roślin rolniczych) są korzystne dla
producentów nasion roślin modyfikowanych genetycznie, bądź teŜ są interpretowane na ich korzyść.
Unijne rozwiązania prawne nakładają na podmiot zainteresowany utworzeniem strefy wolnej od GMO
obowiązek udowodnienia w drodze kosztownych badań szkodliwości tych roślin i powstałych z nich
produktów.
73
6
EDUKACJA EKOLOGICZNA
Warunkiem koniecznym i niezbędnym do realizacji celów związanych z ochroną środowiska
zgodną z zasadą zrównowaŜonego rozwoju jest dobrze zaplanowany, zorganizowany i realizowany
proces powszechnej edukacji, obejmujący nie tylko dzieci i młodzieŜ, ale teŜ całe społeczeństwo.
Edukacja ekologiczna zwana takŜe edukacją środowiskową, to koncepcja kształcenia
wychowywania
społeczeństwa
w
duchu
poszanowania
środowiska
przyrodniczego
i
zgodnie
z hasłem myśleć globalnie - działać lokalnie. Obejmuje ona wprowadzanie do programów szkół
wszystkich szczebli tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska, umoŜliwiającej łączenie
wiedzy przyrodniczej z postawą humanistyczną, tworzenie krajowych i międzynarodowych systemów
kształcenia specjalistów i kwalifikowanych pracowników dla róŜnych działów ochrony środowiska,
nauczycieli ochrony środowiska, dokształcanie inŜynierów i techników róŜnych specjalności oraz
menedŜerów gospodarki, a takŜe powszechną edukację szkolną i pozaszkolną. W potocznym
rozumieniu są to wszelkie formy działalności skierowanej do społeczeństwa, ze szczególnym
uwzględnieniem dzieci i młodzieŜy, które mają na celu wpływanie na poziom świadomości
ekologicznej, propagowanie konkretnych zachowań korzystnych dla środowiska naturalnego,
upowszechnianie wiedzy o przyrodzie. Działania te prowadzone są przez szkoły, przez specjalistyczne
placówki edukacyjne zarówno publiczne jak i niepubliczne, a takŜe przez liczne organizacje
ekologiczne.
MoŜe przyjmować róŜne formy:
−
kształcenie ustawiczne (wykłady, seminaria, rozdawanie ulotek i programy edukacyjne),
−
kształcenie dzieci i młodzieŜy w zakresie ekologii,
−
zielone szkoły.
Niestety istnieje moda na konsumpcyjny styl Ŝycia. ZauwaŜalny jest brak myślenia
w kategoriach ponadlokalnych o problemach ochrony środowiska, w szczególności gospodarki
odpadami i gospodarki wodno-ściekowej. Niejednokrotnie wiąŜe się to z niskim poziomem socjalnym
społeczeństwa, a działania „ekologiczne”, to wciąŜ działania kosztowne. Mieszkańcy województwa
niechętnie stosują się do zasad zrównowaŜonego rozwoju. WciąŜ zbyt wolno postępuje wzrost
świadomości społecznej dotyczącej konieczności gospodarowania w sposób przyjazny dla środowiska.
Edukacja ekologiczna mieszkańców spoczywa na barkach szkół, jednostek samorządu
terytorialnego i trzeciego sektora. Na obszarze województwa podlaskiego funkcjonują 33 ekologiczne
organizacje pozarządowe i 47 „zielonych” inicjatyw16. Ponad 2/3 wszystkich organizacji pozarządowych
skupiło się w miastach na prawach powiatu. Natomiast w ponad połowie powiatów nie funkcjonuje ani
jedna organizacja. Obserwując działania organizacji pozarządowych naleŜy zwrócić uwagę na rozkład
16
Na podstawie: Ruch ekologiczny w Polsce. Mapa aktywności obywatelskiej.
74
wyŜszej aktywności w powiatach od łomŜyńskiego przez grajewski, augustowski po Suwałki i powiat
suwalski.
Województwo
podlaskie
charakteryzuje
się
wysokimi
współczynnikami
nasycenia
tak
organizacjami, jak i inicjatywami, zdecydowanie przekraczającymi średnie dla całego kraju, jednakŜe
aktywność tych organizacji jest nierównomierna, niesystematyczna i częstokroć krótkotrwała. W latach
2000 – 2006 podejmowano działania w niewielkiej liczbie obszarów tematycznych, zdecydowanie
najczęściej realizowano inicjatywy wynikające z bogactwa przyrodniczych zasobów województwa - w
zakresie ochrony gatunkowej oraz przestrzennych form ochrony, a takŜe ogólnie w zakresie ochrony
środowiska. Edukacja ekologiczna obecna jest w formalnym systemie kształcenia od 2002 roku.
Wprowadzona została prawnie poprzez Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26
lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia
ogólnego w poszczególnych typach szkół. Rozporządzenie wprowadza edukację ekologiczną w postaci
oddzielnej ścieŜki edukacyjnej o charakterze wychowawczo-dydaktycznym począwszy od II etapu
edukacyjnego (klasy IV-VI).
Edukacja powinna być akceptowana i realizowana przez ogół nauczycieli, poprzez właściwe
wykorzystanie treści ekologicznych zawartych w programach nauczania danego szczebla szkolnictwa.
Treści związane z nauczaniem i wychowaniem pro środowiskowym naleŜy prezentować w sposób
bardzo interesujący, aby w następstwie uczyły one nowego podejścia do problemów związanych z
ekologią. CóŜ dają najpiękniejsze nawet treści werbalne, które nie rozbudzają autentycznych potrzeb
czynnego uczenia się i rozwiązywania wysuwanych problemów. W edukacji ekologicznej kaŜde dziecko
powinno stać się aktywnym uczestnikiem, i umieć współdecydować o tym, czego i w jaki sposób się
uczyć.
W podlaskich szkołach edukacja ekologiczna niejednokrotnie ogranicza się do akcji „Sprzątania
Świata”, zbierania baterii czy próby selektywnej zbiórki odpadów. Nie moŜna jednak niedoceniać roli
edukacji ekologicznej w prawidłowym wychowywaniu młodzieŜy, uczenia jej szacunku dla przyrody i
zwiększaniu świadomości ekologicznej.
Podstawą tworzenia systemu edukacji ekologicznej moŜe być Narodowy Program Edukacji
Ekologicznej, będący rozwinięciem i konkretyzacją zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej.
System edukacji ekologicznej powinien eliminować działania pozorne i mało efektywne, propagować
zaś działania które przyczynią się aby zachować zdrowe środowisko oraz jego walory dla przyszłych
pokoleń zgodnie z zasadą zrównowaŜonego rozwoju.
1.
2.
3.
1.
Główne cele Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej to:
WdroŜenie zaleceń Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej z uwzględnieniem zmian zachodzących w procesie
reformowania Państwa oraz integracji z Unią Europejską;
Stworzenie mechanizmów pozwalających sprostać wyzwaniom związanym z wdraŜaniem idei i zasad rozwoju
zrównowaŜonego, pozwalających kształtować świadomość ekologiczną w warunkach demokratyzacji Ŝycia społecznego i
wzrastającej roli komunikacji społecznej;
Zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez promowanie najskuteczniejszych jej form i najwaŜniejszych treści,
wskazanie sposobów optymalnej alokacji środków finansowych, uporządkowanie przepływu informacji i decyzji z
wykorzystując najlepsze krajowe i zagraniczne doświadczenia.
Cele operacyjne Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej to:
Dokonanie kompleksowej, empirycznej diagnozy funkcjonowania edukacji ekologicznej w Polsce, ze szczególnym
uwzględnieniem jej źródeł, priorytetów i stosowanych w niej metod i procedur wdroŜenia.
75
2.
Dostarczenie informacji o optymalnym systemie edukacji ekologicznej w kraju i o warunkach dochodzenia do takiego
systemu.
Wypełnienie zobowiązań wynikających z sygnowanych przez RP porozumień międzynarodowych.
Inspirowanie potencjalnych podmiotów do tworzenia branŜowych, resortowych, regionalnych, lokalnych,
instytucjonalnych oraz innych programów edukacji ekologicznej.
Stworzenie jednolitego dokumentu pozwalającego monitorować rozwój edukacji ekologicznej w Polsce w kontekście
oczekiwań społecznych i moŜliwości realizacyjnych.
3.
4.
5.
Zgodnie z zapisami Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej wyróŜniono następujące trzy
sfery implementacji zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej:
1.
Edukacja formalna to zorganizowany system kształcenia zgodny z określonymi zasadami
sformułowanymi w odpowiednich aktach prawnych (ustawy i rozporządzenia). Polski system
edukacji formalnej obejmuje system oświaty i szkolnictwa wyŜszego.
2.
Ekologiczną świadomość społeczną moŜemy określić jako stan wiedzy, poglądów i wyobraŜeń
ludzi o środowisku przyrodniczym, jego antropogennym obciąŜeniu, stopniu wyeksploatowania,
zagroŜeniach i ochronie, w tym takŜe stan wiedzy o sposobach i instrumentach sterowania,
uŜytkowania i ochrony środowiska. Świadomość ta kształtowana jest przede wszystkim przez
organizacje państwowe, społeczne (Pozarządowe Organizacje Społeczne - POS) oraz media.
3.
Szkolenia to zinstytucjonalizowane formy przekazywania wiedzy i umiejętności dla określonej
grupy zawodowej lub społecznej słuŜące podnoszeniu kwalifikacji niezbędnych zarówno w Ŝyciu
zawodowym, działalności społecznej jak i dla potrzeb indywidualnych.
Trzy wyodrębnione sfery edukacji ekologicznej w chwili obecnej są ze sobą dość luźno
powiązane i nie stymulują się wzajemnie, stąd teŜ efektywność edukacji ukierunkowanej na
propagowanie idei i zasad rozwoju zrównowaŜonego jest niewielka.
Zgodnie z zapisami Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, edukacja ekologiczna na
obszarze województwa podlaskiego realizowana będzie poprzez priorytet 4 Programu Ochrony
Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007-2010: Budowa świadomości ekologicznej
społeczeństwa. Priorytet ten będzie realizowany poprzez następujące cele:
−
zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców województwa,
−
propagowanie ekologicznego stylu produkcji i konsumpcji,
−
edukacja ekologiczna dzieci i młodzieŜy w szkołach i przedszkolach,
−
tworzenie lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej,
−
kształtowanie polityki informacyjnej mającej na celu rezygnację przez firmy i instytucję z
kotłowni węglowych,
−
mobilizowanie społeczeństwa do podejmowania działań proekologicznych,
−
wspieranie instytucji i organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska,
−
podnoszenie skuteczności przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska.
Edukacja ekologiczna nie ogranicza form stosowanych przy jej realizacji. Warunek
atrakcyjności, niezbędny w procesie przebudowy postaw i utrwalania dobrych nawyków kaŜe stosować
moŜliwie bogatą gamę stymulatorów.
Planowane formy edukacji ekologicznej to: akcje, festiwale,
święta, manifestacje oraz inne imprezy uliczne, protesty, interpelacje i procedury odwoławcze, aukcje,
76
festyny, happeningi, pokazy i zloty, olimpiady, targi, wystawy i dni otwarte w miejscach (instytucjach)
związanych z ekologią, wycieczki, turystyka kwalifikowana, ścieŜki dydaktyczne i przyrodnicze,
publikacje, strony internetowe.
77
7
ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM I INSTRUMENTY
OCHRONY
Proces
zarządzania
obejmuje
następujące
czynności:
planowanie,
organizowanie,
decydowanie, motywowanie, kontrolowanie. W kaŜdym systemie zarządzania moŜna wyodrębnić
sferę procesów realnych i sferę regulacji. Sfera procesów realnych obejmuje działalność człowieka
skierowaną bezpośrednio na podmioty materialne i przekształcenie materii, a sfera regulacji –
całość procesów informacyjnych, myślowych i decyzyjnych, podejmowanych z myślą o
kształtowaniu systemu sfery realnej.
W
Polsce
zarządzanie
środowiskiem
funkcjonuje
na
4
poziomach:
centralnym,
wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Podział kompetencji stanowi duŜą uciąŜliwość zarówno dla
administracji publicznej, jak i dla wszystkich stron biorących udział w działaniach podejmowanych
na rzecz ochrony środowiska.
Struktura organizacyjna ochrony środowiska nie ma charakteru
hierarchicznego. Składają się na nią odrębne i niezaleŜne od siebie organy rządowe i samorządowe,
a dany szczebel administracji realizuje w zasadzie tylko te zadania, których nie moŜna realizować
na szczeblu niŜszym.
Do organów ochrony środowiska naleŜą:
−
Organy decyzyjne państwa: Sejm wraz z Senatem i Prezydentem oraz Rada Ministrów.
−
Centralne organy administracji państwowej: premier, ministrowie, w szczególności Minister
Środowiska i kierownicy urzędów centralnych, ministerstwa i urzędy centralne.
Minister Środowiska – odpowiedzialny za realizację Polityki ekologicznej państwa, konwencji
międzynarodowych,
przygotowanie
projektów
ustaw
ekologicznych
i
rozporządzeń
wykonawczych.
−
Terenowe organy administracji rządowej: wojewodowie i urzędy wojewódzkie.
−
Samorządy terytorialne: gminne, powiatowe, wojewódzkie.
Samorząd Województwa dysponuje kompetencjami o charakterze strategicznym: ustala
strategię rozwoju województwa, politykę przestrzenną w postaci planu zagospodarowania
przestrzennego a takŜe wojewódzkie programy. Z mocy prawa głównymi wykonawcami
programu są więc Marszałek i Zarząd Województwa. Współdziałają w jego realizacji z
administracją rządową, a w szczególności z Wojewodą i podległymi mu słuŜbami zespolonymi,
innymi organami administracji publicznej oraz samorządami powiatowymi i gminnymi.
Marszałek Województwa – zajmuje się egzekwowaniem opłat z tytułu gospodarczego
korzystania ze środowiska i ich redystrybucją na rzecz funduszy ochrony środowiska
i gospodarki wodnej; wydaje decyzje analogiczne do starosty, ale w odniesieniu do
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, wymagających obligatoryjnie
raportu
o oddziaływaniu na środowisko, obejmuje ochroną konserwatorską cenne formy ochrony
78
przyrody, realizuje zadania z zakresu łowiectwa, nadzoru nad lasami prywatnymi; prowadzi
takŜe bazę danych o emisjach substancji, wytwarzanych odpadach, pobranej ilości wody w
województwie. Jest organem w zakresie melioracji wodnych.
Sejmik - uchwala wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego, strategię rozwoju
województwa, program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami.
Starosta – główny decydent w ochronie środowiska, wydający decyzje dla przedsięwzięć,
które są klasyfikowane jako przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko
(spis decyzji poniŜej), sprawujący nadzór nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu
Państwa, spółkami wodnymi, racjonalną gospodarką łowiecką, ochroną przyrody, realizujący
zadania z zakresu edukacji ekologicznej.
Rada Powiatu - uchwala Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami, co
2 lata analizuje raporty z realizacji Programu ochrony środowiska i planu gospodarki
odpadami, ustanawia obszary ograniczonego uŜytkowania wokół niektórych instalacji
(składowiska
odpadów
komunalnych,
kompostowni,
oczyszczalni
ścieków,
tras
komunikacyjnych, linii i stacji elektroenergetycznych oraz instalacji radiokomunikacyjnej,
radionawigacyjnej i radiolokacyjnej), wyraŜa zgodę na powołanie społecznej straŜy rybackiej.
Wójt, burmistrz, prezydent miasta - rozpatrują sprawy związane z korzystaniem ze środowiska
przez osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami, wycinaniem drzew, krzewów, utrzymaniem
zieleni, realizują uchwały rad gmin w sprawie utrzymania czystości i porządku w gminach,
zaopatrzenia w wodę, ciepło, energię, odprowadzenia ścieków, systemu zbierania odpadów
komunalnych, realizacji postanowień planu zagospodarowania przestrzennego gminy.
Rada Gminy – uchwala miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, uchwala budŜet
gminy, uchwala plany gospodarcze i rozwojowe mikroregionu, ustala zakres działań jednostek
pomocniczych, uchwala podatki i opłaty lokalne, w tym np.: stawki za usuwanie i
unieszkodliwianie odpadów, czy podejmuje decyzji odnośnie współpracy z innymi jednostkami,
jak np.: utworzenie związku gmin.
−
Jednostki gospodarcze (produkcyjne i usługowe)
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska – wykonuje kontrole przestrzegania wymogów
ochrony środowiska przez wszystkich korzystających ze środowiska, bada i ocenia stan
środowiska (monitoring środowiska), wymierza kary za nieprzestrzeganie wymogów ochrony
środowiska, prowadzi działania zapobiegające nadzwyczajnym zagroŜeniom środowiska.
Zadania z ochrony środowiska niejednokrotnie są takŜe realizowane przez stowarzyszenia i
związki gmin, powołane np. w celu wspólnej gospodarki odpadami.
Podział kompetencji w zakresie ochrony środowiska nakłada na wszystkie szczeble samorządu
i organów rządowych obowiązek wzajemnego informowania się i uzgadniania. NaleŜy podkreślić
wzmocnienie relacji i wpływu organów samorządowych na działanie Inspekcji Ochrony Środowiska
oraz uprawnienia kontrolne organów samorządowych.
Do instrumentów prawnych ochrony środowiska naleŜą:
79
1.
Pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia:
2.
−
zintegrowane,
−
na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
−
na emitowanie hałasu do środowiska,
−
na emitowanie pól elektromagnetycznych,
−
na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
−
na pobór wody,
−
na wytwarzanie odpadów.
Zezwolenia między innymi na:
3.
−
przewóz lub wywóz odpadów niebezpiecznych za granicę,
−
odzysk, unieszkodliwianie i transport odpadów,
−
przewoŜenie przez granicę państwa określonych roślin i zwierząt.
Oceny między innymi:
4.
−
−
−
−
Rejestry
jakości powietrza,
jakości wód powierzchniowych i podziemnych,
stanu akustycznego środowiska,
pól elektromagnetycznych w środowisku.
terenów, na których, między innymi:
5.
−
−
−
Raporty
stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych,
stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby,
występują rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, parki narodowe.
między innymi:
6.
−
bezpieczeństwa,
−
o oddziaływaniu na środowisko
Zgody między innymi:
7.
−
na przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze,
−
na gospodarcze wykorzystanie odpadów
Decyzje, w tym koncesje wydane na podstawie Prawa geologicznego i górniczego; pozwolenia
wodnoprawne, wykorzystanie odpadów,
8.
Zgłoszenia, np. powaŜnych awarii do GIOŚ,
9.
Informacje np. o środowisku, dotyczące zanieczyszczenia powietrza,
10.
Programy między innymi:
11.
−
ochrony powietrza,
−
zalesień,
−
ochrony środowiska przed hałasem.
Plany między innymi:
−
−
−
−
−
gospodarki odpadami,
działań, sporządzane w przypadku ryzyka występowania przekroczeń dopuszczalnych
lub alarmowych poziomów substancji w powietrzu,
gospodarowania wodami dorzecza,
zewnętrzne plany ratownicze,
ochrony przeciwpowodziowej.
Do instrumentów strukturalnych umoŜliwiających realizację Programu Ochrony Środowiska
naleŜą:
−
plany zagospodarowania przestrzennego (przygotowywane przez gminy),
−
programy obszarowe realizujące róŜne cele ekologiczne,
−
strategie sektorowe (które powinny równieŜ spełniać wymogi ochrony środowiska).
80
8
PODSUMOWANIE ANALIZY STANU OBECNEGO
8.2
Podsumowanie metodą analizy SWOT
Celem syntetycznego ujęcia pozycji powiatu zambrowskiego w stosunku do występujących
warunków, zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych, zastosowano system analizy SWOT.
Zastosowanie tej metody pozwala na identyfikację słabych i mocnych stron powiatu oraz szans i
zagroŜeń zarówno tych obecnie występujących jak teŜ potencjalnych. KaŜde planowanie, aby mogło
być obarczone stosunkowo najmniejszym błędem, winno brać pod uwagę maksymalną ilość czynników
mogących mieć wpływ na przebieg zdarzeń. Precyzyjna i obiektywna analiza w tym zakresie pozwala
dokonać właściwego wyboru kierunków rozwoju i moŜliwości realizacji.
W ramach uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych przeanalizowano następujące obszary:
-
Ochrona wód,
-
Gospodarka wodno – ściekowa,
-
Warunki glebowe,
-
Środowisko przyrodnicze,
-
Ochrona atmosfery,
-
Gospodarka odpadami,
-
Edukacja ekologiczna,
-
Gospodarka finansowa.
Uwarunkowania wewnętrzne podzielono za zagadnienia dotyczące:
-
Stanu infrastruktury słuŜącej ochronie środowiska,
-
Sfery gospodarczej,
-
Sfery społecznej,
-
Sfery prawnej i politycznej,
-
Sfery przyrodniczej.
PoniŜej w tabeli przedstawiono mocne i słabe strony oraz szanse i zagroŜenia, które wywierają
istotny wpływ na istnienie i rozwój środowiska.
81
Uwarunkowania wewnętrzne
-
-
-
-
Stan infrastruktury słuŜącej ochronie środowiska
Mocne strony
Słabe strony
dostateczny stopień zwodociągowania - procentowo,
- zły stan sieci wodociągowej powodujący znaczne straty wody,
dostateczna ilość stacji uzdatniania wody,
- niski stopień skanalizowania zwłaszcza na terenach wiejskich,
niskie zuŜycie wody na potrzeby gospodarki komunalnej i przemysłu,
- niedostatecznie oczyszczane ścieki komunalne w zakresie usuwania
zmniejszająca się liczba zakładów szczególnie uciąŜliwych dla
biogenów,
środowiska,
- spływy powierzchniowe,
stały wzrost ilości mieszkańców obsługiwanych przez oczyszczalnie
- niekorzystny stosunek sieci kanalizacyjnej do wodociągowej,
ścieków,
- wciąŜ nierozwiązany problem gospodarki osadami ściekowymi
coraz częstsze występowanie przyzagrodowych oczyszczalni ścieków,
w znacznej części oczyszczalni,
wzrost podłączeń do sieci kanalizacyjnej w gospodarce komunalnej,
- niedociąŜenie niektórych oczyszczalni ścieków (dotyczy głównie nowych
stała poprawa sprawności technologicznej oczyszczalni ścieków,
oczyszczalni komunalnych),
modernizacje oczyszczalni ścieków,
- symboliczny wymiar selektywnej zbiórki odpadów u źródła,
zorganizowany system ratowniczo-gaśniczy, w tym jednostek ratownictwa - niewielka ilość ciepłowni wykorzystujących źródła energii odnawialnej,
chemicznego i ekologicznego do zwalczania skutków poŜarów i likwidacji - zbyt niski standard i za mała liczba urządzeń ochrony środowiska,
skutków powaŜnych awarii,
zwłaszcza na obszarach zagospodarowanych turystycznie,
istniejący system oceny zagroŜenia poŜarowego w lasach,
- brak gazyfikacji obszarów wiejskich.
lokalizacja trasy S 8.
Sfera gospodarcza
Mocne strony
Słabe strony
rozwój gospodarstw ekologicznych,
- niski poziom uprzemysłowienia,
rosnąca popularność agroturystyki na terenie powiatu,
- ciągle istniejące zakłady bazujące na przestarzałych technologiach
w ciepłownictwie i przemyśle,
wzrost liczby zakładów przemysłowych spełniających wymogi BAT,
mała ilość wytwarzanych odpadów niebezpiecznych,
- istnienie zakładów stwarzających uciąŜliwość odorową dla otoczenia,
- niedostateczny stan infrastruktury drogowej,
brak przemysłu szczególnie degradującego środowisko,
niewielka liczba zakładów szczególnie uciąŜliwych dla środowiska,
- wzrost zanieczyszczeń komunikacyjnych, hałasu i wibracji,
rozwój przyjaznych środowisku przyrodniczemu form gospodarowania
- mała liczba gospodarstw rolnych produkujących „zdrową Ŝywność”,
ziemią,
- duŜa ilość wyrobów zawierających azbest zainstalowanych w obiektach
budowlanych,
wdraŜanie zasad gospodarki leśnej sprzyjających zachowaniu
róŜnorodności biologicznej, stopniowa „ekologizacja” gospodarki leśnej,
- niska jakość melioracji szczegółowych,
- bark dostatecznego przygotowania terenów inwestycyjnych,
wysoka jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej.
- brak bazy turystycznej.
Sfera społeczna
Mocne strony
Słabe strony
prowadzenie projektów z zakresu aktywnej ochrony przyrody oraz czynny - niedostateczny stopień stosowania zasad zrównowaŜonego rozwoju
udział samorządów w ich realizacji,
przez społeczeństwo,
82
-
-
-
-
-
-
- niski poziom socjalny części społeczeństwa,
prowadzenie działalności dydaktycznej, edukacyjnej i wydawniczej oraz
- wysoki poziom bezrobocia,
turystycznej,
- niski budŜet jednostek samorządu terytorialnego na inwestycje,
kształcenie na rzecz zrównowaŜonego rozwoju,
- zbyt wolno postępujący wzrost świadomości społecznej dotyczącej
niska gęstość zaludnienia, niski stopień urbanizacji, niewielka
konieczności gospodarowania w sposób przyjazny dla przyrody
powierzchnia terenów miejskich – wysokie koszty inwestycyjne
i środowiska,
w przeliczeniu na 1 mieszkańca,
- moda na konsumpcyjny styl Ŝycia,
powstawanie stowarzyszeń i związków gmin podejmujących wspólne
- utrzymujące się kłusownictwo na zwierzynie oraz kłusownictwo rybackie
działania dla zapewnienia zrównowaŜonego rozwoju obszarów
- brak myślenia w kategoriach ponadlokalnych o problemach gospodarki
o wysokich walorach przyrodniczych
odpadami i gospodarki wodno-ściekowej.
wprowadzanie do programów edukacji szkolnej zagadnień ekologicznych,
upowszechnianie informacji na temat środowiska i ekologii - internet
media.
Sfera prawna i polityczna
Mocne strony
Słabe strony
kaŜda gmina i powiat ma uchwalony Program Ochrony Środowiska i Plan - brak regulacji prawnych w pełni uniemoŜliwiających realizację zadań
Gospodarki Odpadami,
z zakresu ochrony środowiska,
rosnące nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska – dotacje w ramach - brak dostatecznych źródeł finansowania obszarów chronionych
funduszy strukturalnych.
i mechanizmów finansowych w stosunku do Natury 2000,
- brak systematycznej realizacji przez jednostki samorządu terytorialnego
Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami,
- niepełna inwentaryzacja i waloryzacja stanu przyrody województwa
- mała skuteczność egzekwowania obowiązujących przepisów z zakresu
ochrony środowiska,
- niechęć do stosowania przepisów ochrony przyrody i środowiska przez
społeczeństwo i podmioty gospodarcze.
Sfera przyrodnicza
Mocne strony
Słabe strony
wysoka jakość środowiska przyrodniczego,
- monogatunkowa struktura wielu obszarów leśnych
korzystne połoŜenie geograficzne i dostępność komunikacyjna,
- niska odporność drzewostanów w lasach silnie przekształconych na
występowanie obszarów chronionych - rezerwaty przyrody, obszary
działanie czynników biotycznych i abiotycznych,
chronionego krajobrazu pomniki przyrody, obszary Natura 2000,
- brak dostatecznej liczby przejść dla zwierzyny przez drogi szybkiego
wysoka róŜnorodność krajobrazowa, ekosystemowa, siedliskowa,
ruchu tzw. „zielonych mostów”,
gatunkowa i genetyczna, występowanie wielu roślin i zwierząt rzadkich w - sukcesja lasu na ekosystemy nieleśne,
skali krajowej i europejskiej,
- zagroŜenie poŜarowe lasów,
występowanie duŜych, zwartych obszarów leśnych i bagiennych oraz - zaśmiecanie lasów,
naturalnie ukształtowanych dolin rzecznych,
- zaburzenie stosunków wodnych wynikające z wadliwie przeprowadzonej
melioracji niektórych obszarów,
zadowalający stan zdrowotny lasów,
najniŜsze w kraju tempo wyłączania gruntów rolnych i leśnych z - obniŜanie się poziomu wód gruntowych,
- spadek ilości zalesień i zakrzaczeń śródpolnych stanowiących
dotychczasowego uŜytkowania,
83
-
ostoje zwierzyny drobnej,
zanikanie drobnych zbiorników wodnych oraz bogatych
przyrodniczo enklaw śródpolnych,
zagroŜenie rodzimych gatunków flory i fauny przez obce
gatunki inwazyjne,
postępująca urbanizacja i fragmentacja terenów cennych pod względem
przyrodniczym i krajobrazowym,
niewystarczające nakłady finansowe na aktywną ochronę przyrody.
Uwarunkowania zewnętrzne
-
-
-
-
-
Szanse
środki finansowe w ramach Funduszy Strukturalnych
współpraca w zakresie ochrony przyrody,
regulacje ogólnokrajowe i międzynarodowe zobowiązujące do
podniesienia jakości środowiska,
proces decentralizacji zarządzania środowiskiem,
postęp technologiczny – BAT,
popyt w krajach UE na Ŝywność produkowaną metodami ekologicznymi,
wzrost krajowego i zagranicznego popytu na „zdrową Ŝywność”,
bezpieczne dla środowiska formy sportu i rekreacji, turystyki i kontaktu
z przyrodą,
wprowadzenie nowych zasad finansowania inwestycji i działań
proekologicznych (preferencyjne kredyty, ulgi podatkowe, dotacje
z budŜetu państwa),
prawny nakaz opracowywania programów ochrony środowiska przez
jednostki administracji samorządowej oraz planów ochrony rezerwatów
przyrody,
doskonalenie krajowego systemu publicznej edukacji środowiskowej,
wdroŜenie instrumentów prawno-ekonomicznych mobilizujących do
realizacji inwestycji prośrodowiskowych wynikających ze strategii
krajowych oraz przyjętych zobowiązań międzynarodowych,
rozwój kontaktów i współpracy międzynarodowej z krajami UE na
szczeblu samorządów w celu wymiany doświadczeń w zakresie
proekologicznych metod gospodarowania,
wydawanie pozwoleń zintegrowanych dla instalacji podlegających
dyrektywie IPPC,
restrukturyzacja i konsolidacja najlepszych jednostek naukowych wokół
nowych wieloletnich programów badawczych.
-
-
-
-
ZagroŜenia
częste zmiany przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska,
transport substancji niebezpiecznych przez teren województwa,
efekt transgraniczny - moŜliwość wystąpienia groźnych dla człowieka,
przyrody i środowiska awarii na Litwie oraz Białorusi,
niechęć społeczeństwa do rozwoju obszarów chronionych,
rozwój turystyki na obszarach o najcenniejszych walorach
przyrodniczych,
napływ zanieczyszczeń powietrza spoza powiatu a nawet województwa,
wysokie koszty wdroŜenia programów ochrony środowiska,
nasilające się ekstremalne zjawiska pogodowe,
zagroŜenie bezpieczeństwa biologicznego, związane z zastosowaniem
genetycznie modyfikowanych organizmów, szczególnie w przemyśle
rolno-spoŜywczym,
rozwój komunikacji przy jednoczesnym złym stanie dróg
(zanieczyszczenie powietrza i hałas),
niewłaściwie przygotowana sieć dróg na wypadek awarii podczas
przewoŜenia materiałów niebezpiecznych oraz brak miejsc postoju dla
samochodów przewoŜących materiały niebezpieczne,
opóźnienia w przygotowywaniu nowych aktów prawnych i przepisów
wykonawczych dotyczących ochrony przyrody i środowiska, w tym
przepisów wprowadzających system Natura 2000,
migracja ludzi młodych i wykształconych.
84
PowyŜsza analiza wskazuje na szereg uwarunkowań wpływających na moŜliwości rozwojowe
powiatu. Wiele czynników jest niezaleŜnych bezpośrednio od lokalnych ośrodków decyzyjnych, co
ogranicza moŜliwość działania. Niemniej jednak są równieŜ te, na które mamy wpływ i które winny być
prawidłowo wykorzystane.
85
9
ZAŁOśENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU OCHRONY
ŚRODOWISKA
9.2
Cele i zasady Polityki ekologicznej państwa
„Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007 – 2010” jest realizacją ustaleń ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska,
która w art. 13 – 16 wprowadza obowiązek przygotowania i aktualizowania co 4 lata polityki
ekologicznej państwa.
W 1990 r. powstał pierwszy dokument „Polityka ekologiczna państwa”, przyjęty przez Radę
Ministrów, a następnie w 1991 r. zaakceptowany przez Sejm i Senat RP. W 2000 r. została
sporządzona „II Polityka ekologiczna państwa”, która w 2001 r. została
zaakceptowana przez
Parlament. Ustala ona cele ekologiczne do 2010 i 2025 r. Opracowany w 2002 r. „Program
Wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa, na lata 2002 – 2010” jest dokumentem o
charakterze operacyjnym, tj. wskazującym wykonawców i terminy realizacji konkretnych zadań lub
pakietów zadań, przewidzianych do realizacji, zgodnie z polityką ekologiczną państwa w latach 2002 –
2010, a takŜe szacującym niezbędne nakłady i źródła ich finansowania.
Politykę ekologiczną, obejmującą lata 2003 – 2006 oraz 2007 – 2010, naleŜy traktować jako
aktualizację i uszczegółowienie długookresowej „II Polityki ekologicznej państwa”, przede wszystkim w
nawiązaniu do priorytetowych kierunków działania określonych w przyjętym VI Programie działań Unii
Europejskiej w dziedzinie środowiska.
W Unii Europejskiej funkcjonują średniookresowe programy działań na rzecz środowiska, tak
więc dostosowana do wymagań nowej ustawy „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z
uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010” wpisuje się równieŜ w funkcjonującą w tej
dziedzinie praktykę. Aktualny, szósty program takich działań obowiązuje właśnie do 2010 r. Jest to
tym bardziej warte podkreślenia, Ŝe znaczną część objętych „Polityką ...”
działań Polska będzie
realizować juŜ jako członek Unii.
„Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007 – 2010” została przygotowana i będzie realizowana równolegle ze sporządzonym i wielokrotnie
aktualizowanym „Narodowym programem przygotowania do członkowstwa”, a zwłaszcza przyjętym
dokumentem zawierającym końcowe ustalenia i przyjęte przez Polskę zobowiązania (CONF-PL 95/01).
Ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 13 stwierdza, Ŝe polityka ekologiczna państwa ma
na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska.
We współczesnym świecie oznacza to przede wszystkim, Ŝe polityka ta powinna być
elementem równowaŜenia rozwoju kraju i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów
gospodarczych i społecznych. Oznacza to takŜe, Ŝe realizacja polityki ekologicznej państwa w coraz
większym stopniu powinna dokonywać się poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji,
zmniejszanie materiałochłonności, wodochłonności i energochłonności gospodarki oraz stosowanie
86
najlepszych dostępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności
poprzez typowo ochronne, tradycyjne działania takie jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków,
unieszkodliwianie odpadów.
Oznacza to równieŜ, Ŝe aspekty ekologiczne powinny być obligatoryjnie włączane do polityk
sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a takŜe do strategii i programów rozwoju na
szczeblu regionalnym i lokalnym.
Nadrzędną wartością w polityce ekologicznej państwa jest człowiek, co oznacza, Ŝe zdrowie
społeczeństwa, komfort środowiska, w którym Ŝyją i pracują ludzie, Ŝycie obywatela są głównym
kryterium realizacji polityki ekologicznej na kaŜdym szczeblu. Polityka ekologiczna państwa ma słuŜyć
zaspokojeniu rosnących potrzeb człowieka.
Wiodącą zasadą polityki ekologicznej państwa jest przyjęta w Konstytucji RP
zasada zrównowaŜonego rozwoju, która uzyskała prawo obywatelstwa wśród społeczeństw
świata w wyniku Konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro w 1992 r. Istotą
zrównowaŜonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i
ekologicznych.
Właściwemu osiąganiu celów polityki ekologicznej sprzyja przestrzeganie następujących zasad:
-
Zasada równorzędności polityki ekologicznej , gospodarczej i społecznej.
-
Zasada integralności
polityki ekologicznej z
kaŜdą wyodrębnioną polityką sektorową
-
w skali państwa z polityka międzynarodową, (uwzględnienie celów ekologicznych na równi z
celami gospodarczymi i społecznymi).
-
Zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego i jednakowego obowiązku jego ochrony.
-
Zasada „zanieczyszczający płaci” (odpowiedzialność za skutki zanieczyszczenia i stwarzania
zagroŜeń ponosi jednostka uŜytkująca zasoby środowiska),
-
Zasada uspołecznienia przez stworzenie warunków do uczestnictwa obywateli,
-
Zasada ekonomizacji polityki ekologicznej, czyli osiągania postawionych celów minimalnym
nakładem sił i środków.
-
Zasada przezorności (podwojenie działań, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo
wystąpienia problemu),
-
Zasada prewencji (podejmowanie działań zabezpieczających na wszystkich etapach realizacji
przedsięwzięć),
-
Zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT),
-
Zasada subsydiarności (stopniowe przekazywanie kompetencji i uprawnień na niŜszych szczeblach
zarządzania środowiskiem).
W „II Polityce ekologicznej państwa”, przyjętej przez Radę Ministrów w czerwcu 2000r., a
następnie przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w sierpniu 2001r., ustalone zostały następujące
waŜniejsze limity krajowe, związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawą
stanu środowiska:
•
zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990r.
(w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle);
87
•
ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50% w stosunku do 1990r. w taki sposób,
aby
uzyskać
co
najmniej
średnie
wielkości
dla
państw
OECD
(w
przeliczeniu
na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB);
•
ograniczenie zuŜycia energii o 50% w stosunku do 1990r. i 25% w stosunku do
2000r.
(w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB);
•
dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych
w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z
1990r.;
•
odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50% papieru i szkła z odpadów
komunalnych;
•
pełna (100%) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów
przemysłowych;
•
zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych,
w stosunku do stanu z 1990 r., z przemysłu o 50%, z gospodarki komunalnej (na
terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego – równieŜ o 30%;
•
ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%,
niemetanowych lotnych związków organicznych o 4% i amoniaku o 8% w stosunku
do stanu w 1990 r.;
•
do końca 2005r. wycofać z uŜytkowania etylinę i przejść wyłącznie na stosowanie
benzyny bezołowiowej.
Wszystkie wymienione limity dotyczą celów do osiągnięcia najpóźniej do 2010 r.
Limity powyŜsze nie były korygowane przy sporządzaniu „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003 –
2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 - 2010”. W programach powiatowych mogą zostać
ujęte w zaleŜności od specyficznych warunków powiatu.
Cele polityki ekologicznej realizowane są w następujących dziedzinach:
Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne uŜytkowanie zasobów przyrody.
Główne cele:
w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu
-
utrzymanie na odpowiednim poziomie róŜnorodności biologicznej i krajobrazowej,
zwiększenie powierzchni obszarów chronionych (do 1/3 terytorium kraju),
renaturalizacja i poprawa stanu najcenniejszych, zniszczonych ekosystemów i siedlisk,
restytucja wybranych gatunków
ochrona zasobów gleb uŜytkowanych przyrodniczo przed ich wyłączeniem z tego uŜytkowania,
rekultywacja i renaturalizacja obszarów zdegradowanych,
zwiększenie skuteczności ochrony obszarów objętych ochroną prawna,
rozwój prac badawczych i inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznania zagroŜeń
bioróŜnorodności,
utrzymanie krajobrazu rolniczego, zwiększenie wsparcia i rozwoju rolnictwa ekologicznego,
zapewnienie ochrony i racjonalnego gospodarowania bioróŜnorodnością,
wzrost stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa i władz lokalnych,
zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach przyrodniczo cennych,
88
-
zapewnienie przeciwdziałania wprowadzania obcych gatunków, zagraŜających integralności
naturalnych ekosystemów i siedlisk.
w zakresie ochrony i zrównowaŜonego rozwoju lasów
-
wzbogacanie i racjonalne uŜytkowanie zasobów leśnych,
dalsze zwiększanie lesistości, stałe powiększanie zasobów leśnych,
rozszerzanie zasięgu renaturalizacji obszarów leśnych,
kształtowanie lasu wielofunkcyjnego (poprawa funkcji wodochronnej, klimatotwórczej,
glebochronnej),
wdroŜenie zasad ochrony i powiększenie róŜnorodności biologicznej w lasach na poziomie
genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym,
zachowanie zdrowotności i Ŝywotności ekosystemów leśnych,
zapewnienie ochrony leśnych zasobów genowych,
racjonalne, zgodne z zasadami przyrody, uŜytkowanie zasobów leśnych,
zachowanie w stanie zbliŜonym do naturalnego lub odtworzenie śródleśnych zbiorników
wodnych,
utrzymanie i wzmacnianie społeczno – ekonomicznej funkcji lasów,
ochrona gleb leśnych,
wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień jako czynnika ochrony róŜnorodności biologicznej i
krajobrazowej oraz racjonalnego uŜytkowania przestrzeni przyrodniczej,
zapewnienie lasom i zadrzewieniom właściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym,
poprawa stanu i produkcyjności lasów prywatnych.
w zakresie ochrony gleb
-
przeciwdziałanie przejmowania gleb nadających się do wykorzystania rolniczego lub leśnego
na inne cele, zwłaszcza inwestycyjne,
podniesienie poziomu wiedzy uŜytkowników gleb i gruntów w zakresie moŜliwości eksploatacji
gleb,
doskonalenie struktur organizacyjnych zajmujących się problematyką ochrony gleb,
racjonalnego ich uŜytkowania, przygotowania programów działań w tym zakresie,
wprowadzenie w rolnictwie sposobu produkcji zgodnego z ustawą o rolnictwie ekologicznym,
objęcie monitoringiem gleb rejestracji zmian wynikających z rodzaju i intensywności
eksploatacji oraz oddziaływania negatywnych czynników,
przywracanie wartości uŜytkowej glebom, które uległy degradacji (oczyszczanie, rekultywacja,
odbudowa właściwych stosunków wodnych),
maksymalne zagospodarowanie terenów poprzemysłowych.
w zakresie ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych
-
ograniczenie wydobycia kopalin, jeśli moŜliwe jest znalezienie substytutu danego surowca,
zwiększenie efektywności wykorzystania rozpoznanych i eksploatowanych złóŜ,
objęcie ochroną zasobów kopalin leczniczych i wód podziemnych, zwłaszcza głównych
zbiorników tych wód,
poszerzanie wiedzy o budowie geologicznej Polski i kontynuowanie prac w zakresie
poszukiwania, rozpoznawania i dokumentowania nowych złóŜ,
ograniczanie naruszeń środowiska towarzyszących eksploatacji kopalin i pracom
geologicznym.
w zakresie biotechnologii i organizmów zmodyfikowanych genetycznie
-
podnoszenie świadomości społecznej w zakresie biotechnologii i bezpieczeństwa
biologicznego,
rozwijanie współpracy międzynarodowej w zakresie bezpieczeństwa biologicznego
ZrównowaŜone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii.
Główne cele:
w zakresie materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności i odpadowości gospodarki:
-
wprowadzenie systemu kontroli wodochłonności produkcji,
ograniczenie zuŜycia wody z wód podziemnych,
zmniejszenie energochłonności i materiałochłonności poprzez wprowadzenie nowoczesnych
technologii,
intensyfikacja stosowania obiegów zamkniętych oraz wtórnego wykorzystania mniej
zanieczyszczonych ścieków,
89
w zakresie wykorzystania energii odnawialnej:
-
wzrost produkcji ze źródeł odnawialnych,
w zakresie kształtowania stosunków wodnych i ochrony przed powodzią:
-
eliminowanie wykorzystania wód podziemnych na cele przemysłowe,
racjonalizacja zuŜycia wody,
efektywna ochrona przed powodzią.
Środowisko i zdrowie. Poprawa jakości środowiska i wzrost bezpieczeństwa
ekologicznego.
Główne cele:
w zakresie jakości wód:
-
osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wszystkich rodzajów wód pod względem
jakościowym i ilościowym,
zapobieganie zanieczyszczeniom wód powierzchniowych i podziemnych ze szczególnym
uwzględnieniem zapobiegania „u źródła”,
ochrona wód Morza Bałtyckiego przed substancjami biogennymi i niebezpiecznymi oraz przed
nadmiernym eksploatowaniem zasobów Ŝywych,
przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego, a
przez to zapewnienie odpowiednich źródeł poboru wody do picia,
zlewniowe zarządzanie gospodarką wodną i jakością wód,
w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem:
-
poprawa stanu czystości powietrza,
uzyskanie norm emisyjnych wymaganych przez przepisy UE,
konsekwentne przechodzenie na likwidację zanieczyszczeń „u źródła”,
coraz szersze normowanie emisji w przemyśle, energetyce i transporcie,
wprowadzanie norm ograniczających emisję do powietrza zanieczyszczeń w procesie
produkcyjnym (w pełnym cyklu Ŝycia produktów i wyrobów),
w zakresie gospodarowania odpadami:
-
pełne wprowadzanie w Ŝycie regulacji prawnych dot. odpadów,
zapobieganie powstawania odpadów, przy rozwiązywaniu problemu odpadów „u źródła”,
zwiększenie poziomu odzysku odpadów,
stwarzanie podstaw dla nowoczesnego gospodarowania odpadami komunalnymi,
zbudowanie krajowego systemu unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych,
w zakresie bezpieczeństwa chemicznego:
-
włączenie się Polski do realizacji międzynarodowych programów związanych z
bezpieczeństwem chemicznym i biologicznym,
harmonizowanie polskich przepisów prawnych z przepisami UE oraz wdraŜanie wymogów i
zaleceń,
w zakresie powaŜnych awarii:
-
eliminowanie lub zmniejszenie skutków dla środowiska z tytułu powaŜnych awarii,
sporządzenie ocen ryzyka obiektów, planów operacyjno – ratowniczych wojewódzkich i
powiatowych planów zarządzania ryzykiem,
doskonalenie istniejącego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii i klęsk
Ŝywiołowych,
wprowadzenie systemu ubezpieczeń ekologicznych,
w zakresie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego:
-
zmniejszenie skali naraŜania ludności na ponadnormatywny poziom hałasu,
nie dopuszczanie do pogorszenia się klimatu akustycznego tam, gdzie obecnie sytuacja jest
korzystna,
kontrola i ograniczenie emisji do środowiska promieniowania niejonizującego,
stworzenie struktur zajmujących się monitorowaniem i badaniem pól elektromagnetycznych,
kształtowanie zieleni zorganizowanej pełniącej funkcje ochronne,
harmonizacja polskich przepisów z odpowiednimi dyrektywami UE,
poprawa systemu transportu zbiorowego,
produkcja urządzeń i pojazdów o hałaśliwości zgodnej z normami międzynarodowymi,
w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu:
90
-
włączenie się Polski do wysiłków społeczności międzynarodowej na rzecz ochrony klimatu
globalnego,
zintegrowanie polskiej polityki ochrony klimatu z polityką UE,
wypełnienie przez Polskę zobowiązań do redukcji emisji gazów cieplarnianych
o 6 % w stosunku do roku bazowego,
zapewnienie realizacji polityki ochrony klimatu na poziomie sektorów gospodarczych
i przedsiębiorstw.
-
9.3
ZałoŜenia wyjściowe Programu ochrony środowiska województwa
podlaskiego
Głównym celem Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007 –
2010, zwanego dalej Programem, jest określenie polityki zrównowaŜonego rozwoju województwa
podlaskiego, która ma być realizacją polityki ekologicznej państwa w skali regionu. Dokument w pełni
odzwierciedla tendencje europejskiej polityki ekologicznej
Program uwzględnia uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, w tym ekologiczne,
przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju województwa, określa priorytetowe
działania
ekologiczne oraz harmonogram zadań ekologicznych. PoniŜej przedstawiony jest takŜe
dokładny opis uwarunkowań realizacyjnych dokumentu, jego wdroŜenie, ewaluacja i monitoring.
Program
przygotowany
został
z
udziałem
szerokich
konsultacji
społecznych,
przy
uwzględnieniu głosów środowiska naukowego, gospodarczego, pracowniczego, kulturalnego i
pozarządowego. ZałoŜenia do projektu dokumentu, materiały, wnioski przedstawiano w mediach, w
Internecie.
Główne funkcje Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007– 2010
to:
•
realizacja polityki ekologicznej państwa na terenie województwa podlaskiego
•
strategiczne zarządzanie regionem w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami
•
wdraŜanie zasady zrównowaŜonego rozwoju
•
przekazanie
informacji
na
temat
zasobów
środowiska
przyrodniczego
oraz
stanu
poszczególnych komponentów środowiska
•
przedstawienie problemów i zagroŜeń ekologicznych, proponując sposoby ich rozwiązania w
określonym czasie
•
pomoc przy konstruowaniu budŜetu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej w Białymstoku
•
organizacja systemu informacji o stanie środowiska i działaniach zmierzających do jego
poprawy.
Program obejmuje następujące zagadnienia merytoryczne:
•
ochronę środowiska przyrodniczego,
•
gospodarkę leśną,
•
gospodarkę wodną,
91
•
ochronę środowiska przed zanieczyszczeniami,
•
sprawy bezpieczeństwa ekologicznego,
•
kształtowania świadomości ekologicznej,
•
propagowania proekologicznych form działalności gospodarczej.
Misją programu jest ZRÓWNOWAśONY ROZWÓJ WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO
PRZY ZACHOWANIU I PROMOCJI ŚRODOWISKA NATURALNEGO.
PowyŜsza misja będzie realizowana poprzez priorytety i działania ekologiczne województwa, z
którymi będą spójne powiatowe i gminne priorytety i działania planowane w programach ochrony
środowiska. Program będzie realizowany przez cele długoterminowe, nazywane dalej priorytetami,
obejmujące lata 2007-2013 oraz przez cele krótkoterminowe (szczegółowe) w ramach kaŜdego z
celów długoterminowych, realizowane w latach 2007 - 2010.
92
10
USTALENIA PROGRAMU
10.2 Priorytety i działania ekologiczne
Misją17 Programu jest
ZRÓWNOWAśONY ROZWÓJ POWIATU ZAMBROWSKIEGO
PRZY ZACHOWANIU I PROMOCJI ŚRODOWISKA
NATURALNEGO
PowyŜsza misja będzie realizowana poprzez priorytety i działania ekologiczne powiatu, z
którymi będą spójne gminne priorytety i działania planowane w programach ochrony środowiska.
Program będzie realizowany przez cele długoterminowe, nazywane dalej priorytetami, obejmujące lata
2007-2013
oraz
przez
cele
krótkoterminowe
(szczegółowe)
w
ramach
kaŜdego
z
celów
długoterminowych, realizowane w latach 2007 - 2010.
PRIORYTET 1 – Rozwój infrastruktury ochrony środowiska
Główne cele krótkoterminowe to:
1.
ograniczenie hałasu komunikacyjnego
 rozwój infrastruktury drogowej w celu ograniczenia emisji hałasu i wibracji, budowa obwodnic,
 sporządzenie map akustycznych i programów ochrony przed hałasem obszarów połoŜonych
wzdłuŜ głównych ciągów komunikacyjnych.
2.
ograniczenie emisji pyłów do powietrza
 wykorzystywanie technologii przyjaznych środowisku,
 wspieranie działań zwiększania udziału stosowanych paliw gazowych, ciekłych, wykorzystania
biomasy oraz innych odnawialnych źródeł energii,
 racjonalizacja
wykorzystania
i
modernizacja
istniejących,
scentralizowanych
systemów
grzewczych (modernizacja lub rozbudowa ciepłociągów i węzłów cieplnych z zastosowaniem
najnowszych technologii i rozwiązań technicznych),
 likwidacja tzw. „niskiej emisji” ze źródeł opalanych paliwem stałym poprzez rozbudowę
istniejących sieci ciepłowniczych i gazowych oraz wykorzystanie biomasy i innych źródeł energii
odnawialnej,
 realizacja inwestycji ograniczających zanieczyszczenia azotowe pochodzące z rolnictwa (głównie
budowa płyt gnojowych i zbiorników na gnojowicę).
3.
17
ograniczenia eutrofizacji wód (rolnictwo, doczyszczanie ścieków, gospodarka ściekowa na wsi)
Misja zgodna z dokumentem „Program ochrony środowiska województwa podlaskiego na lata 2007 – 2010”
93
 opracowanie programu optymalizacji wykorzystania oczyszczalni ścieków z uwzględnieniem
programu zagospodarowania osadów,
 zapewnienie ochrony naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny podmokłe i
nieuregulowane cieki wodne poprzez wprowadzenie odpowiednich zapisów do planów,

rozbudowa sieci kanalizacyjnej,

rozbudowa sieci wodociągowej,

modernizacja ujęć wody,

modernizacja przestarzałych oczyszczalni ścieków.
PRIORYTET 2 – Ochrona ekologiczna regionu

troska o gatunki chronione

zwiększenie liczby terenów leśnych w celu ochrony atmosfery

spełnianie wymogów regionalnego systemu informacji o trasach przewozu i miejscach
składowania materiałów niebezpiecznych

ograniczanie ryzyka wystąpienia powaŜnych awarii oraz sprawne usuwanie ich skutków

ograniczenie negatywnego wpływu eksploatacji kopalin na środowisko

eliminacja nielegalnych eksploatacji i niedopuszczenie do podejmowania

wydobycia kopalin bez wymaganej koncesji.
PRIORYTET 3 – Racjonalna gospodarka odpadami,
przyjazna środowisku w celu ochrony wód i
powierzchni ziemi

rozszerzenie
zbiórki
odpadów
zmieszanych
(100%
mieszkańców
powiatów
objętych
zorganizowaną zbiórką do 2010 r.),

rozwój systemu zbiórki odpadów segregowanych (100% mieszkańców powiatu objętych
zorganizowaną zbiórką do 2010r.),

rekultywacja składowisk bądź ich wydzielonych części, niespełniających wymagań przepisów
ochrony środowiska,

Budowa Zakładu Przetwarzania i Unieszkodliwiania Odpadów w Czerwonym Borze

bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych, w tym w szczególności
w zakresie unieszkodliwiania azbestu i odpadów poakcyjnych,

wprowadzenie skutecznego systemu monitoringu składowanych odpadów komunalnych i
oddziaływania wysypisk na środowisko,

likwidacja miejsc nielegalnego składowania odpadów,

edukacja ekologiczna z zakresu gospodarki odpadami.
94
PRIORYTET 4 – Budowa świadomości ekologicznej
społeczeństwa

zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu,

propagowanie ekologicznego stylu produkcji i konsumpcji,

edukacja ekologiczna dzieci i młodzieŜy w szkołach i przedszkolach,

tworzenie lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej,

kształtowanie polityki informacyjnej mającej na celu rezygnację przez firmy i instytucje
z konwencjonalnych źródeł energii,

mobilizowanie społeczeństwa do podejmowania działań proekologicznych,

wspieranie instytucji i organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska,

podnoszenie skuteczności przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska.
95
10.3 Program zadaniowy
TABELA NR 21 Przedsięwzięcia (pozainwestycyjne i inwestycyjne) planowane do realizacji w latach 2008 – 2015
Lp.
Nazwa zadania
Planowany termin
Jednostka
Podmioty
realizacji zadania
realizacyjna
uczestniczące
Zadania pozainwestycyjne
1
Akcja „Sprzątanie Świata”
Zadanie ciągłe
Powiat, gminy
2.
Utrzymanie ścieŜki edukacyjnej „Grabówka”
Zadanie ciągłe
powiat
3.
Usuwanie odpadów azbestowych z terenu
Zadanie ciągłe
Gminy, powiat
powiatu
Zadania inwestycyjne
1.
Rozbudowa Zakładu Przetwarzania i
2007 - 2010
ZZG Miasto
Gminy wchodzące
Unieszkodliwiania w Czerwonym Borze:
Zambrów
w skład
Zambrowskiego

dokumentacja projektowa,
Związku Gmin

budowa linii NN,

budowa wodociągu,

rozbudowa nowych kwater do
składowania,

modernizacja boksów do czasowego
gromadzenia surowców wtórnych,

budowa kwater do składowania odpadów
niebezpiecznych oraz odpadów
zawierających azbest i odpadów
poakcyjnych,

budowa kompostowni,

budowa stanowiska do demontaŜu i
recyklingu odpadów wielkogabarytowych.
96
Koszty realizacji
[tys. zł]
Źródła
finansowania
5,0/rok
2,0/rok
10,0/rok
PFOSiGW
b.d.
WFOŚiGW,
PFOSiGW
37 700
100% - krajowy wkład
publiczny gminy
wchodzące w skład
porozumienia
TABELA NR 22 Zadania koordynowane
LP.
18
Nazwa zadania
1.
Efektywne zarządzanie zasobami wodnymi
2.
Ochrona zasobów i poprawa stanu wód
podziemnych i powierzchniowych
3.
4.
5.
18
Zapewnienie mieszkańcom wody pitnej
dobrej jakości
Zwiększenie retencyjności zlewni oraz
poprawa stanu technicznego urządzeń
zabezpieczenia przeciwpowodziowego
Ochrona gleb uŜytkowanych rolniczo
Planowany
termin realizacji
zadania
Jednostka realizacyjna
Do 2010
samorządy terytorialne – i podległe
im jednostki, RZGW,
podmioty gospodarcze,
WIOŚ
Zadanie ciągłe
im jednostki, RZGW,
Inspekcja Sanitarna
Zadanie ciągłe
im jednostki, RZGW,
WIOŚ
Zadanie ciągłe
Zadanie ciągłe
samorządy terytorialne – i podległe im
jednostki, RZGW, podmioty
gospodarcze
jednostki, ARiMR, podmioty
gospodarcze
„Program ochrony środowiska województwa podlaskiego na lata 2007 – 2010” – Białystok 2007r.
97
Źródła finansowania
BudŜet państwa, środki własne samorządów, krajowe
fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej,
EkoFundusz, środki własne podmiotów gospodarczych,
Fundusz Spójności, fundusze unijne, Program Life,
banki kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty
bankowe
bankowe
bankowe
środki własne podmiotów gospodarczych, banki –
kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty
bankowe
środki własne podmiotów gospodarczych, Agencja
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, banki –
bankowe
LP.
6.
Nazwa zadania
Ograniczenie
przekroczeń dopuszczalnych
stęŜeń zanieczyszczeń
Planowany
termin realizacji
zadania
2008 –
2010
samorządy
terytorialne – i podległe im jednostki,
GDDKiA, podmioty gospodarcze, WIOŚ
fundusze unijne, Program Life, banki – kredyty
preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe
7.
Ograniczenie emisji
niskiej
Zadanie
ciągłe
samorządy
podmioty gospodarcze
8.
Ograniczenie emisji z procesów
przemysłowych,
energetyki i elektrociepłowni
Zadanie
ciągłe
samorządy
podmioty gospodarcze, WIOŚ
9.
Zwiększenie wykorzystania
niekonwencjonalnych źródeł
energii
Zadanie
ciągłe
samorządy
podmioty gospodarcze
10.
Ograniczenie uciąŜliwości akustycznej dla
mieszkańców
11.
Ocena stanu akustycznego środowiska i
obserwacja zmian klimatu akustycznego
Zadanie ciągłe
Zadanie ciągłe
12.
Ochrona przed polami elektromagnetycznymi
Zadanie ciągłe
13.
Ochrona, rozwój i uporządkowanie systemu
Zadanie ciągłe
samorządy
terytorialne – i podległe
im jednostki, GDDKiA,
WIOŚ
samorządy
im jednostki, GDDKiA,
WIOŚ
samorządy
im jednostki, podmioty
gospodarcze
98
środki własne podmiotów gospodarczych, fundusze
unijne, Program Life, banki – kredyty preferencyjne oraz
komercyjne kredyty bankowe
środki własne podmiotów gospodarczych, fundusze
unijne, Program Life, banki – kredyty preferencyjne oraz
komercyjne kredyty bankowe
fundusze ochrony środowiska i gospodarki
wodnej, środki własne podmiotów gospodarczych,
fundusze unijne,
Program Life, banki - kredyty
LP.
Nazwa zadania
Planowany
termin realizacji
zadania
obszarów chronionych
jednostki,
14.
Kształtowanie przestrzeni regionu z
uwzględnieniem wartości przyrodniczych i
krajobrazowych
Do 2010
jednostki
15.
Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i
grzybów
Do 2010
jednostki
16.
Rozwój rolnictwa zrównowaŜonego i
promocja produktów ekologicznych
Zadanie ciągłe
jednostki,
17.
Zapobieganie rozpowszechnianiu GMO
Zadanie ciągłe
jednostki,
18.
Zapewnienie ochronnych, gospodarczych i
społecznych funkcji lasu oraz powszechnej
ochrony lasów w związku z bieŜącymi
zagroŜeniami
Zadanie ciągłe
jednostki
19.
Zmniejszenie ryzyka wystąpienia powaŜnej
awarii i ograniczanie skutków w przypadku jej
wystąpienia
Do 2010
jednostki, podmioty gospodarcze,
WIOŚ
99
bankowe
bankowe
bankowe
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, banki kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty
bankowe
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, banki kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty
bankowe
bankowe
bankowe
LP.
Nazwa zadania
20.
Bezpieczny transport substancji
niebezpiecznych
21.
Edukacja ekologiczna
22.
23.
24.
Realizacja programu, w tym współpraca z
instytucjami zagranicznymi i krajowymi,
administracją rządową i samorządową
Monitoring stanu środowiska, w tym bazy
danych nt. emisji zanieczyszczeń powietrze, odpady, ścieki, hałas i in.
WdroŜenie i utrzymanie systemu
zarządzania i informacji o środowisku
Planowany
termin realizacji
zadania
Do 2010
Zadanie ciągłe
Zadanie ciągłe
Zadanie ciągłe
Zadanie ciągłe
jednostki, podmioty gospodarcze,
WIOŚ
jednostki, organizacje pozarządowe,
WIOŚ
WIOŚ
WIOŚ
WIOŚ
100
bankowe
EkoFundusz
EkoFundusz
EkoFundusz
EkoFundusz
11
WYTYCZNE DLA SAMORZĄDÓW
Przy sporządzaniu gminnych programów ochrony środowiska naleŜy uwzględniać ustalenia
zawarte w dokumentach:
−
Programie wykonawczym do II polityki ekologicznej państwa,
−
Polityce ekologicznej państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007-2010,
−
Programie ochrony środowiska województwa podlaskiego,
−
Programie ochrony środowiska powiatu zambrowskiego.
Przy sporządzaniu gminnych programów ochrony środowiska muszą być uwzględniane
wszystkie wymagania obowiązujących przepisów prawnych, dotyczących ochrony środowiska i
Przy sporządzaniu gminnych programów ochrony środowiska powinny być brane pod uwagę
takŜe róŜne programy rządowe, które w tym, czy innym stopniu dotyczą ochrony środowiska i
Programy gminy powinny składać się z trzech części:
−
zadań własnych gminy(przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo
ze środków będących w dyspozycji gminy);
−
zadań
koordynowanych
(pozostałe
zadania
związane
z
ochroną
środowiska
i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków
przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i
instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie
gminy, ale podległych bezpośrednio organom wojewódzkim lub centralnym).
Zadania własne powinny być w programie ujęte z pełnym zakresem informacji niezbędnej do
kontroli ich realizacji (opis przedsięwzięcia, terminy realizacji, instytucja odpowiedzialna, koszty, źródła
finansowania). Zadania koordynowane powinny być w programie ujęte z takim stopniem
szczegółowości, jaki jest dostępny na terenie gminy.
Gminny Program Ochrony Środowiska powinien być skoordynowany ze sporządzanymi na
szczeblu
gminy
programami
sektorowymi,
gminnymi
programami
rozwoju
infrastruktury:
mieszkalnictwa, transportu, zaopatrzenia w wodę, itd., gminnym planem gospodarowania odpadami,
sporządzonym zgodnie z ustawą o odpadach, a takŜe obejmującym obszar gminy programem ochrony
powietrza, programem ochrony środowiska przed hałasem i programem ochrony wód, (jeŜeli
programy takie dla obszarów obejmujących daną jednostkę samorządową lub jego część zostały lub
zostaną opracowane w związku z wymaganiami wynikającymi z ustawy Prawo ochrony środowiska).
Ponadto gminne programy ochrony środowiska powinny uwzględniać:
−
zadania wynikające z ustawy o ochronie przyrody, tj. uwzględnienie rejestru pomników
przyrody,
stanowisk
dokumentacyjnych
uŜytków
ekologicznych
oraz
zespołów
przyrodniczo - krajobrazowych;
101
−
zadania wynikające z ustawy Prawo geologiczne i górnicze w zakresie ochrony złóŜ kopalin
i rekultywacji terenów poeksploatacyjnych;
−
zadania
wynikające
z
ustawy
o
przeznaczeniu
gruntów
leśnych
do
zalesienia
w zakresie wyznaczenia obszarów do zalesienia;
−
zadania wynikające z ustawy Prawo ochrony środowiska i ustawy o wprowadzeniu ustawy
Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw w zakresie
programu działań dotyczącego m.in.:
−
problematyki hałasu - opracowanie map akustycznych;
gospodarki wodnej i ochrony przeciwpowodziowej;
rolnictwa ekologicznego;
edukacji ekologicznej;
rozwiązania wynikające ze strategii rozwoju województwa oraz planu zagospodarowania
przestrzennego województwa;
−
załoŜenia z gminnych programów branŜowych.
Polityka ekologiczna państwa wyznacza cele realizacyjne w postaci limitów krajowych. Limity
te muszą znaleźć swoje odzwierciedlenie w wojewódzkich planach ochrony środowiska. W planach
gminnych powinny być ujęte - wybiórczo lub w pełnym pakiecie - w zaleŜności od specyficznych
warunków danego powiatu lub gminy.
102
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU ZAMBROWSKIEGO NA LATA 2008 – 2011
12
ZAMIERZENIA GMIN W ZAKRESIE OCHRONY
ŚRODOWISKA
Zamierzenia gmin powiatu zambrowskiego w zakresie ochrony środowiska analizowano na
podstawie ankiet i zadań długoterminowych w opracowanych dotychczas programach ochrony
środowiska oraz innych dokumentach strategicznych samorządów. Analizą objęto następujące rodzaje
dokumentów:
-
programy ochrony środowiska,
-
plany gospodarki odpadami,
-
plany rozwoju lokalnego,
-
studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin,
-
strategie rozwoju lub zrównowaŜonego rozwoju gmin,
-
raportu i sprawozdania z realizacji programów i planów związanych z ochroną środowiska.
Programy ochrony środowiska poszczególnych gmin powiatu obejmują analizę aktualnego
stanu poszczególnych komponentów środowiska oraz infrastruktury technicznej słuŜącej ochronie
środowiska, a takŜe wynikające z przeprowadzonej analizy priorytety i zadania. W większości
programy zawierają wykaz przedsięwzięć niezbędnych do realizacji ze wskazaniem źródeł ich
finansowania.
Plany gospodarki odpadami w sposób szczegółowy bilansują ilościowo wytwarzane odpady,
opisują stan istniejący wysypisk i sposób postępowania z odpadami oraz przedstawiają propozycje
organizacyjne i techniczne selektywnej zbiórki odpadów wraz z metodami ich usuwania i
unieszkodliwiania. Celem planów jest wybór i wskazanie optymalnej drogi postępowania w zakresie
gospodarki odpadami. Zawierają one szacunkowe koszty i źródła finansowania poszczególnych
przedsięwzięć.
Pozostałe rodzaje dokumentów nakreślają przewaŜnie jedynie cele i kierunki rozwoju gmin lub
powiatów z uwzględnieniem potrzeby ochrony środowiska.
Główne zamierzenia gmin powiatu zambrowskiego z zakresu ochrony środowiska to:
-
rozbudowa kanalizacji sanitarnej
-
modernizacja oczyszczalni ścieków,
-
budowa przyzagrodowych oczyszczalni ścieków na terenach wiejskich
-
modernizacja wodociągów,
-
modernizacja - zmniejszenie uciąŜliwości kotłowni, niejednokrotnie przy zastosowaniu energii
odnawialnej wraz z termomodernizacją budynków,
-
modernizacja systemów ciepłowniczych
-
budowa sieci gazowniczej
-
rozwój selektywnej zbiórki odpadów,
-
budowa systemy zbiórki odpadów niebezpiecznych
103
-
rekultywacja zamkniętych składowisk lub ich wydzielonych części,
-
rozwój systemu postępowania z odpadami zawierającymi azbest – inwentaryzacje azbestu na
terenie gmin, ew. finansowe wsparcie usuwania wyrobów zawierających azbest dla osób
fizycznych,
-
modernizacje dróg,
-
budowa ścieŜek rowerowych,
-
edukacja ekologiczna dzieci i młodzieŜy.
Zadania te mają być finansowane ze środków własnych gmin, z gminnych, powiatowych i
wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska oraz ze środków finansowych NFOŚiGW oraz
Funduszy Strukturalnych. Wartości inwestycji podane w poszczególnych dokumentach są jedynie
szacunkowe, a potrzeby finansowe w tym zakresie ogromne. Planowane zamierzenia będą
realizowane przez szereg kolejnych lat.
104
13
UWARUNKOWANIA REALIZACYJNE PROGRAMU
Realizacja Programu odbywać się będzie poprzez wykorzystanie przez władze samorządowe
instrumentów prawnych, ekonomicznych – finansowych i społecznych. WaŜnym czynnikiem
realizacyjnym jest równieŜ przynaleŜność Polski do Wspólnoty Europejskiej. Koordynatorem i głównym
wykonawcą Programu będzie władza wykonawcza powiatu – Zarząd Powiatu.
13.2 Uwarunkowania prawne
W celu realizacji polityki ekologicznej państwa na poziomie regionalnym Zarząd Powiatu
Zambrowskiego w art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska został
obligowany do sporządzenia powiatowego programu ochrony środowiska.
Zgodnie z art. 14 ww. ustawy Program określa w szczególności:
−
cele ekologiczne,
−
priorytety ekologiczne (w tym: poziomy celów długoterminowych),
−
rodzaj i harmonogram działań proekologicznych,
−
środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki
finansowe.
Projekt dokumentu podlega zaopiniowaniu przez organ wykonawczy województwa, a
następnie uchwaleniu przez zarząd powiatu. Z wykonania programu zarząd powiatu sporządza co 2
lata raport, który przedstawia radzie powiatu.
Realizacja Programu Ochrony Środowiska Powiatu Zambrowskiego na lata 2008 - 2011
odbywać się będzie zgodnie z przepisami prawa polskiego i unijnego, w szczególności przy
uwzględnieniu zasady zrównowaŜonego rozwoju.
13.3 Uwarunkowania ekonomiczne
Szczególne znaczenie ma ekonomiczny aspekt realizacji Programu. Bez zabezpieczania
odpowiednich środków finansowych oraz źródeł finansowania nie moŜliwa jest realizacja Programu
Ochrony Środowiska Powiatu Zambrowskiego. Analizując wydatki z budŜetów gmin powiatu
zambrowskiego, zauwaŜyć moŜna, Ŝe zadania z zakresu ochrony środowiska są bardzo kosztowne.
Gmina musi korzystać ze źródeł zewnętrznego finansowania.
Konieczne jest zabezpieczenie odpowiednich środków finansowych na realizację priorytetów i
celów niniejszego dokumentu. WciąŜ brakuje źródeł finansowania obszarów chronionych i
mechanizmów finansowych w stosunku do Natury 2000. Główne źródła „dochodu” wspomagające
realizację dokumentu, na wszystkich szczeblach administracji samorządowej w województwie
podlaskim, to:
105
instytucjonalne:
-
budŜety własne jednostek samorządu terytorialnego,
-
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
-
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
-
powiatowe i gminne fundusze ochrony środowiska
-
Ekofundusz
-
fundusze pomocowe Unii Europejskiej
-
budŜet Państwa
-
banki
przedmiotowe:
-
administracyjne kary pienięŜne wymierzane za niedopełnianie standardów określonych
decyzjami administracyjnymi,
-
grzywny,
-
opłaty koncesyjne, za eksploatację kopalin,
-
opłaty za korzystanie ze środowiska, realizowane zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”,
-
kary i opłaty za brak pozwoleń w zakresie ochrony środowiska,
-
środki mieszkańców i przedsiębiorców
-
dotacje, spadki i darowizny.
Środki własne samorządu terytorialnego
Na realizację części zadań jednostki samorządu terytorialnego będą musiały przeznaczyć
własne środki. Do uzyskania niektórych dotacji konieczne jest zainwestowanie w przedsięwzięcie
własnych środków na wymaganym poziomie. Fundusze te pochodzą z bieŜących środków, takich jak
np. podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach stanowiących dochód budŜetu państwa.
Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
Zasady funkcjonowania narodowego, wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy
ochrony środowiska i gospodarki wodnej określa Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony
środowiska (Dz.U.Nr 25 z 2008r., poz. 150).
Zasadniczym celem Narodowego Funduszu jest wspieranie finansowe przedsięwzięć
podejmowanych dla poprawy jakości środowiska w Polsce. Główne kierunki jego działalności określa
Polityka Ekologiczna Państwa, natomiast co roku aktualizowane są cele szczegółowe, w tym zwłaszcza
zasady udzielania pomocy finansowej oraz lista przedsięwzięć priorytetowych www.nfosigw.gov.pl. W
zakresie ochrony powierzchni ziemi, w tym ochrony środowiska przed odpadami, zakłada się
dofinansowanie zadań inwestycyjnych zgodnych z niŜej wymienionymi programami priorytetowymi.:
likwidacja uciąŜliwości starych składowisk odpadów niebezpiecznych,
unieszkodliwianie odpadów powstających w związku z transportem samochodowym
oraz zbiórka i wykorzystanie olejów przepracowanych,
przeciwdziałanie powstawaniu i unieszkodliwianie odpadów przemysłowych i odpadów
niebezpiecznych,
106
realizacja międzygminnych i regionalnych programów zagospodarowania odpadów
komunalnych (w tym budowa zakładów przetwórstwa odpadów oraz wspomaganie
systemów zagospodarowania osadów ściekowych).
Rolą wojewódzkiego funduszu jest wspieranie finansowe przedsięwzięć proekologicznych o
zasięgu regionalnym, a podstawowym źródłem ich przychodów są wpływy z tytułu opłat za
korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pienięŜnych. W kaŜdym województwie WFOŚiGW
przygotowują na wzór NFOSiGW listy zdań priorytetowych, które mogą być finansowane z ich środków
oraz zasady i kryteria, które będą obowiązywać przy wyborze zadań do realizacji.
Fundusze oprócz udzielania poŜyczek i przyznawania dotacji, zgodnie z art. 411 ust. 1 Ustawy
z dnia 27 kwietnia 2001r. – Prawo ochrony środowiska, mogą takŜe:
udzielać dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i poŜyczek,
wnosić udziały spółek działających w kraju,
nabywać obligacje, akcje i udziały spółek działających w kraju.
Ww. ustawa w dziale II rozdział 4 określa przeznaczenie środków finansowych funduszy gminnych,
powiatowych i wojewódzkich.
Zgodnie z art. 406 Ustawy środki gminnych funduszy przeznaczone są na:
•
edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównowaŜonego
rozwoju,
•
wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska,
•
wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stan u środowiska, a
takŜe systemów pomiarowych zuŜycia wody i ciepła,
•
realizowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, słuŜących ochronie środowiska i
gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urządzeń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów
małej retencji wodnej,
•
urządzanie i utrzymywanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień i parków,
•
realizację przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami,
•
wspieranie działań przeciwdziałających zanieczyszczeniom,
•
profilaktykę zdrowotną dzieci na obszarach, na których występują przekroczenia standardów
jakości środowiska,
•
wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzenia
bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii,
•
wspieranie ekologicznych form transportu,
•
działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziałujące na stan gleby,
powietrza i wód, w szczególności na prowadzenie gospodarstw rolnych produkujących
metodami ekologicznymi połoŜonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie
przepisów ustawy o ochronie przyrody,
•
inne zadania ustalone przez radę gminy, słuŜące ochronie środowiska i gospodarce wodnej,
wynikające z zasady zrównowaŜonego rozwoju, w tym na programy ochrony środowiska.
107
EkoFundusz
EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992 r. przez Ministra Finansów dla efektywnego
zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części zagranicznego długu na wspieranie
przedsięwzięć z dziedziny ochrona środowiska (tzw. konwersja długu). Dotychczas decyzję o
ekokonwersji polskiego długu podjęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja i
Norwegia. Tak więc EkoFundusz zarządza środkami finansowymi pochodzącymi z ekokonwersji łącznie
ponad 571 mln USD do wydatkowania w latach 1992-2010. EkoFundusz jest niezaleŜną fundacją
działającą według prawa polskiego, a w szczególności wg Ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o
fundacjach (Dz.U.Nr 21, poz. 97, tekst jednolity), a takŜe Statutu. Obecnie Fundatorem jest Minister
Skarbu Państwa.
Priorytetowymi dziedzinami EkoFunduszu są ochrona róŜnorodności biologicznej, gospodarka
odpadami
i
rekultywacja
gleb
zanieczyszczonych,
unieszkodliwianie
odpadów
komunalnych
i niebezpiecznych, ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu ziemi (ochrona klimatu),
ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich
źródeł ich emisji (ochrona powietrza). Dotacje mogą uzyskać projekty dotyczące inwestycji związanych
bezpośrednio z ochroną środowiska, (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie przyrody równieŜ
projekty nie inwestycyjne, poza opracowaniami i dokumentacja techniczną..
EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie bezzwrotnych dotacji, a takŜe
preferencyjnych poŜyczek. Dotacje uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji związanych
bezpośrednio z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a dziedzinie przyrody równieŜ
projekty nie inwestycyjne (www.ekofundusz.org.pl).
Programy Operacyjne na lata 2007 – 2013
Programy
Operacyjne
stanowią
podstawowe
narzędzia
do
osiągnięcia
załoŜonych
w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata 2007 – 2013 celów przy wykorzystaniu
środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
Jednym z najwaŜniejszych źródeł finansowania przedsięwzięć w ochronę środowiska w Polsce,
w nowym okresie programowym na lata 2007-2013 będzie Program Operacyjny Infrastruktura i
Środowisko (POIiŚ). Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i
jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu
środowiska, zdrowia, zachowaniu toŜsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej.
Na realizację POIiŚ w latach 2007-2013 zostanie przeznaczonych ponad 36 mld euro. Ze
środków Unii Europejskiej będzie pochodziło 27 848,3 mln euro (w tym ze środków Funduszu
Spójności – 21 511,06 mln euro (77%) oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – 6 337,2
mln euro (23%). Program obejmie wsparciem takie dziedziny jak: transport, środowisko, energetykę,
kulturę i dziedzictwo kulturowe, szkolnictwo wyŜsze, a takŜe ochronę zdrowia.
108
W zakresie ochrony środowiska przewidziano dofinansowanie dla duŜych inwestycji
komunalnych, inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwach, projektów ochrony przyrody i
bezpieczeństwa ekologicznego, a takŜe edukacji ekologicznej. Wsparcie z Programu otrzymają
zarówno samorządy i przedsiębiorcy, jak równieŜ m.in. organizacje pozarządowe, parki narodowe i
Lasy Państwowe.
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka
Program ma na celu wspieranie projektów o duŜym znaczeniu dla gospodarki, jak równieŜ
wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności. Wspierane będą działania z zakresu innowacji:
produktowej, procesowej
(usługowej)
oraz
organizacyjnej. Wspierana
i
promowana
będzie
innowacyjność na poziomie co najmniej krajowym i/lub międzynarodowym (określana jako
innowacyjność średnia i wysoka).
Cele szczegółowe PO IG:
−
zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw,
−
wzrost konkurencyjności polskiej nauki,
−
zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym,
−
zwiększenie
udziału
innowacyjnych,
produktów
polskiej
gospodarki
w
rynku
międzynarodowym,
−
tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy.
Program Operacyjny Kapitał Ludzki
Celem głównym Programu jest: umoŜliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów
ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników,
podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego
oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa. Program składa się z 11 Priorytetów,
realizowanych zarówno na poziomie centralnym jak i regionalnym.
Program Operacyjny Europejskiej Współpracy Terytorialnej
W
latach
2007-2013
współpraca
w
wymiarze
transgranicznym,
transnarodowym
i
międzyregionalnym będzie realizowana w ramach odrębnego celu polityki spójności Unii Europejskiej –
Europejska Współpraca Terytorialna (EWT).
Przewiduje się realizację następujących programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej z
udziałem Polski:
−
współpraca transgraniczna:
trzy
dwustronne
programy
na
granicy
polsko-niemieckiej
(z
udziałem
Meklemburgii, Brandenburgii i Saksonii),
Polska – Republika Czeska,
Polska – Słowacja,
109
−
−
Polska – Litwa,
Polska – Szwecja – Dania (Południowy Bałtyk).
współpraca transnarodowa:
Obszar Europy Środkowo-Wschodniej,
Region Morza Bałtyckiego,
program współpracy międzyregionalnej obejmujący całe terytorium UE.
Na granicach zewnętrznych UE współpraca transgraniczna z krajami partnerskimi będzie
wspierana ze środków Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa. W ramach tego
instrumentu
z
udziałem
Polski
realizowane
będą
programy
współpracy
transgranicznej
z Ukrainą, Białorusią i Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej.
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej
Celem głównym PO Rozwój Polski Wschodniej jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno –
gospodarczego Polski Wschodniej (tj. województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego,
świętokrzyskiego i warmińsko – mazurskiego).
Cel ten nawiązuje do Programu Rządu „Solidarne Państwo” i wynika ze formułowanych w
perspektywie średniookresowej celów Strategii Rozwoju Kraju 2007 – 2015 oraz jest zgodny z celem
NSRO 2007 – 2013, którym jest „Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki
polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu
spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej.”
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich
Siedmioletni Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) ma przyczynić się do zapewnienia
opłacalności produkcji rolnej, modernizacji gospodarstw i przetwórstwa artykułów rolnych, wspartych
przez rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej.
W ramach PROW zagadnienia środowiskowe realizowane będą w ramach następujących
działań:
−
wsparcie gospodarstw na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych
warunkach gospodarowania (ONW),
−
płatności dla obszarów Natura 2000 oraz związanych z wdroŜeniem Ramowej Dyrektywy
Wodnej,
−
program rolnośrodowiskowy (płatności rolnośrodowiskowe),
−
zalesienie gruntów rolnych oraz zalesienie gruntów innych niŜ rolne,
−
odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzenie
instrumentów zapobiegawczych,
−
róŜnicowanie w kierunku działalności nierolniczej,
−
podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej:
110
gospodarka
wodno-ściekowa
w
szczególności
zaopatrzenie
w
wodę,
odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, w tym systemów kanalizacji sieciowej lub
kanalizacji zagrodowej,
tworzenie systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych,
wytwarzanie lub dystrybucja energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności
wiatru, wody, energii geotermalnej, słońca, biogazu albo biomasy,
poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem
rolnictwa i leśnictwa (scalanie gruntów, gospodarowanie rolniczymi zasobami
wodnymi).
Fundusz Spójności – okres programowania 2004 - 2006
Głównym celem strategii środowiskowej Funduszu Spójności jest wsparcie dla realizacji zadań
inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska, wynikających z wdroŜenia prawa
Unii Europejskiej. Priorytety (tematyka) dla Funduszu Spójności w zakresie ochrony środowiska
obejmuje miedzy innymi racjonalizacje gospodarki odpadami. Beneficjentami końcowymi mogą być
jednostki samorządu terytorialnego (gminy, związki gmin, związki komunalne) i przedsiębiorstwa
komunalne. Dofinansowane mogą być projekty o wartości kosztorysowej, co najmniej 10 mln euro.
Korzystanie ze środków Funduszu Spójności w Polsce oparte są na Strategii Wykorzystania Funduszu
Spójności. Zgodnie z obowiązującymi w zakresie polityki strukturalnej zasadami współfinansowania,
pomoc z Funduszu Spójności na określony projekt będzie wynosić maksymalnie od 80% do 85 %
kosztów kwalifikowanych. Pozostałe, co najmniej 15 % musi zostać zapewnione przez beneficjenta.
Środki te mogą pochodzić np. z budŜetu gminy, środków własnych przedsiębiorstw komunalnych,
środków NFOSIGW (dotacji, kredytów), budŜetu państwa, innego niezaleŜnego źródła (np. z
Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju). W latach 20072013 projekt rozporządzenia unijnego w sprawie zmiany rozporządzenia o Utworzeniu Funduszu
Spójności przewiduje w zakresie działań środowiskowych FS m.in. wsparcie dla tych działań, które
wpisują się w priorytety wpisane do polityki środowiskowej Wspólnoty w programie działań na rzecz
środowiska. Na przygotowanie dokumentacji do wniosku w ramach FS moŜna uzyskać dotacje ze
środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Program Life+
LIFE+ jest kontynuacją Instrumentu Finansowego LIFE, utworzonego przez Komisję
Europejską w 1992 roku. W trakcie trzech kolejnych edycji dofinansowano realizację łącznie ponad
2500 projektów we wszystkich krajach członkowskich. W latach 2004-2006 z tej formy dofinansowania
skorzystała równieŜ Polska, na obszarze której realizowano cztery projekty z zakresu ochrony
środowiska i róŜnorodności biologicznej.
LIFE+ powinien bezpośrednio wspierać realizację priorytetów Programu Działań na Rzecz
Środowiska (2002-2012), do których naleŜą:
111
ochrona przyrody i bioróŜnorodności,
przeciwdziałanie zmianom klimatu,
zminimalizowanie negatywnych skutków wpływu zanieczyszczeń środowiska na
zdrowie ludzi,
zrównowaŜone wykorzystanie zasobów naturalnych i racjonalna gospodarka
odpadami.
W ramach części budŜetu LIFE+ będącego w dyspozycji Komisji Europejskiej ekologiczne
organizacje pozarządowe, które działają minimum w trzech krajach UE, będą mogły ubiegać się o
dotacje w wysokości 70% kosztów kwalifikowanych.
Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego
Rząd Polski w październiku 2004 r. podpisał dwie umowy, które umoŜliwiają korzystanie z
dodatkowych, obok funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej, źródeł
bezzwrotnej pomocy zagranicznej. Darczyńcami są 3 kraje EFTA (Europejskiego Stowarzyszenia
Wolnego Handlu): Norwegia, Islandia i Lichtenstein.
Pomoc udzielana jest w ramach dwóch instrumentów finansowych: Norweskiego Mechanizmu
Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Przyznana
Polsce kwota w wysokości 533,51 mln euro jest przeznaczona na lata 2004-2009.
Środki dostępne są m.in. na realizację projektów w ramach następujących obszarów
tematycznych:
ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez między innymi
redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii,
promowanie
zrównowaŜonego
rozwoju
poprzez
lepsze
wykorzystanie
i zarządzanie zasobami,
ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i
odnowa miast,
ochrona środowiska, z uwzględnieniem administracyjnych zdolności wprowadzania
w
Ŝycie
odpowiednich
przepisów
UE
istotnych
dla
realizacji
projektów
inwestycyjnych,
polityka regionalna i działania transgraniczne.
Zgodnie z Zasadami i Procedurami wdraŜania Mechanizmu Finansowego EOG oraz Zasadami i
Procedurami wdraŜania Norweskiego Mechanizmu Finansowego o środki finansowe mogą ubiegać się
wszystkie sektorowe instytucje publiczne i prywatne, jak równieŜ organizacje pozarządowe stanowiące
osoby prawne w Polsce i działające w interesie społecznym – np. władze krajowe, regionalne lub
lokalne, instytucje naukowe/badawcze, instytucje środowiskowe, organizacje społeczne i organizacje
społecznego partnerstwa publiczno-prywatnego.
Trzeci (ostatni) nabór wniosków w ramach Mechanizmów Finansowych odbędzie się na
przełomie 2007/2008 roku i będzie obejmował priorytety określone w Programie Operacyjnym, za
112
wyjątkiem następujących obszarów priorytetowych: 2.1.”Ochrona środowiska, w tym środowiska
ludzkiego, poprzez m. in. Redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii”, 2.3.
„Ochrona kulturowego dziedzictw europejskiego, w tym transport publiczny i ochrona miast” oraz 2.6
„Badania naukowe”.
Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007 – 2013
Priorytet III: Rozwój infrastruktury ochrony środowiska
Celem głównym Priorytetu III jest zachowanie dziedzictwa środowiska naturalnego poprzez inwestycje
infrastrukturalne zmniejszające negatywne skutki cywilizacji. Wśród jego celów szczegółowych jest
minimalizowanie ilości wytwarzanych odpadów oraz wprowadzenie systemu ich odzyskiwania i
unieszkodliwiania. Wśród wymienionych typów dopuszczonych do realizacji projektów z zakresu
gospodarki odpadami jest budowa składowisk odpadów azbestowych. Beneficjentami mogą być:
♦ jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne,
♦ związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
♦ podmioty wykonujące usługi publiczne, w których większość udziałów lub akcji
posiada gmina, powiat lub województwo, w tym podmioty wykonujące te usługi
na mocy odrębnej umowy,
♦ podmioty wybrane w wyniku postępowania przeprowadzonego na podstawie
przepisów o zamówieniach publicznych wykonujące usługi publiczne na podstawie
umowy zawartej z jednostką samorządu terytorialnego na świadczenie usług z
zakresu ochrony środowiska,
♦ jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych,
♦ spółki
prawa
handlowego
nie
działające
w
celu
osiągania
zysków
lub
przeznaczające zyski na cele statutowe, w których większość udziałów lub akcji
posiadają jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki, porozumienia i
stowarzyszenia,
♦ jednostki organizacyjne Lasów Państwowych,
♦ słuŜby ratownicze,
♦ organizacje pozarządowe.
Wartość projektu dofinansowana z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego nie moŜe
przekroczyć 5 mln euro. Procentowy poziom wsparcia wynosi maksymalnie 85% wydatków
kwalifikowalnych.
Komercyjne kredyty bankowe
Komercyjne
kredyty
bankowe
ze
względu
na
duŜe
koszty
finansowe
związane
z oprocentowaniem, nie powinny być brane pod uwagę jako podstawowe źródła finansowania
inwestycji, lecz jako uzupełnienie środków z poŜyczek preferencyjnych.
113
Samorządy są obecnie postrzegane przez banki jako interesujący i wiarygodni klienci, stąd
dostęp do kredytów jest coraz łatwiejszy. Niedostępność środków w odpowiedniej ilości zmusi
samorządy do wyboru i realizacji zadań najpilniejszych.
Kredyty udzielane na preferencyjnych warunkach
Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, udzielane są przez banki bez moŜliwości
umorzeń. Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50% własnych środków na sfinansowanie
zadania.
13.4 Planowanie przestrzenne
Planowanie przestrzenne zapewnia warunki równowagi przyrodniczej w procesie organizacji
przestrzeni dla potrzeb społeczności i prognozowania rozwoju gospodarczego. Kierunek ten jest
zgodny z zasadniczymi celami polityki Unii Europejskiej zawartymi między innymi w dokumencie
Europejskiej Perspektywy Rozwoju Przestrzennego. Krajowe przepisy dotyczące konieczności
przedstawiania
zagadnień
dotyczących
ochrony
środowiska
w
planie
zagospodarowania
przestrzennego zawarte są w Ustawie z dnia 27.03.2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.), a takŜe w ustawach ustanawiających samorządy
poszczególnych szczebli i określających ich kompetencje, w tym zakresie gospodarki przestrzennej tj.
w ustawie o samorządzie gminnym – Ustawa z dnia 8.03.1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. Nr
142, poz. 1591 z późn. zm.).
13.5 Uwarunkowania społeczne
Główne
uwarunkowania
społeczne
Programu
to
dostęp
do
informacji
i sprawiedliwość rozstrzygnięć spraw z zakresu środowiska. Prawo do informacji i udziału obywateli
jest zasadą konstytucyjną, zapewnioną w art. 74 Konstytucji RP. Polska podpisała takŜe i jako jeden z
pierwszych krajów ratyfikowała Konwencję o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w
podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, tzw.
Konwencję z Aarhus19. Nakazuje ona zagwarantowanie udziału społeczeństwa w przygotowaniu
planów i programów mających znaczenie dla środowiska i określa podstawowe obowiązki organów
państwowych w
zakresie
zapewnienia
udziału społecznego w
postępowaniach dotyczących
środowiska. Są to w szczególności:
-
ustalenia zakresu podmiotowego konsultacji,
-
ustalenia rozsądnych norm czasowych na poszczególne etapy konsultacji,
-
przeprowadzenie konsultacji odpowiednio wcześnie w toku procedury decyzyjnej, gdy wszystkie
warianty są jeszcze moŜliwe, a udział społeczeństwa moŜe być skuteczny,
19
Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do
sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz.U. Nr 78, poz. 706)
114
-
naleŜyte uwzględnienie konsultacji społecznych przy wydawaniu decyzji.
JednakŜe organy państwowe same podejmują decyzję co do szczegółowych sposobów
powiadamiania społeczeństwa, metod zbierania uwag i wniosków oraz terminu i czasu trwania
konsultacji społecznych.
Zgodnie z załoŜeniami realizacyjnymi Programu gminy powiatu zambrowskiego zostały
zobligowane do uchwalenia w 2008 roku programów ochrony środowiska. Dokumenty te muszą być
opracowane z udziałem szerokich konsultacji społecznych, przy uwzględnieniu głosów środowiska
naukowego, gospodarczego, pracowniczego, kulturalnego i pozarządowego. ZałoŜenia do programów i
projekty dokumentów powinny być przedstawione w Biuletynie Informacji Publicznej.
13.6 Uwarunkowania związane z integracją europejską
WaŜnym czynnikiem realizacyjnym jest równieŜ akcesja Polski do Wspólnoty Europejskiej.
Zgodnie z Układem Europejskim 16 grudnia 1991r. zobowiązała się do stopniowego dostosowania
prawa polskiego do dokumentów obowiązujących we Wspólnocie Europejskiej, w tym równieŜ, a moŜe
nawet w szczególności, do prawa dotyczącego wykorzystania i ochrony środowiska. Stopniowo
dostosowywane są regulacje w zakresie:
-
ochrony przyrody,
-
gospodarki odpadami,
-
jakości wód,
-
ograniczenia zanieczyszczeń przemysłowych i oceny ryzyka,
-
zanieczyszczenia powietrza,
-
hałasu z maszyn i urządzeń,
-
substancji chemicznych i organizmów zmodyfikowanych genetycznie,
-
bezpieczeństwa jądrowego i ochrony przed promieniowaniem.
Negocjacje przedakcesyjne w obszarze środowiska oficjalnie zamknięto 25 listopada 2002r.
Komisja Europejska przyjęła wnioski o okresy przejściowe w odniesieniu do 9 aktów prawnych.
Ustalenia stały się wiąŜące w dniu podpisania Traktatu Akcesyjnego 16 kwietnia 2003r. Ze względu na
szeroki charakter regulacji prawnych, zgodnych z prawem wspólnotowym, administracja samorządowa
musi podjąć róŜnorodne działania mające na wdraŜania nowych przepisów. Na szczególną uwagę
zasługują następujące aspekty:
-
udział społeczny i udzielanie informacji o stanie środowiska i jego ochronie,
zmiany dotyczące gospodarki wodno-ściekowej,
-
rozwiązywanie problemów ochrony przyrody,
-
gospodarka odpadami.
Aspekty te zostały uwzględnione w Programie. WdraŜanie unijnych wymagań w zakresie
ochrony środowiska wiąŜe się ze znaczącymi kosztami, dlatego teŜ niezbędne będzie wspomaganie
współfinansowania przedsięwzięć ze środków Polityk Wspólnotowych i Funduszy Strukturalnych.
115
Podstawowe korzyści, jakie odniesie Polska we wdraŜaniu unijnych wymagań prawnych to poprawa
międzynarodowego wizerunku Polski, waŜna zwłaszcza dla samorządów. PrzełoŜy się to na
zainteresowanie inwestorów naszymi terenami, poprawę infrastruktury wodno-ściekowej, zapewnienie
usług w zakresie gospodarowania odpadami, poprawę jakości powietrza. Wykorzystanie środków
unijnych przyniesie poprawę sytuacji ekonomicznej mieszkańców, wyraŜającą się zmniejszeniem
kosztów uzdatniania wody i wymiany infrastruktury wodociągowej, kanalizacyjnej, zmniejszeniem
kosztów produkcji w rolnictwie, uzyskaniem wyŜszych plonów o lepszej jakości, zwiększeniem
atrakcyjności turystycznej terenów, nowymi miejscami pracy.
116
14
REALIZACJA I MONITORING PROGRAMU
14.2 Organizacja zarządzania środowiskiem
Zarządzanie środowiskiem odbywa się na kilku szczeblach. W powiecie zarządzanie dotyczy
działań własnych (podejmowanych przez Powiat) oraz działań poszczególnych gmin, waŜnych w skali
Powiatu, a takŜe jednostek organizacyjnych, obejmujących działania podejmowane przez podmioty
gospodarcze korzystające ze środowiska. Ponadto administracja publiczna województwa równieŜ w
ramach swoich obowiązków i kompetencji realizuje zadania związane z zarządzaniem środowiskiem w
powiecie.
Podmioty
gospodarcze
korzystające
ze
środowiska
kierują
się
głównie
efektami
ekonomicznymi i zasadami konkurencji rynkowej, a od niedawna liczą się takŜe z głosami opinii
społecznej. Na tym szczeblu zarządzanie środowiskiem odbywa się przez:
•
dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa,
•
porządkowanie technologii i reŜimów obsługi urządzeń,
•
modernizację technologii,
•
eliminowanie technologii uciąŜliwych dla środowiska,
•
instalowanie urządzeń ochrony środowiska,
•
stałą kontrolę emisji zanieczyszczeń.
Instytucje działające w ramach administracji odpowiedzialnych za wykonywanie i egzekwowanie
prawa mają głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska przez:
•
racjonalne planowanie przestrzenne,
•
kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska,
•
porządkowanie działalności związanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska.
Podstawowymi organami wykonawczymi w dziedzinie ochrony środowiska są wojewoda i
starosta. Obowiązkiem organów wszystkich szczebli jest wzajemne informowanie się i uzgadnianie.
Przepisy przewidują tworzenie na wszystkich szczeblach administracji rozbudowanego systemu
dokumentów planistycznych wytyczających generalne kierunki polityki rozwoju w kontekście ochrony
środowiska i zagospodarowania przestrzennego.
Województwa, powiaty i gminy sporządzają programy ochrony środowiska w celu realizacji
polityki ekologicznej państwa. Dokumenty dotyczące zagospodarowania przestrzennego sporządza się
na wszystkich szczeblach, ale nie wszystkie mają jednakową moc prawną i rolę w całym systemie. Z
punktu widzenia prawnego najmocniejszą pozycję w omawianej strukturze ma gmina, gdyŜ tylko
miejscowe
plany
zagospodarowania
przestrzennego,
uchwalane
przez
gminy,
mają
rangę
obowiązującego powszechnie przepisu prawa. Wszelkie programy, plany i strategie formułowane na
róŜnych szczeblach mają tylko wtedy szansę realizacji, jeśli znajdą odzwierciedlenie w konkretnym
miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
117
Samorząd Powiatowy określa równieŜ strategię rozwoju Powiatu, na którą składa się m.in. racjonalne
korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego zgodnie z zasadą
zrównowaŜonego rozwoju. Ustawowy jest równieŜ obowiązek uchwalenia Powiatowego programu
ochrony środowiska.
14.3 Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska
WyróŜnia się następujące grupy podmiotów uczestniczących w Programie:
•
Podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem
•
Podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące
•
Podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu
•
Społeczność Powiatu jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu
RADA POWIATU
Zespół
Konsultacyjny
ZARZĄD POWIATU
Samorządy gminne
Wojewoda
Pełnomocnik ds. Programu
Samorząd
Instytucje
kontrolujące
Jednostki realizujące
przedsięwzięcia
Instytucje
finansujące
Odbiór społeczny
RYSUNEK NR 4
Schemat zarządzania programem ochrony środowiska
Główna odpowiedzialność za realizację Programu spoczywa na Zarządzie Powiatu, który składa
Radzie Powiatu raporty z wykonania Programu. Zarząd Powiatu winien współdziałać z organami
administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego oraz samorządami gminnymi, które
dysponują instrumentarium wynikającym z ich kompetencji. Wojewoda (oraz podległe mu słuŜby
zespolone) dysponuje instrumentarium prawnym umoŜliwiającym reglamentowanie korzystania ze
środowiska. Natomiast w dyspozycji Zarządu Województwa znajdują się instrumenty finansowe na
realizację zadań programu (poprzez WFOŚiGW w Krakowie).
Ponadto Zarząd Powiatu winien współdziałać z instytucjami administracji specjalnej, w
dyspozycji których znajdują się instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontrolują
respektowanie prawa, prowadzą monitoring stanu środowiska (WIOŚ), prowadzą monitoring wód
(RZGW).
118
Odbiorcą Programu są mieszkańcy Powiatu, którzy subiektywnie oceniają efekty wdroŜonych
przedsięwzięć. Ocenę taką moŜna uzyskać poprzez wprowadzenie odpowiednich mierników
świadomości społecznej.
14.4 Monitoring wdraŜania Programu
Zakres monitoringu
WdraŜanie Programu Ochrony Środowiska będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie:

określenia stopnia wykonania przedsięwzięć/działań,

określenia stopnia realizacji przyjętych celów,

oceny rozbieŜności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem,

analizy przyczyn tych rozbieŜności.
Zarząd Powiatu Zambrowskiego będzie oceniał co dwa lata stopień wdroŜenia Programu,
natomiast na bieŜąco będzie kontrolowany postęp w zakresie wykonania przedsięwzięć zdefiniowanych
w programie.
Pod koniec 2009 roku nastąpi ocena realizacji przedsięwzięć przewidzianych do realizacji
w latach 2008 - 2011. Wyniki oceny będą stanowiły wkład dla nowej listy przedsięwzięć, obejmujących
okres 2010 - 2012. Ten cykl będzie się powtarzał co dwa lata, co zapewni ciągły nadzór nad
wykonaniem Programu.
W cyklach czteroletnich będzie oceniany stopień realizacji celów ekologicznych (określonych w
tym dokumencie dla okresu do 2011 roku). Ocena ta będzie bazą do ewentualnej korekty celów i
strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymagań zapisanych w ustawie "Prawo
ochrony środowiska", a dotyczących okresu na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i
systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska.
Zatem głównymi elementami monitoringu wdraŜania Programu będą:
•
ocena postępów we wdraŜaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu (co
dwa lata),
•
aktualizacja listy przedsięwzięć (co dwa lata),
•
aktualizacja polityki ochrony środowiska, tj. celów ekologicznych i kierunków działań (co cztery
lata).
14.4.1
Wskaźniki monitorowania efektywności Programu
Program Ochrony Środowiska jest narzędziem wdraŜania polityki ochrony środowiska w
powiecie. Oznacza to konieczność monitorowania zmian zachodzących w powiecie poprzez regularne
119
ocenianie stopnia jego realizacji w odniesieniu do stopnia realizacji załoŜonych działań, przyjętych
celów, a takŜe ustalania rozbieŜności pomiędzy załoŜonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem.
Ostatnim elementem tej analizy jest ustalenie przyczyn ujawnionych rozbieŜności. Cykliczność oceny
zakłada okres dwóch lat. NiezaleŜnie od tego, monitorowanie Programu odbywać się będzie poprzez
roczną ocenę wykonania załoŜonego na wskazane działania budŜetu. NaleŜy przyjąć, Ŝe aktualizacja
polityki długookresowej odbywać się będzie co cztery lata.
Dla prawidłowej oceny realizacji Programu naleŜy przyjąć uporządkowany system mierników jego
efektywności. Mierniki te dzielą się na trzy zasadnicze grupy:
•
mierniki ekonomiczne,
•
ekologiczne,
•
społeczne (świadomości społecznej).
Mierniki ekonomiczne związane są z procesem finansowania inwestycji ochrony środowiska przy
załoŜeniu, Ŝe punktem odniesienia są określone efekty ekologiczne. NaleŜą do nich łączny i
jednostkowy koszt uzyskania efektu ekologicznego oraz koszty uzyskania efektu w okresie
eksploatacji, a takŜe trwałość efektu w określonym czasie.
W grupie mierników ekologicznych znajdą się mierniki określające stan środowiska, stopień zmian w
nim zachodzących oraz mierniki określające skutki zdrowotne dla populacji.
Miernikami będą:
•
jakość wód powierzchniowych i podziemnych,
•
długość sieci kanalizacyjnej,
•
ilość odpadów komunalnych na 1 mieszkańca na rok,
•
powierzchnia terenów objętych ochroną prawną,
•
poziom stęŜeń zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym,
•
poziom hałasu w środowisku,
•
nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska.
Mierniki społeczne to:
•
udział społeczeństwa w działaniach związanych z ochroną środowiska,
•
stopień uspołecznienia procesów decyzyjnych (ilość i rodzaje interwencji społecznej),
•
ilość i zróŜnicowanie sposobów informacji i edukacji środowiskowej (akcje, kampanie, udział
mediów lokalnych, zaangaŜowanie róŜnych grup/społeczności),
•
ilość działań prawnych (procesów) odszkodowawczych związanych ze zniszczeniami środowiska.
Decyzja o przyjęciu liczby i rodzajach wskaźników jest decyzją ustalającą określony system oceny
przyjętej polityki ochrony środowiska w powiecie. Oprócz ich doboru konieczne jest ustalenie sposobu
ich agregacji, a następnie interpretacji.
Dla prawidłowej realizacji monitoringu wykonalności celów, priorytetów i zadań Programu Ochrony
Środowiska Powiatu Zambrowskiego niezbędna jest okresowa wymiana informacji pomiędzy
starostwem i gminami, dotycząca stanu komponentów środowiska oraz stopnia zaawansowania
realizacji poszczególnych zadań (w tym w szczególności zadań gmin). Przewiduje się wymianę ww.
120
informacji
w
sposób
zorganizowany
–
w
ustalonej
formie
pisemnej
lub
elektronicznej
(sprawozdawczość okresowa).
W TABELI NR 25 zaproponowano istotne wskaźniki, przyjmując Ŝe lista ta nie jest wyczerpująca
i będzie sukcesywnie modyfikowana.
TABELA NR 23 Wskaźniki monitorowania programu
Lp.
Wskaźnik
A. Wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko
1.
Jakość wód powierzchniowych; udział wód pozaklasowych (wg oceny
ogólnej)
2.
Jakość wód podziemnych; udział wód o bardzo dobrej i dobrej jakości
(klasa Ia i Ib)
3
3
Ilość wody zuŜywanej dla celów socjalnych (m /M/rok)
4
Udział ścieków komunalnych nieoczyszczonych (%)
5
% wskaźnik zwodociągowania Powiatu
6
% wskaźnik skanalizowania Powiatu
7
Stosunek długości sieci kanalizacyjnej do sieci wodociągowej
8
Ilość zebranych odpadów komunalnych/1 mieszkańca w roku
9
Udział odpadów komunalnych pozyskiwanych ze zbiórki selektywnej
10
Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych dopuszczonych do
wytwarzania
11
Wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych do powietrza z zakładów
objętych sprawozdawczością GUS (bez CO2)
12
Jakość powietrza atmosferycznego (dane z monitoringu - rok):
- dwutlenek siarki
– dwutlenek azotu
– pył zawieszony PM10
13
Wskaźnik lesistości (%).
14
Powierzchnia terenów objętych ochroną prawną (%)
15
Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska
16
Udział powierzchni zbiorników wód retencyjnych/powierzchnia Powiatu
(%)
B. Wskaźniki świadomości społecznej
17
Ilość interwencji (wniosków) zgłaszanych przez mieszkańców
18
Nakłady inwestycyjne na edukację ekologiczną (zł)
Stan wyjściowy
non
b.d.
1969,9
70%
32%
30%
225 kg/M/rok
20%
238,49 Mg
823,34 Mg
3
9 µg/m
3
21 µg/m
3
22 µg/m
35,9%
1,44%
b.d.
4,2%
b.d.
b.d.
121

program ochrony środowiska dla powiatu

Transkrypt

Podobne dokumenty

- Powiat Zambrowski

Tytuł projektu: „Profesjonalista w każdym calu – doskonalenie kadr

Generuj PDF - KPP Zambrów

od szkolenia do zatrudnienia

Zwracam się z prośbą o przyznanie świadczenia w ramach pomocy

Oferta pracy - Szpital Powiatowy w Zambrowie

Lista projektów pozytywnie ocenionych przez KOP

R E G U L A M I N - Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im

Wakacje moich marzeń