Pobierz streszczenie

Streszczenie monografii pt: „Doświadczanie przestrzeni w rehabilitacji osób z
dysfunkcją wzroku. Sztuka a tyflorehabilitacja”:
Monografia jest autorską próbą prezentacji potencjału złożonych, obustronnie
skierowanych relacji: człowiek – środowisko przestrzenne jako nieodzownego i niezwykle
skutecznego ogniwa rewalidacji i rehabilitacji ogólnej osób z dysfunkcjami wzroku. Analizy,
których wyniki przedstawiono w dysertacji, dotyczą olbrzymiej, nieustannie rosnącej rzeszy
osób, u których deficyt ten w znaczącym stopniu utrudnia funkcjonowanie w przestrzeni i
zmusza do posiłkowania się (permanentnie lub w określonych sytuacjach przestrzennych)
pozawzrokowymi metodami i technikami, wspierającymi eksplorację i aktywne
wykorzystanie otoczenia przestrzennego. Zagadnienia te wydają się istotnym składnikiem
nauki i sztuki architektonicznej, w której poznanie natury i kształtowanie jakości ludzkich
spotkań z przestrzenią stanowią kwestie fundamentalne.
Zasadniczym celem pracy jest zdefiniowanie strategii zapewniających optymalną
skuteczność działań tyflorehabilitacyjnych, prowadzonych poprzez stymulację i wsparcie
relacji osób niewidzących z szeroko pojętą przestrzenią. Główna oś konceptualna
nakierowana jest na wskazanie pożądanych postaw i sposobów podejścia, a także technik i
narzędzi, umożliwiających osiąganie efektów tyflorehabilitacyjnych.
Niniejsza publikacja jest próbą teoretycznego umocowania i ukierunkowania
zagadnień mających w istocie głęboki wymiar praktyczny, a zatem wykorzystania aparatu
naukowego do stawiania i realizacji społecznie użytecznych celów, związanych z
udostępnianiem przestrzeni osobom niewidzącym. Zgodnie z przyjętym zamysłem
zdefiniowania pola naukowej współpracy architektury i tyflologii, autorka dokonuje wyboru
oraz własnego opracowania konkretnych zagadnień tyflologicznych, które w jej przekonaniu
powinny stać się na stałe częścią wiedzy architektonicznej. Równolegle z próbami
interdyscyplinarnej implementacji pojęć i problemów tyflologicznych, autorka korzysta z
zasobów własnej dyscypliny dla opracowania rozwiązań o charakterze aplikacyjnym (w tym
skonstruowania wytycznych dla kreowania przestrzeni przyjaznej osobom z dysfunkcjami
wzroku, a także edukacji architektów i innych specjalistów odpowiedzialnych za proces
kształtowania otoczenia, zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego). Dla rozwiązania
problemów badawczych autorka korzysta z wiedzy i doświadczeń szerokiego grona
ekspertów, reprezentujących dziedziny związane z tematyką pracy. Prowadzone badania w
znacznej mierze oparte są na studiach literatury przedmiotu z zakresu: tyflologii, architektury,
psychologii percepcji, psychologii architektury, nurtów behawioralnych i egzystencjalnych,
psychologii środowiska, psychologii sztuki, arteterapii. Komplementarne źródło materiałów
badawczych stanowią osobiste rozmowy autorki ze specjalistami w zakresie tematyki tyflo
oraz osobami niewidzącymi. Istotnym elementem wspomagającym rozwój pracy są również:
wizje lokalne i ogląd obiektów i miejsc istotnych dla prowadzonych badań, obserwacje
realizowanych praktyk tyflopedagogicznych, a także osobiste eksperymenty autorki,
poświęcone możliwości udostępniania sztuki osobom z dysfunkcją widzenia. Podstawą badań
są analiza i synteza zgromadzonego materiału badawczego oraz konstruowanie logiczne,
podporządkowane zamiarowi wykrycia faktów i zależności, mogących stać się podstawą
określenia założeń rehabilitacji poprzez kontakt z przestrzenią.
Intencją autorki jest naświetlenie bogactwa i różnorodności potencjalnych form
kontaktu człowieka niewidomego lub słabowidzącego ze środowiskiem przestrzennym. Dla
realizacji tych zamierzeń, wywód na temat rehabilitacyjnego potencjału przestrzeni
prowadzony jest w oparciu o zagadnienia związane z odbiorem i wykonywaniem sztuki uznanymi za relacje generujące szczególnie intensywne i na wskroś pozytywne doznania,
angażujące wszelkie sfery ludzkiego funkcjonowania w przestrzeni.
Odzwierciedleniem przyjętej perspektywy badawczej jest podział pracy na dwie
zasadnicze części. Część I, poświęcona aktywizacji konkretnych funkcji odpowiadających za
nawiązywanie i przebieg relacji z przestrzenią, stanowi bazę metodologiczną - definiującą
pojęcia wykorzystane w kolejnych rozdziałach pracy, a jednocześnie wyjaśniającą ogólne
mechanizmy rewalidacyjno – rehabilitacyjne, zachodzące pod wpływem ludzkich kontaktów
z przestrzenią.
Rozważania te rozwija Część II, konkretyzująca przedmiot badań do przeżyć
związanych ze sztuką - egzemplifikującą środowisko powstawania szczególnie żywych i
bogatych więzi człowieka z jego otoczeniem przestrzennym. Rezultaty badawcze osiągnięte
w zawężonym i uszczegółowionym obszarze sztuki, stają się podstawą odkrywania bardziej
ogólnych prawd i paradygmatów, znajdujących zastosowanie w szeroko pojętym otoczeniu
przestrzennym człowieka niewidzącego.
Opracowanie obejmuje swym zakresem następujące tematy:
1. Istota oraz wartość ludzkich kontaktów ze środowiskiem przestrzennym, przedstawione
jako punkt odniesienia dla specyficznych problemów w kształtowaniu prawidłowych relacji z
przestrzenią w warunkach trwałej dysfunkcji widzenia.
2. Przyczyny, mechanizmy oraz konsekwencje utrudnionej realizacji potrzeb przestrzennych
osób niewidomych i słabowidzących, przedstawione w kontekście aktualnych uwarunkowań
społecznych, ekonomicznych oraz legislacyjnych w Polsce.
3. Uwarunkowania oraz potencjalne obszary działań zmierzających do poprawy jakości relacji
osób niewidzących z ich otoczeniem przestrzennym (ze szczególnym uwzględnieniem działań
edukacyjnych), przedstawione na tle współczesnych badań naukowych oraz obowiązujących
zapisów legislacyjnych.
4. Kierunki, możliwości oraz potencjalne efekty rehabilitacyjne działań polegających na
wspieraniu relacji osób niewidomych i słabowidzących ze sztuką, zilustrowane na
konkretnych przykładach polskich i zagranicznych praktyk i studiów teoretycznych.
Efektem przeprowadzonych studiów jest pogłębiony, wieloskładnikowy obraz
zagadnień związanych z ograniczeniami, możliwościami oraz znaczeniem nawiązywania
prawidłowych relacji z przestrzenią (w tym zwłaszcza kontaktów ze sztuką) w warunkach
deprywacji wzroku, a także całościowe opracowanie problematyki wspierania tych
doświadczeń poprzez odpowiednie działania ze strony otoczenia społecznego (w tym
nakreślenie wielorakich ról i zadań, jakie mogą i powinny odgrywać w tym procesie
środowiska twórcze i naukowe, związane z profesją architekta). Elementem nowym, w
odniesieniu do dotychczasowych badań architektonicznych, poświęconych osobom
niewidomym i słabowidzącym, jest również szeroko opracowana przez autorkę problematyka
związana z edukacją przestrzenną i edukacją artystyczną omawianej grupy użytkowników
przestrzeni - pozwalająca spojrzeć na człowieka niewidzącego nie jako istotę „zastygłą w
kalectwie”, trwale obarczoną zbiorem określonych ograniczeń, lecz pełnowartościową osobę,
mogącą efektywnie poprawiać swe relacje z przestrzenią, a przez to rozwijać się i aktywnie
kreować swój los. Za uszczegółowionym ujęciem tych ostatnich zagadnień wydaje się
przemawiać ich potencjalna przydatność dla architektów mogących stać się partnerami i
współrealizatorami konkretnych zadań tyfloedukacyjnych.
Niniejsza praca, dedykowana przede wszystkim architektom (naukowcom,
dydaktykom, praktykom, urzędnikom, pracownikom mediów, itd.), adresowana jest także do
wszelkich podmiotów i środowisk mogących aktywnie wpływać na proces nawiązywania i
przebieg relacji osób niewidomych z ich otoczeniem przestrzennym, w tym: projektantów
innych branż, włodarzy i decydentów przestrzeni publicznej, twórców i propagatorów sztuki,
studentów kierunków związanych z kształtowaniem przestrzeni i sztuki, terapeutów,
edukatorów, opiekunów i najbliższego kręgu osób niewidomych i słabowidzących, a wreszcie
również – osób dotkniętych tego rodzaju dysfunkcją.