UKŁAD DOKREWNY
Transkrypt
UKŁAD DOKREWNY
Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony hormon naczynie komórki posiadające receptory dla hormonu UKŁAD DOKREWNY endokrynowa (dokrewna) parakrynowa autokrynowa dalekiego zasięgu lokalna autoregulacja Charakter chemiczny hormonów: • peptydy/białka • pochodne aminokwasów • steroidy (pochodne cholesterolu) Ogólna charakterystyka gruczołów dokrewnych: • brak przewodów wyprowadzających • komórki dokrewne • komórki pomocnicze/towarzyszące (nie zawsze) • bogata sieć naczyń włosowatych o ścianie okienkowej • brak podziału na jednostki (odcinki) wydzielnicze (wyjątek: tarczyca) Przysadka mózgowa powstaje z dwóch odrębnych zawiązków i składa się z dwóch części wyniosłość pośr. szypuła międzymózgowie kieszonka Rathkego część guzowa część obwodowa wyrostek lejkowaty część pośrednia nabłonek sklepienia jamy ustnej Część gruczołowa przysadki: • część obwodowa (dalsza, płat przedni) • część pośrednia • część guzowa Część nerwowa przysadki: • szypuła • wyrostek lejkowaty (płat tylny) CZĘŚĆ GRUCZOŁOWA CZĘŚĆ NERWOWA Podwzgórze zawiera komórki neurosekretoryczne, które produkują hormony i przenoszą je transportem aksonalnym na teren przysadki. Hormony te regulują aktywność wydzielniczą komórek dokrewnych przysadki i wpływają na czynność niektórych narządów. Układ ten nosi nazwę osi podwzgórzowo-przysadkowej. PODWZGÓRZE wyrostek lejkowaty akson kula Herringa ziarno wydzielnicze kapilara 1 Hormony (czynniki) uwalniające i hamujące Dwa szlaki podwzgórze-przysadka: • małe komórki neurosekretoryczne (jąder drobnokomórkowych) duże komórki neurosekretoryczne produkują czynniki (hormony) regulujące aktywność wydzielniczą komórek części gruczołowej przysadki. Hormony te są wydzielane do naczyń włosowatych wyniosłości pośrodkowej i dostają się do płata przedniego poprzez naczyniowy układ wrotny • duże komórki neurosekretoryczne (jąder wielkokomórkowych, nadwzrokowego i przykomorowego) produkują ADH i oksytocynę, które transportowane są długimi aksonami do wyrostka lejkowatego i tam uwalniane do naczyń włosowatych małe komórki neurosekr. pobudzają lub hamują wydzielanie hormonów przez komórki części gruczołowej przysadki • hormon • hormon • hormon • hormon • hormon krążenie wrotne • dopamina (hormon hamujący wydzielanie prolaktyny, PIF) • somatostatyna (hormon hamujący wydzielanie somatotropiny i tyreotropiny) wyrostek lejkowaty płat przedni uwalniający tyreotropinę (TRH) uwalniający kortykotropinę (CRH) uwalniający somatotropinę (GHRH, SRH) uwalniający gonadotropiny (GnRH) uwalniający prolaktynę (PrRP) Skupisko zakończeń aksonów komórek neurosekretorycznych przylegających do naczyń włosowatych to narząd neurohemalny Oś podwzgórzowoprzysadkowa reguluje czynność wielu narządów Elementy składowe części gruczołowej: • nieregularne sznury i grupy komórek • liczne szerokie kapilary (zatokowe) o ścianie okienkowej nadnercze nerka Oksytocyna tarczyca macica jądro STH Prolaktyna gr. mlekowy Klasyfikacja komórek części gruczołowej wynika z obecności i barwliwości ziarn wydzielniczych w komórkach KOM. BARWNIKOOPORNE - KOM. MACIERZYSTE (b. nieliczne ziarna - KOM. PODPOROWE (PĘCHERZYlub ich brak) KOWO-GWIAŹDZISTE) - „WYCZERPANE” KOM. DOKREWNE KOM. BARWNIKOCHŁONNE (liczne ziarna) KWASOCHŁONNE - SOMATOTROPY - MAMMOTROPY ZASADOCHŁONNE jajnik Charakterystyka komórek barwnikochłonnych - KORTYKOTROPY - GONADOTROPY - TYREOTROPY Komórki dokrewne przysadki można identyfikować immunohistochemicznie… Kwasochłonne: obfita szorstka siateczka, ap. Golgiego (produkują hormony białkowe) Zasadochłonne: ap. Golgiego, mniej siateczki szorstkiej (produkują hormony glikoproteidowe) Typ komórki Wielkość ziarn Produkowane hormony Somatotropy 300-400 nm GH (STH) Mammotropy nieaktywne 200 nm aktywne 600-900 nm PRL Kortykotropy somatotropy 400-500 nm POMC kortykotropy gonadotropy mammotropy ACTH MSH LPH endorfiny Gonadotropy 250-300 nm FSH, LH Tyreotropy 120-200 nm TSH 2 Rozmieszczenie komórek w części gruczołowej: ... i w mikroskopie elektronowym (różnice w wyposażeniu cytoplazmatycznym i w wielkości ziarn) • część obwodowa: wszystkie typy komórek • część pośrednia: chromofoby i komórki zasadochłonne początkowo produkujące płodowy MSH, a potem ACTH i LPH; u człowieka ulega redukcji, występują tu cysty (Rathkego) wypełnione koloidem GONADOTROP SOMATOTROP • część guzowa: bogata sieć naczyniowa (naczynia wrotne), chromofoby i mało aktywne komórki zasadochłonne, produkujące śladowe ilości ACTH, FSH i LH KORTYKOTROP MAMMOTOTROP Tarczyca ma budowę zrazikową i w odróżnieniu od innych gruczołów Część nerwowa nie produkuje hormonów dokrewnych składa się z jednostek wydzielniczych: pęcherzyków tarczycowych wypełnionych bogatobiałkowym koloidem - w wyrostku lejkowatym hormony produkowane przez komórki neurosekretoryczne podwzgórza (oksytocyna i ADH) są uwalniane do naczyń Elementy składowe: • aksony komórek neurosekretorycznych • pituicyty (odmiana astrocytów) • naczynia włosowate W narządzie neurohemalnym wyrostka lejkowatego wypustki pituicytów regulują dostęp zakończeń aksonów do naczyń. Pęcherzyk tarczycowy endocytoza jodowanie tyreoglobuliny pęch. hydrolazowe koloid egzocytoza utlenianie • koloid • jedna warstwa sześciennych/ walcowatych komórek dokrewnych (pęcherzykowych) • komórki C • blaszka podstawna pęcherzyk wydzielniczy trawienie jodowanej tyreoglobuliny w lizosomach synteza tyreoglobuliny Pomiędzy pęcherzykami: • naczynia włosowate aminokwasy anion jodkowy TSH związany z receptorami Etapy produkcji hormonów tarczycowych T3 i T4: (1) W komórkach pęcherzykowych: synteza i wydzielanie tyreoglobuliny do koloidu, pobieranie jonów jodkowych i ich transport do koloidu (faza wydzielnicza) (2) W koloidzie: utlenianie jonów jodkowych, jodowanie tyreoglobuliny (3) W komórkach pęcherzykowych: endocytoza jodowanej tyreoglobuliny, jej trawienie w lizosomach, transport produktów trawienia - T 3 i T 4 – do cytoplazmy i dalej, przez błonę komórkową do otaczających pęcherzyk naczyń (faza resorbcyjna) Fazy wydzielnicza i resorbcyjna mogą w komórce pęcherzykowej zachodzić jednocześnie 3 Komórki C (okołopęcherzykowe) leżą pomiędzy komórkami pęcherzykowymi, a blaszką podstawną, zawierają liczne ziarna wydzielnicze i produkują kalcytoninę aktywna aktywna Komórki pęcherzykowe spoczynkowa Cztery przytarczyce o budowie zrazikowej leżą w torebce otaczającej tarczycę Elementy składowe: • komórki główne • komórki oksyfilne • grupy adipocytów • kapilary okienkowe Komórki główne: a. ciemne (aktywne) • bardzo małe (6-8 um) • siateczka szorstka, ap. Golgiego, ziarna wydzielnicze • ziarna lipofuscyny • hormon produkowany: parathormon (PTH) Komórki oksyfilne: • większe (10-15 um) • silnie kwasochłonne • bardzo dużo mitochondriów • są to degenerujące komórki, główne b. jasne (nieaktywne) • mniej siateczki i ap. Golgiego • skupiska glikogenu 4 Wysepki trzustkowe (Langerhansa): grupy komórek dokrewnych produkujących hormony białkowe Elementy składowe: • komórki dokrewne • kapilary okienkowe • włókna nerwowe Komórki dokrewne: • szorstka siateczka • aparat Golgiego • liczne ziarna wydzielnicze Typy komórek można identyfikować immunohistochemicznie... B D A Typy komórek dokrewnych wysepek trzustkowych Typ % Lokalizacja w wysepce* Produkowany hormon A (alfa) B (beta) D (delta) PP 10-35 55-80 5-7 0,5-2 obwodowa centralna rozproszona rozproszona glukagon insulina somatostatyna polipeptyd trzustkowy *u zwierząt, u człowieka wszystkie komórki są rozproszone Nadnercze rozwija się z dwóch odrębnych zawiązków, różnicujących się w korę i rdzeń gruczołu A B KORA ... lub w mikroskopie electronowym, z uwagi na różną wielkość i morfologię ziarn wydzielniczych RDZEŃ KORA D PP Charakterystyka ziarn: Komórka A : 250 nm, okrągły ciemny rdzeń, wąskie „halo” Komórka B: 300 nm, nieregularny ciemny rdzeń, szerokie „halo” Komórka D: 350 nm, jaśniejsza zawartość, bez rdzenia Komórka PP: 180 nm, ciemna zawartość, bez rdzenia 5 Kora nadnerczy ma trzy warstwy o różnym układzie komórek i naczyń włosowatych Komórki kory nadnercza produkują hormony steroidowe torebka warstwa kłębkowata (gniazda) Wszystkie komórki produkujące hormony steroidowe (komórki steroidogenne) mają podobne cechy: warstwa pasmowata (sznury) • obfita gładka siateczka (synteza steroidów) • mitochondria z tubularnymi grzebieniami (końcowe etapy syntezy steroidów) • krople lipidowe warstwa siatkowata (ukł. nieregularny) rdzeń Komórki różnych warstw kory produkują różne hormony Rdzeń nadnerczy warstwa kłębkowata mineralokortykoidy (np. aldosteron) warstwa pasmowata glukokortykoidy (np. hydrokortyzon, kortykosteron) warstwa siatkowata androgeny nadnerczowe (np. dehydroepiandrosteron, DHEA) Komórki chromochłonne • wybarwiają się solami chromu • szorstka siateczka, ap. Golgiego • liczne drobne ziarna wydzielnicze z ciemnymi rdzeniami Elementy składowe: • komórki chromochłonne: produkują adrenalinę i noradrenalinę • komórki zwojowe (sympatyczne) • naczynia krwionośne (kapilary i liczne żyły) kom. chromochłonne komórka zwojowa Kora nadnerczy wpływa na czynność rdzenia poprzez naczynia krwionośne: glukokortykoidy produkowane w korze dostają się do rdzenia, gdzie pobudzają konwersję noradrenaliny w adrenalinę 6 Komórki dokrewne gonad produkują hormony steroidowe Jądro - komórki Leydiga to typowe komórki steroidogenne, cecha szczególna – kryształki Reinkego Komórki dokrewne jajnika i produkowane przez nie hormony: • komórki pęcherzykowe (warstwy ziarnistej) • komórki osłonki wewnętrznej pęcherzyka • komórki ziarnisto-luteinowe ciałka żółtego • komórki osłonkowo-luteinowe ciałka żółtego • komórki śródmiąższowe • komórki wnękowe (rzadkie, w zrębie wnęki jajnika, podobne do komórek Leydiga w jądrze) estrogeny androgeny* progesteron, estrogeny progesteron, estrogeny, androgeny* androgeny* androgeny * mogą być aromatyzowane do estrogenów produkują: testosteron Szyszynka rozwija się z tkanki nerwowej regulacja kapilara synteza zakończenia wypustek pinealocytów Szyszynka jest uwypukleniem międzymózgowia pełniącym funkcję dokrewną. Stąd jej komórki są zmodyfikowanymi neuronami lub komórkami neurogleju. transport • pinealocyty mają wypustki dochodzące do kapilarów. • hormony są transportowane wewnątrz wypustek i uwalniane do naczyń. • głównym hormonem jest melatonina, która steruje rytmami organizmu (okołodobowym i rocznym) Elementy składowe: • pinealocyty (zmodyfikowane kom. nerwowe, produkują hormony) • komórki śródmiąższowe (zmodyfikowane astrocyty) • kapilary okienkowe • piasek szyszynkowy (złogi mineralne) egzocytoza pinealocyt System rozproszonych komórek dokrewnych (DNES) System DNES (diffuse neuroendocrine system) obejmuje komórki dokrewne o podobnym pochodzeniu, strukturze, metabolizmie i charakterze chemicznym produkowanych hormonów. Komórki te mogą wchodzić w skład niektórych gruczołów dokrewnych, albo mogą się znajdować w nabłonkach i gruczołach zewnątrzwydzielniczych różnych układów. • morfologia i ultrastruktura: - liczne ziarna wydzielnicze - szorstka siateczka, wolne rybosomy, Golgi - rozbudowany cytoszkielet - w nabłonkach: odwrócona polaryzacja, typy otwarty i zamknięty • pochodzenie: ektoderma zaprogramowana w kierunku nerwowym • hormony: peptydy i aminy biogenne • metabolizm: - produkują aminy biogenne (adrenalina, noradrenalina, dopamina, serotonina, melatonina) - pobierają ich prekursory - przekształcają prekursory w aminy biogenne (dekarboksylacja) - zawierają enzymy charakterystyczne dla neuronów (AChE, NSE) - syntetyzują peptydy 7 Klasyfikacja komórek systemu DNES Centralne: • komórki neurosekretoryczne podwzgórza • pinealocyty • komórki dokrewne przysadki Obwodowe: Powiązania pomiędzy systemem DNES a układem nerwowym • • • • podobne pochodzenie te same produkty wydzielnicze (niektóre aminy i peptydy są również neuroprzekaźnikami, np. noradrenalina, dopamina, CGRP, VIP, substancja P) komórki obu układów zawierają enzymy charakterystyczne dla neuronów te same komórki mogą należeć do obu układów (komórki neurosekretoryczne podwzgórza, pinealocyty) • komórki • komórki • komórki • komórki C (tarczyca) główne (przytarczyce) A, B, D, PP (wysepki trzustkowe) chromochłonne (rdzeń nadnerczy) • komórki • komórki • komórki • komórki • komórki dokrewne dokrewne dokrewne dokrewne Merkla cewy pokarmowej dróg oddechowych dróg moczowych* dróg rozrodczych* *b. nieliczne 8
Podobne dokumenty
ukł. hormonalny
podwzgórze : liberyny, statyny, oksytocyna, wazopresyna (magazynowane i wydzielane z tylnego płata przysadki)
Bardziej szczegółowo