Program nauczania - Jacek Ozimkowski Bas

Program nauczania
Autorski program nauczania śpiewu
1. Opis – charakterystyka i cel przedmiotu.
Nauka śpiewu solowego ma na celu przygotowanie wokalne, muzyczne oraz aktorskie
śpiewaka do pracy zawodowej jako solisty wykonującego repertuar zarówno operowy jak i
oratoryjny oraz pieśniarski; śpiewaka, który nie koniecznie zamyka się w jednym z tych
gatunków, lecz jeżeli walory głosowe i jego umiejętności wokalne na to pozwalają, doskonale
znajduje się na scenie i estradzie. Śpiewak ów powinien się znakomicie orientować w stylach
muzycznych (wykonawczych) przypisanych do konkretnej epoki, a również do konkretnego
kompozytora. Nie powinno mu być obce wykonawstwo muzyki dawnej jak i klasycznej,
romantycznej, skończywszy na współczesnej.
Studia wokalne rozpoczynają się zdaniem z wynikiem pozytywnym egzaminu wstępnego,
którego celem jest wyłonienie najlepszych spośród zdających kandydatów. W trakcie egzaminu
wstępnego komisja egzaminacyjna składająca się z pedagogów śpiewu solowego ocenia
kandydata kierując się między innymi takimi kryteriami oceny głosu oraz osobowości
artystycznej przyszłego studenta jak:
· Siła głosu
· Nośność
· Barwa – piękno głosu
· Intonacja
· Ruchliwość
· Artykulacja
1 / 13
Program nauczania
· Dykcja
· Frazowanie
· Komunikatywność
· Muzykalność
· Świadomość wypowiedzi
Te kilka ostatnich pozycji czyli dykcja, frazowanie, komunikatywność, muzykalność,
świadomość wypowiedzi składa się m.in. na osobowość artystyczną, która jest również
oceniana w trakcie egzaminu aktorskiego przez komisje złożoną z aktorów, gdyż aktorstwo
stanowi niezbędne dopełnienie wypowiedzi artystycznej w każdym stylu, epoce i gatunku
wokalnym.
2. Czas trwania przedmiotu( ilość lat, semestrów, wymiar godzin). W zależności od tego czy
dany student jest prowadzony starym trybem 6-letnim (ostatni tym trybem prowadzeni są
studenci obecnego trzeciego roku) czy nowym trybem 5-letnim z podziałem na
3 lata – licencjat
2 / 13
Program nauczania
2 lata studia magisterskie
Przedmiot więc trwa 12 semestrów, 2 godziny tygodniowo i kończy się recitalem dyplomowym,
obejmującym program przekrojowy zawierający literaturę zarówno operową, oratoryjna i
pieśniarską. Program recitalu powinien być wykonywany w kilku językach co jest
charakterystyczne dla światowej muzyki wokalnej(polski, niemiecki, włoski, francuski, rosyjski,
angielski, hiszpański...). Program powinien zawierać twórczość kompozytorów z różnych epok,
tj. od baroku bądź nawet wcześniej do twórczości współczesnej, dotyczy to trybu 6-letniego.
W trybie 5-letnim student kończy pierwszą część nauki po upływie 3 lat, czyli 6 semestrów,
dwie godziny tygodniowo, egzaminem dyplomowym licencjackim mającym formę recitalu o
podobnym charakterze jak w trybie 6-letnim lecz ze względu na krótszy czas nauki
dostosowanym do obecnych umiejętności studentów. Jeżeli poziom recitalu spełnia kryteria do
dalszego studiowania śpiewu solowego, student zostaje przyjęty na dwu letnie – 4 semestry,
dwie godziny tygodniowo studia magisterskie. Na studiach magisterskich następuje podział na
kierunek
· Operowy
· Oratoryjno-pieśniarski
Zakwalifikowanie studenta na odpowiedni kierunek jest uzależnione od jego walorów
głosowych oraz konkretnych predyspozycji wokalnych, które w ten a nie w inny sposób
powodują zaszeregowanie do dalszej nauki na danym kierunku.
3 / 13
Program nauczania
3.Treści programu i zakres tematyczny z podziałem na lata. Ze względu na różnice w poziomie
jak i walorach głosowych oraz osobowościowych kandydatów przyjmowanych na studia
wokalne, program na początku nauki można jedynie naszkicować i trzeba go dostosować do
tempa rozwoju technicznego i muzycznego ( łatwość przyswajania materiału) danego studenta.
Można jedynie prognozować treści programowe. Dla trybu 6-letniego.
Rok pierwszy.
Nauka prawidłowego funkcjonowania aparatu głosowego, oddechowego i artukulacyjnego w
oparciu o proste ćwiczenia i łatwy repertuar, który nie stanowi na początku nauki zbyt
wygórowanych wymagań wokalnych jak i muzycznych. Wyrównywanie skali głosowej.
Repertuar:
· Ćwiczenia Vaccai, Concone
· Arie starowłoskie
· Pieśni polskie: Moniuszko, Karłowicz, Chopin
· Łatwiejsze pieśni niemieckie: Schubert
· Łatwiejsze arie
4 / 13
Program nauczania
Rok drugi.
Dalsza nauka i kształtowanie aparatu głosowego w korelacji z oddechem. Praca nad intonacją,
wyrównywaniem rejestrów(proporcje).Praca nad prawidłowym wypowiadaniem samogłosek,
dykcją, świadomością wokalną(budowanie odczuć).
Repertuar.
· Ćwiczenia Vadccai i Concone,
· Arie starowłoskie
· Pieśni polskie
· Łatwiejsze arie Mozarta, Händla
· Pieśń niemiecka: Mozart, Haydn, Schubert, Brahms
· Gdy istnieją już odpowiednie warunki głosowe – pieśń rosyjska.
5 / 13
Program nauczania
Rok trzeci.
Praca jak wcześniej poszerzona o zagadnienia dotyczące pozycji głosu, jego nośności,
równania barwy, rozszerzania skali głosowej uelastyczniania dźwięku. Praca nad dynamiką,
kryciem, w zależności od potrzeb, praca nad ruchliwością głosu lub długimi dźwiękami. Cały
czas kontrola pracy oddechowej oraz otwartości gardła, prawidłowej – ustabilizowanej pozycji
krtani.
Repertuar.
· Muzyka dawna: Bach, Händel, Schutz, Purcel, Stradella
· Arie starowłoskie
· Pieśń: polska, niemiecka, rosyjska
· Arie oratoryjne: Vivaldi, Bach, Händel, Haydn
· Arie operowe: Mozart, Beethoven, Rossini,Czajkowski
6 / 13
Program nauczania
Rok czwarty.
Praca nad głosem jak wcześniej. Wielki nacisk na śpiewanie legato. Praca nad górnym
odcinkiem skali głosowej połączonym ze „średnicą”. Ciągłe wyrównywanie skali głosowej,
pilnowanie pozycji, kontrola aparatu oddechowego, artykulacyjnego, praca nad rezonansem i
jego proporcjami co ma kapitalny wpływ na wysycenie brzmienia i wyrównanie skali.
Repertuar.
Do wcześniejszych pozycji możemy dodać:
· Pieśni: Beethoven, Schumann, Shubert – części lub całości cykli, Glinka, Rachmaninow,
Faure, Czajkowski, Musorgski, Dupare, Verdi, Rossini, Bellini
· Arie operowe: Rossini, Puccini, Verdi
· Partie oratoryjne większe: Händel, Bach, Mozart, Haydn, Beethoven
Rok piąty.
Praca wokalna jak wcześniej ze szczególnym zwróceniem uwagi na kondycje wokalną.
Poszerzanie skali, wolumenu i elastyczności głosu. Rozpoczęcie prowadzenia w konkretnym
kierunku, po analizie pracy we wcześniejszych latach i ewentualnej klasyfikacji głosu w
kierunku bądź operowym, bądź oratoryjnym. Bywa jednak, iż oba te kierunki nadal będą się
przenikać.
7 / 13
Program nauczania
Repertuar.
· Pieśni i oratoria jak wyżej, dodając kompozytorów XX wieku: Britten, Berg, Górecki,
Lutosławski, Szymanowski, Paderewski, Różycki
· Pierwszoplanowa partia operowa
· Pełny cykl pieśni
· Arie operowe: Mozart, Cimarosa, Puccini, Verdi, Moniuszko, Weber itp.
Na końcu piątego roku obowiązuje wykonanie pół recitalu.
Rok szósty.
Praca wokalna jak wcześniej. Ciągła dbałość o prowadzenie głosu legato.Praca nad skalą,
brzmieniem, otwarciem, ruchliwością, kondycją głosu. Ciągła korekta aparatu oddechowego i
artykulacyjnego.
Repertuar.
8 / 13
Program nauczania
Do wcześniejszych twórców dołączamy: Debussy, Ravel, Straus, Wolf, Gounod, Boito,
Massnet, Puccini, Verdi, Giordano, Cilea, Strawiński, Maciejewski, Kilar.
Dla studentów na licencjacie musimy konstruować program i dostosowywać go do
indywidualnych zdolności i rozwoju studentów. Dobór repertuaru musi być taki by po trzech
latach nauki student, z dobrym efektem był w stanie udźwignąć przekrojowy recital dyplomowy.
Lista programowa będzie kompatybilna jak z pierwszymi trzema latami nauki na studiach
sześcioletnich.
Studenci powinni mieć prędzej styczność z twórczością romantyczną oraz rosyjską, ale tylko
wtedy gdy głos jest w stanie na trzecim roku nauki udźwignąć cięższy repertuar. Dwuletnie
studia magisterskie nie są niczym innym jak studiami kierunkowymi i powinny zawierać
repertuar z dwóch lub trzech ostatnich lat studiów 6-letnich z przewagą, bądź to oratoriów i
pieśni lub arii operowych. W trakcie nauki na studiach magisterskich należy kłaść szczególny
nacisk na przygotowywanie całych partii operowych lub oratoryjnych w zależności od tego na
jaki kierunek student został zakwalifikowany.
4. Metody nauczania i sposób prowadzenia zajęć(wykład, konsultacja, warsztaty, ćwiczenia).
Zajęcia są prowadzone indywidualnie. Każda lekcja zawiera prace nad wybranymi
zagadnieniami technicznymi i opracowywaniu przez pedagoga repertuaru z towarzyszeniem
akompaniamentu. Program ten powinien być dostosowywany do indywidualnego poziomu
studenta na danym etapie rozwoju. Na wstępie nauki należy zwrócić szczególną uwagę na
walory głosowe młodego studenta. Należy wiedzieć, iż każdy nawet najpiękniejszy głos może
posiadać w pewnych rejonach skali, tzw. problemy wokalne. Należy je szybko rozpoznać,
sklasyfikować ich przyczynę, ale nie zatrzymywać się nad nimi w szczególny sposób.
9 / 13
Program nauczania
Uważam, iż rozwiązywanie problemów w radykalny sposób, zwłaszcza na początku nauki
może prowadzić do zahamowań rozwoju, a nawet blokad tak fizycznych( nie domagania
materiału głosowego), jak i psychicznych (niska samoocena, urojone problemy wokalne).
Moim zdaniem powinno się rozwijać to, co w głosie jest najpiękniejsze i najbardziej naturalne.
Wtedy to co dobre i piękne gdy jest rozwijane powoduje szereg dobrych odczuć i odpowiednie
samopoczucie władania nad własnym głosem i niweluje wszelkie niedomogi wokalne.
Student z zadowoleniem i ”bezboleśnie” pokonuje kolejne problemy wokalne. Gwarantuje to
dobry, harmonijny rozwój. Bardzo ważnym elementem pracy pedagogicznej jest przykład
prezentowany przez nauczyciela. Student w jasny sposób otrzymuje określoną drogę
prowadzenia głosu, gdy jest ona poparta dobrym przykładem wokalnym, tak emisyjnym jak
interpretatorskim.
Jak wiemy studenci bardzo często zwłaszcza na początku nauki naśladują pedagoga. Ważne
by robili to swoim głosem, a nie udawali przykład(głos pedagoga, lub gdzieś zasłyszany, np. z
nagrań), by nie udawali kogoś innego.
Należy z naciskiem podkreślać, iż student ma korzystać ze sposobu prowadzenia dźwięku, a
nie imitować. Nie istnieje w tedy problem utraty własnej barwy i ekspresji dźwięku. Ważnym
jest, by w trakcie pracy umieć rozładowywać napięcia psychiczne, które powstają gdy emocje
biorą górę nad rozumem, gdy coś nie wychodzi tak jak powinno. Należy uzbroić się w
cierpliwość, nawet przerwać dane działanie, by nie powodować blokad psychicznych przy
określonej wysokości dźwięku czy zwrocie melodycznym, który w danym momencie nie
wychodzi.
Dobrze jest wtedy zmienić ćwiczenie na inne i tak je skonstruować, by problem rozwiązać za
pomocą tego co student już umie i jest pewien sposobu w jaki to ma wykonać (zrobić). Często
emocje nie pozwalają zaśpiewać, gdy myśli się, że coś jest trudne. Chwila rozmowy, żart,
anegdota to najlepsze lekarstwo czyli oderwanie myśli i odpoczynek. Bardzo ważny jest tu
10 / 13
Program nauczania
dobór repertuaru, który musi być dostosowany do indywidualnych możliwości ucznia. Uważam,
iż na początku nauki pedagog powinien skupić się na technice wokalnej, na ułożeniu aparatu
głosowego oraz świadomego używania aparatu oddechowego oraz artykulacyjnego za pomocą
najprostrzych ćwiczeń i najjaśniejszych wskazówek.
Ćwiczenia powinny być stosowane w niewielkim ambitusie skali głosowej, w tedy student ma
możliwość poznać swój głos, jego wokalną barwę, odczuć go fizjologicznie. Powoli zaczyna
panować nad dobrze wydobywanym odcinkiem skali.
Ten mały sukces jest często początkiem wielkiej kariery. Program pierwszych egzaminów na
studiach nie powinien zawierać utworów stanowiących większe problemy zarówno techniczne
jak i muzyczne. Tylko wtedy student ma możliwość przenieść nabyte umiejętności i odczucia i
pewność wykonawczą nabytą w ćwiczeniach na repertuar. Ma to kolosalne znaczenie dla
psychiki śpiewaka, gdyż tylko przez świadomość można dojść do umiejętności.
Gdy program jest na początku zbyt trudny, student nie jest w stanie przenieść umiejętności z
ćwiczeń wokalnych na utwory. Zaczyna wątpić we własne siły, wzmaga się psychoza tremy,
powstają blokady psychiczne zaczynają się kłopoty z rozwojem. Ćwiczenia na początku proste,
a potem coraz trudniejsze mają być niczym jak koło ratunkowe, którego zawsze można się
złapać w trudnych momentach pracy wokalnej.
Na początku nauki repertuar nie powinien być tym, który w przyszłości będzie
wykorzystywany, gdyż wiadomo, że aparat głosowy układa się przez pewien czas zaczym
stanie się sprawnym instrumentem. Gdy śpiewamy jeszcze niepoprawnie, pamięć mięśniowa
koduje błędy, utrwala je w konkretnej arii i potem przez długi czas jeszcze one pokutują w
danej arii czy pieśni choć poziom śpiewaczy później jest dużo lepszy i w nowym repertuarze
stare błędy już nie występują. W miarę rozwoju należy dawkować coraz trudniejszy
technicznie, muzycznie i wyrazowo repertuar. Świadomość pokonywania kolejnych pozycji bez
trudu, buduje doskonałą psychikę u śpiewaka, który śpiewa pewnie, nie boi się interpretacji, nie
ma problemów wokalnych, kompleksów na danym etapie rozwoju.
W kwestii muzycznej i interpretacyjnej należy w miarę możliwości z wykluczeniem pierwszych
lat kształcenia dawać swobodę wykonawczą. Jeżeli wykonawstwo studenta jest zgodne z
wymaganiami epoki i stylu. Jeżeli nie należy zwrócić uwagę, zatrzymać akcję, dać przykład,
omówić sytuację sceniczną, naszkicować rys psychologiczny bohaterów wykonywanych arii
bądź pieśni, osadzić w historii. Można również podsunąć kilka wykonań fonograficznych, by
11 / 13
Program nauczania
potem po porównaniu dyskutować na tematy wykonawcze. Jeżeli to tylko możliwe student
powinien często występować publicznie, jednak tylko wtedy gdy jest na danym etapie rozwoju
wokalnego do tego gotowym. Publiczna porażka wynikająca ze źle dopracowanego repertuaru
odciśnie piętno na psychice ucznia. Student powinien uczestniczyć w życiu muzycznym i
koncertowym, zapoznawać się z nowościami wydawniczymi. Powinien uczestniczyć w kursach
wokalnych, jednak tylko wtedy gdy jego aparat jest wystarczająco ukształtowany. Pedagog
powinien wprowadzać studenta w życie koncertowe. W miarę możliwości jak najszybciej
student powinien spróbować śpiewać z towarzyszeniem zespołu instrumentalnego. Myślę, że
tak prowadzony uczeń, zarówno od strony wokalnej, muzycznej jak i psychologicznej wyrośnie
na wartościowego artystę śpiewaka, charakteryzującego się:
· Pięknym silnym głosem
· Świetną intonacją, doskonałym oddechem i umiejętnościami technicznymi.
Będzie posiadał doskonałą dykcję, umiejętności w operowaniu dynamiką, frazowaniem,
poruszaniem się w stylach. Spowoduje to fundament pod autentyczność wyrazów, logiczność
wypowiedzi, ekspresję, komunikatywność, świadomość celu działania co składa się na
osobowość artystyczną.
5. Obowiązująca bibliografia i dyskografia. Pozycje bibliograficzne na temat życia i twórczości
kompozytorów, śpiewaków, historii wokalistyki, wszelkich dziedzin związanych ze sztuką. Z
pozycji czysto wokalnych proponuję:
· Wiktor Bregy „ Elementy techniki wokalnej”
12 / 13
Program nauczania
· Bronisław Romaniszyn „Z zagadnien sztuki i pedagogiki wokalnej”
· Inne szeroko dostępne pozycje polskie oraz zagraniczne.
Dyskografia – polecana przez pedagoga zwłaszcza w początkowej fazie nauczania, a potem
zawsze konsultowana z pedagogiem.
6. Warunki zaliczenia. Warunkiem zaliczenia semestru jest zadowalająca praca w trakcie
kształcenia oraz pozytywnie zdany egzamin semestralny.
dr Jacek Ozimkowski
13 / 13