Sportowo-rekreacyjne zajęcia pozalekcyjne szkół województwa

Turystyka i Rekreacja
Tom 1/2005
221
Andrzej Mazur
Zespół Szkół w Mniowie
Sportowo-rekreacyjne zajęcia pozalekcyjne szkół województwa
świętokrzyskiego w ocenie uczniów
w
Sport-recreation after-classes activities in schools of Świętokrzyskie
province in opinion of the pupils
Summary
Sport-recreation after-classes activities arę very important in the process of education.
They arę of educational, health and social value and they can also support the children and
young people in their comprehensive development. In this context it seems to be advisable to
recognise and take into account the pupils' opinion on the activities.
In our investigations we used the method of diagnostic sounding and subordinated
investigative techniąues - ąuestionnaires of inąuiries for the participants of training, the
ąuestionnaires of inąuiries for instructors and teachers. The research was carried out in 2000.
Together the investigation effected 2440 people ( children and young people) - profiting from
school offers and 90 members of the training staff.
The collected in the research empirical data show on a kind of restriction within the
investigated forms of activities. The results of the iiwestigations show that the limited access
to the activities was related to the terms of enrolment and the obligation of attendance on
them.
Moreover, many kind of activities were reserved only for the most athletic and fit pupils
selected by the teachers. It appears that it is not possible for every eager person to take part in
the activities and the principles of openness and option arę not realized.
Wstęp
Sportowo-rekreacyjne zajęcia pozalekcyjne stanowią ważne ogniwo w procesie
edukacji. Walory wychowawcze, zdrowotne i społeczne, jakich nośnikiem są te formy
aktywności ruchowej, w znacznym stopniu mogą wspierać dzieci i młodzież w ich
wszechstronnym rozwoju osobowym. Jest to szczególnie ważne w dobie powszechnej
mechanizacji i automatyzacji, które skutecznie eliminują ruch z życia codziennego. Ponadto
aktywność ruchową dzieci i młodzieży uszczuplają m. in. przyrost szkolnych treści
programowych, oglądanie telewizji czy gry komputerowe. Na tym tle rysuje się pilna
potrzeba kompensowania powstających niedoborów ruchu u młodych ludzi oraz dostarczania
im właściwych wzorów spędzania czasu wolnego. Szeroka oferta programowa sportoworekreacyjnych zajęć pozalekcyjnych, przebiegających w atmosferze otwartości, atrakcyjności,
dobrowolności może przyczynić się do ograniczenia tych niedoborów i dać nadzieję na
szerszy, aktywny, permanentny udział w różnych formach kultury fizycznej w życiu
dorosłym.
Celem podjętych badań było ustalenie, jak dzieci i młodzież oceniają ofertę sportoworekreacyjnych zajęć pozalekcyjnych szkół województwa świętokrzyskiego.
222
Materiał i metody
Badania w obrębie sportowo-rekreacyjnych zajęć pozalekcyjnych przeprowadziliśmy
metodą sondażu diagnostycznego stosując ankietę i wywiad. W efekcie uzyskaliśmy
następujący materiał badawczy:
• 2440 kwestionariusze ankiety dla dzieci i młodzieży szkolnej,
• 90 kwestionariuszy wywiadu dla nauczycieli, instruktorów.
Badania przeprowadzono w 2000 roku w woj. świętokrzyskim wśród uczniów klas VI i
VIII szkół podstawowych, klas I gimnazjów, klas II i III szkól ponadgimnazjalnych w 42
szkołach publicznych i 9 szkołach niepublicznych. W każdym z 14 powiatów województwa
świętokrzyskiego badano jedną szkołę podstawową, jedno gimnazjum, jedną szkołę
ponadgimnazjalną oraz jedną szkołę ponadgimnazjalną niepubliczną, o ile tylko taka szkoła
występowała w badanym powiecie. W każdym z wyżej wymienionych rodzajów szkół
badano po 50 uczniów. Wybór badanych osób był losowy. W przypadku, gdy w badanej
szkole nie było wymaganej liczby uczniów, badano wszystkich uczniów z danej grupy
wiekowej. Łącznie badaniami zostało objętych 2440 uczniów. Ponadto przebadano 90
nauczycieli prowadzących sportowo-rekreacyjne zajęcia pozalekcyjne w badanych szkołach.
Wyniki badań
Na ocenę zajęć przez uczniów składa się kilka czynników. Istotnym elementem będzie
tu z pewnością ocena zasad uczestnictwa dzieci i młodzieży w tych zajęciach oraz ocena
stopnia realizacji zasad otwartości i dobrowolności. Zasady otwartości i dobrowolności
zdefiniowane przez A. Dąbrowskiego [l, s. 52] dotyczą odrzucenia wszelkich warunków
wstępnych i zastrzeżeń co do uczestnictwa oraz swobody wyboru, udziału i rezygnacji z
zajęć, nie ponosząc za to jakichkolwiek konsekwencji. Jak zatem przedstawiają się zasady
uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych sportowo-rekreacyjnych obowiązujące w
świętokrzyskich szkołach? Według oceny uczestników zajęć najczęściej można było zapisać
się w ciągu całego roku szkolnego i dobrowolnie brać w nich udział (60,5% uczestników
zajęć). Niemniej jednak pojawiły się też wypowiedzi ankietowanych budzące uzasadniony
niepokój. Wskazywały one na pewne obostrzenia dotyczące terminów zapisania się
i
obowiązkowości brania udziału w zajęciach (35,3% uczestników zajęć wskazało na
obowiązkowy udział w przypadku zapisania się, 9,1% mówi o konieczności przestrzegania
wyznaczonych terminów zapisów na zajęcia). Natomiast 4,5% uczestników bierze udział w
zajęciach z polecenia nauczyciela prowadzącego. Nauczyciel wychowania fizycznego ma
wysokie notowania wśród inspiratorów do tych zajęć. Badania wskazują, że 36,5%
uczestników zajęć bierze udział za namową kolegów, 31,0% z inicjatywy nauczyciela
wychowania fizycznego, a jedynie 5,1% uczestników zostało zainspirowanych przez
rodziców przy znikomym udziale ze strony matki (0,8%). Jak donoszą wyniki badań polskich
i zagranicznych autorów aktywność ruchowa dzieci uzależniona jest między innymi od
postaw i zachowań prozdrowotnych rodziców [2, 3, 4, 5, 6, 7].
Kolejnym niepokojącym sygnałem, jaki ujawniają wyniki badań jest to, że nie każdy
uczeń może brać udział w zajęciach. Tak twierdzi 46,3% badanych respondentów. Przy czym
częściej tak twierdzą uczniowie, którzy nie są uczestnikami zajęć. Jakie są zatem powody, dla
których nie wszyscy mogą tu ćwiczyć? Dane empiryczne wskazują, że 32,6% ankietowanych
sądzi, iż tylko najsprawniejsi uczniowie mogą brać udział, 29,0% badanych wśród przyczyn
widzi złe warunki lokalowe, 22,3% respondentów twierdzi, że nauczyciel sam dobiera sobie
uczniów do tych zajęć a 13,6% wskazuje na brak należytego oprzyrządowania. Dokonując
oceny zasad uczestnictwa i stopnia realizacji zasad otwartości i dobrowolności na zajęciach
pozalekcyjnych sportowo-rekreacyjnych w badanych placówkach należy stwierdzić, że
223
organizatorzy wprowadzają pewną reglamentację. O ile byłaby do zrozumienia reglamentacja
podyktowana stanem bazy lokalowo - sprzętowej, to nie do przyjęcia są warunki udziału,
dotyczące poziomu sprawności fizycznej uczniów, jak również dobór uczestników wedle
uznania nauczycieli prowadzących zajęcia. Skutecznym ogranicznikiem dla dzieci i
młodzieży są również zasady dotyczące przestrzegania wyznaczonych terminów zapisów
oraz obowiązkowości brania udziału w zajęciach. W związku z powyższym należy stwierdzić,
że w badanych szkołach zasady uczestnictwa nie dają możliwości wszystkim chętnym do
korzystania z zajęć pozalekcyjnych sportowo-rekreacyjnych, a zasady otwartości i
dobrowolności tych zajęć nie są w pełni realizowane.
Kolejnym elementem zajęć, jaki został poddany ocenie dzieci i młodzieży były:
warunki lokalowe, jakość i stan oprzyrządowania oraz atrakcyjność zajęć. Warunki lokalowe,
w których prowadzone były zajęcia pozalekcyjne sportowo-rekreacyjne oceniane były przez
badanych najczęściej jako przeciętne (33,8% ankietowanych). Za dobre uznało je 28,6%
respondentów, bardzo dobre tylko 5,2%, a za złe i bardzo złe 22,4% badanych uczniów.
Oprzyrządowanie również ankietowani oceniali najczęściej jako przeciętne (36,6% badanych)
to znaczy, że korzystali z przyrządów i przyborów sprawnych technicznie. Na poziomie
dobrym (przyrządy i przybory są sprawne ale nie zawsze wystarcza ich dla wszystkich),
dostępny na zajęciach sprzęt, oceniło 29,2% badanych. Bardzo dobrą ocenę dla
oprzyrządowania (przyrządów i przyborów jest pod dostatkiem i są one sprawne technicznie)
wystawiło zaledwie 4,8% badanych. Natomiast ocena zła i bardzo zła, która oznaczała
korzystanie z niesprawnego sprzętu lub jego całkowity brak, pojawiła się u 19,2%
ankietowanych. Co do stopnia atrakcyjności to badani najczęściej uznawali zajęcia za
atrakcyjne (22,5% respondentów). Za przeciętnie atrakcyjne uznało je 21,8% uczniów, jako
mało atrakcyjne 6,5%, bardzo atrakcyjne 5,1% i jako nieatrakcyjne 1,8% ankietowanych.
Łączna ocena zasad uczestnictwa i zaplecza lokalowo — sprzętowego na zajęciach
pozalekcyjnych sportowo-rekreacyjnych nie stwarza możliwości korzystania z nich
wszystkim chętnym, a biorącym udział nie zabezpiecza pełnego w nich uczestnictwa.
Zróżnicowanie ocen warunków lokalowych, oprzyrządowania i atrakcyjności zajęć
względem wybranych zmiennych przedstawia tabela nr l.
Tabela 1: Zróżnicowanie oceny warunków lokalowych, oprzyrządowania i atrakcyjności zajęć pozalekcyjnych
sportowo-rekreacyjnych względem wybranych zmiennych (jednoczynnikowa analiza wariancji
ONEWAY)
Analizowana
zmienna
płeć
szkoła
wiek
uczestnictwo
w zajęciach
Kategorie zmiennej
kobiety
mężczyźni
podstawowa
gimnazjum
liceum
technikum
zawodowa
liceum niepubl.
zawodowa niepubl.
<14 lat
14 -17 lat
>17 lat
nie uczestniczy
niepewny
uczestniczy
N
762
629
-212
405
326
132
95
119
47
194
911
291
22
778
596
Średnia
arytmetyczna
1,1811
1,3800
1,4596
1,8099
1,1043
1,5152
0,6000
-0,2185
0,8723
1,7423
1,2613
0,9450
-0,1364
0,7763
1,9480
FSnedecora
Ocena
istotności
3,1999
0,0739
nie
19,0990
0,001
tak
8,6753
0,0002
tak
64,1197
0,001
tak
224
Jak wynika z analizy,
ocenę warunków lokalowych,
oprzyrządowania
i atrakcyjności zajęć istotnie różnicuje typ szkoły (najwyższa ocena dotyczy gimnazjum,
szkoły podstawowej i technikum), wiek badanych (najwyższa ocena w grupie najmłodszych)
oraz fakt uczestnictwa w zajęciach. Interesujące jest, że nawet osoby deklarujące brak
uczestnictwa w zajęciach podjęły się takiej oceny (była to ocena negatywna). Natomiast
uczestnicy zajęć oceniali je na poziomie niemal bliskim maximum na przyjętym w badaniach
kontinuum (-2 2).
Podsumowanie
Zgromadzony w niniejszej pracy materiał empiryczny skłania nas do refleksji, która
dotyczy pewnego rodzaju reglamentacji badanych form aktywności ruchowej. Z analizy
badawczej wynika, że ograniczenia dostępu do zajęć związane były z terminami zapisania się
i obowiązkowością uczęszczania na zajęcia. Ponadto w wielu przypadkach w zajęciach mogli
brać udział tylko najsprawniejsi uczniowie, selekcjonowani przez nauczycieli prowadzących
zajęcia. Wynika stąd, że zasady uczestnictwa nie dają wszystkim chętnym możliwości
korzystania z tych zajęć, a zasady otwartości i dobrowolności nie są tam w pełni realizowane.
Wydaje się, że troska o ucznia mniej sprawnego, a takich jest przecież więcej, mogłaby
zaowocować zatarciem niekorzystnych dla nas różnic w dostępie do kultury fizycznej
polskich dzieci i ich rówieśników pochodzących z krajów wysoko rozwiniętych.
Piśmiennictwo
1. Dąbrowski A. 1997: Pozaszkolna kultura fizyczna młodzieży - rzeczywistość a potrzeby i oczekiwania.
AWF Warszawa
2. Engstrom L., M. 1980: Physical activity of children and youth. Acta Paediatr. Scand. (Suppl)
3. Klesges R. C. i wsp. 1986: The effects of parental influences on children food itake, physical activity, and
relative weight. Int. J. Eating Disord.
4. Moore L. L. i wsp. 1991: Influence of parents physical activity levels on activity levels of young children. J.
Pediatr.
5. Pawlak A. 1998: Sport w rodzinach sportowych. W: Żukowska Z. [red.]: Kobieta kreatorką aktywności
sportowej w rodzinie. PSSK, AWF Warszawa
6. Perry D. i wsp. 1989: Parent involvement with children's health promotion a one year follow-up the
Minnesota Home Team. Health Education Q.
1.
Ślęczkowski A. 1981: Troska rodziców o zdrowie i rozwój fizyczny dzieci w wieku przedszkolnym. Kultura
Fizyczna, nr l