Dlaczego nale˝y chroniē przyrod

bologia w gimnazjum
Praca wyró˝niona w konkursie
Dlaczego nale˝y
chroniç przyrod´?
W wyniku rozwoju cywilizacji, rabunkowej eksploatacji dóbr naturalnych
oraz coraz wi´kszego oddzia∏ywania cz∏owieka na Êrodowisko
przyrodnicze, tempo wymierania gatunków roÊlin i zwierzàt znacznie
wzros∏o i wynosi obecnie jeden na tysiàc gatunków rocznie.
HANNA SCHMIDT
Cele zaj´ç:
WiadomoÊci. Uczeƒ:
wymienia poznane parki narodowe,
wymienia formy ochrony przyrody,
podaje przyk∏ady form ochrony przyrody
stosowanych w najbli˝szym otoczeniu.
Umiej´tnoÊci. Uczeƒ:
wyjaÊnia poj´cia gatunku rzadkiego i gatunku zagro˝onego wygini´ciem,
wyjaÊnia cele powo∏ywania parków narodowych,
omawia poznane formy ochrony przyrody.
Postawy. Uczeƒ:
uznaje za zasadne wprowadzanie form
ochrony przyrody,
zdaje sobie spraw´ z koniecznoÊci wprowadzania na terenach szczególnie cennych
przyrodniczo najwy˝szej formy ochrony
przyrody, jakà jest park narodowy,
odczuwa potrzeb´ istnienia pi´knych
przyrodniczo miejsc.
Ârodki dydaktyczne: Polska czerwona
ksi´ga roÊlin, Polska czerwona ksi´ga zwierzàt,
foliogramy, przezrocza, filmy, widokówki,
fotografie, karty z informacjami dotyczàcymi
wybranych parków narodowych.
44
364
TOK LEKCJI
Faza wprowadzajàca
1. Prosimy, aby uczniowie zdefiniowali
poj´cie Êrodowisko przyrodnicze, wymienili
przyk∏ady takich Êrodowisk oraz ˝yjàcych
tam roÊlin i zwierzàt.
2. Dzielimy uczniów na kilkuosobowe zespo∏y. Zadaniem ka˝dego zespo∏u jest wypisanie zagro˝eƒ Êrodowiska. Nauczyciel zapisuje
je na tablicy i omawia wspólnie z ca∏à grupà.
3. Zagro˝eniami Êrodowiska sà m. in.: rabunkowa eksploatacja nieodnawialnych paliw kopalnych, nieustannie wzrastajàca iloÊç
odpadów (wg statystyk przeci´tny Polak produkuje w ciàgu roku ponad 350 kilogramów
odpadów!), katastrofy powodowane dzia∏alnoÊcià cz∏owieka, np. awaria elektrowni atomowej w Czarnobylu, eksploatacja lasów
równikowych (znikajà z powierzchni naszej
planety z pr´dkoÊcià 1,8% swej powierzchni
w ciàgu roku), intensyfikacja i chemizacja
rolnictwa.
Faza realizacyjna
Czy ró˝norodnoÊç jest potrzebna? Istnienie du˝ej ró˝norodnoÊci w przyrodzie jest
biologia w szkole
biologia w gimnazjum
istotne dla równowagi w ekosystemie. Jest
tak˝e wa˝ne dla cz∏owieka, który wykorzystuje wiele gatunków roÊlin, m.in. w lecznictwie.
Ju˝ kilka wieków temu s∏awny zielarz niemiecki, Paracelsus, napisa∏: „Ca∏a przyroda
przypomina jednà wielkà aptek´ przykrytà
dachem nieba”. JeÊli nie b´dziemy szanowaç
przyrody, to mo˝e si´ okazaç, ˝e pewne gatunki roÊlin wyginà, zanim odkryjemy lecznicze
dzia∏anie wyst´pujàcych w nich substancji.
Pytamy uczniów, czy potrafià wymieniç
zagro˝enia zwierzàt i roÊlin.
Prosimy, aby zdefiniowali terminy: gatunek rzadki oraz gatunek zagro˝ony wygini´ciem. Wypowiedzi podsumowujemy.
Gatunek rzadki – gatunek o ma∏ym zasi´gu geograficznym (wyst´pujàcy na niewielkich obszarach) i wàskim zakresie tolerancji (wra˝liwy na wiele czynników
Êrodowiska).
Gatunek zagro˝ony wygini´ciem – gatunek wyst´pujàcy w ma∏o liczebnych populacjach lub taki, którego liczebnoÊç gwa∏townie maleje.
Prowadzimy
pogadank´, ilustrowanà
przezroczami, „komiksowymi” foliogramami lub ilustracjami, dotyczàcà wybranych gatunków rzadkich lub zagro˝onych
wygini´ciem roÊlin i zwierzàt, zwracajàc
szczególnà uwag´ na ich zagro˝enia.
Chamedafne pó∏nocna (Chamaedaphne calyculata) – krzewina dorastajàca osiemdziesi´-
6/2005
ciu centymetrów, o zimozielonych liÊciach. RoÊnie w postaci pojedynczych p´dów lub g´stych
k´p zwykle w miejscach otwartych, na torfowiskach wysokich. Jest gatunkiem reliktowym, nara˝onym na wygini´cie. W Polsce istnieje dziewi´ç stanowisk tej rzadkiej roÊliny, m.in. na
terenie parków narodowych: Kampinoskiego
i Drawieƒskiego. Gatunek ten ginie z powodu
osuszania torfowisk, jak równie˝ n´kajàcych je
po˝arów.
Wielosi∏ b∏´kitny (Polemonium coeruleum) – k∏àczowata bylina o niebieskich, fioletowych lub bia∏awych kwiatach zebranych
w podbaldach, które sà najcz´Êciej zapylane
przez pszczo∏y. Wyst´puje na siedliskach
umiarkowanie ch∏odnych, nie zacienionych,
wilgotnych (mokre ∏àki, torfowiska, okolice
zbiorników wód). G∏ównym zagro˝eniem dla
istnienia gatunku sà procesy odwadniania
i zalesiania, dlatego te˝ jego ochrona polega
na ochronie jego siedliska.
˚ó∏w b∏otny (Emys orbicularis) – gad
z rodziny ˝ó∏wi s∏odkowodnych o oliwkowo-bràzowym ubarwieniu grzbietu i plamkach
na pancerzu, g∏owie, szyi i koƒczynach. Wyst´puje w du˝ych stawach, wolno p∏ynàcych
rzekach, jeziorach, starorzeczach. Zaliczany
jest do gatunków zagro˝onych wygini´ciem.
Obecnie najwi´ksze jego ostoje w Polsce
znajdujà si´ na terenie: Sobiborskiego Parku
Krajobrazowego, Poleskiego Parku Narodowego, Drawieƒskiego Parku Narodowego,
Puszczy Augustowskiej. Przypuszcza si´, ˝e
gatunek ten mo˝e wyst´powaç w Puszczy
Bia∏owieskiej i na terenie Kampinoskiego
Parku Narodowego. Zagro˝eniem dla ˝ó∏wia b∏otnego jest osuszanie mokrade∏, zanieczyszczenie wód, pozyskanie zwierzàt
w celu hodowli w domu, a tak˝e, we wczeÊniejszych latach bezmyÊlne t´pienie przez
rybaków. Wielkà szansà dla ochrony tego
gatunku by∏o wstàpienie Polski do Unii
Europejskiej i respektowanie narzuconych
przez Uni´ aktów prawnych, przede wszystkim Dyrektywy Siedliskowej w ramach
Europejskiej Sieci Ekologicznej „Natura
2000”.
365
45
biologia w gimnazjum
lasy Êwierkowo–jod∏owe, g∏ównie w po∏udniowo–wschodniej cz´Êci kraju. Ârodowiskiem ˝ycia sà przede wszystkim martwe
i próchniejàce Êwierki, gdzie wykuwa dziuple
i wyszukuje pokarm – owady, zw∏aszcza
chrzàszcze, ich larwy i poczwarki, a tak˝e
mrówki. Dzi´cio∏ trójpalczasty nale˝y do gatunków nara˝onych na wygini´cie. Zagro˝eniem tego gatunku jest zanik zbli˝onych do
naturalnych lasów Êwierkowo–jod∏owych,
bogatych w martwe drzewa.
Dzi´cio∏ trójpalczasty (Picoides tridactylus) – jeden z dziewi´ciu gatunków dzi´cio∏ów wyst´pujàcych w Polsce, którego cechà
jest obecnoÊç trzech palców – dwóch zwróconych do przodu i jednego w ty∏. Dzi´cio∏ ten
zamieszkuje g´ste, s∏abo zagospodarowane
Tarpan (Equus gmelini) – gatunek dzikiego konia, wyst´pujàcy w dawnych czasach na
stepach po∏udniowo–wschodniej Europy
oraz na lesistych terenach Polski. Pod koniec
XVIII wieku konie te wyst´powa∏y w stanie
wolnym w pó∏nocno–wschodniej Polsce.
Reszta tarpanów, która przetrwa∏a, zosta∏a
wywieziona na teren Zamojszczyzny. Oko∏o
roku 1808 Zamojscy rozdali je okolicznym
ch∏opom. W ich gospodarstwach tarpany
Formy ochrony przyrody
Ochrona gatunkowa roÊlin i zwierzàt – dotyczy gatunków rzadkich i zagro˝onych wygini´ciem.
Celem tej formy ochrony jest zachowanie ró˝norodnoÊci gatunkowej organizmów.
Pomnik przyrody – obiekt chroniony ze wzgl´du na wartoÊç przyrodniczà, historycznà lub niezwyk∏y wyglàd i wymiary. Wyró˝niamy pomniki przyrody o˝ywionej (np. pojedyncze drzewa lub grupy
drzew) i nieo˝ywionej (np. g∏azy narzutowe, jaskinie lub fragmenty dolin).
Park krajobrazowy – lokalna forma ochrony przyrody, powo∏ywana ze wzgl´du na wartoÊci przyrodnicze, kulturowe i historyczne, w celu ich zachowania, popularyzacji i upowszechnienia oraz zrównowa˝onego gospodarowania w krajobrazie. Parki krajobrazowe sà powo∏ywane w drodze rozporzàdzenia wojewody.
Rezerwat przyrody – obszar podlegajàcy ochronie prawnej, na którym zachowa∏y si´ szczególnie
cenne zabytki przyrody o˝ywionej lub nieo˝ywionej. Obejmuje on ekosystemy zachowane w stanie naturalnym lub ma∏o zmienione przez cz∏owieka, wyst´pujàce zazwyczaj na niewielkich obszarach. Wyró˝niamy rezerwaty Êcis∏e (na takim terenie o zmianach w przyrodzie decydujà wy∏àcznie prawa natury) oraz rezerwaty cz´Êciowe (na takim terenie jest dopuszczalne prowadzenie przez cz∏owieka
gospodarki wspomagajàcej przyrod´).
Park narodowy – du˝y obszar chroniony (o powierzchni nie mniejszej ni˝ 1000 ha), wyró˝niajàcy
si´ wyjàtkowymi wartoÊciami przyrodniczymi, na którym podlega ochronie ca∏oÊç przyrody i swoiste
cechy krajobrazu. Powo∏anie parku narodowego umo˝liwia poznanie i przetrwanie ca∏ego systemu
przyrodniczego, jak równie˝ odtwarzanie zniekszta∏conych i zanikajàcych fragmentów przyrody, prowadzenie badaƒ naukowych oraz kszta∏cenie i wychowywanie osób odwiedzajàcych park.
Europejska Sieç Ekologiczna „Natura 2000” – sieç obszarów na terenie krajów nale˝àcych do
Unii Europejskiej, której celem jest ochrona cennych przyrodniczo i zagro˝onych sk∏adników ró˝norodnoÊci roÊlin i zwierzàt (patrz „Biologia w Szkole” nr 5/2004).
46
366
biologia w szkole
biologia w gimnazjum
uleg∏y skrzy˝owaniu z domowymi koƒmi. Mimo prób restytucji, gatunku nie uda∏o si´ odtworzyç. Obecnie w ogrodach zoologicznych
(m. in. w Rezerwacie Pokazowym ˚ubrów
Bia∏owieskiego Parku Narodowego) mo˝emy podziwiaç potomków krzy˝ówek prawdziwych tarpanów leÊnych i koni domowych,
natomiast tarpan nale˝y do gatunków wymar∏ych.
Uczniowie podzieleni na zespo∏y opracowujà poni˝sze zagadnienia: Co Twoim
zdaniem oznacza ochrona przyrody? Jakie znasz formy ochrony przyrody?
Prosimy uczniów o zreferowanie zagadnieƒ. Podsumowujemy.
Ochrona przyrody (w rozumieniu ustawy
o ochronie przyrody z kwietnia 2004 r.) –
dzia∏anie polegajàce na zachowaniu, w∏aÊciwym wykorzystaniu oraz odnawianiu zasobów przyrody i jej sk∏adników, w szczególnoÊci zaÊ dziko wyst´pujàcych roÊlin i zwierzàt.
Ochrona przyrody dotyczy równie˝ siedlisk
przyrodniczych, ekosystemów, krajobrazu
oraz zieleni w miastach i wsiach.
Prosimy, aby uczniowie wymienili znane im
polskie parki narodowe oraz krótko je
scharakteryzowali. Podsumowujemy, wykorzystujàc map´ Polski z naniesionymi
parkami narodowymi. Aktualnie na terenie Polski funkcjonujà 23 parki narodowe,
które obejmujà obszar 3 145 km2, co stanowi oko∏o 1% powierzchni naszego kraju.
Uczniowie pracujà w zespo∏ach. Ka˝dy
zespó∏ otrzymuje karty z informacjami
dotyczàcymi wybranych parków narodowych. Zadaniem uczniów jest zapoznanie
si´ z walorami przyrodniczymi parków,
nast´pnie zreferowanie zagadnienia ca∏ej
grupie.
Wykorzystujàc: przezrocza, foliogramy,
fotografie, widokówki, fragmenty filmów,
atlasy, albumy, prezentujemy uczniom
walory przyrodnicze, histori´ oraz zagro˝enia parku narodowego w naszej okolicy.
Faza podsumowujàca
Wykorzystujàc foliogram lub rysunek
przedstawiajàcy Ziemi´ w r´kach cz∏owieka
uÊwiadamiamy uczniom, ˝e przysz∏oÊç za-
6/2005
równo naszej najbli˝szej okolicy, jak i ca∏ej
naszej planety zale˝y od wszystkich jej mieszkaƒców, a wi´c tak˝e od nich.
Praca domowa
I. Zaprojektuj plakat dotyczàcy ochrony
przyrody w parku narodowym znajdujàcym si´ w najbli˝szej okolicy. Wspólnie
z nauczycielem przyrody wybierzcie naj∏adniejszy plakat i zawieÊcie go na szkolnej gazetce.
II. Razem z nauczycielem przyrody lub rodzicami zwiedê najbli˝szà okolic´. Spróbujcie odszukaç obiekty przyrody o˝ywionej, np. drzewa (materia∏ pomocniczy
w tabeli 1) lub nieo˝ywionej, np. g∏azy,
które waszym zadaniem powinny si´ znaleêç w rejestrze pomników przyrody. JeÊli
Wasze poszukiwania zakoƒczà si´ sukcesem, zawiadomcie o tym wojewódzkiego
konserwatora przyrody.
III.Korzystajàc z literatury dost´pnej w bibliotekach oraz z Internetu, rozwià˝
Tabela 1. Wymiary poszczególnych gatunków/rodzajów drzew
jako orientacyjne, dolne granice dla drzew pomnikowych
Gatunek/Rodzaj
Buk
Obwód na wys. 130 cm
(cm)
314
Brzoza brodawkowata
220
Brzoza omszona
220
Czeremcha
95
Dàb
377
Jab∏oƒ
95
Jarz´bina
157
Grab
188
Jesion
251
Jod∏a
314
Klon
220
Lipa
314
Modrzew
314
Osika
220
Sosna
314
Âwierk
314
Wiàz
220
Wierzba bia∏a i krucha
314
Topola czarna i bia∏a
377
Jawor
220
367
47
biologia w gimnazjum
Charakterystyka wybranych polskich parków narodowych
Bia∏owieski Park Narodowy (BPN) – jest po∏o˝ony w woj. podlaskim. Park chroni najbardziej naturalny kompleks leÊny na ni˝u Europy. Fragmenty lasu naturalnego, które przetrwa∏y do dziÊ, zachowa∏y si´ dzi´ki obj´ciu cz´Êci Puszczy Bia∏owieskiej Êcis∏à ochronà rezerwatowà. Martwe drzewo – nieod∏àczny element BPN – nie tylko wzbogaca las w makroelementy, mikroelementy i wod´, ale stanowi
Êrodowisko ˝ycia wielu bezkr´gowców i kr´gowców, np. gatunku zagro˝onego wygini´ciem – dzi´cio∏a trójpalczastego. Symbolem parku jest ˝ubr, najwi´ksze zwierz´ ˝yjàce obecnie w Europie (samiec
mo˝e wa˝yç nawet oko∏o 1000 kg). BPN zosta∏ w∏àczony w sieç Rezerwatów Biosfery (1977), w 1979
roku zosta∏ wpisany na list´ Dziedzictwa Âwiatowego, a tak˝e wraz z ca∏à Puszczà Bia∏owieskà zosta∏
w∏àczony do Europejskiej Sieci Ekologicznej „Natura 2000”.
Narwiaƒski Park Narodowy (NPN) – le˝y w woj. podlaskim. Park chroni Dolin´ Górnej Narwi.
Oko∏o 90 % jego obszaru stanowià bagna, tereny mokre i wody. W zbiorowiskach trawiasto–turzycowych parku wyst´puje bardzo rzadki gatunek, uwa˝any za relikt zimniejszych okresów klimatycznych
– wielosi∏ b∏´kitny. NPN jest ostojà l´gowà ptaków wodnych i b∏otnych – m.in. bàka, b∏otniaka stawowego, dubelta, a tak˝e miejscem rozrodu trzech gatunków zagro˝onych wygini´ciem w skali Êwiatowej – bielika, derkacza i wodniczki.
Wigierski Park Narodowy (WPN) – le˝y w woj. podlaskim. Park chroni lasy (charakter zbli˝ony
najbardziej do naturalnego majà lasy bagienne, bory Êwie˝e oraz olsy) i wody. Na obszarze WPN znajdujà si´ czterdzieÊci dwa ró˝ne jeziora, z których najwi´ksze – Wigry le˝y w centralnej cz´Êci parku.
OsobliwoÊcià przyrodniczà parku sà dystroficzne jeziora ÊródleÊne, nazywane „sucharami”. Na terenie
parku wyst´puje oko∏o 1000 gatunków roÊlin naczyniowych, w tym oko∏o 60 podlegajàcych ochronie
Êcis∏ej. Jednym z reprezentantów bogatej fauny zwierzàt wodnych jest bóbr, symbol WPN (aktualnie
populacja bobra na terenie Wigier szacowana jest na oko∏o 250 osobników).
Woliƒski Park Narodowy (WPN) – jest po∏o˝ony w woj. zachodniopomorskim u ujÊcia Odry. Park
chroni niezwykle cennà pó∏nocno–zachodnià cz´Êç wyspy Wolin. Charakterystycznym elementem parku jest wybrze˝e klifowe (rozciàgajàce si´ na przestrzeni 15 km, wysokoÊci 95 m). Do rzadkich roÊlin
parku nale˝y m.in. wydmuchrzyca piaskowa, a tak˝e wyst´pujàce w zespo∏ach leÊnych dziewi´ç gatunków storczyków. WPN jest ostojà ptaków wodnych i wodno–b∏otnych, m.in. bielika.
Kampinoski Park Narodowy (KPN) – le˝y w woj. mazowieckim. Obejmuje fragment pradoliny
Wis∏y w Kotlinie Warszawskiej, wraz z du˝ym kompleksem leÊnym – Puszczà Kampinoskà. Kampinoski Park Narodowy zosta∏ wpisany na list´ Rezerwatów Biosfery UNESCO. W krajobrazie parku dominuje kontrast wydm z bagnami, z charakterystycznymi dla obu ekosystemów gatunkami roÊlin. Do
osobliwoÊci przyrodniczych KPN nale˝y krzewinka – chamedafne pó∏nocna. Symbolem parku jest ∏oÊ,
którego uda∏o si´ przywróciç tym terenom, dzi´ki zabiegom restytucji.
Tatrzaƒski Park Narodowy (TPN) – jest po∏o˝ony w woj. ma∏opolskim. Obejmuje najm∏odsze, najwy˝sze i jedyne w Polsce góry typu alpejskiego, charakteryzujàce si´ urozmaiconà rzeêbà terenu. Park
chroni przede wszystkim zbiorowiska wysokogórskich hal i turni. Na terenie TPN wyst´puje oko∏o trzydziestu jezior, zwanych stawami, z których najwi´kszymi sà: Morskie Oko i Wielki Staw. Do roÊlin rosnàcych w parku nale˝à gatunki rzadkie, np. limba, skalnice, krokus, szarotka alpejska czy goêdzik lodowcowy, którego jedyne stanowisko w Polsce znajduje si´ na terenie Tatrzaƒskiego Parku
Narodowego. Do osobliwoÊci Êwiata zwierzàt nale˝à chronione ju˝ od po∏owy XIX wieku kozica i Êwistak, a tak˝e niedêwiedê, ryÊ, orze∏ przedni, g∏uszec (gnie˝d˝àcy si´ w wy˝szych partiach gór). TPN
uznany zosta∏ za Rezerwat Biosfery UNESCO.
Wi´cej informacji o polskich parkach narodowych mo˝na znaleêç na stronie
www.mos.gov.pl/ kzpn
48
368
biologia w szkole
biologia w gimnazjum
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
nasionami, siewkami. Wyst´puje prawie wy∏àcznie pod powierzchnià ziemi, w drà˝onych
przez siebie chodnikach. NiegdyÊ uwa˝any za
szkodnika, obecnie z uwagi na liczebne
zmniejszenie populacji, nie czyni szkód
w uprawach roÊlin.
krzy˝ówk´. U∏ó˝ has∏o sk∏adajàce si´ z 15
liter zaznaczonych cyframi 1-15.
1. Na jej obszarze zachowa∏y si´ fragmenty lasu
typu europejskiego ni˝owego o najbardziej zachowanym charakterze naturalnym.
2. Jest w herbie Kampinoskiego Parku Narodowego.
3. „Noszà” je na g∏owie samce i samice ˝ubra.
4. Jest symbolem Wigierskiego Parku Narodowego.
5. Gatunek, który dzi´ki restytucji uda∏o si´ uratowaç od zag∏ady, obecnie najwi´ksze zwierz´
kontynentu europejskiego.
6. Nazwa rzeki, której przyrod´ chroni Narwiaƒski Park Narodowy.
7. Gatunek drapie˝nika, nie wyst´puje ju˝ na terenie Polski, z nim spokrewniony jest inny drapie˝nik – norka amerykaƒska.
8. Gatunek drzewa, charakterystyczny dla zbiorowisk zwiàzanych z wodà.
9. Jest roÊlinà nale˝àcà do gatunków rzadkich,
wyst´puje na terenie Woliƒskiego Parku Narodowego.
10. W zamierzch∏ych czasach ˝y∏y na stepach po∏udniowo–wschodniej Europy oraz na lesistych terenach Polski, obecnie gatunek okreÊlany jako wymar∏y.
11. Ssak nale˝àcy do owado˝ernych, zwiàzany ze
zbiornikami wodnymi, jego Êlina ma
w∏aÊciwoÊci trujàce, wyst´puje na terenie
Puszczy Bia∏owieskiej.
12. Ssak chroniony od wieku XIX, zaliczany do
osobliwoÊci fauny Tatrzaƒskiego Parku Narodowego.
13. Owad od˝ywiajàcy si´ p´drakami, larwami innych owadów, korzeniami roÊlin, kie∏kujàcymi
6/2005
Rozwiàzanie krzy˝ówki: 1. Puszcza Bia∏owieska, 2. ∏oÊ, 3. rogi, 4. bóbr, 5. ˝ubr, 6. Narew, 7. norka europejska, 8. olsza czarna, 9. wydmuchrzyca piaskowa, 10. tarpan, 11. rz´sorek, 13.
Êwistak, 14. turkuç podjadek
Na stronie internetowej zamieszczamy gr´
planszowà (red.).
P IÂMIENNICTWO
H∏uszyk H., Stankiewicz A. – S∏ownik szkolny. Ekologia. Warszawa 1996,
WSiP
Juszczyk W. – Ma∏y s∏ownik zoologiczny. Gady i p∏azy. Warszawa 1986,
Wiedza Powszechna.
Polska czerwona ksi´ga roÊlin. Paprotniki i roÊliny kwiatowe. Redakcja: R.
Kaêmierczak i K. Zarzycki. Kraków 2001, Oficyna Wydawnicza “Text”.
Polska czerwona ksi´ga zwierzàt. Warszawa 1992, PWRiL
Schmidt H. – Poznajemy kategorie zagro˝eƒ gatunków. „Biologia w Szkol
nr 2/2004
Symonides E. – „Natura 2000” – szansa czy zagro˝enie dla Polski? „Biologia w Szkole” nr 5/2004
WWW. przyroda. katowice. pl/pomniki_przyrody_ozywionej. html Autor opracowania: A. Henel
mgr HANNA SCHMIDT
jest pracownikiem Bialowieskiego
Parku Narodowego. Pracuje na stanowisku
starszego specjalisty do spraw edukacji
w OÊrodku Edukacji Przyrodniczej BPN.
e-mail: [email protected]
369
49