a333 - Pomurnik

Ptaki (cz´Êç II)
Tichodroma muraria
A333
(L., 1766)
Pomurnik
Rzàd: wróblowe, podrzàd: Êpiewajàce, rodzina: kowalikowate, podrodzina: pomurniki
Status wyst´powania w Polsce
Skrajnie nielicznie l´gowy w Tatrach i Pieninach, zimuje.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Opis gatunku
Ptak nieznacznie wi´kszy od kowalika, o podobnej sylwetce, z d∏ugim, lekko zakrzywionym, cienkim dziobem. Wymiary: d∏ugoÊç cia∏a 16–17 cm, rozpi´toÊç
skrzyde∏ 27–32 cm, masa cia∏a 16–22 g. Wierzch
i spód cia∏a popielate. Skrzyd∏a ciemnopopielate,
z du˝ym udzia∏em czerwieni i bia∏ymi plamkami na
lotkach. W szacie godowej samiec ma gard∏o czarne,
samica zmiennie ubarwione, przewa˝nie bia∏awe,
z ciemniejszà plamà poÊrodku. W szacie spoczynkowej gard∏o u obu p∏ci jest bia∏e, u ptaków w szacie
m∏odocianej – szare. Po ska∏ach porusza si´ krótkimi
skokami, nie podpierajàc si´ ogonem, cz´sto na moment rozk∏adajàc skrzyd∏a, b∏yska czerwienià i bia∏ymi
plamkami. Lata lekko i bardzo zwrotnie. W okresie
godowym wydaje gwi˝d˝àce, wznoszàce si´ i opadajàce tony: „tui”, „touijjj”.
pomurnik
Mo˝liwoÊç pomy∏ki z innymi
gatunkami
Gatunek bardzo charakterystyczny, brak mo˝liwoÊci pomylenia z innymi gatunkami.
Biologia
Tryb ˝ycia
Prowadzi dzienny tryb ˝ycia. W okresie l´gowym tworzy
pary. Poza okresem l´gowym wyst´puje pojedynczo.
L´gi
Zajmuje terytoria l´gowe, które sà bronione przez obydwa ptaki. Gniazda zak∏ada w szczelinach, za∏omach
i niszach skalnych, zwykle w miejscach dobrze chronionych przed drapie˝nikami, cz´sto w pobli˝u wody. Sk∏adanie jaj rozpoczyna si´ od po∏owy maja do czerwca.
W zniesieniu 3–5 jaj. Okres wysiadywania trwa 18–20
dni. M∏ode sà karmione przez oboje rodziców, przebywajà w gnieêdzie d∏ugo, oko∏o 29 dni. Wyprowadza
zwykle 1 l´g w roku.
352
W´drówki
Przewa˝nie osiad∏y. Po zakoƒczeniu okresu l´gowego cz´Êç
ptaków, zw∏aszcza m∏odych, koczuje. Znane sà stwierdzenia
pojedynczych ptaków daleko od znanych terenów l´gowych.
Zimowanie
Zimuje przewa˝nie na terenie area∏u l´gowego, zasiedlajàc stanowiska ni˝ej po∏o˝one ni˝ w sezonie l´gowym. Pojedyncze ptaki regularnie pojawiajà si´ na budynkach w miejscowoÊciach
podgórskich (np. zamek w Czorsztynie, zamek w Niedzicy).
Pokarm
Niewielkie owady, paj´czaki i wije w ró˝nych stadiach rozwojowych zbierane na Êcianach skalnych.
Wyst´powanie
Siedlisko
Eksponowane zbocza i Êciany skalne strefy alpejskiej poroÊni´te k´pami roÊlinnoÊci naskalnej i mchów. Preferuje
miejsca wilgotniejsze oraz w pobli˝u strumieni.
Tichodroma muraria (Pomurnik)
Siedliska z za∏àcznika I Dyrektywy
Siedliskowej, które mogà byç istotne
dla gatunku
6170 Nawapienne murawy wysokogóskie (Seslerion tatrae) i wyle˝yska Ênie˝ne (Arabidion coeruleae)
8210 Wapienne Êciany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis
8220 Âciany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandelii
8230 Pionierskie murawy na ska∏ach krzemianowych (Arabidopsidion thalianae)
Rozmieszczenie w Polsce
Wyst´puje w Tatrach i Pieninach. Poza okresem l´gowym
stwierdzany wyjàtkowo w innych rejonach kraju.
Zagro˝enia
Przyczyny zaniku populacji w Sudetach nie sà znane, brak
tak˝e informacji o stanie i kierunkach zmian populacji
w Tatrach i Pieninach. Ze wzgl´du na bardzo niskà liczebnoÊç oraz izolacj´ stanowisk istnieje groêba zaniku populacji pod wp∏ywem trudnych do przewidzenia czynników.
Wp∏yw na stan populacji mo˝e mieç p∏oszenie ptaków
przez ludzi zwiàzane z intensyfikacjà kwalifikowanej turystyki wysokogórskiej oraz sportów wspinaczkowych,
zw∏aszcza w okresie gniazdowania. Aktualnie wydaje si´,
˝e ten rodzaj zagro˝eƒ jest niewielki.
Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania
Nale˝y:
• wprowadziç zakaz uprawiania wspinaczki górskiej
w g∏ównych miejscach wyst´powania pomurnika.
Status ochronny
Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek obj´ty ochronà Êcis∏à (Dz U z 2004 r. Nr 220, poz. 2237)
Polska czerwona ksi´ga zwierzàt (2001): CR gatunek skrajnie zagro˝ony
Status zagro˝enia w Europie: (S) gatunek niezagro˝ony,
którego status ochronny jest prawdopodobnie odpowiedni
BirdLife International: SPEC Dyrektywa Ptasia: Art. 4.2
Konwencja Berneƒska: za∏àcznik II
Wyst´powanie gatunku na
obszarach chronionych
Wyst´puje w Tatrzaƒskim PN i Pieniƒskim PN, zimà tak˝e
w rezerwatach przyrody Wàwóz Homole i Bia∏a Woda
w Ma∏ych Pieninach.
Rozwój i stan populacji
W Europie wielkoÊç populacji pomurnika szacuje si´ na
14 000–28 000 p. Najliczniejsze populacje zasiedlajà obszar Hiszpanii (9000–12 000 p.) i W∏och (2000–6000 p.).
Stosunkowo liczne populacje wyst´pujà te˝ na terenie Turcji (500–5000 p.), Francji (500–1200 p.) i Szwajcarii
(500–1000 p.).
W XVII i XVIII w. pomurnik prawdopodobnie gniazdowa∏
w Sudetach. Od po∏owy XIX w. gatunek rejestrowany by∏
w Tatrach, a od poczàtku XX w. tak˝e w Pieninach. Obec-
A333
Propozycje badaƒ
Nale˝y zbadaç:
• liczebnoÊç krajowej populacji l´gowej;
• sukces l´gowy;
• liczebnoÊç populacji zimujàcej.
Monitoring
• coroczna kontrola zaj´cia przez pary l´gowe miejsc najcz´stszych pojawów pomurnika, w okresie maj–czerwiec. Metodyka do opracowania.
Bibliografia
BAUER H. G., BERTHOLD P. 1997. Die Brutvögel Mitteleuropas.
Bestand und Gefährdung. Wiesbaden, 715 s.
BAZA DANYCH OSO – NATURA 2000. Zak∏ad Ornitologii PAN.
BAZA DANYCH POLSKIEGO ATLASU ORNITOLOGICZNEGO.
Zak∏ad Ornitologii PAN.
BIRDLIFE INTERNATIONAL/EUROPEAN BIRD CENSUS COUNCIL. 2000. European bird populations: estimates and trends.
Cambridge, 160 s.
CICHOCKI W. 1996. Rozmieszczenie i liczebnoÊç wybranych gatunków ptaków w Tatrzaƒskim Parku Narodowym w latach
1992–1995. W: Kownacki A. Przyroda Tatrzaƒskiego Parku
Narodowego a Cz∏owiek. II. Biologia. Kraków – Zakopane,
s. 108–112.
CIERLIK G. – dane niepublikowane.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Rozmieszczenie geograficzne
Zasiedla góry po∏udniowej Eurazji – Góry Kantabryjskie,
Pireneje, Alpy, Apeniny, Karpaty, góry Pó∏wyspu Ba∏kaƒskiego, Azji Mniejszej, pó∏nocnego Iranu i Afganistanu,
Kaukaz, Pamir, Tien-szan, Tybet i Himalaje, Êrodkowe Chiny, Mongoli´. Wyró˝nia si´ co najmniej 2 podgatunki;
w Europie, do Iranu na wschodzie, wyst´puje podgatunek
nominatywny T. m. muraria.
nie stale wyst´puje wy∏àcznie na tych stanowiskach. Niewielkà, izolowanà populacj´ tatrzaƒsko-pieniƒskà mo˝na
uwa˝aç za stabilnà, jednak silnie zagro˝onà ze wzgl´du na
jej niewielkà liczebnoÊç. WielkoÊç polskiej populacji jest
oceniana na 15–20 p., z czego w Tatrach wyst´puje
14–18 p., a w Pieninach 0–2 p.
353
Ptaki (cz´Êç II)
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
A333
354
DYDUCH-FALNIOWSKA A., HERBICH J., HERBICHOWA M.,
MRÓZ W., PERZANOWSKA J. 2002. Krótka charakterystyka
typów siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim wyst´pujàcych w Polsce. Wdra˝anie koncepcji sieci Natura
2000 w Polsce – materia∏y dla Wojewódzkich Zespo∏ów Realizacyjnych. Kraków – Gdaƒsk, 37 s.
G¸OWACI¡SKI Z. 2001. Tichodroma muraria (Linne, 1766) – Pomurnik. W: G∏owaciƒski Z. (red.) Polska czerwona ksi´ga
zwierzàt. Kr´gowce. Warszawa, s. 265–266.
HERNÁNDEZ A., HAURI R., SANIGA M. 1997. Tichodroma muraria
Wallcreeper. W: Hagemeijer W. J. M., Blair M. J. The EBCC
Atlas of European Breeding Birds: Their distribution and abundance. London, s. 651.
HUDEC K. (red.) 1983. Fauna CSSR. Ptaci – Aves. Tom 3/II. Praha, s. 805–810.
JONSSON L. Birds of Europe with North Africa and the Middle
East. London, 559 s.
KOZIK B. – dane niepublikowane.
MIELCZAREK P., CICHOCKI W. 1999. Polskie nazewnictwo ptaków Êwiata. Not. Orn., 40, zeszyt specjalny: 1–264.
SNOW D. W., PERRINS C. M. 1998. The Birds of the Western Palearctic. Concise Edition. Vol. 1. Passerines. Oxford, New York, s.
1009–1697.
TOMIA¸OJå L. 1990. Ptaki Polski; rozmieszczenie i liczebnoÊç.
Warszawa, 462 s.
TOMIA¸OJå L., STAWARCZYK T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany. Wroc∏aw, 870 s.
TWOREK S. – dane niepublikowane.
WALASZ K., MIELCZAREK P. (red.) 1992. Atlas ptaków l´gowych
Ma∏opolski 1985–1991. Wroc∏aw, 522 s.
Grzegorz Cierlik, Stanis∏aw Tworek