Przewodnik dla Wnioskodawców RPO WZ – Ocena oddziaływania

Transkrypt

Załącznik 1a Przewodnik dla Wnioskodawców RPO WZ
Ocena oddziaływania na środowisko
Urząd Marszałkowski
Województwa Zachodniopomorskiego
UNIA EUROPEJSKA
Europejski Fundusz
Rozwoju Regionalnego
Przewodnik dla Wnioskodawców RPO WZ
Załącznik nr 1a do Wytycznych dla Wnioskodawców poddziałania 1.1.2
Szczecin, wrzesień 2009
1
Niniejszy przewodnik naleŜy stosować dla projektów, w ramach których przedsięwzięcia
uzyskały wszystkie decyzje wymagane na ich realizację przed 15.11.2008 r (tj. decyzję
środowiskową i pozwolenie na budowę lub inną decyzję z dawnego art. 46 ust. 4 ustawy
POŚ) oraz przedsięwzięcia, dla których część decyzji uzyskano lub postępowania
wszczęto przed 15.11.2008 r., a nie zakończono przed tym dniem.
Odnośnie
przedsięwzięć
wymagających
decyzji
o
warunkach
zabudowy
i
zagospodarowania terenu (wzizt), dla których decyzji takiej nie wydano przed 15.11.2008
r. naleŜy dołączyć takŜe tę decyzję (obok załączników wymaganych zgodnie z niniejszym
Przewodnikiem lub z Przewodnikiem stanowiącym Załącznik 1b do Wytycznych dla
Wnioskodawców w ramach poddziałania 1.1.1 - w zaleŜności od tego wg jakich przepisów
wydawana była dla danego przedsięwzięcia decyzja środowiskowa).
Decyzje o wzizt wydane po 15.11.2008 r. (niezaleŜnie od tego kiedy wszczęto dotyczące
ich postępowanie) powinny być poprzedzone decyzją środowiskową. Organ wydający
decyzję wzizt powinien zaŜądać od inwestora dołączenia do wniosku o wydanie tej
decyzji właśnie decyzji środowiskowej.
Dla projektów, w ramach których przedsięwzięcia zatwierdzane są/będą zatwierdzane na
podstawie nowych przepisów (po 15.11.2008 r.) naleŜy stosować Załącznik nr 1b do
Wytycznych dla Wnioskodawców – Przewodnik OOŚ.
2
Spis streści
Podstawa prawna........................................................................................................................ 4
Zakres Przewodnika ................................................................................................................... 6
Przyjmowanie i ocena projektów ............................................................................................... 8
Przygotowanie Dokumentacji aplikacyjnej z zakresu OOŚ..................................................... 11
Przedsięwzięcia mogące mieć potencjalny wpływ na obszar Natura 2000 (wymagające oceny
habitatowej). ............................................................................................................................. 13
Organy biorące udział w postępowaniu OOŚ .......................................................................... 14
Lista załączników OOŚ do Dokumentacji aplikacyjnej dla poszczególnych grup .................. 15
Wymogi dla poszczególnych załączników .............................................................................. 19
Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (wymaganie dyrektywy 2001/42)............. 23
Zestawy załączników obowiązujących w ramach kaŜdej z grup ............................................. 25
3
Podstawa prawna
Akty unijne
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985r. w sprawie oceny skutków niektórych
publicznych i prywatnych przedsięwzięć dla środowiska, znowelizowana Dyrektywą Rady
97/11/WE z dnia 3 marca 1997 r. oraz Dyrektywą 2003/35/WE z dnia 26 maja 2003 r.,
Dyrektywa 2001/42/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001r. w sprawie
oceny oddziaływania pewnych planów i programów na środowisko,
Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania
i kontroli zanieczyszczeń,
Dyrektywa 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie
publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylająca dyrektywę Rady
90/313/EWG,
Dyrektywa Rady 2003/35/WE ustanawiająca udział społeczeństwa w przygotowaniu
niektórych planów i programów dotyczących środowiska oraz zmieniająca Dyrektywy Rady:
85/337/EWG i 96/61/WE w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do sprawiedliwości
Dyrektywa Rady 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko Ŝyjącej fauny i flory
z dnia 21 maja 1992 r. (zmieniona Dyrektywa 97/62/EWG)
Dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko Ŝyjących ptaków z dnia 2 kwietnia 1979 r.
(zmieniana późniejszymi dyrektywami) - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr
2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i
programów na środowisko;
Konwencja o oddziaływaniu na środowisko w kontekście transgranicznym, podpisana w 1991r.
w Espoo i ratyfikowana przez Polskę w 1997 r.,
Konwencja EKG ONZ o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji
oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, podpisana w Aarhus w
1998r. i ratyfikowana przez Polskę w 2001 r.
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy
ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu
Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999
Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w
sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr
1783/1999
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 r. ustanawiające
szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego
przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego
Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności oraz rozporządzenia (WE) nr 1080/2006
Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
Akty krajowe
−
−
−
−
Ustawa - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz.627 z późn. zm.) zwana dalej Poś podstawa do przeprowadzania postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko
(OOŚ)
Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80,poz. 717 z późn.zm.) podstawa do wydania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu
Ustawy - Prawo budowlane (Tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 207, poz.2016 z późn. zm) podstawa do wydania pozwolenia na budowę
Ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz.880) zwana dalej UoP - podstawa do
przeprowadzania postępowania OOŚ dla projektów mogących znacząco oddziaływać na obszar
NATURA 2000
4
−
−
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004r. w sprawie określenia rodzajów
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych
uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o
oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz.2573, z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 listopada 2002r. w sprawie szczegółowych
warunków, jakim powinna odpowiadać prognoza oddziaływania na środowisko dotycząca
projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (Dz. U. Nr 197, poz. 1667)
5
Zakres Przewodnika
Niniejszy Przewodnik określa sposób postępowania podczas przygotowywania dokumentacji
aplikacyjnej dotyczącej ochrony środowiska. Instytucja Zarządzająca RPO WZ przygotowała, na
podstawie poszczególnych Dyrektyw Unii Europejskiej, prawa krajowego oraz Wytycznych Ministra
Rozwoju Regionalnego w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla
przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub regionalnych programów operacyjnych z dnia 3
czerwca 2008 r., schemat postępowania oraz wykaz niezbędnych załączników wymaganych na etapie
weryfikacji formalnej oraz merytorycznej złoŜonych projektów.
Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europejskiej oraz przyjętymi na poziomie Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007 – 2013 (RPO WZ) kryteriami wyboru
projektów Instytucja Zarządzająca RPO WZ jest zobligowana do zapewnienia, Ŝe projekty uzyskujące
wsparcie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego będą realizowane zgodnie z regulacjami
prawnymi na poziomie UE. Inwestycje zgodne z prawodawstwem krajowym, lecz niezgodne z
prawodawstwem unijnym nie będą mogły uzyskać dofinansowania w ramach RPO WZ. W przypadku
zidentyfikowania niezgodności projektu z prawem UE na etapie realizacji projektu lub po jego
zakończeniu, Beneficjent będzie zobowiązany do zwrotu otrzymanego wsparcia wraz z odsetkami.
W celu zapewnienia zgodnej z prawem unijnym realizacji projektów zaleca się, aby wszyscy
Wnioskodawcy, których przedsięwzięcia wymagają uzyskania decyzji o uwarunkowaniach
środowiskowych przed rozpoczęciem rzeczowej realizacji projektu, zastosowali się do Wytycznych
Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na
środowisko dla przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub regionalnych programów
operacyjnych (dalej: Wytyczne) dostępnych na stronie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego
www.mrr.gov.pl oraz do niniejszego Przewodnika.
Niniejszy przewodnik przedstawia procedury postępowania dla wszystkich projektów ubiegających się
o dofinansowanie w ramach RPO WZ, zarówno projektów zrealizowanych jak i projektów w trakcie
realizacji, z uwzględnieniem ograniczeń określonych dla poszczególnych działań/poddziałań.
Słowniczek
Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko - rozumie się przez to postępowanie w
sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia, obejmujące w
szczególności:
a) weryfikację raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko,
b) uzyskanie wymaganych ustawą opinii i uzgodnień,
c) zapewnienie moŜliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu
Wg terminologii stosowanej przez ustawę z 3.10.2008 r. w sytuacji, gdy organ nie nałoŜył obowiązku
sporządzenia raportu mówimy o „braku OOŚ”. Nawet jednak w przypadku odstąpienia od raportu
wydawana jest decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach.
Przedsięwzięcie - oznacza:
– wykonanie prac budowlanych lub innych instalacji lub zamierzeń inwestycyjnych,
– inne ingerencje w środowisko przyrodnicze i krajobraz, łącznie z wydobyciem
zasobów mineralnych.
Oceny oddziaływania na środowisko wymagają przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać
na środowisko, dla których obowiązek taki wynika albo z mocy prawa (opisana w dalszych
rozdziałach Przewodnika grupa I przedsięwzięć), albo został ustalony w wyniku selekcji.
NaleŜy pamiętać, iŜ pomimo tego, Ŝe „zakup” (np. maszyny) nie jest przedsięwzięciem, to w
ramach składanych do dofinansowania projektów Wnioskodawca „kupując” daną
maszynę/urządzenie ma na celu jej zainstalowanie i uruchomienie/uŜytkowanie. Wnioskodawca
6
ubiega się więc o sfinansowanie nie tylko zakupu maszyny, ale jej zainstalowania (celem
projektu nie jest sam zakup, ale przedsięwzięcie). JeŜeli więc przed rozpoczęciem uŜytkowania
maszyny wymagane są jakiegoś rodzaju prace budowlane lub zmiana sposobu
zagospodarowania terenu, które zaliczane są do „przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać
na środowisko” to przeprowadzenie OOŚ (uzyskanie decyzji środowiskowej) wymagane jest
przed uzyskaniem dla tych prac pozwolenia na budowę lub decyzji o warunkach zabudowy i
zagospodarowania terenu.
7
Przyjmowanie i ocena projektów
Wszystkie projekty, które pozytywnie przejdą ocenę formalną będą przekazywane pod obrady Komisji
Oceniającej Projekty (KOP), która rozpoczyna pracę w terminie nie później niŜ 15 dni roboczych od
akceptacji listy projektów poprawnych pod względem formalnym. KaŜdy z wniosków oceniany jest
przez poszczególne Zespoły Ekspertów (zespół ds. oceny moŜliwości wystąpienia pomocy publicznej
(jeśli dotyczy), zespół ds. oceny środowiskowej (jeśli dotyczy), zespół ds. oceny ekonomicznofinansowej oraz zespół ds. oceny merytoryczno-technicznej), odrębne dla kaŜdego
działania/poddziałania.
Zespół ds. oceny środowiskowej obraduje na początku posiedzenia KOP. Podczas oceny Zespół
sprawdza tzw. załączniki środowiskowe (Załącznik nr 9, Załącznik nr 10 oraz Załączniki nr 13a-13v do
Wniosku o dofinansowanie.
Wśród załączników środowiskowych wyróŜniamy:
• Załączniki obowiązkowe do wniosku o dofinansowanie.
• Załączniki niezbędne do podpisania umowy o dofinansowanie. Wnioskodawca moŜe
uzupełnić te załączniki w terminie późniejszym niŜ złoŜenie Wniosku o
dofinansowanie, przystępując do procedury podpisania umowy o dofinansowanie tj.
na etapie weryfikacji formalno-prawnej.
Lista załączników dla projektów, w ramach których przedsięwzięcia uzyskały wszystkie decyzje
wymagane na ich realizację przed 15.11.2008 r. oraz przedsięwzięcia, dla których część decyzji
uzyskano lub postępowania wszczęto przed 15.11.2008 r. a nie zakończono przed tym dniem:
a) Formularz do wniosku o dofinansowanie w zakresie OOŚ wg wzoru
b) Zaświadczenie organu odpowiedzialnego za monitorowanie obszarów Natura 2000
c) Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wraz z uzasadnieniem
d) Postanowienia uzgadniające wydane przed wydaniem decyzji o środowiskowych
uwarunkowaniach
e) Decyzja lokalizacyjna
f) Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko
g) Dokumentacja dotycząca procedury udziału społeczeństwa
h) Mapa lokalizacji projektu na tle obszarów chronionych w ramach sieci Natura 2000 lub
potencjalnych obszarów Natura 2000 w skali 1:100 000
i) Postanowienie ustalające zakres raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko na
podstawie decyzji kompetentnego organu (jeśli Wnioskodawca wystąpił z zapytaniem do
właściwego organu)
j) Oświadczenie Wnioskodawcy o zakresie raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na
środowisko wg wzoru
k) Postanowienie w sprawie obowiązku sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na
środowisko i zakresie raportu
l) Postanowienie o braku obowiązku sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na
środowisko
ł) Informacja od właściwego organu o braku sprzeciwu do planowanego przedsięwzięcia
realizowanego na podstawie zgłoszenia budowy lub robót budowlanych
m) Decyzja o umorzeniu postępowania w sprawie decyzji środowiskowej
n) Zobowiązanie Wnioskodawcy do złoŜenia załączników obowiązkowych moŜliwych do
uzupełnienia w późniejszym terminie
o) Inne załączniki środowiskowe
W dalszej części Przewodnika przedstawiono podział załączników ze względu na kwalifikacje
przedsięwzięcia do poszczególnych grup na podstawie Dyrektywy 85/337/EWG oraz Rozporządzenia
Rady Ministrów w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na
środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do
8
sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, a takŜe z uwzględnieniem wpływu
przedsięwzięcia na obszary Natura 2000.
Podczas oceny środowiskowej w ramach posiedzenia KOP ekspert weryfikuje załączniki środowiskowe
złoŜone przez Wnioskodawcę wraz z wnioskiem o dofinansowanie pod kątem ich kompletności, a takŜe
zgodności z prawem krajowym oraz unijnym. Ocena jest dokonywana na podstawie kryteriów
zawartych w Karcie Oceny Środowiskowej. Karty środowiskowe składają się z kryteriów dostępu.
Kryteria dostępu oceniane są w systemie 0/1, co oznacza, Ŝe niespełnienie chociaŜby jednego z nich
powoduje odrzucenie Wniosku.
Jeśli wszystkie załączniki dołączone przez Wnioskodawcę zostały zweryfikowane pozytywnie, ekspert
rekomenduje wniosek do dalszej oceny. W przypadku, gdy Wnioskodawca jest w trakcie
przeprowadzania oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, a załączone dokumenty
wskazują, iŜ postępowanie OOŚ jest przeprowadzane w sposób prawidłowy, co pozwala przyjąć, iŜ
realizacja przedsięwzięcia odbędzie się zgodnie z prawodawstwem krajowym i unijnym, ekspert
rekomenduje wniosek do dalszej oceny. Jednocześnie w celu ułatwienia późniejszej weryfikacji
formalno – prawnej ekspert wskazuje dokumenty, które muszą zostać uzupełnione przez
Wnioskodawcę najpóźniej przed podpisaniem umowy.
W przypadku, gdy w załącznikach dołączonych przez Wnioskodawcę ekspert stwierdzi braki moŜliwe
do uzupełnienia/usunięcia, wówczas ekspert rekomenduje wniosek do dalszej oceny, z informacją,
jakie dokumenty muszą być przez Wnioskodawcę uzupełnione/poprawione oraz dostarczone
najpóźniej na etap weryfikacji formalno – prawnej przed podpisaniem umowy.
Uwaga!
Wskazane jest złoŜenie wszystkich wymaganych załączników środowiskowych na etapie składania
Wniosku o dofinansowanie. Pozwoli to Ekspertom zweryfikować poszczególne załączniki i przesłać do
Wnioskodawcy ewentualne sugestie dotyczące złoŜonej dokumentacji. W takiej sytuacji Wnioskodawca
będzie miał moŜliwość uzupełnienia wskazanych braków w danych załącznikach przed podpisaniem
umowy o dofinansowanie.
Przed podpisaniem umowy o dofinansowanie dokonywana jest weryfikacja formalno – prawna, w
ramach której dokonana zostanie weryfikacja uzupełnionych załączników środowiskowych, przez
ekspertów wybranych i zatwierdzonych uchwałą Zarządu Województwa. Weryfikacja formalno prawna jest dokonywana w zakresie zgodności z prawem wspólnotowym i krajowym na podstawie
Karty weryfikacji środowiskowej.
Negatywna weryfikacja formalno – prawna stanowi przesłankę do odmowy podpisania umowy o
dofinansowanie.
Kolejność poszczególnych ocen podczas posiedzenia wszystkich Zespołów ekspertów Komisji
Oceniającej Projekty oraz przewidziane terminy opisane zostały w Regulaminie KOP, Wytycznych dla
Wnioskodawców dostępnych na stronie www.rpo.wzp.pl oraz na poniŜszym schemacie.
9
Schemat 1. Procedura oceny projektu
Ocena formalna
35 dni roboczych
Pozytywna
Ocena środowiskowa
Pozytywna
Lista rankingowa
Negatywna
Ocena
Ekonomiczno - finansowa
Pozytywna
Pozytywna
Wniosek
odrzucony
Ocena
merytoryczno - techniczna
10
Przygotowanie Dokumentacji aplikacyjnej z zakresu OOŚ
Przebieg postępowania/przygotowywania stosownych dokumentów/załączników do Dokumentacji
aplikacyjnej w ramach RPO WZ zaleŜy od rodzaju przedsięwzięcia:
•
•
•
•
czy znajduje się w I czy w II aneksie do dyrektywy 85/337 lub nie jest w tej dyrektywie
wymieniony,
czy znajduje się w grupie I przedsięwzięć wg prawa polskiego (jest wymienione w § 2
rozporządzenia Rady Ministrów z 2004 r.),
czy znajduje się w II grupie przedsięwzięć (jest wymienione w § 3 rozporządzenia Rady
Ministrów z 2004 r.)
czy znajduje się poza ww. rozporządzeniem, ale jest wymienione w aneksie II do dyrektywy
(tzw. przedsięwzięcie podprogowe)
Dodatkowo naleŜy zweryfikować, czy przedsięwzięcie oddziałuje na obszar Natura 2000/potencjalny
obszar Natura 2000, czyli znajduje się w grupie III.
Przedsięwzięcie naleŜące do grupy I lub II moŜe jednocześnie oddziaływać na obszar Natura 2000,
wtedy podczas procedury OOŚ naleŜy równieŜ spełnić wymagania dotyczące grupy III opisane w
dalszej części Przewodnika.
Przedsięwzięcia/projekty niezaliczane do Ŝadnej z ww. grup nazwane są w niniejszym Przewodniku
jako naleŜące do grupy IV.
Zgodnie z art. 4 ust. 1 Dyrektywy OOŚ - Dyrektywa Rady z dnia 27 czerwca 1985 r. nr 85/337/EWG w
sprawie oceny wpływu wywieranego przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na
środowisko (Dz. Urz. WE L 175 z 5.7.1985 z późn. zm.), dla przedsięwzięć (oznaczających kaŜde
wykonanie prac budowlanych, instalacji lub układów lub inne wkroczenie w otoczenie przyrodnicze i
krajobraz, włącznie z wydobywaniem zasobów mineralnych) określonych w jej Aneksie I
przeprowadzenie postępowania OOŚ jest obligatoryjne.
Wszystkie przedsięwzięcia z aneksu I do dyrektywy znajdują się w I grupie przedsięwzięć wg prawa
polskiego i wymagają przeprowadzenia pełnej oceny oddziaływana na środowisko (z raportem i
udziałem społeczeństwa).
Zgodnie z art. 4 ust. 2 Dyrektywy OOŚ, w stosunku do przedsięwzięć określonych w jej Aneksie II,
naleŜy dokonać selekcji, czy naleŜy przeprowadzić postępowanie OOŚ.
Transpozycja aneksu II nie została przeprowadzona wprost i nie polegała na przeniesieniu całego
aneksu II do § 3 rozporządzenia Rady Ministrów.
Zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy państwo członkowskie (jego odpowiednie władze) moŜe ustalić które
przedsięwzięcia z aneksu II wymagają OOŚ na podstawie:
•
selekcji indywidualnej - indywidualnym rozstrzyganiu w odniesieniu do kaŜdego konkretnego
przedsięwzięcia, przez organ właściwy w danej sprawie, czy wymaga ono przeprowadzenia
(pełnej) oceny oddziaływania na środowisko - czyli w Polsce: czy wymaga sporządzenia
raportu OOŚ i w konsekwencji przeprowadzenia procedury udziału społeczeństwa;
•
selekcji kategorycznej - czyli z zastosowaniem określonych progów i kryteriów; w tym
wypadku państwo członkowskie określa w sposób kategoryczny, w drodze powszechnie
obowiązującego aktu prawnego czy innego dokumentu które typy przedsięwzięć z aneksu II
wymagają obowiązkowo przeprowadzenia OOŚ, a które zawsze są z tego obowiązku
zwolnione; państwa członkowskie dokonują tej selekcji zwykle poprzez określenie, Ŝe dany
typ przedsięwzięcia (np. oczyszczalnia ścieków) wymaga OOŚ jeśli np. przekracza pewien
11
próg wielkości, lub jeśli spełnia inne określone kryteria (np. jest połoŜone na obszarze
chronionym).
W Polsce, podobnie jak w większości krajów europejskich, przyjęto mieszany sposób selekcji, będący
połączeniem obu wskazanych wyŜej metod.
Przyjęty sposób selekcji polega na tym, Ŝe:
•
Część przedsięwzięć z załącznika II (te uznane za mające potencjalnie większy wpływ na
środowisko) została zakwalifikowana w drodze selekcji kategorycznej do przedsięwzięć zawsze
wymagających (pełnej) OOŚ (§ 2 rozporządzenia, czyli I grupy przedsięwzięć) - nie jest to
wyraz bardziej restrykcyjnego podejścia niŜ wymaga dyrektywa, ale konsekwencja
zastosowania selekcji kategorycznej. Np. wszystkie oczyszczalnie ścieków wymienione są w
aneksie II do dyrektywy, a w Polsce oczyszczalnie dla więcej niŜ 100.000 równowaŜnych
mieszkańców zawsze wymagają OOŚ (są zaliczone do I grupy).
•
Część przedsięwzięć z załącznika II (te uznane za mające mały wpływ na środowisko lub
niemające wpływu) została zakwalifikowana w drodze selekcji kategorycznej do przedsięwzięć
niewymagających nigdy OOŚ (znalazły się one poza rozporządzeniem - są to tzw.
przedsięwzięcia podprogowe) - analogicznie jak w przypadku opisanym wyŜej nie jest to
wyraz niezgodności z dyrektywą, ale konsekwencja zastosowania selekcji kategorycznej. Np.
wspomniane wyŜej oczyszczalnie ścieków wymienione w aneksie II do dyrektywy, w Polsce
oczyszczalnie nie wymagają w ogóle OOŚ, jeśli są przeznaczone dla mniej niŜ 400
równowaŜnych mieszkańców (nie są zaliczone ani do I, ani do II grupy).
•
Pozostała część przedsięwzięć z aneksu II (w tym te „pomiędzy progami” ustalonymi w ramach
selekcji kategorycznej) została natomiast pozostawiona selekcji indywidualnej, a więc
rozstrzygnięciu organu prowadzącego postępowanie, który w konkretnym przypadku decyduje
czy przeprowadzić OOŚ (pełną, a więc z raportem i w konsekwencji z udziałem społeczeństwa),
inaczej mówiąc: czy zaŜądać raportu. Ta grupa przedsięwzięć została wymieniona w § 3
rozporządzenia Rady Ministrów. Na przykład selekcji indywidualnej w Polsce wymagają tylko
oczyszczalnie ścieków dla więcej niŜ 400, ale mniej niŜ 100.000 równowaŜnych mieszkańców.
Jest to tzw. II grupa przedsięwzięć.
MoŜe więc zaistnieć sytuacja, Ŝe dane przedsięwzięcie z aneksu II dyrektywy będzie znajdowało się wg polskiego prawa - w grupie I, II lub w ogóle nie będzie wymagało OOŚ (będzie poza grupą I i II).
W związku z tym, a takŜe biorąc pod uwagę, Ŝe celem Instytucji Zarządzającej jest kontrola
wypełnienia przez beneficjentów prawa unijnego, dokumentacja konkursowa, zwłaszcza załącznik 13a
odnosi się w pierwszej kolejności do aneksów dyrektywy, a następnie dopiero do grup I i II
określonych w polskim prawie.
Obie metody selekcji (kategoryczna i indywidualna), a takŜe metoda mieszana są w pełni
dopuszczalne przez dyrektywę. Potwierdził to Europejski Trybunał Sprawiedliwości, który stwierdził, Ŝe
państwo członkowskie ma pełne prawo zastosować selekcję kategoryczną (o ile zrobi to prawidłowo,
tj. z zastosowaniem odpowiednich kryteriów i nie przekraczając przyznanego dyrektywą luzu
decyzyjnego, a więc np. nie wyłączając całych kategorii przedsięwzięć spod obowiązku OOŚ), i nie ma
podstaw, aby Ŝądać w kaŜdym wypadku jedynie selekcji indywidualnej1.
Zarówno przy zastosowaniu metody kategorycznej, jak i indywidualnej obowiązkowe jest zastosowanie
kryteriów selekcji wymienionych w załączniku III do dyrektywy (potwierdził to ETS w wyroku w
sprawie C-392/962). W przypadku selekcji indywidualnej kryteria te ma obowiązek stosować organ
wydający postanowienie o odstąpieniu od raportu.
1
2
Wyrok w sprawie C-133/94; Komisja przeciwko Belgii
Sprawa Komisja Europejska przeciwko Irlandii
12
W przypadku selekcji kategorycznej kryteria te powinna zastosować Rada Ministrów, jednak nie zrobiła
tego prawidłowo (co zarzuciła Polsce Komisja Europejska), poniewaŜ w przewaŜającej większości
przypadków zastosowała jedynie kryterium ilościowe (kryterium wielkości przedsięwzięcia).
W związku z tym, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego zaleca w pkt 17 Wytycznych, aby nawet w
przypadku przedsięwzięć podprogowych występować o decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach,
tj. „zmuszać” organ do przeprowadzenia selekcji, a więc wydania postanowienia o konieczności
sporządzenia raportu lub o odstąpieniu od tej konieczności oraz - niezaleŜnie od tego czy raport będzie
Ŝądany czy nie - wydać decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach (celem tego zalecenia jest
uzyskanie dowodu, Ŝe kryteria selekcji zostały w odniesieniu do danego przedsięwzięcia rozwaŜone).
NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe organ prowadzący postępowanie wyłącznie na podstawie prawa polskiego
nie ma podstawy prawnej do wydania postanowienia dotyczącego raportu oraz decyzji środowiskowej
(a decyzja wydana bez podstawy prawnej jest z mocy prawa niewaŜna - zob. art. 156 § 1 pkt 2 Kpa).
Ponadto naleŜy zapoznać się z Zaleceniem Ministerstwa Rozwoju Regionalnego i Generalnej Dyrekcji
Ochrony Środowiska w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla
„przedsięwzięć inwestycyjnych na obszarach miejskich” (urban development projects) dla
potencjalnych beneficjentów środków UE, które przedstawia inwestycje mogące posiadać cechy
przypisane pojęciu „urban development projects” zgodnie z aneksem II dyrektywy Rady nr
85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre
przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne, a które nie zostały wymienione w
Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań
związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na
środowisko. NaleŜy jednak pamiętać, iŜ postępowanie przedstawione w ww. zaleceniu odnośnie
projektów w trakcie realizacji oraz zakończonych jest niezgodne z Dyrektywą 85/337, która wymaga,
aby ocena oddziaływania na środowisko przeprowadzona była przed wydaniem pozwolenia na
realizację przedsięwzięcia. Potwierdza to wyrok ETS w sprawie C-215/06 (Komisja przeciwko Irlandii)3.
UWAGA: zalecenie to dotyczy przedsięwzięć wymienionych w aneksie II dyrektywy, ale nie dotyczy
przedsięwzięć znajdujących się poza dyrektywą.
UWAGA: procedura oceny oddziaływania na środowisko moŜe być prowadzona tylko przed
wydaniem dla danego przedsięwzięcia decyzji zezwalającej na jego realizację. W związku z tym
niedopuszczalne jest uzyskiwanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach po uzyskaniu
pozwolenia na budowę czy innej decyzji zezwalającej na realizację przedsięwzięcia.
Przedsięwzięcia mogące mieć potencjalny wpływ na obszar Natura 2000
(wymagające oceny habitatowej).
Ocena habitatowa (ocena, o której mowa w art. 6 ust.3 dyrektywy 92/43/EWG) - w odróŜnieniu od
klasycznej OOŚ - nie musi być przeprowadzana w kaŜdym przypadku, ale wtedy, gdy istnieje
podejrzenie, Ŝe przedsięwzięcie moŜe mieć negatywny wpływ na obszar Natura 2000 (tylko wtedy,
gdy istnieje takie podejrzenie - przedsięwzięcie zaliczane jest do III grupy).
Od wyniku przeprowadzonej oceny habitatowej (czy wykluczy ona fakt negatywnego wpływu
przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 czy go potwierdzi) zaleŜy dalsze postępowanie w sprawie
przedsięwzięcia.
W przypadku wykluczenia wpływu przedsięwzięcie moŜe być realizowane.
W przypadku, gdy przeprowadzona OOŚ wykaŜe, Ŝe przedsięwzięcie będzie miało negatywny wpływ
na obszar Natura 2000, to w zasadzie nie moŜe być ono realizowane. Realizacja tego przedsięwzięcia
jest jednak dopuszczalna, jeŜeli:
3
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:260:0003:0003:PL:PDF
13
•
•
przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o
charakterze społecznym i gospodarczym i
jednocześnie nie istnieją rozwiązania alternatywne (art. 34 ustawy o ochronie przyrody).
W takim przypadku decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach musi określać warunki wykonania
kompensacji przyrodniczej zapewniającej spójność i właściwe funkcjonowanie sieci Natura 2000.
Zapewnienie kompensacji jest koniecznym warunkiem realizacji przedsięwzięcia.
W przypadku natomiast, gdy przeprowadzona OOŚ wykaŜe, Ŝe przedsięwzięcie będzie miało
negatywny wpływ na obszar Natura 2000, a na tym obszarze występuje gatunek lub siedlisko o
znaczeniu priorytetowym, dla których dane przedsięwzięcie moŜe być zagroŜeniem, przesłanki
ewentualnej dopuszczalności jego realizacji są ostrzejsze niŜ ogólne, podane wyŜej, dotyczące
obszarów bez priorytetowych siedlisk i gatunków. Katalog sytuacji, w których moŜna zezwolić na
realizację przedsięwzięcia jest mianowicie węŜszy i sprowadza się do:
•
•
•
ochrony zdrowia i Ŝycia ludzi;
zapewnienia bezpieczeństwa publicznego;
uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego.
Udzielenie zezwolenia w przypadku innych niŜ wyŜej wymienione „wymogów nadrzędnego interesu
publicznego” moŜe nastąpić dopiero po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej.
Przesłanką dopuszczalności przedsięwzięcia jest oczywiście równieŜ w tym wypadku brak rozwiązań
alternatywnych.
NaleŜy takŜe zapewnić wykonanie kompensacji przyrodniczej określając jej warunki w decyzji o
środowiskowych uwarunkowaniach.
Dla projektów mogących znacząco oddziaływać na potencjalne obszary Natura 2000 (tzw. Shadow list)
umowa o dofinansowanie do czasu oficjalnego potwierdzenia statusu tych obszarów nie będzie mogła
być podpisana.
W przypadku, gdy przedsięwzięcie nie naleŜy do grupy III (nie ma podejrzenia, Ŝe moŜe mieć
potencjalny wpływ na obszar Natura 2000) beneficjent przedstawia wypełniony załącznik 13b.
Organ wypełniający ten załącznik powinien wskazać, Ŝe nie ma podejrzenia, aby przedsięwzięcie
mogło mieć znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000, tj. ze względu na swoje cechy,
powodowane oddziaływanie i ew. odległość od obszarów Natura 2000 itp. nie będzie miało
znaczącego oddziaływania na obszary Natura 2000. Często organy ograniczają się tu do lakonicznego
stwierdzenia, Ŝe przedsięwzięcie nie będzie miało wpływu na obszar Natura 2000, poniewaŜ nie jest
połoŜone na takim obszarze - tymczasem znaczące oddziaływanie przedsięwzięcia na obszar Natura
2000 moŜe wystąpić takŜe wtedy, gdy jest ono połoŜone poza takim obszarem - i odwrotnie, połoŜenie
przedsięwzięcia w granicach obszaru nie musi zawsze oznaczać istnienia znaczącego oddziaływania,
choć istnieje większe podejrzenie, Ŝe wpływ taki moŜe wystąpić i - jak się wydaje - uzasadnione jest
jednak przeprowadzenie oceny habitatowe.
Organ wypełniający załącznik 13b powinien teŜ wyraźnie wskazać, jakie są najbliŜej połoŜone obszary
Natura 2000 (zarówno oficjalne, jak i z Shadow list), a takŜe wskazać, w jakiej odległości się znajdują
(w km). Zob. teŜ instrukcję wypełniania załącznika Ib w Wytycznych MRR, str. 45.
Organy biorące udział w postępowaniu OOŚ
Organy właściwe do wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (Ustawa Poś art. 46a.
ust.7):
1) wojewoda – w przypadku:
a) przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko:
– dróg,
– linii kolejowych,
– napowietrznych linii elektroenergetycznych,
– instalacji do przesyłu ropy naftowej, produktów naftowych, substancji chemicznych lub
gazu,
14
– sztucznych zbiorników wodnych,
b) przedsięwzięć na terenach zamkniętych,
c) przedsięwzięć realizowanych na obszarach morskich,
2) starosta – w przypadku scalania, wymiany lub podziału gruntów;
3) dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych – w przypadku zmiany lasu, stanowiącego
własność Skarbu Państwa, na uŜytek rolny;
4) wójt, burmistrz lub prezydent miasta – w przypadku pozostałych przedsięwzięć.
W przypadku przedsięwzięcia, o którym mowa w pkt 4, realizowanego przez gminę decyzję
o środowiskowych uwarunkowaniach wydaje wójt, burmistrz lub prezydent miasta, na którego
obszarze właściwości przedsięwzięcie jest realizowane.
W przypadku przedsięwzięcia, o którym mowa w pkt 4, wykraczającego poza obszar jednej gminy
decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach wydaje wójt, burmistrz lub prezydent miasta, na którego
obszarze właściwości znajduje się największa część terenu, na którym ma być realizowane to
przedsięwzięcie, w porozumieniu z zainteresowanymi wójtami, burmistrzami lub prezydentami miast.
W przypadku przedsięwzięcia realizowanego w części na terenie zamkniętym dla
przedsięwzięcia decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach wydaje wojewoda.
całego
Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko przeprowadza organ właściwy do
wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.
Organy odpowiedzialne za monitorowanie obszarów Natura 2000:
1) Właściwy wojewoda,
2) Dyrektor Urzędu Morskiego
Lista załączników OOŚ do Dokumentacji aplikacyjnej dla poszczególnych grup
Grupa I (przedsięwzięcia w myśl aneksu I i grupy I rozporządzenia oraz przedsięwzięcia
w myśl aneksu II i grupy I rozporządzenia), gdy nie ma podejrzenia, Ŝe mogą wpływać na
obszar Natura 2000
Wnioskodawcy, których przedsięwzięcie znajduje się w grupie I zobowiązani są do złoŜenia
następujących załączników:
Załączniki obowiązkowe do wniosku o dofinansowanie :
1. Załącznik 13a Formularz do wniosku o dofinansowanie w zakresie OOŚ
2. Zaświadczenie organu odpowiedzialnego za monitorowanie obszarów Natura 2000
3. Postanowienie ustalające zakres raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko na
4. Oświadczenie Wnioskodawcy o zakresie raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na
środowisko (w przypadku, gdy Wnioskodawca nie wystąpił z zapytaniem o określenie
zakresu). wg wzoru
5. Zobowiązanie Wnioskodawcy do złoŜenia załączników obowiązkowych moŜliwych do
uzupełnienia w późniejszym terminie, jednak nie później niŜ do czasu weryfikacji formalno –
prawnej przed podpisaniem umowy o dofinansowanie – nie dotyczy Wnioskodawców, którzy
na etapie składania dokumentacji aplikacyjnej dołączą wszystkie załączniki środowiskowe bądź
ze względu na rodzaj przedsięwzięcia nie są zobowiązani do dostarczenia dodatkowych
dokumentów w późniejszym terminie.
Załączniki niezbędne do podpisania umowy o dofinansowanie:
1. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wraz z uzasadnieniem
2. Postanowienia uzgadniające wydane przed wydaniem ww. decyzji
15
3. Decyzja lokalizacyjna (jeśli dotyczy)
4. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko zawierający m.in. streszczenie w
języku niespecjalistycznym i odnoszący się do kwestii wpływu przedsięwzięcia na obszary
Natura 2000, a takŜe oddziaływania transgranicznego (jeśli dotyczy)
5. Dokumentacja dotycząca procedury udziału społeczeństwa zawierająca:
A) Dowody podania przez organ do publicznej wiadomości informacji o złoŜeniu wniosku o wydanie
decyzji środowiskowej wraz z raportem, o umieszczeniu danych o wniosku i raporcie w publicznie
dostępnym wykazie danych o dokumentach a takŜe o moŜliwości, terminie i miejscu zapoznania się z
dokumentacją i złoŜenia uwag i wniosków (art. 32 ustawy POŚ).
Termin na zapoznanie się z dokumentacją i składanie uwag i wniosków musi być przy tym określony
poprzez wskazanie konkretnej daty początku i końca terminu (a nie np. „przez 21 od kazania się
ogłoszenia”). Początek biegu terminu nie moŜe nastąpić wcześniej niŜ podanie do publicznej
wiadomości w ostatni z wymaganych sposobów.
Istotne jest teŜ posiadanie kopii dokumentów, Ŝe podanie do publicznej wiadomości nastąpiło we
wszystkie wymagane ustawą POŚ sposoby, a więc poprzez:
•
•
•
•
ogłoszenie informacji w siedzibie organu prowadzącego postępowanie
poprzez obwieszczenie w pobliŜu miejsca planowanego przedsięwzięcia
w sytuacji, gdy siedziba właściwego organu mieści się na terenie innej gminy niŜ gmina
właściwa miejscowo ze względu na przedmiot ogłoszenia - takŜe przez ogłoszenie w
prasie lub w sposób zwyczajowo przyjęty w miejscowości lub miejscowościach właściwych
ze względu na przedmiot ogłoszenia
w internecie, na stronie internetowej organu prowadzącego postępowanie.
W zakresie treści powiadomienia kierowanego do społeczeństwa moŜna tez zalecić stosowanie pkt 24
Wytycznych MRR.
B) Informacje czy wpłynęły jakieś uwagi i wnioski od społeczeństwa. Informacja taka powinna
znaleźć się w uzasadnieniu decyzji środowiskowej.
C) Jeśli uwagi i wnioski wpłynęły - informacje w jaki sposób zostały one rozpatrzone (w jaki sposób
organ się do nich odniósł). Informacja taka powinna znaleźć się w uzasadnieniu decyzji
środowiskowej.
D) Dowody, Ŝe o wydaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (i o umieszczeniu danych o
niej w publicznie dostępnym wykazie danych) poinformowano publicznie w takie same sposoby, jak
podano do publicznej wiadomości (sposoby te wskazano w pkt A) powyŜej).
Podobnie jak w przypadku dokumentów wymienionych wyŜej w pkt A), beneficjent powinien zaŜądać
kopii odpowiednich dokumentów od właściwego organu.
6. Mapa lokalizacji projektu na tle obszarów chronionych w ramach sieci Natura 2000 lub
7. Pozwolenie na budowę.
Nie istnieje moŜliwość realizacji inwestycji z grupy I na zgłoszeniu robót. Eksperci podczas oceny
środowiskowej zwrócą się z informacją do Wnioskodawców, których projekty kwalifikujące się do
grupy I planowane są do realizacji jedynie na zgłoszeniu, o konieczności dostarczenia pozwolenia na
budowę do czasu weryfikacji formalno – prawnej przed podpisaniem umowy o dofinansowanie. Nie
dostarczenie ww. dokumentu będzie stanowiło przesłankę do odmowy podpisania umowy o
dofinansowanie.
Grupa II (przedsięwzięcia w myśl aneksu II oraz grupy II rozporządzenia), gdy nie ma
podejrzenia, Ŝe mogą wpływać na obszar Natura 2000
Wnioskodawcy, których przedsięwzięcie znajduje się w grupie II zobowiązani są do złoŜenia
następujących załączników:
16
Załączniki obowiązkowe do wniosku o dofinansowanie:
I.
Wnioskodawca, któremu organ nakazał sporządzenie raportu:
3. Postanowienie w sprawie obowiązku sporządzenia raportu o oddziaływaniu
przedsięwzięcia na środowisko i zakresie raportu
uzupełnienia w późniejszym terminie, jednak nie później niŜ do czasu weryfikacji
formalno – prawnej przed podpisaniem umowy o dofinansowanie - nie dotyczy
Wnioskodawców, którzy na etapie składania dokumentacji aplikacyjnej dołączą
wszystkie załączniki środowiskowe bądź ze względu na rodzaj przedsięwzięcia nie są
zobowiązani do dostarczenia dodatkowych dokumentów w późniejszym terminie.
II. Wnioskodawca, wobec którego odstąpiono od obowiązku sporządzenia raportu:
2. Postanowienie o braku obowiązku sporządzenia raportu o oddziaływaniu
przedsięwzięcia na środowisko
I.
W zaleŜności od informacji o wymaganym przez właściwe organy zakresie raportu Wnioskodawca jest
zobowiązany do złoŜenia dokumentów jak dla grupy I.
1.
2.
3.
4.
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wraz z uzasadnieniem
Postanowienia uzgadniające wydane przed wydaniem ww. decyzji
Potwierdzenie dokonania zgłoszenia robót (jeśli dotyczy) lub pozwolenie na budowę
Informacja od właściwego organu o braku sprzeciwu do planowanego przedsięwzięcia
realizowanego na podstawie zgłoszenia budowy lub robót budowlanych.
Nie istnieje moŜliwość realizacji inwestycji z grupy II na zgłoszeniu robót. Eksperci podczas oceny
środowiskowej zwrócą się z informacją do Wnioskodawców, których projekty kwalifikujące się do
grupy II planowane są do realizacji jedynie na zgłoszeniu, o konieczności dostarczenia pozwolenia na
budowę do czasu weryfikacji formalno – prawnej przed podpisaniem umowy o dofinansowanie. Nie
dostarczenie ww. dokumentu będzie stanowiło przesłankę do odmowy podpisania umowy o
dofinansowanie.
Grupa IIa, (przedsięwzięcia podprogowe wg rozporządzenia, wymienione w aneksie II
dyrektywy 85/337), gdy nie ma podejrzenia, Ŝe mogą wpływać na obszar Natura 2000
17
I.
Wszystkie wymagania jak dla grupy II.
3. Postanowienie o braku obowiązku sporządzenia raportu o oddziaływaniu
przedsięwzięcia na środowisko/Decyzja o umorzeniu
Wnioskodawca powinien załączyć postanowienie lub decyzję, w której organ wydający takie
postanowienie lub decyzję powołał się na dyrektywę 85/337 oraz na zasadę pierwszeństwa prawa
unijnego przed prawem krajowym w przypadku, gdy te porządki prawne były nie zgodne.
Jeśli stosowny organ nie zastosował wskazanego powyŜej rozwiązania, Wnioskodawca powinien
załączyć decyzję o umorzeniu postępowania, w której wskazane jest, Ŝe przedsięwzięcie nie jest
wymienione w rozporządzeniu RM, a więc w drodze selekcji kategorycznej zostało zakwalifikowane
jako niewymagające OOŚ, oraz, Ŝe nawet gdyby zastosować wobec tego przedsięwzięcia selekcję
indywidualną, to i tak, stosując wymagane kryteria selekcji, uzasadnione byłoby odstąpienie dla tego
przedsięwzięcia od przeprowadzenia pełnej OOŚ (i tak odstąpiono by od raportu).
I.
Wszystkie wymagania jak dla grupy II.
II.
Wnioskodawca, wobec którego odstąpiono od obowiązku sporządzenia raportu:
1.
2.
3.
4.
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wraz z uzasadnieniem - jeśli dotyczy
Postanowienia uzgadniające wydane przed wydaniem ww. decyzji - jeśli dotyczy
UWAGA!
Wszystkie przedsięwzięcia znajdujące się jednocześnie w grupie I, II oraz w grupie III
tzn. mogące mieć potencjalny wpływ na obszar Natura 2000 (wymagające oceny
habitatowej) muszą spełnić wymagania dla poszczególnych grup (z wyjątkiem Załącznika
13b) z tym, Ŝe posiadane dokumenty muszą uwzględniać kwestie ochrony obszarów
Natura 2000.
Przedsięwzięcia znajdujące się w grupie IIa oraz w grupie III muszą spełnić wszystkie
wymagania jak dla grupy II (z wyjątkiem Załącznika 13b) z tym, Ŝe posiadane dokumenty
muszą uwzględniać kwestie ochrony obszarów Natura 2000.
Grupa III, gdy przedsięwzięcie nie naleŜy jednocześnie do grupy I, II bądź IIa
18
Wszystkie przedsięwzięcia znajdujące się w grupie III, a nie naleŜące jednocześnie do grupy I, II bądź
IIa muszą spełniać wszystkie wymagania jak dla grupy II, z tym Ŝe zamiast uzgadniania i opiniowania
ze starostą wymagane jest uzgadnianie i opiniowanie z wojewodą, a ew. raport musi odnosić się do
kwestii ochrony obszarów Natura 2000.
Grupa IV Przedsięwzięcia/projekty nieznajdujące się w grupie I, II, IIa lub III
Wnioskodawcy, których przedsięwzięcie/projekt nie znajduje się w grupie I, II lub III zobowiązani są
do złoŜenia następujących załączników:
prawnej przed podpisaniem umowy o dofinansowanie - nie dotyczy Wnioskodawców, którzy
1. Potwierdzenie dokonania zgłoszenia budowy/robót budowlanych lub prawomocne pozwolenie
na budowę (jeśli dotyczy),
2. Informacja od właściwego organu o braku sprzeciwu do planowanego przedsięwzięcia
Inwestycje, które nie oddziałują na środowisko mogą uzyskać dofinansowanie, po spełnieniu
określonych wyŜej warunków, i być realizowane na zgłoszeniu robót budowlanych.
Nieprawidłowa kwalifikacja inwestycji jako nienaleŜącej do I, II ani III grupy skutkowała będzie
odrzuceniem wniosku, bez moŜliwości poprawy.
Przyporządkowanie do poszczególnych grup oraz zgromadzenie wymaganych załączników ułatwi
Schemat 2 z wykazem poszczególnych zestawów dokumentów, który znajduje się na końcu
Przewodnika.
Wymogi dla poszczególnych załączników
Na etapie planowania projektu naleŜy pamiętać o kluczowych kwestiach, które są głównymi
elementami postępowania środowiskowego.
A. Jeśli raport był sporządzany
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach musi zawierać pełne uzasadnienie odnoszące się do:
a) Wszystkich punktów raportu OOŚ, w szczególności wariantowości.
Komisja Europejska za kluczowy element procedury oddziaływania na środowisko uwaŜa analizę
wariantową, która ma na celu przedstawienie, iŜ wybrane rozwiązanie spełnia cel zaplanowanej
inwestycji przy jak najmniejszych negatywnych skutkach środowiskowych. Zaleca się, aby na etapie
19
planowania inwestycji przeprowadzić pełną analizę moŜliwych rozwiązań, która wskaŜe najtrafniejsze
rozwiązanie pod kątem środowiskowym oraz społecznym.
Analiza wariantowości przeprowadzona w początkowej fazie przygotowania inwestycji wpłynie na
skrócenie procedury oraz pozwoli inwestorowi zaoszczędzić środki finansowe związane z
przygotowaniem przedsięwzięcia.
Analiza wariantowa powinna być przeprowadzona rzetelnie z uwzględnieniem wszystkich moŜliwych
wariantów realizacji celu. KaŜdy inwestor powinien uwzględnić opcję zerową tj. scenariusz bazowy, do
którego odnieść moŜna prognozę oddziaływania na środowisko dla pozostałych wariantów. Wariant
zerowy powinien zawierać opis oddziaływań społecznych lub gospodarczych, jakie wystąpią w wyniku
zaniechania ocenianego przedsięwzięcia. WaŜnym jest, aby oprócz wariantu zerowego i
projektowanego, były wyszczególnione równieŜ inne moŜliwe warianty (dotyczy to zarówno procesów
produkcyjnych, jak i np. powiązania z sieciami transportu). Wariantowość powinna dotyczyć nie tylko
miejsca czy sposobu lokalizacji danego przedsięwzięcia, ale równieŜ rozwiązań konstrukcyjnych czy
terminów realizacji.
b) Kwestii udziału społeczeństwa.
Uzasadnienie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, niezaleŜnie od wymagań wynikających z
przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, powinno zawierać informacje o sposobie
wykorzystania uwag i wniosków zgłoszonych w związku z udziałem społeczeństwa oraz informacje
dotyczące konieczności wykonania analizy porealizacyjnej (art. 56 ust. 8).
W informacji dotyczącej sposobu wykorzystania uwag i wniosków społeczeństwa naleŜy odnieść się
albo do poszczególnych zgłoszonych w ramach procedury wniosków, albo do ich grup - w przypadku,
gdy większa ilość wniosków dotyczyła jednego zagadnienia (np. ochrony występującego na danym
terenie rzadkiego gatunku). Opisując w uzasadnieniu kwestię rozpatrzenia uwag i wniosków
społeczeństwa, organ powinien wskazać, w jaki sposób się do nich ustosunkował, tj., które uwzględnił
i w jaki sposób, a których nie uwzględnił i dlaczego. Rozpatrzenie uwag nie musi bowiem oznaczać ich
uwzględnienia; naleŜy je natomiast powaŜnie rozwaŜyć i zastanowić się nad ich zasadnością oraz
uzasadnić swoje stanowisko w tym względzie.
JeŜeli Ŝadne uwagi nie zostały zgłoszone, to naleŜy wskazać ten fakt w uzasadnieniu.
W uzasadnieniu powinien znaleźć się równieŜ opis sposobów i terminów podania do publicznej
wiadomości o rozpoczęciu procedury udziału społeczeństwa i moŜliwości składania uwag i wniosków,
wskazanie, w jakim okresie dostępna była dokumentacja sprawy oraz istniała moŜliwość składania
uwag i wniosków.
Dodatkowo teŜ w uzasadnieniu powinny znaleźć się informacje na temat udziału w postępowaniu
stron i - ewentualnie - organizacji ekologicznych uczestniczących na prawach strony (jeśli organizacje
takie zgłosiły chęć udziału). JeŜeli strony lub organizacje zgłaszały w trakcie postępowania wnioski, to
naleŜy opisać to w uzasadnieniu oraz wskazać jak organ odniósł się do tych wniosków (czy zostały
uwzględnione przy wydawaniu decyzji, a jeśli nie to dlaczego).
c) Oddziaływania transgranicznego.
Uzasadnienie decyzji musi wskazywać na dokonane:
- postanowienie właściwego organu o przeprowadzeniu postępowania dotyczącego transgranicznego
oddziaływania na środowisko,
- uzasadnienie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, w którym zostały zawarte informacje o
uwagach i wnioskach złoŜonych przez drugie państwo biorące udział w postępowaniu,
- dokument potwierdzający, Ŝe decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach została przekazana do
wiadomości państwa biorącego udział w postępowaniu.
d) Oddziaływania na obszary Natura 2000/potencjalne obszary Natura 2000.
e) Postanowień uzgadniających.
Uzasadnienie decyzji musi uwzględniać postanowienia dotyczące uzgodnienia wydanej decyzji:
- wojewody, w przypadku przedsięwzięcia z I grupy, lub przedsięwzięcia, które moŜe znacząco
oddziaływać na obszar Natura 2000,
- ministra środowiska, w przypadku przedsięwzięć drogowych i kolejowych z grupy I,
20
- państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, w przypadku przedsięwzięcia z I grupy,
- starosty, powiatowego inspektora sanitarnego, w przypadku przedsięwzięcia z II grupy.
UWAGA
W wyjątkowych przypadkach moŜliwe jest uzupełnianie uzasadnienia decyzji środowiskowej juŜ po jej
wydaniu, ale tylko wówczas, gdy nie zostało jeszcze wydane pozwolenie na budowę. Wnioskodawca
moŜe wówczas zwrócić się do organu, który wydał decyzję o wydanie postanowienia w trybie 113 § 2
Kpa.
Raport oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko
Zakres pełnego raportu oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko powinien zawierać wszystkie
niezbędne elementy zgodnie z art. 52 ustawy Prawo ochrony środowiska:
1) opis planowanego przedsięwzięcia, a w szczególności:
a) charakterystykę całego przedsięwzięcia i warunki wykorzystywania terenu w fazie realizacji i
eksploatacji,
b) główne cechy charakterystyczne procesów produkcyjnych,
c) przewidywane wielkości emisji, wynikające z funkcjonowania planowanego przedsięwzięcia,
2) opis elementów przyrodniczych środowiska, objętych zakresem przewidywanego oddziaływania
planowanego przedsięwzięcia,
2a) opis istniejących w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu oddziaływania planowanego
przedsięwzięcia zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami,
3) opis analizowanych wariantów, w tym wariantu:
a) polegającego na niepodejmowaniu przedsięwzięcia,
b) najkorzystniejszego dla środowiska, wraz z uzasadnieniem ich wyboru,
4) określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko analizowanych wariantów, w tym równieŜ
w wypadku wystąpienia powaŜnej awarii przemysłowej, a takŜe moŜliwego transgranicznego
oddziaływania na środowisko,
4a) analizę i ocenę moŜliwych zagroŜeń i szkód dla zabytków chronionych na podstawie przepisów o
ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w szczególności zabytków archeologicznych, w obrębie
terenu, na którym ma być realizowane przedsięwzięcie,
5) uzasadnienie wybranego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływania na
środowisko, w szczególności na:
a) ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę i powietrze,
b) powierzchnię ziemi, z uwzględnieniem ruchów masowych ziemi, klimat i krajobraz,
c) dobra materialne,
d) zabytki i krajobraz kulturowy, objęte istniejącą dokumentacją, w szczególności rejestrem lub
ewidencją zabytków,
e) wzajemne oddziaływanie miedzy elementami, o których mowa w lit. a)-d),
6) opis przewidywanych znaczących oddziaływań planowanego przedsięwzięcia na środowisko,
obejmujący bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe
i chwilowe oddziaływania na środowisko, wynikające z:
a) istnienia przedsięwzięcia,
b) wykorzystywania zasobów środowiska,
c) emisji, oraz opis metod prognozowania, zastosowanych przez wnioskodawcę,
7) opis przewidywanych działań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację
przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko,
7a) dla dróg będących przedsięwzięciami mogącymi znacząco oddziaływać na środowisko, o których
mowa w art. 51 ust. 1 pkt 1 - określenie załoŜeń do:
a) ratowniczych badań zidentyfikowanych zabytków znajdujących się na obszarze planowanego
przedsięwzięcia, odkrywanych w trakcie prac budowlanych,
b) programu zabezpieczenia istniejących zabytków przed negatywnym oddziaływaniem planowanego
przedsięwzięcia oraz ochrony krajobrazu kulturowego,
8) jeŜeli planowane przedsięwzięcie jest związane z uŜyciem instalacji, porównanie, z zastrzeŜeniem
ust. 2, proponowanej technologii z technologią spełniającą wymagania, o których mowa w art. 143,
21
9) wskazanie, czy dla planowanego przedsięwzięcia konieczne jest ustanowienie obszaru
ograniczonego uŜytkowania oraz określenie granic takiego obszaru, ograniczeń w zakresie
przeznaczenia terenu, wymagań technicznych dotyczących obiektów budowlanych i sposobów
korzystania z nich,
10) przedstawienie zagadnień w formie graficznej,
10a) mapy dla będących przedsięwzięciami mogącymi znacząco oddziaływać na środowisko, o których
mowa w art. 51 ust. 1 pkt 1:
a) dróg oraz linii kolejowych:
- w skali 1:10000 lub większej - dla przedsięwzięć lokalizowanych na obszarach podlegających
ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz na terenie ich
otulin,
- w skali 1:25000 lub większej - dla przedsięwzięć na pozostałych obszarach,
b) napowietrznych linii elektroenergetycznych,
c) instalacji do przesyłu ropy naftowej, produktów naftowych, substancji chemicznych lub gazu,
11) analizę moŜliwych konfliktów społecznych związanych z planowanym przedsięwzięciem,
12) przedstawienie propozycji monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na etapie jego
budowy i eksploatacji,
13) wskazanie trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, jakie
napotkano, opracowując raport,
14) streszczenie w języku niespecjalistycznym informacji zawartych w raporcie,
15) nazwisko osoby lub osób sporządzających raport,
16) źródła informacji stanowiące podstawę do sporządzenia raportu.
Wszystkie informacje, o których mowa w pkt 4-7, powinny uwzględniać przewidywane oddziaływanie
analizowanych wariantów w odniesieniu do siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla
których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000.
Ponadto raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien zawierać informację na temat
oddziaływania przedsięwzięcia na etapach jego realizacji oraz eksploatacji.
B. Gdy odstąpiono od raportu
W takim przypadku kluczowe jest uzasadnienie odstąpienia od raportu (i pełnej OOŚ) - musi ono
odnosić się szczegółowo do kryteriów z § 5 rozp. RM i aneksu III dyrektywy 85/337.
Uzasadnienie to powinno znaleźć się w postanowieniu o odstąpieniu od raportu. MoŜe teŜ znaleźć się
w decyzji środowiskowej.
C. Pozwolenie na budowę (tam gdzie wymagane)
Zgodnie z Dyrektywą Rady 85/337/EWG art. 2 ust.1, wszystkie „przedsięwzięcia mogące znacząco
oddziaływać na środowisko naturalne między innymi z powodu ich charakteru, rozmiarów lub
lokalizacji podlegają ocenie w odniesieniu do ich skutków przed udzieleniem zezwolenia.” „Zezwolenie
na inwestycję” to zgodnie z definicją zawartą w ww. Dyrektywie decyzja właściwej władzy lub władz,
na podstawie której wykonawca otrzymuje prawo do wykonania przedsięwzięcia.
W polskim prawie „zezwolenie na inwestycję” składa się z kilku kolejnych decyzji (podobnie jak w
większości państw). Końcową decyzją zezwalającą na realizację przedsięwzięcia jest pozwolenie na
budowę, które jest decyzją administracyjną.
Zgłoszenie robót budowlanych wg prawa wspólnotowego nie jest „decyzją administracyjną”, a więc
nie moŜe być równorzędne z „zezwoleniem na inwestycje”. W związku z tym wszystkie przedsięwzięcia
z grupy I, II lub III muszą mieć przeprowadzoną ocenę oddziaływania na środowisko, wydaną decyzję
o uwarunkowaniach środowiskowych a następnie wydane pozwolenie na budowę. Nie ma moŜliwości,
aby którekolwiek z ww. przedsięwzięć było realizowane na podstawie zgłoszenia robót, za wyjątkiem
przedsięwzięć z grupy II, które uzyskały informację od stosownego organu, Ŝe nie oddziałują na
środowisko.
22
Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (wymaganie dyrektywy
2001/42)
W okresie programowania 2007-2013, przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego ustanawiane są Rozporządzeniem 1083/2006, którego art. 47 ust. 1 wymaga
udokumentowania nie tylko przestrzegania przepisów o ocenach oddziaływania przedsięwzięć i o
ochronie obszarów Natura 2000 ale równieŜ i przestrzeganie wspólnotowych przepisów o ocenach
strategicznych.
W związku z powyŜszym dokumentacja aplikacyjna zawiera pola, w których naleŜy wpisać informacje
dotyczące przeprowadzenia oceny strategicznej (pkt A.3 Załącznika 13a).
Planem lub programem, z którego moŜe wynikać przedsięwzięcie moŜe być RPO WZ(obejmuje
wszystkie przedsięwzięcia zgłaszane w ramach tego programu), a takŜe dodatkowo np. miejscowy
plan zagospodarowania przestrzennego lub wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego przedsięwzięcie nie musi być w nich wyraźnie wymienione, wystarczy, Ŝe plan przewiduje realizację
tego typu przedsięwzięć na danym terenie. Jeśli przedsięwzięcie to np. prywatne składowisko
odpadów, to moŜe się okazać, Ŝe będzie ono objęte np. wojewódzkim planem gospodarki odpadami.
UWAGA!
Wnioskodawcy, których inwestycje mogą znacząco oddziaływać na środowisko, a według prawa
krajowego mogą być realizowane na podstawie zgłoszenia robót budowlanych, aby uzyskać
dofinansowanie muszą uzyskać pozwolenie na budowę. Wszystkie projekty złoŜone w ramach RPO WZ
oddziałujące na środowisko a nie posiadające pozwolenia na budowę (jeśli dotyczy) będą ulegać
procedurze odrzucenia.
ZALECENIE
W celu uniknięcia zagroŜenia konieczności uzupełniania braków na którymkolwiek etapie naleŜy
pamiętać, iŜ wszystkie dokumenty powinny być sporządzone według wskazówek zawartych w
„Wytycznych w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla
przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub regionalnych programów operacyjnych” Ministra
Rozwoju Regionalnego oraz niniejszym Przewodniku. Wnioskodawca powinien wymagać od organów
odpowiedzialnych za wydanie poszczególnych decyzji jak najszerszego zakresu wszystkich uzyskanych
dokumentów m. in. raportu oraz pełnych uzasadnień.
23
Schemat 2. Postępowanie podczas kwalifikowania przedsięwzięcia do poszczególnych grup
Przedsięwzięcie naleŜy
do określonych w
Dyrektywie 85/337/EWG
Jest wymienione w
Aneksie I
Nie jest wymienione w
Aneksie I ani II
MoŜe potencjalnie
oddziaływać na
Natura 2000
Jest wymienione
w Aneksie II
Potencjalnie nie będzie
oddziaływać na Natura
2000
K
Grupa II
Decyzja o
konieczności
sporządzeniu
raportu
Grupa I
Grupa IIa
Decyzja o
braku
konieczności
sporządzeniu
raportu
Decyzja o
konieczności
sporządzeniu
raportu
Grupa III
Decyzja o
braku
konieczności
sporządzeniu
raportu
Potencjalnie nie
będzie
oddziaływać na
Natura 2000
Oddziałuje na
Natura 2000
Nie oddziałuje
na Natura 2000
J
Oddziałuje na
Natura 2000
B
A
I
MoŜe potencjalnie
oddziaływać na
Natura 2000
Potencjalnie nie
będzie
oddziaływać na
Natura 2000
Oddziałuje na
Natura 2000
MoŜe potencjalnie
oddziaływać na
Natura 2000
D
C
Nie oddziałuje
na Natura 2000
Nie będzie
znacząco
oddziaływać na
Natura 2000
H
E
MoŜe potencjalnie
oddziaływać na
Natura 2000
MoŜe znacząco
oddziaływać na
Natura 2000
Grupa IV
Potencjalnie nie
będzie
oddziaływać na
Natura 2000
G
F
Oddziałuje na
Natura 2000
Nie oddziałuje
na Natura 2000
Nie oddziałuje
na Natura 2000
24
Zestawy załączników obowiązujących w ramach kaŜdej z grup
Zestaw A
zakresu). wg wzoru
1.
2.
3.
4.
Decyzja lokalizacyjna (jeśli dotyczy)
Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko zawierający m.in. streszczenie w
5. Dokumentacja dotycząca procedury udziału społeczeństwa
Zestaw B
zakresu). wg wzoru
25
Zestaw C
2. Postanowienie w sprawie obowiązku sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na
1.
2.
3.
4.
Zestaw D
26
Zestaw E
3. Postanowienie o braku obowiązku sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na
środowisko
1.
2.
3.
4.
Zestaw F
1.
2.
3.
4.
27
Zestaw G
1.
2.
3.
4.
Zestaw H
3. Postanowienie o braku obowiązku sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na
środowisko/ decyzja o umorzeniu postępowania/ Decyzja o umorzeniu
1.
2.
3.
4.
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wraz z uzasadnieniem – jeśli dotyczy
Postanowienia uzgadniające wydane przed wydaniem ww. decyzji - jeśli dotyczy
Zestaw I
28
4.
1.
2.
3.
4.
Zestaw J
Załączniki obowiązkowe do Wniosku o dofinansowanie:
3. Postanowienie regionalnego dyrektora o braku potrzeby przeprowadzenia oceny
oddziaływania przedsięwzięcia.
uzupełnienia w późniejszym terminie, jednak nie później niŜ przed podpisaniem umowy o
dofinansowanie - nie dotyczy Wnioskodawców, którzy na etapie składania dokumentacji
aplikacyjnej dołączą wszystkie załączniki środowiskowe bądź ze względu na rodzaj
przedsięwzięcia nie są zobowiązani do dostarczenia dodatkowych dokumentów w późniejszym
terminie.
1. Potwierdzenie dokonania zgłoszenia budowy/robót budowlanych lub pozwolenie na budowę
(jeśli dotyczy)
Zestaw K
uzupełnienia w późniejszym terminie, jednak nie później niŜ do czasu weryfikacji formalno prawnej przed podpisaniem umowy o dofinansowanie - nie dotyczy Wnioskodawców, którzy
29
1. Potwierdzenie dokonania zgłoszenia budowy/robót budowlanych lub pozwolenie na budowę
(jeśli dotyczy)
30

Przewodnik dla Wnioskodawców RPO WZ – Ocena oddziaływania

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zaproszenie na szkolenie oraz harmonogram spotkania

Pierwsze spotkanie Forum Współpracy

Platforma e-learningowa - Projekty Generalnej Dyrekcji Ochrony

Teledysk “O lesie” promujący kampanię "Natura 2000. Poczuj to

Michał Miazga Regionalne Centrum Ekologiczne Na Europę

Skorzystaj z bezpłatnych usług CIN

Zaświadczenie organu odpowiedzialnego za monitorowanie

Załącznik do uchwały Nr X/107/07 Rady Miasta Kędzierzyn

Harmonogram wykładów

pobierz plik