1.Czynniki abiotyczne - czynniki natury fizycznej określające

1.Czynniki abiotyczne - czynniki natury fizycznej określające

1.Czynniki abiotyczne - czynniki natury fizycznej określające warunki środowiska nieorganicznego
(przyrody nieożywionej), samodzielnie lub wraz z innymi czynnikami wywierające wpływ na ekosystemy
będące na różnym poziomie organizacji. Abiotyczny oznacza martwy, nieożywiony, natomiast biotyczny żywy. Abiotyczne składniki środowiska w głównym stopniu kształtują biotop i wpływają istotnie na
zamieszkujące go rośliny i zwierzęta które muszą na drodze ewolucji przystosować się do nich. Gwałtowne i
silne zmiany czynników abiotycznych np. transgresja morska mogą zahamować rozwój dotychczas
występujących organizmów oraz zmienić strukturę biocenozy.
Do czynników abiotycznych zaliczamy:
•
typ gleby,
•
ukształtowanie powierzchni terenu,
•
skalistość ziemi,
•
czynniki chemiczne np.: skład chemiczny atmosfery i wód, zwłaszcza ich zasolenie,
•
klimat,
•
wilgotność powietrza,
•
temperaturę,
•
światło,
•
ciśnienie atmosferyczne,
•
promieniowanie i jonizację powietrza.
2.Agrocenoza, biocenoza uprawna - specyficzny typ biocenozy wytworzony na terenach użytkowanych
rolniczo (pola, łąki, sady), charakteryzujący się z reguły znacznym uproszczeniem pod względem składu
gatunkowego w porównaniu z biocenozą naturalną oraz osłabionymi możliwościami samoregulacji, z czego
wynika podatność na choroby i inwazje szkodników.
W obrębie pól uprawnych wyróżnia się agrocenozy ubogie i mniej lub bardziej bogate. Uprawy jednoroczne,
np. ziemniaki, buraki, kukurydza, warzywa, są agrocenozami ubogimi. Na terenach zrejonizowanych, tam
gdzie ta sama roślina częściej wchodzi na to samo pole, gdzie płodozmian jest ograniczony, fauna fitofagów
i entomofagów jest bogatsza, zarówno ilościowo jak i jakościowo, niż na polach, gdzie istnieje duży
asortyment gatunków uprawianych roślin. W porównaniu do jednorocznych roślin uprawnych bogatszą
fauną, a więc i biocenozą, charakteryzują się uprawy wieloletnie, jak łąki, wieloletnie rośliny motylkowate,
chmielniki, sady i lasy. Pomimo wprowadzenia na pola jednogatunkowych zasiewów roślin uprawnych i
stałego dążenia do wyeliminowania z nich chwastów, skład fitocenozy jest bardziej urozmaicony niżby sobie
tego życzył rolnik. Również skład zoocenozy uchodzi jego kontroli, bowiem sąsiadujące z polami
powierzchnie niezagospodarowane rolniczo, jak miedze, przydroża, rowy, kępy zadrzewień, czy pobliskie
lasy, wpływają na wzbogacenie i urozmaicenie składu agrocenozy. Człowiek dąży do maksymalnego jej
eksploatowania, ale główna trudność tkwi w tym, aby zachować optymalną produkcję i reprodukcję ich
zasobów, aby plony były wyrównane i wierne z roku na rok. Należy więc tak modyfikować agrocenozę, tak
w nie ingerować przez odpowiednią organizację, mechanizację, chemizację, tak je przebudowywać, stosując
odpowiednią strukturę zasiewów, płodozmian, zabiegi agrotechniczne, aby uzyskać wysokie wierne
plonowanie roślin z zachowaniem równowagi agrocenozy.
3.Agroekologia, ekologia rolnicza – nauka badająca współzależności między żywymi organizmami pól
uprawnych oraz wpływ na te współzależności zmian siedliska wskutek zabiegów melioracyjnych,
agrotechnicznych, emisji przemysłowych i skażeń komunalnych. Obiektem zainteresowań agroekologii jest
zagadnienie wzajemnego dostosowania roślin i środowiska, w celu uzyskania możliwie najwyższego i
najbardziej wartościowego plonu. Dostosowanie to można osiągnąć przez:
•
zharmonizowanie okresów krytycznych w życiu roślin z porą roku, w której niekorzystne czynniki
siedliska działają najsłabiej lub jest ich najmniej,
•
modyfikację roślin w celu zwiększenia ich wytrzymałości na niesprzyjające czynniki siedliska,
•
modyfikację siedliska w celu dostosowania go do wymagań roślin.
Agroekologia ułatwia racjonalny dobór metod nawożenia i ochrony roślin, wskazuje na organizmy
pożyteczne dla agroekosystemów.
4.Gatunek alochtoniczny (syn. gatunek allochtoniczny, gatunek obcy) - napływowy element flory lub
fauny, czyli organizm pochodzący z innego ekosystemu lub obszaru geograficznego. Jeżeli został celowo
sprowadzony do naturalnego środowiska przez ludzi, mówimy o introdukcji, jeżeli natomiast przypadkowo
został przywleczony, np. wraz z ładunkiem żywności na okręcie, mówimy o zawleczeniu. Organizmy
allochtoniczne charakteryzuje często znaczna ekspansywność, która powoduje, że ich zasięg się powiększa.
Dobrze znanym przykładem zwierzęcia allochtonicznego w Polsce jest pochodząca z Azji sierpówka, czyli
synogarlica turecka.
Gatunki roślin obcego pochodzenia noszą nazwę antropofitów.
5.Czynniki antropogeniczne - czynniki związane z każdą formą pośredniego lub bezpośredniego wpływu
człowieka na środowisko i bytujące w nim rośliny i zwierzęta. Na terenach użytkowanych rolniczo jest to
całokształt działalności związanej z produkcją roślinną i zwierzęcą. Działalność rolnicza, podporządkowana
nadrzędnemu celowi, tj. maksymalizacji produkcji, często prowadzi do degradacji środowiska (np. w wyniku
nadmiernej chemizacji). W rezultacie działalności pozarolniczej również zachodzą niekorzystne zmiany, np.
zmniejszanie powierzchni użytków rolnych na korzyść gospodarki komunalnej i zabudowy przemysłowej,
skażenie atmosfery, wody i gleby przez przemysł, zachwianie stosunków wodnych w glebie wskutek
pogłębiania rzek lub wadliwej melioracji.
Na terenach użytkowanych rolniczo jest to całokształt działalności związanej z produkcją roślinną i
zwierzęcą, a na terenach uprzemysłowionych - z przemysłem.
6.Formy antropogeniczne
Formy powierzchni Ziemi powstałe wskutek niszczącej, budującej lub przeobrażającej działalności
człowieka. Okres zmian w morfologii terenu rozpoczął się około 10 tysięcy lat temu wraz z przejściem
człowieka od gospodarki zbieracko-myśliwsko-rybackiej (koczownictwa) do produkcyjnej rolniczohandlowej. Największe formy antropogeniczne związane są jednak z dużo późniejszym okresem w historii
rozwoju człowieka. Ich powstanie wiąże się z rozpoczęciem na dużą skalę eksploatacji surowców
mineralnych i skalnych.
Do form utworzonych wskutek budującej działalności człowieka zaliczmy m.in.: kurhany, kopce, wały,
grodziska, nasypy drogowe i kolejowe, hałdy oraz zwały przemysłowe i kopalniane (odpady).
Do form wklęsłych, utworzonych wskutek niszczącej działalności człowieka zaliczamy: kopalnie
odkrywkowe, kamieniołomy, glinianki, piaskownie, żwirownie, wyrobiska górnicze, wcięcia, wykopy,
podcięcia drogowe, wcięcia kanałów, leje po bombach, zapadliska kopalniane oraz niecki z osiadania.
Do form przeobrażonych zaliczamy przede wszystkim terasy rolne i budowlane.
7.Antropopresja – ogół działań człowieka (zarówno planowych i przypadkowych) mających wpływ na
środowisko przyrodnicze.
Antropopresja może być scharakteryzowana poprzez różną skalę intensywności i zasięgu przestrzennego, co
ma najczęściej aspekt negatywny, np.: hałas, zanieczyszczenie powietrza i wód, wyrąb lasów, wypas
nadmiernej liczby zwierząt.
Czynniki antropopresji – różne formy działalności człowieka w środowisku np. zabudowania, uprawa
gleby, przemysł, komunikacja, hodowla, turystyka i inne.
Rodzaje antropopresji – konkretne oddziaływania człowieka na środowisko np. zanieczyszczenie wody,
emisja hałasu, zaśmiecanie, wycinanie lasu, emisja zanieczyszczeń powietrza.
Skutkami antropopresji są rozmaite przemiany środowiska, zwane ogólnie jego degradacją np.zatrucie wody,
wyjałowienie gleby, zniszczenie pokrywy roślinnej. Innymi efektami antropopresji może być np. zaburzenie
funkcjonowania stad zwierząt. Aby temu zapobiegać stosuje się:
•
ochronę środowiska w postaci zakładania parków narodowych, rezerwatów, oczyszczania
środowiska
•
umiejętne gospodarowanie np. zalesianie, rekultywacja, racjonalne użytkowanie gleb.
8.Zespół roślinny (asocjacja roślinna, fitoasocjacja) – podstawowa jednostka hierarchiczna syntaksonomii
fitosocjologicznej. Jest to naturalne zbiorowisko roślinne o charakterystycznym, określonym składzie
gatunkowym i charakterystycznej kombinacji gatunków, wśród których szczególnie ważną rolę odgrywają
tzw. gatunki charakterystyczne, występujące niemal wyłącznie w tym zespole. W charakterystyce zespołu
roślinnego wyróżnia się gatunki przewodnie, wyróżniające, towarzyszące i przypadkowe (jest to opis tzw.
wierności) oraz określa się częstość występowania gatunków (czyli tzw. stałość). Zespół roślinny jest bytem
abstrakcyjnym powtarzającym się w czasie i przestrzeni w podobnych warunkach przyrodniczych.
Konkretnie realizujące się w rzeczywistości w przyrodzie zbiorowiska roślinne (fitocenozy) mogą być do
niego przyrównywane jeśli spełniają określone kryteria.
9.Autekologia – dział ekologii zajmujący się badaniem wzajemnych związków pomiędzy zwierzętami i
roślinami, a otoczeniem w jakim się znajdują (środowisko, środowisko nieożywione, środowisko
przyrodnicze).
W tych związkach badany jest udział i reakcje pojedynczego organizmu, w przeciwieństwie do synekologii,
gdzie biosystemem wchodzącym w interakcje ze środowiskiem nieożywionym są zbiorowości organizmów
takie jak populacje, biocenozy (fito lub zoocenozy), a nawet większe jednostki jak ekosystemy czy nawet
całe biomy.
10.Organizm samożywny (autotrof) – organizm samodzielnie wytwarzający związki organiczne.
Potrzebuje do tego wody, dwutlenku węgla i energii słonecznej (zachodzi proces fotosyntezy) bądź energii
chemicznej, którą uzyskuje ze spalania (utleniania) związków nieorganicznych (chemosynteza).
11.Azotox, - środek owadobójczy otrzymywany przez kondensację chloralu z chlorobenzenem w obecności
stężonego kwasu siarkowego. Syntezę DDT przeprowadził po raz pierwszy w 1874 austriacki chemik
Othmar Zeidler. Właściwości owadobójcze tego związku odkrył Szwajcar Paul Müller, za co otrzymał
Nagrodę Nobla w 1948 r.
Wykorzystywany był powszechnie od początku lat 40. do początku lat 60. XX wieku. Na większą skalę
zastosowano go w czasie II wojny światowej do ochrony wojsk sprzymierzonych przed tyfusem plamistym
roznoszonym przez wszy. Wydawał się wprost idealnym środkiem do ochrony roślin, w latach 60. XX w.
stosowany na całym świecie w potężnych ilościach.
Toksyczny dla owadów - wnikał w sposób kontaktowy przez przewód pokarmowy lub powłoki ciała i
powodował zaburzenia pracy systemu nerwowego owadów. Początkowo związek uważano za nieszkodliwy
dla ludzi, ssaków i ptaków. Okazało się jednak, że jest to bardzo trwały związek, w glebie ulega rozłożeniu
dopiero po kilkunastu latach i ma zdolność kumulowania się we wszystkich organizmach żywych, także u
ludzi. Największe jego stężenie zanotowano u zwierząt drapieżnych będących końcowym ogniwem łańcucha
pokarmowego
12.Bakterie azotowe, bakterie diazotroficzne – bakterie (a także archeany obecnie niezaliczane do
właściwych bakterii) zdolne do diazotrofii, czyli przyswajania — przy użyciu enzymu nitrogenazy — azotu
cząsteczkowego (N2) występującego w atmosferze. Bakterie azotowe mogą żyć wolno lub w symbiozie z
roślinami i grzybami, która może przyjmować różne formy i stopień współzależności. Niektóre żyją w
ryzosferze, na powierzchni korzeni, w przestworach międzykomórkowych. Jedne bezobjawowo kolonizują
tkanki gospodarza, podczas gdy inne wywołują powstanie specjalnych narośli na korzeniach (bakterie
brodawkowe). W zasadzie do bakterii azotowych należy zaliczać niektóre sinice, mimo że ze względu na to,
że tradycyjnie były one w zakresie zainteresowania botaniki, a nie bakteriologii, czasem są ujmowane jako
grupa odrębna. Diazotrofię stwierdzono u następujących sinic: Anabaena, Anabaenopsis, Chloroglea,
Calothrix, Cylindrospermum, Gloeocapsa, Mastigocladus laminosus, Tolypothrix, Trichodesmium,
Westiellopsis. Niewykluczone jest też, że zdolne do niej są niektórzy przedstawiciele Oscillatoriales[1]. Część
diazotroficznych sinic współtworzy porosty.
13.Bakterie brodawkowe, bakterie korzeniowe – bakterie glebowe z rodzaju Bradyrhizobium i Rhizobium
żyjące w symbiozie z roślinami motylkowatymi, które tworzą na swych korzeniach narośla, tzw. brodawki
korzeniowe. Bakterie te mają zdolność wiązania wolnego azotu (N2), dzięki czemu zaopatrują rośliny w azot
(40-550 kg N/ha/rok). W wyniku tej symbiozy rośliny dają plony o dużej zawartości azotu.
Każda roślina może współżyć tylko z określonym gatunkiem bakterii brodawkowych, np.:
•
łubin współżyje z Bradyrhizobium. sp.,
•
soja – Bradyrhizobium. japonicum,
•
groch, bób i soczewica – Rhizobium. leguminosarum bv. viceae,
•
fasola – Rhizobium. leguminosarum bv. phaseoli,
•
koniczyna – Rhizobium. leguminosarum bv. trifolii.
Dodatek małej ilości nawozu azotowego (nawożenie startowe) dostarcza roślinie we wczesnym okresie
rozwoju pokarmu azotowego i zabezpiecza ją przed głodem azotowym w okresie między wyczerpaniem tego
składnika z nasienia a początkiem symbiotycznego wiązania azotu z powietrza. Efektywność symbiozy
między rośliną motylkowatą a bakteriami brodawkowymi zależy od: stosowanych pestycydów,
zanieczyszczeń gleby metalami ciężkimi, jak również obecności bakteriofagów i niektórych szkodników
glebowych (np. oprzędzika), które niszczą brodawki korzeniowe. Nadmierna chemizacja rolnictwa powoduje
zubożenie gleb w bakterie brodawkowe, np. zaprawy nasienne opóźniają tempo wzrostu szczepów
Rhizobium i Bradyrhizobium oraz zmniejszają liczebność i wielkość ich kolonii. Chociaż bakterie
brodawkowe znajdują się w glebie i zakażają korzenie samorzutnie, to w celu zwiększenia plonów roślin
motylkowatych stosuje się szczepionki Nitraginy, wprowadzające do gleby szczepy bardziej aktywne i
wirulentne.
14.Enterokoki, paciorkowce kałowe (Enterococcus, Streptococcus faecalis) - rodzaj bakterii Gramdodatnich, względnie beztlenowych ziarniaków z typu Firmicutes.
Enterococci są to ziarniaki które najczęściej występują w postaci dwoinek i są trudne do odróżniania od
bakterii z rodzaju Streptococcus. Mają antygen wielocukrowy grupy D, który (inaczej niż u paciorkowców)
znajduje się między ścianą komórkową a błoną cytoplazmatyczną. Dwa gatunki powszechnie występują we
jelitach ludzi, w których żyją na zasadzie komensalizmu, są to częstszy Enterococcus faecalis (90-95%) oraz
rzadszy Enterococcus faecium (5-10%). Enterokoki są to organizmy względnie beztlenowe, preferujące
oddychanie tlenowe.
15.Ogniwo słoneczne, ogniwo fotowoltaiczne, ogniwo fotoelektryczne, fotoogniwo to element
półprzewodnikowy, w którym następuje przemiana energii promieniowania słonecznego (światła) w energię
elektryczną w wyniku zjawiska fotowoltaicznego.
Fotoogniwa słoneczne są produkowane z materiałów półprzewodnikowych, najczęściej z krzemu (Si),
germanu (Ge), selenu (Se). Zwykłe ogniwo słoneczne z krystalicznego krzemu ma nominalne napięcie ok.
0,5 wolta. Poprzez połączenie szeregowe ogniw słonecznych można otrzymać baterie słoneczne. Istnieją
baterie z różną liczbą ogniw, w zależności od zastosowania, jak i od jakości ogniw.
16.Bioblok mała biologiczna oczyszczalnia ścieków; też: część dużej oczyszczalni, w której zachodzi
oczyszczanie biologiczne
17.Biocenologia (biocenotyka, synekologia) - dział ekologii zajmujący się badaniem struktury i dynamiki
naturalnych, wielogatunkowych ugrupowań organizmów żywych. Najwcześniej rozwinęły się badania nad
zespołami organizmów wodnych; stanowią one jeden z najwcześniejszych tematów hydrobiologii. Odrębnie
rozwinęły się badania nad zbiorowiskami roślinnymi. Najmłodszy kierunek obejmuje badania nad
zgrupowaniami zwierząt lądowych.
18.Biocenoza (gr. bios życie i koinos wspólny) - naturalny zespół populacji organizmów żywych danego
środowiska (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami
ekologicznymi i zależnościami pokarmowymi, tworząc całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie
homeostazy (czyli dynamicznej równowagi). Biocenoza wraz ze środowiskiem fizycznym to ekosystem.
Biocenozy można podzielić na naturalne (sawanna, las, jezioro) i sztuczne (park, ogród).
Biocenozę tworzą:
•
fitocenoza - organizmy roślinne
•
zoocenoza - organizmy zwierzęce
•
drobnoustroje
19.Biodegradacja (gr. bios - życie, łac. degradatio - obniżenie) to biochemiczny rozkład związków
organicznych przez organizmy żywe (bakterie, pierwotniaki, promieniowce, grzyby, glony, robaki) na
prostsze składniki chemiczne.
Wprowadzenie ścieków do rzeki (lub jeziora) stanowi ostry stres dla biocenozy, a jego skutkiem jest
eliminacja wrażliwych gatunków, najczęściej foto- i chemautotrofów, równocześnie następuje dynamiczny
rozwój bakterii heterotroficznych i grzybów. W tych warunkach nasila się proces biodegradacji związków
organicznych i wyczerpywanie tlenu rozpuszczonego w wodzie oraz silnie ograniczony jest proces
fotosyntezy. Z drugiej strony świadomy proces biodegradacji ścieków, jest często jednym z etapów ich
utylizacji w oczyszczalniach.
Zdolność do ulegania materiałów wytworzonych przez człowieka procesowi biodegradacji nazywana jest
biodegradowalnością. Na ogół zdolność do biodegradacji jest pożądaną cechą materiałów, gdyż dzięki temu
materiały te w mniejszym stopniu zanieczyszczają środowisko. Materiały biodegradowalne po znalezieniu
się w formie śmieci w środowisku stopniowo się rozkładają i dzięki temu nie zalegają przez wiele lat.
Biodegradowalne materiały można też świadomie poddawać procesowi przyspieszonej biodegradacji, co
nazywane jest ich kompostowaniem.
W medycynie biodegradacją nazywa się utratę odpowiednich właściwości fizyko-chemicznych biomateriału,
z którego wykonany jest wszczep, na skutek działania organizmu. W przeciwieństwie do resorpcji jest to
zjawisko niepożądane.
20.Biogaz (gaz wysypiskowy) - gaz palny, produkt fermentacji anaerobowej związków pochodzenia
organicznego (np. ścieki, m.in. ścieki cukrownicze, odpady komunalne, odchody zwierzęce, gnojowica,
odpady przemysłu rolno-spożywczego, biomasa) a częściowo także ich gnicia powstający w biogazowni. W
wyniku spalania biogazu powstaje mniej szkodliwych tlenków azotu niż w przypadku spalania paliw
kopalnych. Nieoczyszczony biogaz składa się w ok. 65% (w granicach 50-75%) z metanu i w 35% z
dwutlenku węgla oraz domieszki innych gazów (np. siarkowodoru, tlenku węgla), jego wartość opałowa
waha się w granicach 17-27 MJ/m 3 (Megadżuli na metr sześcienny biogazu, w warunkach normalnych, czyli
0°C i 105 Pa) i zależy głównie od zawartości metanu. Biogaz ma szerokie zastosowanie: wykorzystuje się go
głównie w Indiach, Chinach, Szwajcarii, Francji, Niemczech i USA jako paliwo dla generatorów prądu
elektrycznego (ze 100m³ biogazu można wyprodukować około 540-600 kWh energii elektrycznej), jako
źródło energii do ogrzewania wody, a po oczyszczeniu i sprężeniu jako paliwo do napędu silników
(instalacje CNG).
21.Biogeografia - nauka zajmująca się przestrzennym rozmieszczeniem żyjących na Ziemi gatunków roślin
(fitografia) i zwierząt (zoografia) oraz całych biocenoz.
Na podstawie tych danych oraz informacji z innych nauk geograficznych i biologicznych, biogeografia stara
się zidentyfikować i wyjaśnić prawidłowości tego rozmieszczenia.
22.Bioindykacja – metoda oceny stanu środowiska, głównie poziomu zanieczyszczeń, na podstawie badania
reakcji organizmów żywych (stenobiontów, organizmów wskaźnikowych) na zmiany. Dobrymi
bioindykatorami zanieczyszczenia wód są np. raki rzeczne, larwy chruścików, a powietrza - porosty. Do
określania trofii zbiorników wodnych wykorzystywane mogą być również współczynniki fitoplanktonowe.
Metody bioindykacji używa się także przy ocenie stanu lasów. Polega na określeniu stopnia defoliacji
(ubytku liści koron drzew), zabarwienia liści, obecności pasożytów itp.
23.Gatunek wskaźnikowy, bioindykator (rzadziej biowskaźnik) - gatunek lub inny takson o wąskim
zakresie tolerancji (stenobiont) względem niewielkiej liczby czynników ograniczających. Wykorzystuje się
je np. do oznaczania stopnia zanieczyszczenia powietrza (głównie porosty ), stopnia zanieczyszczenia wody
(wybrane gatunki ryb, i larwy niektórych owadów ), zawartości różnych substancji w glebie (gatunki roślin )
i innych. Większość z nich znajduje się pod ochroną prawną ze względu na znaczną degradację środowiska.
24.Bioklimat - zespół czynników atmosferycznych oddziałujących na stan zdrowia i samopoczucie
człowieka.
25.Biologiczne zwalczanie szkodników – początkowo, zgodnie z nazwą była to metoda zwalczania
szkodników przy pomocy organizmów, zwykle będących ich naturalnymi wrogami. Obecnie pod tą nazwą
ukrywa się wiele różnorodnych metod, których celem jest zmniejszenie populacji szkodnika poniżej progu
szkodliwości gospodarczej a zarazem zminimalizowanie wpływu samych zabiegów na środowisko naturalne
i zdrowie człowieka. Wobec różnorodności stosowanych zabiegów, w sensie ogólnym powinno się raczej
mówić o ekologicznych metodach zwalczania szkodników lub o proekologicznych zabiegach ochronnych i
zapobiegawczych. W zakres tych metod wchodzą działania wykorzystujące wszelkiego rodzaju organizmy
(klasyczna metoda zwalczania biologicznego), metody agrotechniczne oraz zabiegi biotechniczne. Złożoność
sposobów oddziaływania powoduje, że podział metod jest orientacyjny i nie całkiem rozłączny, co nie ma
najmniejszego wpływu na ich skuteczność.
Ze względu na zazwyczaj niewielkie nakłady finansowe oraz konieczność szczegółowego poznania biologii
chronionego organizmu oraz biologii wielu innych z nim współwystępujących (aby ustalić czy, jak i kiedy
można je wykorzystać) metody ekologiczne wciąż są w większości jedynie alternatywą dla tradycyjnych
metod chemicznych. Nie mogąc zupełnie zrezygnować z metod chemicznych, a równocześnie pamiętając o
wymogach ochrony środowiska obecnie zalecane jest zwalczanie zintegrowane. W zwalczaniu
zintegrowanym, stosuje się kilka metod ekologicznych oraz - jeśli nie można inaczej - w ograniczonym
zakresie metody chemiczne.
26.Biom – rozległy obszar o podobnym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie
zwierzęcym. Typ roślinności biomu jest charakterystyczny, choć skład gatunkowy może być różny w
zależności od położenia geograficznego i historii flory. Podobnie rzecz się ma ze składem gatunkowym
zwierząt. O zaliczeniu różnych obszarów do tego samego biomu decyduje podobieństwo fizjonomiczne, a
nie pokrewieństwo zasiedlających je organizmów i ich zespołów (które to pokrewieństwo z kolei decyduje o
wydzielaniu państw zoogeograficznych i fitogeograficznych).
Najprostsza klasyfikacja biomów to podział na lądowe i wodne. Ze względu na strefowość dzieli się
natomiast biomy na:
•
strefowe (zonalne)
•
niestrefowe (azonalne)
•
pozastrefowe (ekstrazonalne)
•
międzystrefowe (intrazonalne)
27.Biomasa – masa materii zawarta w organizmach. Biomasa podawana jest w odniesieniu do powierzchni
(w przeliczeniu na metr lub kilometr kwadratowy) lub objętości (np. w środowisku wodnym - metr
sześcienny). Wyróżnia się czasem fitomasę (biomasę roślin) oraz zoomasę (biomasę zwierząt), a także
biomasę mikroorganizmów. Inny podział wyróżnia w ekosystemach biomasę producentów i biomasę
konsumentów, które składają się na całkowitą biomasę biocenozy. Biomasa producentów tworzona jest w
procesie fotosyntezy. Konsumenci i reducenci (destruenci) tworzą swoją biomasę kosztem biomasy
producentów.
Biomasa wyrażana jest w postaci świeżej masy (organizmów żywych lub naturalna masa organizmów
żywych) oraz suchej masy (masa organizmów żywych po wysuszeniu lub odparowaniu wody). Biomasa
wyrażana jest w jednostkach wagowych (np. gram lub kilogram) a także w przeliczeniu na węgiel
organiczny lub w jednostkach energii (kaloria, dżul).
Pomiar biomasy pozwala obliczyć produkcję biologiczną (zob. produktywność) poszczególnych jednostek
organizacji biologicznej: osobnika, populacji, biocenozy, ekosystemu, biomu czy całej biosfery. Według
niektórych szacunków całkowita biomasa biosfery wynosi ok. 18 400 000 ton suchej masy, z czego około
99% stanowi fitomasa lądów.
[1]
Wyliczenia te nie uwzględniają biomasy bakterii zasiedlających skorupę
ziemską.
28.Biosfera (zob. bio) - strefa kuli ziemskiej zamieszkana przez organizmy żywe, gdzie odbywają się
procesy ekologiczne. Biosfera jest częścią zewnętrznej skorupy Ziemi, która obejmuje również powietrze,
ląd i wodę. Z najobszerniejszego punktu widzenia geofizyki, biosfera jest światowym systemem
ekologicznym i obejmuje wszystkie żyjące organizmy i ich powiązania ze sobą i z litosferą (skorupą
ziemską), hydrosferą (wodą), i atmosferą (powietrzem). Do dzisiejszego dnia Ziemia jest jedyną znaną
planetą na której znajduje się życie. Szacuje się że ziemska biosfera zaczęła się tworzyć (przez proces
biogenezy) przynajmniej 3,5 miliardów lat temu. Biosfera obejmuje około: 4 km n.p.m. (atmosfera) 300 m
p.p.m. (hydrosfera) 40 cm w głąb ziemi (litosfera)
29.Biotop - środowisko fizyczne, w którym żyją organizmy o tych samych lub bardzo zbliżonych
wymaganiach życiowych. Pierwotnie dotyczący tylko abiotycznych elementów siedliska. Obecnie często
rozumiany jako siedlisko nieożywione zmienione przez biocenozę. Biotop razem z biocenozą tworzy
ekosystem.
30.Czynniki biotyczne - oznaczają czynniki środowiska występujące w wyniku oddziaływania żywych
organizmów w sposób bezpośredni lub pośredni na inne żywe organizmy. czynniki biotyczne, podobnie jak
czynniki fizykochemiczne, regulują rozmieszczenie i liczebność populacji roślin i zwierząt.
Przykładem może być oddziaływanie pasożytów na swoich żywicieli.
31. BIOTYP – grupa organizmów lub wirusów danego gatunku o takim samym genomie, która wyróżnia się
wśród innych osobników tego gatunku szczególnymi cechami, np. zachowaniem, doborem pokarmu,
zwyczajami rozrodczymi itp. Przykładem może być flora bakteryjna, zasiedlająca organizmy ludzkie. Każdy
człowiek ma wiele biotypów bakteryjnych właściwych wyłącznie dla niego, wykształconych w ciągu jego
życia.
32. CHOROBY CYWILIZACYJNE- (zwane także chorobami XXI wieku) - globalnie szerzące się,
powszechnie znane choroby, spowodowane rozwojem cywilizacji. Częstotliwość ich występowania zależy
od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie ma dokładnego podziału i nie można jednoznacznie
powiedzieć czy dana choroba jest chorobą cywilizacyjną.
Cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, pracoholizm, anoreksja, bulimia, astma oskrzelowa,
choroby alergiczne, depresja, zaburzenia nerwicowe (np. fobia społeczna), bóle pleców, otyłość, AIDS,
grzybice stóp, krótkowzroczność, wypalenie zawodowe.
33. CHWAST– każda roślina niepożądana z punktu widzenia osoby, posługującej się tym terminem.
Chwasty rosną zazwyczaj dziko na polu uprawnym, łące, pastwisku itp. Chwasty często produkują nasiona
zdolne do długotrwałego przebywania w stanie spoczynku. Pozostają one w tym stanie, póki nie zostaną
wystawione na działanie światła lub na przykład nie nastąpi uszkodzenie ich łupiny. Dzięki temu chwasty
mogą kiełkować, np. w świeżo zaoranej ziemi. Pojęcie chwast stosowane jest w gospodarce rolnej a także w
gospodarce leśnej w odniesieniu do mało wartościowych drzew konkurujących z gatunkami przewidzianymi
jako docelowy skład drzewostanu.Dzielą się na : segetalne, ruderalne, łąkowe.
34. CUDZOZYWNOSC(heterotrofizm)-sposób odżywiania zwierząt, protistów zwierzęcych, grzybów,
bakterii pasożytniczych i saprofitycznych oraz roślin pasożytniczych. Cudzożywność polega na pobieraniu
gotowych związków organicznych. Organizmy cudzożywne nie mają zdolności chemo- i fotosyntezy, w
związku z tym nie mogą, jak to robią samożywne, wytwarzać z prostych związków nieorganicznych.
Dlatego też podstawą ich istnienia są organizmy samożywne. Z kolei organizmy cudzożywne są niezbędne
dla samożywnych, ponieważ dostarczają im CO 2, niezbędnego do fotosyntezy. Cudzożywność jest również
niezbędna dla obiegu materii w przyrodzie.
35. CYKL BIOGEOCHEMICZNY – krążeniepierwiastka lub związku chemicznego w obrębie całej
ekosfery, łącznie z biosferą. W każdym cyklu dość łatwo można wyróżnić dwie części zasobów danego
pierwiastka: pulę zasobów (stanowi ją podstawowa część całkowitej ilości pierwiastka, która znajduje się w
formie nieorganicznej poza ciałami organizmów żywych: przemiany w tej puli mają charakter abiotyczny),
pulę wymienną (stanowi ją ta część pierwiastka, która znajduje się w żywych organizmach i ich
bezpośrednim środowisku: pulę tę cechują znacznie szybsze przemiany o charakterze biotycznym).
Największe znaczenie mają następujące cykle: cykl azotowy, węgla, siarki, fosforu, hydrologiczny.
36. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych – publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony
Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem gatunków organizmów. Ukazała się po raz
pierwszy w 1963 roku. Ostatnia edycja Czerwonej Księgi (rok 2008) zawiera spis 44838 gatunków (ponad
32 tysiące gatunków zwierząt, ponad 12 tysięcy gatunków roślinoraz 3 gatunki grzybów), z których 16928
jest zagrożonych wyginięciem. Większość z nich uzyskała status zagrożonych w wyniku działalności
człowieka.
38. Ekologiczne czynniki, czynniki abiotyczne i biotyczne środowiska i wpływające na rozmieszczenie
organizmów w biocenozach lub ogólnie na kuli ziemskiej, rozpatrywane jako czynniki ograniczające ich
rozwój.(temp, wiatr, gleba itp.)
39. CZYNNIKI OGRANICZAJĄCE
40.CZYNNIKI SRODOWISKA
41. Dioksyny – potoczna nazwa grupy organicznych związków chemicznych będących pochodnymi
oksantrenu. Składają się one z dwóch pierścieni benzenowych połączonych przez dwa atomy tlenu oraz od
jednego do ośmiu atomów chloru przyłączonych do pierścieni benzenowych. Podobnymi związkami są
dibenzofurany, które niekiedy zalicza się do dioksyn.Dioksyny są jednymi z najbardziej toksycznych
związków, jakie otrzymano w wyniku syntezy. Istnieją jednak na Ziemi w śladowych ilościach jako produkt
spalania drewna.
42. Dziura ozonowa - zjawisko zmniejszonego stężenia ozonu (O3) w stratosferze atmosfery ziemskiej,
występujące głównie w obszarach podbiegunowych. Powstawanie dziury wiązane jest zazwyczaj z emisją
freonów spowodowaną działalnością człowieka. Ozon stratosferyczny pochłania część promieniowania
ultrafioletowego docierającego do Ziemi ze Słońca. Niektóre rodzaje promieniowania ultrafioletowego są
szkodliwe dla organizmów żywych, ponieważ mogą uszkadzać komórki (oparzenia) oraz materiał
genetyczny komórek. U ludzi i zwierząt mogą wywoływać zmiany nowotworowe. Ozon stratosferyczny
powstaje w wyniku oddziaływania promieniowania ultrafioletowego Słońca na cząsteczki atmosferycznego
tlenu. Powstały ozon zanika w reakcji katalitycznego rozpadu z atomami chloru, uwolnionymi po rozpadzie
freonów.
43. Efekt cieplarniany – zjawisko podwyższenia temperatury planety powodowane obecnością gazów
cieplarnianych w atmosferze. Zmiany powodujące wzrost roli efektu cieplarnianego mogą być jedną z
przyczyn globalnego ocieplenia. Polega na zatrzymywaniu się w atmosferze coraz większych części
promieniowania podczerwonego, co prowadzi do ogrzewania się Ziemi. Przypuszcza się, że jest to wynik
zmiany zawartości gazów w powietrzu, a szczególnie gwałtownego wzrostu stężenia dwutlenku węgla.
Prognozy zakładają, że jeśli tempo spalania paliw kopalnych utrzyma się, to w ciągu 40–45 lat może
nastąpić nasycenie nim atmosfery, co spowodowałoby średni wzrost powierzchniowej temperatury Ziemi o
ok. 1,5–4,5°C.
44. Ekologia – nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań
pomiędzy organizmami a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi organizmami.
45. Ekologia człowieka - dziedzina nauki, zajmująca się człowiekiem i jego otoczeniem.Ekologia człowieka
powzięła sobie za cel badań jednostkę gatunku Homo Sapiens jako podmiot szeregu procesów na poziomie
biologicznym (gatunkowym, środowiskowym) oraz sztucznym (wytworzonym przez samego człowieka:
kultura, struktura społeczna, przekształcone elementy otoczenia) – przyroda + kultura + człowiek. Zdaniem
badaczy nie można bowiem uzyskać pełnego obrazu naszego gatunku bez badania jego otoczenia.
Sprowadzanie zaś ekologii jedynie do sfery biologicznej, w przypadku człowieka daje obraz niepełny.
Dlatego też dziedzina ta zahacza o inne dziedziny wiedzy, takie jak:geologia, geografia, mikrobiologia,
botanika, zoologia, genetyka, systematyka, antropologia, psychologia, etnologia, socjologia, ekonomia czy
polityka.
46. Ekorozwój, rozwój nie zagrażający środowisku naturalnemu, polityka i działania społeczne o
charakterze proekologicznym, dążenie do równowagi sfery społecznej, gospodarczej i środowiska
naturalnego. W 1973ONZ powołała wyspecjalizowaną organizację pod nazwą Program Środowiskowy
Narodów Zjednoczonych (UNEP), która zajęła się upowszechnianiem nowoczesnych technologii ochrony
środowiska, inicjowaniem regionalnych konferencji i organizowaniem międzynarodowego systemu
informacji.
47. Ekosystem - jedno z podstawowych pojęć w ekologii. Termin ten został utworzony przez brytyjskiego
ekologa Arthura Tansley'a w 1930 (opublikowany w 1935) roku jako skrót od angielskich słów ecological
system.
Na ekosystem składają się dwa składniki:
biocenoza
biotop
Ekosystem stanowi funkcjonalną całość, w której zachodzi wymiana materii między biocenozą i biotopem
48. EKSPERTYZA EKOLOGICZNA
49. Elektrofiltr, odpylacz elektrostatyczny— rodzaj odpylacza, w którym usuwanie pyłu z gazu (gazu
technologicznego, spalin lub innych gazów odlotowych, powietrza) następuje poprzez wykorzystanie siły
elektrostatycznej (prawo Coulomba), działającej na cząstki tego pyłu.Ponieważ cząstki pyłu niesione przez
gaz, są z natury elektrycznie obojętne, aby proces przebiegł, muszą zostać uprzednio naelektryzowane.
50. Endemit - takson (najczęściej gatunek) unikalny dla danego miejsca albo regionu, występujący na
ograniczonym obszarze, nigdzie indziej nie występujący naturalnie.Obszar występowania endemitów może
stanowić ich dawny areał życiowy (refugium) pozostały po minionym okresie geologicznym. Przyczyną
endemizmu może być również bariera przestrzenna, np. na izolowanych wyspach, w jaskiniach, gdzie z
powodu geograficznej izolacji, czyli braku kontaktu ze swoim gatunkiem (paleoendemity), wraz z nowymi
warunkami życia przez dostatecznie długi okres wyewoluowały formy zupełnie różne od gatunków
nieodizolowanych (neoendemity). Gatunki endemiczne w zasadzie tak są przystosowane do swoich
warunków życia, że nie tolerują większych wahań środowiska, a często wykazują cechy wąskiej specjalizacji
(są stenobiontami). Gatunki endemiczne często należą do gatunków zagrożonych, gdyż są bardzo podatne na
choroby i wrażliwe na inne zaburzenia (np. kontakt z człowiekiem).
51. Energia alternatywna - jest to energia pozyskiwana metodami innymi niż podstawowe sposoby
uzyskiwania energii czyli spalanie paliw kopalnych lub rozszczepienie jąder atomów.W kategorii energia
alternatywna mieści się: kategoria energii odnawialnej opartej o odnawialne źródła energii.Należy
zaznaczyć, że technologie, które dzisiaj są powszechnie uznawane takie jak pompy ciepła czy ogniwa
paliwowe zanim stały się takimi, musiały uzyskać odpowiedni do zaakceptowania koszt przetwarzania
energii. Podobny proces ma teraz miejsce z samochodami na wodór, samochodami na sprzężone powietrze, a
w przyszłości może objąć też syntezę termojądrową z zimną fuzją włącznie.
52. Energia geotermalna (energia geotermiczna, geotermia) - jeden z rodzajów odnawialnych źródeł
energii. Polega na wykorzystywaniu cieplnej energii wnętrza Ziemi, szczególnie w obszarach działalności
wulkanicznej i sejsmicznej. Woda opadowa wnika w głąb ziemi, gdzie w kontakcie z młodymi intruzjami lub
aktywnymi ogniskami magmy, podgrzewa się do znacznych temperatur. W wyniku tego wędruje do
powierzchni ziemi jako gorąca woda lub para wodna.Woda geotermiczna wykorzystywana jest bezpośrednio
(doprowadzana systemem rur), bądź pośrednio (oddając ciepło chłodnej wodzie i pozostając w obiegu
zamkniętym).Energię geotermalną na szeroką skalę wykorzystuje się w Islandii, a w Polsce m.in. na
obszarze Podhala.
53. Energia pływów - Pływy są źródłem energii o mniejszym potencjale (szacuje się, że możliwe do
wykorzystania jest 200 GW) niż prądy morskie, ale za to bezpieczniejszym i lepiej poznanym. Pierwsza
wzmianka na temat ich wykorzystania pochodzi z 1086 r. z Dover, gdzie podobno pracował młyn napędzany
energią pływów. Pierwszą elektrownię pływową zbudowali w roku 1967 Francuzi w Saint-Malo.
Elektrownia ta ma moc maksymalną 550 MW i pracuje od 4 do 8 godzin dziennie, wytwarzając średnio 600
GWh energii elektrycznej rocznie. Obecnie takie elektrownie są również w Rosji i Wielkiej Brytanii, jednak
żadna z nich obecnie (styczeń 2007 r.) nie pracuje na skalę przemysłową z powodu problemów technicznych
oraz niebezpieczeństwa sztormów i huraganów.
54.Energia Sloneczna- Do Ziemi dociera promieniowanie słoneczne zbliżone widmowo do promieniowania
ciała doskonale czarnego o temperaturze ok. 5700 K. Przed wejściem do atmosfery moc promieniowania jest
równa 1367 W/m² powierzchni prostopadłej do promieniowania słonecznego. Część tej energii jest odbijana
i pochłaniana przez atmosferę, do powierzchni Ziemi w słoneczny dzień dociera około 1000 W/m².Ilość
energii słonecznej docierającej do danego miejsca zależy od szerokości geograficznej oraz od czynników
pogodowych. Energia słoneczna uważana jest za najbogatsze i jedno z najbardziej obiecujących źródeł
energii odnawialnej na Ziemi. Jej wykorzystanie przynosi znaczne korzyści ekonomiczne i ekologiczne.
Dostępność tego źródła jest jednak uzależniona od lokalnych warunków pogodowych, cyklu dobowego i
cyklu rocznego Słońca.
55. Erozja – proces niszczenia powierzchni terenu przez wodę, wiatr, siłę grawitacji i działalność człowieka.
Efekty działania erozji;
-zmiana rzeźby terenu, a czasami także zmiana struktury podłoża,
-w przypadku erozji skał, efektem jest rozpoczęcie procesów glebotwórczych,
-w przypadku erozji gleby, efektem jest obniżenie jej wartości, a czasem wręcz jej usunięcie i odsłonięcie
skalistego podłoża.
56. Eutrofizacja – proces wzbogacania zbiorników wodnych w substancje pokarmowe (nutrienty, biogeny),
jest to wzrost trofii, czyli żyzności wód. Dotyczy to nie tylko zbiorników wodnych ale również ścieków.
Główną przyczyną eutrofizacji jest wzrastający ładunek pierwiastków (biogenów), przede wszystkim
fosforu. Wzrost dopływu pierwiastków biogennych, w tym wypadku fosforu, obejmuje nie tylko wzrost
zrzutów ścieków, ale także wzrost zawartości środków piorących i innych detergentów zawierających fosfor
w ściekach. Najskuteczniejszą metodą walki z procesem eutrofizacji jest ograniczenie antropogenicznego
dopływu biogenów do wód - kompostowanie odchodów w miejsce odprowadzania ich do ujścia
kanalizacyjnego, redukcja zawartości fosforanów w środkach piorących używanych w gospodarstwach
domowych, ograniczanie stosowania nawozów sztucznych w rolnictwie.
58. GATUNEK RELIKTOWY gatunek rośliny lub zwierzęcia będący pozostałością minionych epok
geologicznych, np. brzoza karłowata – relikt polodowcowy.
59. Gatunek rzadki (potencjalnie zagrożony, R) - określenie stosowane w określaniu kategorii zagrożenia w
odniesieniu do gatunków o ograniczonych zasięgach geograficznych, o niewielkich powierzchniowo
wymaganych siedliskach lub występujących na dużym areale, ale w dużym rozproszeniu. Kategoria była
powszechnie stosowana w zestawieniach gatunków zagrożonych (zwykle noszących nazwę Czerwonych
Ksiąg lub Czerwonych List) publikowanych przed 1994 rokiem, kiedy to Międzynarodowa Unia Ochrony
Przyrody i Jej Zasobów wprowadziła zmienione i ujednolicone nazewnictwo kategorii zagrożeń,
zmodyfikowane w 2001 roku. Kategoria "Gatunek rzadki" ze względu na odmienne kryteria klasyfikacji nie
może być wprost utożsamiana z żadną z nowych kategorii zagrożenia.
60. Hydrosfera - jedna z geosfer, ogół wód na Ziemi - wody podziemne, powierzchniowe wraz z rzekami,
jeziorami, lodowcami, morzami i oceanami, a także parą wodną w powietrzu.Hydrosferę można podzielić na
dwie części: oceanosferę i wody na lądach.Jej zasoby wodne to około 1,4 mld km³. Na niektórych obszarach
są powiększane poprzez dopływy wód juwenilnych. W większości hydrosferę tworzą wody słone, bo aż
97,5%. Słodka woda to 2,5%. 2/3 wody słodkiej skoncentrowane jest w lodowcach, trwałej pokrywie
śnieżnej i wiecznej zmarzlinie w Antarktyce, Arktyce i w wysokich górach. Pozostała część wody słodkiej
przypada na wody podziemne, jeziora, rzeki, bagna. Ważnym pojęciem jest duży obieg wody.
61.Czynniki rakotwórcze, karcynogeny, kancerogeny – czynnik, który powodując mutację materiału
genetycznego, przyczynia się do rozwoju choroby nowotworowej.
62.Kolektor słoneczny - urządzenie do konwersji energii promieniowania słonecznego na ciepło. Energia
docierająca do kolektora zamieniana jest na energię cieplną nośnika ciepła, którym może być ciecz (glikol,
woda) lub gaz (np. powietrze).
63.Kształtowanie środowiska - świadome i planowe zmiany w środowisku przyrodniczym, zmierzające do
gospodarczego wykorzystania ekosystemów (dla celów np. rolniczych, turystycznych itd.) lub przywracanie
ekologicznej funkcji ekosystemów i krajobrazów (renaturyzacja, renaturalizacja). Kształtowanie środowiska
może być także zdefionowane jako celowe i świadome oddziaływanie na środowisko przyrodnicze w celu
nadania mu cech korzystnych z punktu widzenia człowieka oraz w celu zwiekszenia pojemności środowiska
[1]
.
W ramach kształtowania środowiska mogą być wykonywane:
•
Zalesianie i zadrzewianie
•
Karczowanie i odkrzaczanie
•
Nawadnianie
•
Rekultywacja rolnicza i rekreacyjna
•
Scalanie gruntów
•
Dobór gatunków roślin i zwierząt w krajobrazach użytkowanych antropogenicznie (reintrodukcje,
introdukcje itd.)
•
Zakładanie pasów wiatrochronnych
•
Melioracje wodno–klimatyczne
•
Kształtowanie krajobrazu
•
Fitomelioracje – rośliny wyciągają zasób wody lub odwrotnie przez system korzenny doprowadzana
jest woda.
64.Las (biocenoza leśna) - kompleks roślinności swoisty dla danego kontynentu geograficznego,
charakteryzujący się dużym udziałem drzew rosnących w zwarciu, wraz ze światem zwierzęcym i różnymi
czynnikami przyrody nieożywionej oraz związkami, które między nimi występują.
65.Łańcuch pokarmowy, łańcuch troficzny - szereg organizmów ustawionych w takiej kolejności, że
każda poprzedzająca grupa (ogniwo) jest podstawą pożywienia następnej. Wiążą one ze sobą producentów,
konsumentów i destruentów w poszczególnych biocenozach. Łańcuchy troficzne tworzą sieć zależności
pokarmowych. Dzięki nim możliwy jest obieg materii i przepływ energii w ekosystemach.
Wyróżniamy trzy rodzaje łańcuchów:
łańcuch spasania - rozpoczyna się od roślin zielonych (producentów), poprzez zwierzęta roślinożerne
(konsumenci I rzędu), do drapieżców czyli konsumentów wyższych rzędów
np. ziemniak—stonka—bażant—lis
łańcuch detrytusowy - zaczyna się od martwej materii organicznej, roślinnej lub zwierzęcej, poprzez
mikroorganizmy i zwierzęta saprofagiczne, do drapieżników.
np. martwa materia organiczna-wiciowce-okoń-szczupak-człowiek
łańcuch pasożytów - zaczyna się od konsumentów (np. 1 rzędowych) a kończy na najmniejszych
pasożytach.
np. krowa—bakteria—bakteriofag
Sieć pokarmowa to sieć pokazująca więcej niż jeden łańcuch pokarmowy np. trawa-mysz-sowa-lis (druga
strona) niedźwiedź-sarna-liść.
66.Melioracja - zabiegi mające na celu trwałe polepszenie rolniczych zdolności produkcyjnych gleb,
wykonywane za pomocą zabiegów melioracyjnych.
Do zabiegów tych zaliczamy: drenowanie ceramiczne i PCV, wykonywanie rowów nawadniającoodwadniających, budowę zbiorników retencyjnych, regulację rzek, ochronę przeciwpowodziową, nasadzenia
roślinnością terenów zalewowych i nieużytków rolnych (fitomelioracje).
Rodzaje:
•
melioracje wodne - regulują stosunki wodne w glebie przez odwadnianie i nawadnianie
•
agromelioracje - polepszają glebę przez długo działające zabiegi uprawowe (marglowanie gleb)
•
fitomelioracje - przez zalesianie stoków itp.
67.Monitoring - oznacza regularne jakościowe i ilościowe pomiary lub obserwacje zjawiska czy obecności
np. substancji, przeprowadzane przez z góry określony czas.
Programy monitoringu są często stosowane w celu gromadzenia informacji na temat stanu ilościowego oraz
jakościowego atmosfery i hydrosfery lub rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w czasie i przestrzeni.
Zgromadzone dane ułatwiają wybór właściwych działań w przypadku szkodliwego wpływu tego stanu na
życie i mienie człowieka czy stan środowiska. Pozwalają także na podjęcie akcji naprawczych lub usuwania
skutków w już istniejącej sytuacji np. zagrożenia powodziowego czy ekologicznego.
Trzy zasady monitoringu:
•
cykliczność pomiarów,
•
unifikacja sprzętu i metodyk wykorzystywanych do pomiarów i obserwacji,
•
unifikacja interpretacji wyników.
68.Neutralizacja zanieczyszczeń gazowych - Przekształcanie zanieczyszczeń gazowych z wykorzystaniem
zjawisk fizykochemicznych takich jak absorpcja, adsorpcja, kondensacja, kompresja, katalityczne utlenianie
i redukcja, w celu ich wydzielenia i późniejszego usunięcia z powietrza.
69.Normy jakości środowiska, maksymalne dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń dla poszczególnych
elementów środowiska (Wody, Powietrza, Gleby), określane poprzez akty prawne poszczególnych państw.
Mogą to być zarówno normy emisji (maksymalne dopuszczalne stężenie danego zanieczyszczenia w
emitowanych gazach, dymach, itp.), jak też normy zawartości danego składnika w produktach (np. zawartość
pestycydów w żywności).
70.Obieg materii w ekosystemie, ruch pierwiastków i związków nieorganicznych, koniecznych do życia, od
środowiska do organizmów i z powrotem do środowiska. Podstawowym poziomem troficznym w obiegu
materii są rośliny zielone (producenci).
Wytworzona przez nie materia organiczna jest następnie wbudowana w tkanki zwierząt (konsumentów) i
powraca do obiegu w ekosystemie po rozłożeniu przez reducentów na rozpuszczalne w wodzie sole
mineralne.
72.Ochrona przyrody - ogół działań zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym
stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobrazu. Głównym celem ochrony przyrody jest
utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych oraz zachowanie różnorodności biologicznej.
73.Ochrona środowiska - całokształt działań (także zaniechanie działań) mających na celu właściwe
wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska naturalnego, zarówno jego składników
abiotycznych, jak i żywych (ochrona przyrody). Nauka o ochronie środowiska to sozologia.
Sposoby ochrony środowiska:
•
racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska zgodnie z zasadą
zrównoważonego rozwoju,
•
przeciwdziałanie zanieczyszczeniom,
•
utrzymywanie i przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
74.Oczyszczalnia Biologiczna
Podstawowym celem biologicznego oczyszczania ścieków jest usunięcie ze ścieków biologicznie
rozkładalnych zanieczyszczeń. Do prowadzenia procesów biologicznego rozkładu zanieczyszczeń
organicznych wykorzystuje się populacje mikroorganizmów zawieszone w toni ścieków (metody osadu
czynnego) lub mikroorganizmy tworzące utwierdzoną biomasę (złoża biologiczne).
Zanieczyszczenia organiczne podczas przemian biochemicznych są wykorzystywane przez mikroorganizmy
jako pokarm przyczyniając się do przyrostu biomasy bakteryjnej. Pozostała część rozłożonych
zanieczyszczeń uwalniania jest w warunkach tlenowych jako dwutlenek węgla i woda. W przypadku
procesów beztlenowych produktami gazowymi rozkładu materii organicznej jest dwutlenek węgla oraz
metan).
Nadmiar masy organicznej wytworzonej podczas rozkładu biologicznego zanieczyszczeń zawartych w
ściekach oddzielana jest od strumienia ścieków w osadnikach wtórnych.
W technologii biologicznego oczyszczania ścieków wyróżnia się procesy prowadzone w warunkach:
tlenowych - biologiczne utlenianie, nitryfikacja
beztlenowych - denitryfikacja
75.Oczyszczalnia Chemiczna
To wspomaganie mechanicznego oczyszczania ścieków poprzez działanie koagulantów. Ścieki mieszane są z
roztworem koagulanta, w wyniku czego wytwarzają się kłaczki wodorotlenku glinu lub żelaza, sorbujące
zanieczyszczenia zawarte w ściekach i przyśpieszające proces sedymentacji zawiesin w osadniku. Metody
chemiczne stosuje się do usuwania ze ścieków (głównie przemysłowych) substancji nie ulegających
biologicznemu rozkładowi. Polegają one na koagulacji, sorpcji i chlorowaniu. Chlorowanie ma na celu
unieszkodliwieniu bakterii chorobotwórczych i usunięcie przykrej woni ze ścieków.
76.Odpady - to wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, również te nie będące ściekami substancje
ciekłe, powstałe w wyniku działalności przemysłowej, gospodarczej lub bytowania człowieka i nieprzydatne
w miejscu lub czasie, w którym powstały.
77.Odporność roślin- jeden z rodzajów Obronności roślin, zdolność rośliny do przeciwstawienia się
działaniu czynników chorobotwórczych (patogenów), tak że jej wzrost i rozwój nie jest zaburzony lub
roślina
choruje
tylko
nieznacznie.
Obronność
roślin
może
być
dziedziczna
lub
nabyta.
Obronność dziedziczną dzieli się z kolei na oporność (inaczej obronność bierna lub rezystencja) oraz
odporność (inaczej obronność czynna). Oporność (rezystencja) uwarunkowana jest odziedziczonymi po
przodkach gotowymi mechanizmami obronnymi, takimi jak, np.: specjalna budowa skórki (wykształcenie
grubej kutykuli), aparatów szparkowych lub przetchlinek, utrudniająca wniknięcie w głąb rośliny bakterii lub
zarodników grzybów chorobotwórczych.
Odporność polega na wykorzystaniu odziedziczonych po przodkach uzdolnień do reakcji obronnych,
uruchamianych dopiero w momencie ataku patogenu, np. odgraniczeniu przez roślinę miejsc porażonych
przez pogrubienie ścian komórek (otorbienie), co uniemożliwia dalsze rozprzestrzenianie się patogenu (taki
sposób
obrony przed
atakiem
grzybów
spotyka
się
np.
u
roślin
cytrusowych
i
tytoniu).
Obronność nabyta jest rzadkim zjawiskiem u roślin, powstaje w wyniku przebycia przez nie jakiejś choroby.
78.Okres wegetacyjny – część roku, gdy roślinność może się rozwijać ze względu na dostateczną ilość
wilgoci i ciepła. W Polsce jest to okres ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 5°C. Podczas
okresu wegetacyjnego w roślinie zachodzą intensywne procesy rozwojowe. W klimacie umiarkowanym trwa
od ostatnich przymrozków wiosennych do pierwszych przymrozków jesiennych. Za początek okresu
wegetacyjnego przyjmuje się też zakwitanie leszczyny, kaczeńca, podbiału, a za koniec – opadanie liści
kasztanowca i brzozy. Najwcześniej, średnio już przed 25 marca, okres ten rozpoczyna się na południowym
zachodzie w rejonie Leszna, Wrocławia i Głogowa oraz w rejonie Tarnowa, a najpóźniej, dopiero po 15
kwietnia, na Pojezierzu Mazurskim i w górach. Najwcześniej, przed 25 października, kończy się na
Pojezierzu Mazurskim i w górach, a najpóźniej w pasie biegnącym wzdłuż wybrzeża Bałtyku, doliną Odry,
Niziną Śląską i Kotlinami Podkarpackimi. W wyniku tych różnic długość okresu wegetacyjnego waha się w
nizinnej części kraju od zaledwie 190 dni na Mazurach do ponad 220 dni na Dolnym Śląsku, a w górach
100-150 dni.
79.Otulina to wydzielony obszar ochronny wokół chronionego przyrodniczo terenu (zazwyczaj parków
narodowych i krajobrazowych), zabezpieczający go przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z
działalności człowieka (definicja wg Ustawy o ochronie przyrody. Otulina nie jest formą ochrony przyrody,
lecz obszarem, na którym działalność człowieka nie może negatywnie oddziaływać na przyrodę obszaru
chronionego.
80.Ozonosfera (warstwa ozonowa, powłoka ozonowa) – warstwa zwiększonej koncentracji ozonu w
stratosferze. Znajduje się na wysokości ok. 20-50 km nad Ziemią. Główna warstwa ozonu znajduje się 25-30
km nad poziomem morza.
Ozonosfera jest warstwą ochronną bardzo ważną dla życia na Ziemi. Chroni przed promieniowaniem
ultrafioletowym, które jest szkodliwe dla organizmów żywych. Dzięki niej jest możliwe życie na lądzie.
Ozonosfera przyczynia się do wzrostu temperatury w warstwie stratosfery, ponieważ ozon pochłania
promieniowanie nadfioletowe. Mimo iż nazwa sugeruje jego duży udział, cały ozon z ozonosfery w
warunkach normalnych utworzyłby na poziomie morza warstwę o grubości ok. 3 mm.
81.Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska sprawuje kontrolę nad realizacją przepisów o ochronie
środowiska i racjonalnym wykorzystaniu zasobów przyrody.
Inspekcja bierze udział w procesie lokalizacji inwestycji, przekazywania do użytku obiektów lub instalacji
realizowanych jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, może podjąć decyzję o
wstrzymaniu działalności, która narusza zasady ochrony środowiska lub warunki korzystania ze środowiska.
Do szczegółowych zadań Inspekcji należy:
•
organizowanie i koordynowanie monitoringu środowiska, prowadzenie badań jakości środowiska,
obserwacji i oceny jego stanu oraz zachodzących w nim zmian,
•
kontrola eksploatacji instalacji i urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem,
•
współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i
wymiaru sprawiedliwości oraz organami administracji państwowej i rządowej, samorządu
terytorialnego i obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi i opiekunami społecznymi,
•
kontrola przestrzegania przepisów o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania
niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej,
•
nadzór i kontrola w zakresie postępowania z substancjami kontrolowanymi oraz z produktami,
urządzeniami i instalacjami zawierającymi te substancje,
•
kontrola przestrzegania przepisów i uzyskanych na ich podstawie zezwoleń, z wyłączeniem kontroli
laboratoryjnej, w zakresie postępowania z organizmami genetycznie zmodyfikowanymi,
•
kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu, podlegających ocenie zgodności, w zakresie
spełniania przez nie zasadniczych wymagań dotyczących ochrony środowiska, określonych w
przepisach odrębnych,
•
kontrola przestrzegania przepisów o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji.
82.Państwowa Rada Ochrony Przyrody (PROP) – organ opiniodawczo-doradczy w zakresie ochrony
przyrody, działający przy Ministrze Środowiska, ale doradzający na podstawie różnych ustaw także innym
organom oraz mogący wyrażać opinie i stanowiska z własnej inicjatywy oraz na wniosek dowolnych
podmiotów. Rada składa się z 40 członków powoływanych przez ministra na pięcioletnią kadencję, spośród
działających na rzecz ochrony przyrody przedstawicieli nauki, praktyki i organizacji ekologicznych.
Państwowa Rada Ochrony Przyrody okresowo ocenia stan ochrony przyrody w Polsce, opiniuje projekty
aktów prawnych, projekty nowych obszarów chronionych, przedstawia wnioski w sprawach dotyczących
ochrony przyrody oraz popularyzuje ochronę przyrody. Zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o
ochronie przyrody pełni także funkcję organu naukowego CITES. PROP jest także członkiem Światowej
Unii Ochrony Przyrody IUCN (jako orgnizacja pozarządowa). Do 1949 była wraz z Biurem Delegata
Ministra Oświaty jedyną w Polsce instytucją państwową zajmującą się ochroną przyrody.
83.Państwowa Rada Ochrony Środowiska jest organem doradczym i opiniodawczym działającym przy
Ministrze Środowiska.
84.Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi,
naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż tysiąc ha, na
którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.
Park Narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników
przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników
przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub
siedlisk grzybów.
85.Pojemność środowiska to liczba jednostek (zwierząt i roślin) przypadająca na jednostkę powierzchni.
Wielkość ta określa poziom, ponad który populacja danego osobnika nie może się rozwijać.
86.Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o
szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające
się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa,
krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe
oraz jaskinie .
W Polsce znajduje się ok. 33 tys. pomników przyrody, z czego najwięcej jest pojedynczych drzew i grup
drzew.
87.Populacja biologiczna — zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym
środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa. Nie jest to
jednak suma osobników jednego gatunku, a zupełnie nowa całość.
88.POZIOMY TROFICZNE- pod względem odżywiania się populacje podzielono na grupy zwane
poziomami troficznymi
89.PRODUCENCI to rośliny zielone i samożywne protisty zdolne do samodzielnego wytwarzania zw
organicznych w procesie fotosyntezy, wyprodukowane przez nie subst są wykorzystywane do przemian
metabolicznych
bądź
wbudowane
we
własne
tkanki
i
tworzą
tzw
biomasę
roślinną
KONSUMENCI. czyli organizmy heterotroficzne korzystają z niej. Te zaś można podzielić na roślinożerców
(konsumenci I rzędu), którzy żywią się bezpośredni roślinami, drapieżniki I rzędu (konsumenci II rzędu),
żywiących się roślinożercami i drapieżniki II rzędu (konsumentów II rzędu) zjadających z kolei drapieżniki I
rzędu. Martwymi szczątkami producentów, roślinożerców i drapieżników ( a także opadłymi liściami i
wydalinami zwierząt) żywi się liczna grupa SAPROFAGÓW (szczątkojadów), które same stają się
pożywieniem dla drapieżników, niektóre saprofagi, głównie bakterie i grzyby, przekształcają czyli redukują
zw organiczne do nieorganicznych, stąd też nazwani są reducentami (destruentami)
90.Produkcja
pierwotna-ilość
materii
wyprodukowanej
przez
producentów
i
energii
w
niej
zmagazynowanej. Wyróżnia się produkcję pierwotną brutto - całość materii wytworzonej przez producentów,
i produkcję pierwotną netto - jest to produkcja pierwotna brutto pomniejszona o straty związane z procesami
metabolicznymi producentów (głównie oddychanie).
91.PRODUKCJA
WTÓRNA-
ilość materii, wraz ze zmagazynowaną w niej energią, wyprodukowana przez
konsumentów i reducentów.
92.Recykling-(ang. recycling) - jedna z kompleksowych metod ochrony środowiska naturalnego. Jej celem
jest ograniczenie zużycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów.Według ustawy o
odpadach z dnia 27 kwietnia 2001r pod pojęciem recyklingu "rozumie się taki odzysk, który polega na
powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w
celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też
recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii."
93.Repelenty-chemiczne lub fizyczne środki odstraszające, stosowane w ochronie upraw przed
szkodnikami, a także chroniące człowieka np. przed komarami i kleszczami. lub naturalne produkowane są
przez wiele roślin w celu obrony przed niszczącymi je owadami.
94.Restytucja, całokształt działań prowadzących do przywrócenia poprzedniego (pierwotnego) stanu
elementów środowiska przyrodniczego, wcześniej zniszczonych przez nieracjonalną gospodarkę.
Na danym obszarze restytucja może obejmować działania zmierzające do odnowienia wszystkich
komponentów środowiska (restytucja zasobów przyrody) lub tylko jednego z nich (np. restytucja gatunku,
restytucja roślinności).
95.Rezerwat biosfery (ang. biosphere reserve) jest to wyznaczony obszar chroniony zawierający cenne
zasoby przyrodnicze. Rezerwaty biosfery na świecie powstały w ramach programu UNESCO
96.Rezerwat przyrody w brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004r. obejmuje obszary zachowane w
stanie naturalnym lub mało zmienionym - ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska
roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się
szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.
98.Rolnictwo ekologiczne, ekorolnictwo, alternatywny dla rolnictwa konwencjonalnego system
gospodarowania, który aktywizując przyrodnicze mechanizmy - poprzez stosowanie środków naturalnych,
nie przetworzonych technologicznie - zapewnia trwałą żyzność gleby, zdrowotność zwierząt, nie zatruwa
środowiska a przy tym pozwala produkować wysokiej jakości, zdrowe produkty rolnicze.
99.rosliny chronione
100.rosliny samożywne(Organizm samożywny (autotrof) – organizm samodzielnie wytwarzający związki
organiczne. Potrzebuje do tego wody, dwutlenku węgla i energii słonecznej (zachodzi proces fotosyntezy)
bądź energii chemicznej, którą uzyskuje ze spalania (utleniania) związków nieorganicznych (chemosynteza).
101.Równowaga biologiczna- stan biocenozy, w którym nie ulega ona większym zmianom ilościowym i
jakościowym, w wyniku działania procesów samoregulacji ekologicznej. Liczba producentów, konsumentów
i destruentów jest w zasadzie stała i ulega tylko nieznacznym wahaniom. Naruszenie równowagi powoduje
"rozstrojenie" biocenozy i związane jest zazwyczaj z ingerencją człowieka.
102.Roślina ruderalna - roślina zasiedlająca podłoża zmienione przez człowieka, szczególnie środowiska
miejskie np. okolice śmietników, wysypiska śmieci, hałdy przemysłowe, rowy, tory kolejowe, parkingi,
pobocza dróg. Często są to rośliny lubiące gleby bogate w sole mineralne i związki azotowe. Zwykle rośliny
ruderalne dominują na przekształconym terenie przez kilka lat, stopniowo tracąc swoją pozycję na korzyść
roślin typowych dla danego ekosystemu, chyba że wierzchnia warstwa gleby została całkowicie zniszczona
lub wymieniona.
103.Samooczyszczanie wód - zjawisko fizyczno-biochemiczne, polegające na samoistnym zmniejszeniu się
zanieczyszczeń wód. Występuje przede wszystkim w rzekach i następuje poprzez:
•
mineralizację,
•
biodegradację,
•
sedymentację,
•
asymilację występujących w niej zanieczyszczeń organicznych.
104.Saprobizacja- proces nadmiernego użyźniania zbiornika wodnego lub jego części , wywołany
dopływem nadmiernej ilości allochtonicznej substancji organicznej (np. ścieków komunalnych), w wyniku
czego zostaje obniżona zdolność produkcji biologicznej
105.Saprofity(roztocza) - cudzożywne organizmy niezwierzęce, które odżywiają się martwą materią
organiczną, rozkładając szczątki roślinne i zwierzęce. Do s. należą m.in. bakterie fermentacyjne i gnilne,
grzyby tj. pleśniak, pędzlak, drożdże, grzyby, kapeluszowe. Z działalnością saprofitów związane są 2 ważne
procesy: biologiczne samooczyszczanie wód i tworzenie próchnicy.
106.Smog - (ang. Smoke= dym + fog = mgła) mieszanina dymu i mgły utrzymująca się stosunkowo nisko
nad ziemią, powstająca przy emisji dużej ilości zanieczyszczeń do atmosfery przy bezruchu powietrza i
inwersji
temperatury.
Tworzy
się
w
dużych
ośrodkach
miejskich
i
przemysłowych.
Wyróżnia się 2 zasadnicze typy smogu . Różnią się między sobą charakterem chemicznym i mechanizmem
powstawania:
-Smog kwaśny (londyński, zimny)
-Smog fotochemiczny ( kalifornijski)
Smog londyński może się tworzyć w okresie od listopada do stycznia (przy temperaturze powietrza od -3C
do +5C, przy bezwietrznej pogodzie). Jego toksyczność wynika głównie z obecności tlenków siarki i węgla,
pochodzących głównie ze spalania paliw kopalnych i ropy naftowej. Zawiera również szkodliwe dymy i
sadze. Wilgotność powietrza sprzyjająca powstawaniu tego typu smogu wynosi ponad 80%.
Smog typu londyńskiego działa na organizm ludzki przede wszystkim parząco, podrażnia drogi oddechowe,
prowadzi do zakłóceń w pracy serca, co może niejednokrotnie być przyczyną zgonów. Związki chemiczne
zawarte w smogu działają depresyjnie na układ nerwowy, zmysły, wywołują senność, bóle głowy i osłabienie
pamięci. Tlenki azotu przenikają do wód i gleb powiększając ilość azotanów i azotynów, które po wniknięciu
do organizmu człowieka staja się przyczyną ograniczenia zdolności transportu tlenu do tkanek, powodują
sinicę, a nawet śmierć.
Smog kalifornijski powstaje w warunkach klimatu subtropikalnego lub tropikalnego. Tworzy się głównie
za spalin samochodowych zawierających tlenek azotu, dwutlenek węgla i węglowodory. Pod wpływem
promieniowania słonecznego substancje te reagują miedzy sobą tworząc silnie utleniające związki z dużym
udziałem ozonu. Efektem tego jest powstanie silnie trującego dwutlenku azotu (NO2), który tworzy nad
miastem brązową chmurę.
Następstwem smogu kalifornijskiego jest ograniczenie widoczności od 0,8 do 1,6 km (powietrze ma brązowe
zabarwienie). Powoduje on wzrost zachorowalności i zaburzenia zdrowotne u ludzi zdrowych. Między
innymi wywołuje groźne podrażnienia dróg oddechowych (np. stany zapalne, alergie) i śluzówki oczu. Smog
kalifornijski zawiera także składniki mutagenne, wywołujące nowotwory czy zmiany genetyczne. Jednak w
przeciwieństwie do smogu siarkowego nie powoduje nagłych zgonów, lecz zmniejsza odporność organizmu.
Powoduje
również
katastrofy
ekologiczne
w
świecie
roślin
i
zwierząt.
107. Sozologia- nauka o czynnej ochronie środowiska naturalnego, nauka zajmująca się problemami
ochrony środowiska, przyczynami i następstwami niekorzystnych zmian w strukturze i funkcjonowaniu
układów przyrodniczych (ekologicznych), zmian wynikających z rozwoju cywilizacji oraz sposobami
zapobiegania im i łagodzenia ich skutków. Sozologia to nauka zajmująca się problemami ochrony przyrody i
jej zasobów, bada przyczyny i skutki przemian w naturalnych lub zmienionych przez człowieka układach
przyrodniczych, zachodzących na skutek procesów antropogenicznych. Poszukuje skutecznych sposobów
zapobiegania degradacji środowiska, w zakresie środowiska wodnego zajmuje się jego ochroną przed
zanieczyszczeniem, eutrofizacją i degradacją wód. W ramach sozologii są opracowywane praktyczne metody
działania zmierzające do zapobiegania lub łagodzenia skutków niekorzystnych zmian środowiska. Sozologia
opisuje zmiany w środowisku przyrodniczym (np. zanieczyszczenie wód, zanieczyszczenie powietrza i
gleby), zachodzące zwłaszcza pod wpływem czynników postępu technicznego i sposoby zapewniające
trwałość jego użytkowania, korzystająca z metod badań ochrony środowiska i nowocześnie ujmowanej
geografii. Sozologia jest nauką kompleksową (interdyscyplinarną), ściśle związaną z ekologią, geologią i
geografią, wykorzystuje wiedzę z różnych nauk technicznych, ekonomicznych i humanistycznych. Sozologia
swoje działania opiera na podstawach ekologii i pokrewnych nauk przyrodniczych takich jak: rolnictwo,
leśnictwo, rybołówstwo i łowiectwo. Czasami sozologia uważana za dział ekologii stosowanej. Sozologia
zajmuje się zabezpieczeniem przed degradacją zasobów przyrody oraz racjonalnym ich gospodarowaniem, w
celu zapewnienia trwałości jego użytkowania. W zakresie zainteresowań sozologii są także tzw. choroby
cywilizacyjne Termin sozologia został wprowadzony w 1965 r. przez polskiego geologa W. Goetla.
Michałow
definiuje sozologię jako: Nauka o przyrodniczych i doraźnych skutkach, a także dalszych
następstwach przemian zachodzących zarówno w naturalnym, jak i uprzednio już odkształconych układach
przyrody na mniejszych lub większych obszarach biosfery w wyniku działalności społecznej i gospodarczej
człowieka oraz o skutecznych sposobach zapobiegania jej ujemnym następstwom dla społeczeństwa lub
przynajmniej o możliwościach maksymalnego ich załagodzenia.
108. Stanowiskami dokumentacyjnymi- są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do
wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji
geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne
wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i
podziemnych.
109.Stratosfera - druga od dołu warstwa atmosfery ziemskiej, położona nad troposferą, a pod
mezosferą.Zaczyna się od wysokości ok. 15-20 km nad powierzchnią Ziemi, a kończy na wysokości ok. 4555 km. W dolnej części stratosfery panuje prawie stała temperatura powietrza, począwszy od wysokości 3050 km temperatura rośnie wraz ze wzrostem wysokości. Temperatura w górnej części wzrasta do 15 stopni
Celsjusza. W niej znajduje się warstwa ozonowa, która odpowiada za filtrowanie promieni ultrafioletowych
docierających do Ziemi ze Słońca. Stratosfera skupia około 21% masy powietrza. Występują w niej chmury
iryzujące (perłowe).
110.Sukcesja ekologiczna, uporządkowany proces rozwoju ekosystemu polegający na zachodzących w
czasie zmianach struktury gatunkowej i procesów biocenotycznych, które wynikają ze zmian w abiotycznym
środowisku (abiotyczne czynniki) pod wpływem biocenozy.
Poszczególne stadia rozwoju ekosystemu, występujące jedne po drugich, nazywane są serią sukcesyjną, a
ustabilizowany układ kończący sukcesję ekonomiczną klimaksem. Wraz z postępem sukcesji ekonomicznej
wzrasta homeostaza ekosystemu. Wyróżniamy sukcesja pierwotna(zachodząca w środowisku dotąd
niezamieszkałym,)oraz wtórną(powstanie nowego ekosystemu w miejsce starego, który uległ degradacji)
111.Sukcesja pierwotna - sukcesja ekologiczna rozpoczynającą się od zasiedlenia terenu dziewiczego, np.
nagich skał, lawy, nowej piaszczystej wydmy. Powierzchnia nagiego gruntu, pozbawiona swojej pierwotnej
roślinności na skutek pożaru, powodzi czy zlodowacenia, nie pozostaje długo bez roślin i zwierząt. Szybko
jest kolonizowana przez rozmaite gatunki, które następnie modyfikują jeden lub więcej czynników
środowiskowych. Ta modyfikacja środowiska może z kolei umożliwić osiedlenie się następnych gatunków.
112.Sukcesja wtórna - sukcesja, której punktem wyjścia jest ekosystem zmieniony przez człowieka - np.
półnaturalny albo sztuczny. W Polsce taką sukcesję najczęściej możemy zaobserwować na terenach
porolnych, przede wszystkim polach i łąkach ugorowanych z powodu słabej gleby. Sukcesja wtórna zmierza
do odtworzenia się naturalnego zbiorowiska charakterystycznego dla lokalnych warunków środowiskowych.
Jej stadia są zazwyczaj nieco odmienne od występujących w trakcie sukcesji pierwotnej, inny jest bowiem
jej punkt startowy. Sukcesja wtórna prowadzi do prawie całkowitego odtworzenia się ekosystemów o dość
prostej strukturze - zarówno przestrzennej jak i pokarmowej.
113.Synantropijna roślinność- roślinność, powstająca gł. na terenach, których naturalna flora uległa
degradacji wskutek działalności człowieka (siedliska wtórne); niektóre gat. s.r. rozprzestrzeniły się
samorzutnie, część została wprowadzona przez człowieka; s.r. tworzą z reguły rośliny słonolubne, o niskich
wymaganiach, nitrofilne (azotolubne), często pionierskie; należą tu rośliny segetalne (chwasty pól i
ogrodów) i ruderalne, rozwijające się w sąsiedztwie osiedli ludzkich i dróg; m.in. tatarak, moczarka
kanadyjska, chaber bławatek, babka lancetowata, łopian większy, pokrzywa
114.Synekologia - dział ekologii zajmujący się badaniem struktury i funkcjonowania grup organizmów oraz
wzajemne zależności między nimi a środowiskiem.
115.system obszarów chronionych – wydzielony geograficznie obszar, który objęty jest ochroną, lub
specjalnym zagospodarowaniem mającym na celu jego ochronę. Tworzony jest na terenie o ciekawym
krajobrazie lub o dużych walorach przyrodniczych i podlega ochronie prawnej. Obszary chronione to jedna z
form ochrony przyrody. Istnieje duża rozmaitość form i zakresu tej ochrony. W ścisłych rezerwatach
przyrody, wykluczona jest jakakolwiek ingerencja człowieka, a nawet często są one niedostępne dla
turystów. W obszarach chronionego krajobrazu ludzie normalnie mieszkają, prowadzą działalność rolniczą i
inną, ochrona sprowadza się tylko do wykluczenia niektórych form tej działalności, np. zakładania dużych
kopalni odkrywkowych, czy wielkich zakładów przemysłu ciężkiego.Obowiązek ochrony przyrody reguluje
ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody.Rodzaje obszarów chronionych:
•
parki narodowe,
•
rezerwaty przyrody,
•
obszary ochrony ścisłej,
•
obszary Natura 2000
•
parki krajobrazowe,
•
użytki ekologiczne,
•
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
•
stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej,
•
obszary chronionego krajobrazu.
116.Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla
zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne,
kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie
skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin,
zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.
117.Wapnowanie gleby - stosowanie nawozów wapniowych w celu odkwaszenia gleby oraz poprawienia jej
właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych.Wapnowanie powoduje koagulację koloidów, a przez
to polepszenie stosunków powietrzno-wodnych i cieplnych gleb ciężkich. Wpływa dodatnio na rozkład
substancji organicznej i rozwój mikroorganizmów pożytecznych dla roślin uprawnych, a w efekcie prowadzi
do zwiększenia działania i przyswajania nawozów organicznych i mineralnych przez rośliny. Dawka wapna
zależy od początkowego odczynu gleby, jej składu granulometrycznego i gatunków uprawianych roślin.
118.Okres wegetacyjny – część roku, gdy roślinność może się rozwijać ze względu na dostateczną ilość
wilgoci i ciepła. W Polsce jest to okres ze średnią dobową temperatura powietrza powyżej 5°C. Podczas
okresu wegetacyjnego w roślinie zachodzą intensywne procesy rozwojowe. W klimacie umiarkowanym trwa
od ostatnich przymrozków wiosennych do pierwszych przymrozków jesiennych. Za początek okresu
wegetacyjnego przyjmuje się też zakwitanie leszczyny, kaczeńca, podbiału, a za koniec – opadanie liści
kasztanowca i brzozy. Najwcześniej, średnio już przed 25 marca, okres ten rozpoczyna się na południowym
zachodzie w rejonie Leszna, Wrocławia i Głogowa oraz w rejonie Tarnowa, a najpóźniej, dopiero po 15
kwietnia, na Pojezierzu Mazurskim i w górach. Najwcześniej, przed 25 października, kończy się na
Pojezierzu Mazurskim i w górach, a najpóźniej w pasie biegnącym wzdłuż wybrzeża Bałtyku, doliną Odry,
Niziną Śląską i Kotlinami Podkarpackimi. W wyniku tych różnic długość okresu wegetacyjnego waha się w
nizinnej części kraju od zaledwie 190 dni na Mazurach do ponad 220 dni na Dolnym Śląsku, a w górach
100-150 dni.
119.Zasoby przyrody – elementy przyrody mające znaczenie dla bytowania i gospodarki człowieka. Są nimi
np.: gleby, surowce mineralne, wody, lasy, łąki, zwierzęta. Zasoby przyrody dzielimy na niewyczerpalne i
wyczerpalne, a te natomiast na odnawialne (żywe zasoby przyrody, takie jak: rośliny i zwierzęta) i
nieodnawialne (surowce mineralne, gleby). Ochrona zasobów przyrody powinna polegać na rozsądnym i
oszczędnym ich użytkowaniu
120.zasoby nieodnawialne -tworzyły się wiele milionów lat. Powstają tak powoli, że z perspektywy
długości ludzkiego życia ich zapasy są skończone, wyczerpywane. Do surowców nieodnawialnych należą
między innymi paliwa kopalne (węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny), które potrzebowały wielu milionów lat
na powstanie z materii organicznej. Wydobyte z wnętrza ziemi są albo spalane i zamieniane na energię, albo
są surowcem do produkcji różnych tworzyw, np. plastiku i farb, nie nadających się do powtórnego
przetworzenia. Za nieodnawialne uważa się również metale, chociaż nie są one spalane jak paliwa, to jednak
raz użyte, z punktu widzenia środowiska, do którego miałyby wrócić, są niczym więcej niż złomem. W ciągu
ostatnich dwudziestu lat ludzie stali się bardziej świadomi ogromnego marnotrawstwa surowców naturalnych
W wielu krajach znaczną część surowców wykorzystuje się powtórnie. Aluminiowy i żelazny złom staje się
głównym źródłem surowców dla stale rozwijającego się przemysłu. Powtórne wykorzystanie metali pomaga
również zaoszczędzić energię. Uzyskanie tony aluminium z aluminiowego złomu wymaga 1/20 energii,
która potrzebna by była do uzyskania tej samej ilości aluminium z boksytu Inne nieodnawialne zasoby to
surowce skalne. Można się obawiać, że za ok. 100 lat wyczerpią się niektóre z nieodnawialnych zasobów
Ziemi.
121.zasoby odnawialne- Do odnawialnych bogactw przyrody należy między innymi woda, która krąży i
nieustannie odnawia się w tak zwanym cyklu hydrologicznym. Parująca znad mórz woda transportowana jest
atmosferą w kierunku lądu, gdzie spada w postaci deszczu lub śniegu, a następnie z powrotem przemieszcza
się ku morzu. Odnawialnym bogactwem naturalnym może być również dobrze uprawiana gleba, ponieważ
wierzchnie warstwy litej skały ulegają ciągłemu wietrzeniu, dzięki czemu warstwa gleby niejako "przyrasta"
od dołu
122.Zasoby przyrody- elementy przyrody mające znaczenie dla bytowania i gospodarki człowieka. Są
nimi np.: gleby, surowce mineralne, wody, lasy, łąki, zwierzęta. Z.p. dzielimy na: odnawialne (żywe
zasoby przyrody, takie jak: rośliny i zwierzęta) i nieodnawialne (surowce mineralne, gleby). Ochrona z.p.
powinna polegać na rozsądnym i oszczędnym ich użytkowaniu. podobnie, właściwie zarządzane lasy
zabezpieczają stałe dostawy drewna.
123.Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego
zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne." Zespół przyrodniczokrajobrazowy wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i
kulturowego, dla zachowania jego wartości przyrodniczych, kulturowych i estetycznych. Działalność na
terenach objętych tą formą ochrony uwarunkowana jest opracowaniem dla nich planu zagospodarowania
przestrzennego, który uwzględni postulaty przyrodników i historyków
124.Homeostaza (gr. homoíos - podobny, równy i stásis - trwanie) – zdolność do utrzymania stanu
równowagi dynamicznej środowiska, w którym zachodzą procesy biologiczne. Zasadniczo sprowadza się to
do równowagi płynów wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych. Pojęcie homeostazy wprowadził Walter Cannon
w 1939 roku na podstawie założeń Claude Bernarda (1857 nt. stabilności środowiska wewnętrznego.
125.Introdukcja (łac. introductio – wprowadzenie, wstęp) – w biologii termin oznaczający zamierzone lub
przypadkowe wprowadzanie nierodzimych gatunków roślin i zwierząt pochodzących z innych geograficznie
regionów, jako nowego elementu danej biocenozy.Negatywnym przykładem introdukcji było sprowadzenie
przez człowieka na kontynent Australii królika, wróbla oraz opuncji, a także sprowadzenie do Polski z
terenów Syberii rośliny (byliny) barszczu Sosnowskiego w celu jej dalszej hodowli na paszę, a która okazała
się bardzo szkodliwa w warunkach polskich dla ludzi i zwierząt.Wyróżnia się introdukcję bezpośrednią
polegającą na tym, że gatunek przywieziony z innego kontynentu da się uprawiać pod warunkiem
zachowania tych samych warunków klimatycznych - oraz introdukcję pośrednią, wymagającą wykonania
prac hodowlanych (np. krzyżowania przywiezionych gatunków z gatunkami uprawianymi na danym terenie).
126.Reintrodukcja – w biologii termin określający ponowne wprowadzenie na stare miejsca bytowania,
rodzimych gatunków zwierząt i roślin, kiedyś tam żyjących, lecz wcześniej wytępionych. Reintrodukcja jest
środkiem do restytucji gatunku, tj. odbudowania jego populacji.Udanym przykładem może być reintrodukcja
żubra, który do roku 1925 został niemal wytępiony (w Polsce ostatni żyjący na wolności żubr padł w roku
1919). Gatunek odratowano dzięki osobnikom zachowanym w ogrodach zoologicznych. Kolejnym
przykładem reintrodukcji uwieńczonej sukcesem jest odtworzenie populacji sokoła wędrownego. Sokół
wyginął w Polsce w latach sześćdziesiątych XX wieku. W ramach Programu Restytucji Populacji Sokoła
Wędrownego w Polsce sokolnicy rozpoczęli jego reintrodukcję w 1990 roku, a w efekcie od 1998 roku
sokoły gniazdują w Polsce ponownie.Obecnie w Polsce realizowanych jest kilkanaście programów restytucji
różnych gatunków zwierząt (w tym motyli, ryb, ptaków, ssaków) i roślin, w których wykorzystywana jest
metoda reintrodukcji..
127.Renaturalizacja — jest to proces przywracania środowisku stanu naturalnego, możliwie bliskiego
stanowi pierwotnemu sprzed wprowadzenia w nim zmian przez człowieka. Termin ten ma szersze znaczenie
niż renaturyzacja bowiem nie ogranicza się do działań technicznych - może oznaczać proces spontaniczny
możliwy dzięki np. ochronie biernej. W odróżnieniu do renaturyzacji ograniczającej się zwykle do zabiegów
hydrotechnicznych, dotyczyć może wszelkich ekosystemów. W ekosystemach leśnych może polegać np. na
umożliwieniu spontanicznego kształtowania składu i struktury drzewostanu poprzez eliminację zabiegów
hodowlanych.
128.Flora– wykaz gatunków roślin występujących na określonym obszarze, zwykle bez gatunków
uprawianych (np. flora roślin naczyniowych Polski). Zakres flory może być ograniczany do określonego
biotopu (np. flora górska) lub określonej formacji roślinnej (np. flora lasu deszczowego). Ogół gatunków
występujących w określonym obszarze i czasie geologicznym zachowanych w postaci skamieniałości
roślinnych to flora kopalna (np. flora trzeciorzędu).Flora może być ogólna lub ograniczona do wybranej
grupy taksonomicznej lub ekologicznej (np. flora chwastów, flora roślin naczyniowych, flora mchów).
Określenie flora bakteryjna oznacza ogół bakterii żyjących w organizmie ludzkim (flora fizjologiczna
człowieka) lub w określonym jego miejscu (np. flora bakteryjna jamy ustnej). Zróżnicowanie grzybów
określa się mianem mikoflory.Pojęcie flora utożsamiane jest czasem błędnie z pojęciem roślinność.
Tymczasem roślinność oznacza ogół zbiorowisk roślinnych na określonym obszarze. Flora wraz z
roślinnością składają się na szatę roślinną danego obszaru.
129.Fauna–ogólne określenie na wszystkie gatunki zwierząt na danym obszarze (np. fauna Polski) lub w
danym środowisku (fauna sawannowa), a także okresie geologicznym (np. fauna kambryjska). Badanie
fauny pozostaje w gestii faunistyki, ale korzystają z niego również inne dziedziny biologii, np. ekologia i
etologia, natomiast odkrycia faunistyki są systematyzowane przez systematykę.
130.Adaptacja-przystosowanie się organizmu żywego do życia w nowych dla niego, trwale zmienionych
warunkach bytowych lub zewnętrznego stresu.Organizmy przystosowują się do środowiska, w którym żyją.
Organizmy zamieszkujące podobne siedliska często zyskują zbliżone przystosowania zwane adaptacjami.
Adaptacja jest istotną cechą wszystkich żywych organizmów i od niej najczęściej zależy przetrwanie w
zmienionym środowisku.