budowa geologiczna Polski

Instytut
Geologiczny
budow a
g e o lo g ic z n a
Polski
TOM III
ATLAS SKAMIENIAŁOŚCI
PRZEWODNICH I CHARAKTERYSTYCZNYCH
część 2b
MEZOZOIK
JURA
pod redakcją naukową Lidii M A L IN O W SK IE J
Wydawnictwa
Geologiczne
Warszawa
1980
R edaktor n aczeln y: L id ia M A LIN O W SK A
R edaktorzy d ziałow i: W anda BIELEC K A
M aria R O G A L SK A
Autorzy:
i
W iesław BAR CZY K (W Bk), W anda BIE LE C K A (W B), J a n u sz B Ł A SZ Y K (JB ),
W ojciech BRO CH W IC Z-LEW lN SK I (W BL), R yszard D A D LE Z (RD), K ry sty n a
D A Y C Z A K -C A L IK O W SK A (KDC), J a d w ig a D EM BO W SK A (JD), Ja n G O LONKA
(JG), H elena HURCEW ICZ (HH), W anda JE S IO N E K -S Z Y M A Ń S K A (W JSz), W ła­
d y sła w K A R ASZEW SK I (W K), L eon K A R C ZEW SK I (LK), D an u ta K O B Y L IŃ SK A
(DK), Janu sz K O PIK (JK), J a n K U T E K (JK t), J e r z y LEFE L D (JL f), L id ia M A L I­
N O W SK A (LM), Jad w ig a M AM CZAR (JM ), T eresa M A R Y A Ń SK A (T M y), T eresa
MARCINKIEW ICZ (TM), E lżb ieta M ORYCOW A (EM), R yszard A. M Y C Z Y N SK I
(RAM), W iesław A lek san d er N O W A K (W AN), O lga PA Z D R O (OP), J o la n ta P A R UC H -K ULC ZY CK A (JP K ), H a lin a PU G A C Z EW SK A (HP), M aria R O G A L SK A
(MR), E w a RONIEW ICZ (ER), Olga S T Y K (OS), A n d rzej W IER ZBO W SK I (AW ),
M aria W IŚN IE W SK A -Z EL IC H O W SK A (MWZ), J a d w ig a ZW IERZ (JZ)
R edaktor w y d a w n ic tw a : A lek sa n d ra W ALK IEW ICZ
S k orow id z zesta w iła : E lżb ieta PIĄ T K O W SK A
O k ład k ę i o b w o lu tę p ro jek to w a ł
T eodor KLO NO W SK I
IS B N 83-220-0086-3
A k cep to w a ł d o druku 9 I 1980 r.
zastęp ca d yrek tora In sty tu tu G eologiczn ego
doc. dr A lek san d er JE L IŃ SK I
U K D 551.762.022:562.02+561.02 (084.42) (4 3 8 + 4 )
© C opyright b y W yd a w n ictw a G eologiczn e, W arszaw a, 1980
K orek tor
M aria ŚW IE T LIK
R edaktor techniczny
P io tr TRZCIŃSK I
W Y D A W N I C T W A
G E O L O G I C Z N E
W A R S Z A W A
1981
W y d a n ie I. N a k ła d 1000 +70 egz. A rk . w y d . 71,5. A r k . d r u k . 52,25. P a p ie r d r u k . s a t. k l. IV . 70X100,
71 g. O d d an o d o sk ła d a n ia 31. I. 19B0 r . P o d p is a n o d o d r u k u 19. I II . 1981 r . D r u k u k o ń c z o n o
w m a ju 1881 r .
C e n a zł 150.—
D ru k . N aro d o w a — Z a k ła d n r 1; K ra k ó w , M a n ife s tu L ip c o w eg o 19. Z am . 108/80. 0-102
C IL IA T A
329
Gromada CILIATA Perty, 1852
Rząd Spirotrichida Bütschli, 1889
Podrząd Tintinnina Claparède et Lachmann, 1858 19
Ogólna charakterystyka. (WAN). W górno jurajskich facjach wapien­
nych prowincji śródziemnomorskiej, atlantyckiej a także pacyficznej w y­
stępują powszechnie wapienne lub organiczne mikroorganizmy planktoniczne określane mianem kalpionel. Ich szerokie rozprzestrzenienie,
zwykle skałotwórcze nagromadzenie oraz duża zmienność w czasie są
podstawą do uznawania ich za ważne mikroskamieniałości przewodnie
dla stratygrafii najwyższej jury (i najniższej kredy).
Występowanie kalpionel w Polsce jest związane z obszarem Karpat,
skąd począwszy od czasów Z. Sujkowskiego (1932) b yły wielokrotnie w y­
mieniane w literaturze, niekiedy ilustrowane fotografiami i rysunkami,
a nawet wyjątkowo opisywane paleontologicznie. Wzmiankowano je z pelagicznych facji wapieni kalpionelowych (Tatry, Pieniny, Karpaty fli­
szowe), wapieni bulastych i pseudobulastych (Pieniny), wapieni pararafowych typu sztramberskiego oraz z fliszu wapiennego (Karpaty fli­
szowe).
Dla najwyższej jury (tytoń) znaczenie przewodnie mają przede wszy­
stkim okazy z rodzaju: Chitinoidelia, Semichitinoidella, Praetintinnopsella
a także Crassicollaria. W m niejszym stopniu uwzględniono tutaj okazy
należące do rodzaju Calpionella i Tintinnopsella.
Wartość przewodnia kalpionel została sprawdzona w korelacji z amo­
nitami na różnych obszarach prowincji medyterańskiej i atlantyckiej.
Aktualny stan, nawiązujący do uzgodnień i postanowień w skali m iędzy­
narodowej (E. Allem ann i in., 1971; Colloque sur la limite... 1975) jest
przedstawiony w tabeli 18. W górnej jurze aktualnie są wyróżniane dwie
zony kaplionelowe: niższa — Chitinoidelia (Ch) i wyższa — Crassicollaria
(A). Dolną granicę poziomu Chitinoidelia (Ch) wyznacza pierwsze poja­
wienie się form odpowiadających rodzajowi indeksowemu, a górną —
rodzaju Crassicollaria. Górną granicę poziomu Crassicollaria (A) wyzna­
cza eksplozywny rozwój kulistych form gatunku Calpionella alpina Lo­
renz znamiennych już dla kredowego poziomu C. alpina (B). Poziom
Chitinoidelia (Ch), a zwłaszcza poziom Crassicollaria (A) jest dzielony
w różnych obszarach na ścieśnione filogenetycznie podpoziomy o znacze­
niu lokalnym. Granica poziomów Crassicollaria (A) i C. alpinà (B) w tym
nowym schemacie jest zbieżna z granicą m iędzy am onitowym i pozio­
mami „Durangites" i B. jacobi — B. grandis i została ona przyjęta za
granicę m iędzy piętrem tytońskim i beriaskim oraz m iędzy systemem
jurajskim i kredowym.
Z obszaru Karpat polskich prace dotyczące korelacji kalpionelowo-amonitowej należą jeszcze do rzadkości oraz odnoszą się one do niew iel­
kich odcinków profilu górnej jury, m iędzy innym i reprezentowanej
w izolowanych blokach egzotykowych (Bachowice). Prace te, podobnie
jak traktujące wyłącznie o znaleziskach amonitowych bądź kalpionelo­
wych, nie zawsze są oparte o najnowszą system atykę i nie zawsze są
19 S y stem a ty k a w ed łu g F. B on eta (1956).
330
J U R A G Û R N A — P R O T IS T A
Tabela
Z asięgi straty g ra ficzn e w y b ra n y ch tin tin in
p o lsk ich (W. N ow ak )
18
ju ry górnej K arpat
Stratygrafia
\
CoHoqu* lur ШttirriH... (!№)**
„Durangires" i J
1
U
M. microemtkum
Ы. pcnti
S. felhuxi
S. Mmiforme
N.darwlni
H, hybonoium
* O b jaśn ien ia w tek ście.
** S ch em a t p od ziału na p oziom y (p rzy jęty dla K arpat) w e ­
dług p rop ozycji autora.
w nich wym ieniane aktualnie obowiązujące przewodnie gatunki amoni­
tów i kalpionel. W tym układzie opracowanie niezależnego schematu bioi chronostratygraficznego dla najwyższej jury Karpat polskich jest nie­
realne. Brak jest również uzasadnionych podstaw do zajęcia negatyw­
nego stanowiska wobec zaproponowanej korelacji poziomów amonito­
wych i kalpionelowych z konkretnym i piętrami chronostratygraficznymi
w wyżej wym ienionym schemacie międzynarodowym.
Przedstawiony w tabeli 18 kalpionelowy schemat biostratygraficzny,
jaki można przyjąć dla najwyższej jury Karpat polskich, z konieczności
musiał zostać oparty na następstw ie poziomów i podpoziomów kalpione-
C IL IA T A
331
owych w profilach, które wykazują największe prawdopodobieństwo
iągłości osadów oraz braku osadów redeponowanych. Za podstawę przyęto profile z obszaru Pienin — sukcesje: braniska (Kapuśnica, wapienie
pseudobulaste), niedzicka (Dolina Kosarzyska, górne wapienie bulaste),
czorsztyńska (Czorsztyn-Zamek (Sobótka), czerwone wapienie kalpionelewe), w których utwory najwyższej jury są jednolite pod względem
[rozwoju litologicznego. Przyjm ując schemat zonalny oparty na tych pro[filach, opracowany w nawiązaniu do kryteriów zaleconych przez Stan­
dardową Zonację Kalpionelową (F. Allem ann i in., 1971; Colloque sur
'.la limite... 1975) można było następnie do niégo odnieść odosobnione
fragmentaryczne znaleziska z innych profilów górnej jury Karpat pol­
skich (Tatry, Karpaty fliszowe). W Pieninach obok poziomów Chitinoijdella (Ch) i Crassicollaria (A) można było na pograniczu, tych poziomów
[wyróżnić nieform alny poziom Semichitinoidella—Praetintinnopsella
,(„S—P”) ? pars poziom P. andrusovi sensu Borza, 1969), charakteryzują­
cy się występowaniem form o dwuwarstwowej ścianie lorik: Praetintin­
nopsella andrusovi Borza, Semichitinoidella sujkowskii Nowak, S. duranddelgai Nowak oraz rozproszonych m ałych form rodzaju Chitinoidella
i Tintinnopsella. Zróżnicowano ponadto poziom Crassicollaria (A) na podpoziomy Chitinoidella—Crasicollaria ex aff. intermedia (AOl), Crassi­
collaria intermedia— Calpionella alpina, duże formy (A l), Crassicollaria
brevis—Crassicollaria massutiniana (A2), Crassicollaria parvula (A3),
nawiązując do pierwszych w ystąpień w profilach indeksowych gatunków
rodzaju Crassicollaria.
Ustalone następstwo poziomów a także podpoziomów kalpionelowych
w Karpatach polskich jest zgodne z następstwem wielokrotnie stwierdza­
nym na różnych obszarach od Meksyku po Himalaje. Tak duża zgodność
wyróżnianych poziomów biostratygraficznych i ich następstwa, pomimo
znacznego zróżnicowania litologicznego i facjalnego utworów najwyższej
jury pozwala sądzić, że zgodności biostratygraficznej odpowiada zgod­
ność czasowa chronostratygraficzna. Tę konwencję przyjęto przy okre­
ślaniu pozycji stratygraficznej poszczególnych gatunków w Karpatach
polskich, w nawiązaniu do niej i postanowień Kolokwium Liońskiego
rektyfikowano pozycję stratygraficzną gatunków wym ienianych spoza
Polski w pracach opublikowanych przed ukazaniem się w 1975 roku po­
stanowień Kolokwium Liońskiego.
W zmienności zespołów kalpionelowych w ciągu środkowego i górne­
go tytonu zwraca uwagę zjawisko mogące pozostawać w związku z ge­
neralną zmianą tem peratury i chemizmu wody w akwenach. Formy w y­
stępujące w poziomie Chitinoidella (Ch) mają wyłącznie ścianę loriki
utworzoną z substancji organicznej; w „poziomie Semichitinoidella—Prae­
tintinnopsella” („S — P ”) — ścianę dwuwarstwową organiczną i kalcytową (podrzędnie także tylko organiczną i tylko kalcytową); w poziomie
Crassicollaria (A) — kalcytową (podrzędnie także organiczną oraz orga­
niczną i kalcytową). Zjawisko to najprawdopodobniej pozostaje w związ­
ku ze stopniowym wzrostem tem peratury średniej na przełomie tytonu
środkowego i górnego; to także zdaje się potwierdzać powszechne w ystę­
powanie populacji kalpionel o m ałych rozmiarach w poziomie Crassicollańa (A), a zwłaszcza już w najniższej kredzie (berias) w poziomie C. alpi­
na (B).
Szerokie rozprzestrzenienie kalpionel i powszechność ich w ystępowa­
nia w Karpatach polskich w tytonie środkowym i górnym (a następnie
ч 332
JU R A G Ó R N A — P R O T IS T A
w najniższej kredzie) pozwala sądzić, że podobnie jak w tytonie dolnym
morze geosynkliny karpackiej miało otwarte połączenie z obszarem atlan­
tyckim a także indyjskim i pacyficznym.
R odzina C od on ellid ae K en t, 1881
Rodzaj Chitinoidelia Doben 1963
Chitinoidelia boneti Doben, 1963
T abl. L X X X IX , fig. 3
1963 C h itin o id elia b o n e t i .n. gen. et n. sp.; K. D oben, p. 42, tab. 6, fig. 1— 5.
1969 C h itin o id elia b o n e ti D oben; K. B orza, p. 78, tab. L X V II, fig. 7, 9, 11, 14, 16.
1974 C h itin o id elia b o n eti D oben; J. R em an e, p. 20, fig. 13: 1, 3.
Kolekcja. — Instytut Geologiczny Oddział Karpacki, Kraków ul. Skrza­
tów 1 (IG Kraków) WAN. Kap. 571.
Opis. — Lorika w kształcie kielicha z szerokim ujściem, zaostrzona
w części aboralnej lub opatrzona wyrostkiem kaudalnym. Kołnierz roz­
chylony na zewnątrz o przebiegu prostolinijnym , ustawiony skośnie
względem dłuższej osi loriki. Ściana ciemno zabarwiona o strukturze
mikroziarnistej (ziarna kalcytu tkwiące w bezpostaciowej masie orga­
nicznej brunatnawej barwy). W św ietle przechodzącym jest szara, w spo­
laryzowanym — ciemnobrunatnawa, a w odbitym — biała.
Występowanie. — Polska: Śląsk Cieszyński (górna część poziomu P.
malmica, poziom C. cieszynica, najniższa część poziomu Crassicollaria
(AOl); P ien in y ,— Kapuśnica, Dolina-Kosarzyska, Czorsztyn-Zamek (So­
bótka) (poziom Chitinoidelia (Ch); Czechosłowacja, Kuba (poziom Chitinoidella (Ch); RFN: Bawaria (poziom Chitinoidelia (Ch), Crassicollańa
(?A01); Bułgaria (najniższa część poziomu ^Crassicollaria (A). (WAN)
Chitinoidelia aff. bermudezi (Furrazola Bermudez,-1965)
Tabl. L X X X IX , fig. 1 .
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Kos. 2574.
Opis. — Lorika o kształcie dzwonkowatym, zaokrąglona w części abo­
ralnej, z ujściem odpowiadającym minimalnej szerokości loriki. Kołnierz
zdecydowanie rozchylony na zewnątrz, tworzy z główną osią loriki kąt
bliski 90°. Na krawędzi kołnierza maczugowate w yrostk i,.w części dol­
nej zbliżone w przebiegu do osi loriki, a następnie odchylone nieco od
niej na zewnątrz. Długość loriki 57— 80, szerokość 25—>45 м-m.
Występowanie. — Polska: Pieniny — Dolina Kosarzyska; Kuba (po­
ziom Chitinoidelia (Ch)). (WAN)
Chitinoidelia aff. cubensis (Furrazola Bermudez, 1965)
T abl. L X X X IX , fig. 4
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Kos. 2571.
Opis. — Lorika o kształcie dzwonkowatym z ujściem węższym od
maksymalnej szerokości loriki, przypadającej w jej części dolnej, zakoń­
czona w części aboralnej wyrostkiem kaudalnym. Kołnierz nieco odchy­
lony od osi loriki, rozchylony na zewnątrz, na krawędzi z wałkowatym
przydatkiem. Ściana loriki ciemna, brunatnawa. Długość loriki 55—75 м-m
(bez wyrostka kaudalnego), szerokość 35—39 ц т .
C IL IA T A
333
4 Występowanie. — Polska: Pieniny — Dolina Kosarzyska, Kuba (po: ziom Chitinoidella (Ch); Czechosłowacja („podpoziom Ch. boneti”).
(WAN)
Chitinoidella cf. dobeni Borza, 1966
T abl. X C , fig. 1
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Kap. 571.
Opis. — Lorika o zarysie kolistym lub owalnym z kołnierzem nieco
grubszym od ściany, w przekroju klinowatym, odchylonym od głównej
osi loriki o około 10°. U podstawy kołnierza zaznacza się niewielkie
ścienienie ściany loriki. Kołnierz osiąga prawie V2 całkowitej długości
loriki. Długość loriki 47— 63 nm, szerokość 27— 33 [im.
Występowanie. — Polska: Pieniny — Kapuśnica (poziom Chitinoidella
(Ch); Czechosłowacja („podpoziom Ch. dobeni”). (WAN)
Chitinoidella aff. slovenica Borza, 1969
T abl. L X X X IX , fig. 2
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Kap. 571.
Opis. — Lorika owalna w części aboralnej zaokrąglona półkoliście,
maksymalną szerokość osiągająca w połowie swej długości. Kołnierz
stożkowaty rozchylony na zewnątrz. Ściana ciemno zabarwiona, w świetle
spolaryzowanym widoczne ściemnione (wygaszone) ziarna kalcytowe.
Długość loriki 40— 48 |лт, szerokość 28— 32 м-т.
Występowanie. — Polska: Pieniny — Kapuśnica (poziom Chitinoidel­
la (Ch); Czechosłowacja („podpoziom Ch. dobeni”). (WAN)
Chitinoidella aff. lubimovae Furrazola Bermudez et Kreisel, 1973
T abl. X C , fig. 2
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Kos. 2571.
Opis. — Lorika o pokroju dzwonkowatym, zaostrzona w części abo­
ralnej, minimalnej szerokości u podstawy kołnierza. Kołnierz wyraźnie
rozchylony na zewnątrz stanowi podstawę dla cylindrycznego przydatku
o osi zbieżnej z osią loriki. Szerokość przydatku większa od szerokości
ujścia i zbliża się do maksymalnej szerokości loriki. Ściana ciemna, brunatnawa. Długość loriki 90 ixm, szerokość 50 ц т .
Występowanie. — Polska: Pieniny — Dolina Kosarzyska; Kuba (po­
ziom Chitinoidella (Ch). (WAN)
R odzina S e m ich itin o id ellid a e N ow ak , 1978
Rodzaj Semichitinoidella Nowak, 1978
Semichitinoidella sujlcowskii Nowak, 1978
Tabl. X C , fig. 4
?pars 1968 P r a e c a lp io n e lla fa l lo t i (n om en nudum ); M. D urand D elga, A. F oucault,
tab. II, fig. 10.
?pars 1969 P r a e tin tin n o p s e lla a n d r u s o v i Borza; К . B orza, tab. L X IX , fig. 14.
1978 S e m ic h itin o id e lla s u j k o w s k i i n. gen. et n. sp.; W. A. N ow ak , p. 13, tab. I,
fig. 1— 4.
334
JU R A G Ó R N A — P R O T IS T A
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Cz. Z. 6770.
Opis. — Lorika stożkowata w części aboralnej zaostrzona, z niskim
cylindrycznym kołnierzem w części dolnej, a następnie lekkim łukiem
rozchylonym nieco na zewnątrz. Ujście szerokie, węższe od maksymalnej
szerokości loriki, którą osiąga ona w części najwyższej. Ściana z, dwóch
cienkich warstw o podobnej grubości, po zewnętrznej stronie wyraźnie
oddzielona od otaczającego spoiwa skalnego. Warstwa zewnętrzna biała,
kalcytowa tworzy głów ny trzon ściany, zbudowana z krótkich, słupkowatych kryształków kalcytowych o orientacji promienistej. Wewnętrzna —
zwykle organiczna ciemno zabarwiona, z tkwiącym i w niej odosobniony­
mi, kolistym i ziarnami kalcytow ym i o żółtawym zabarwieniu, szczątkowo
zachowana. Długość loriki 70— 75 ц т , szerokość 45— 50 ц-т.
Występowanie. — Polska: Pieniny — Czorsztyn-Zamek (Sobótka)
(„poziom Semichitinoidella — Praetintinnopsella” („S — P ”); Hiszpania,
Francja, Włochy (pogranicze poziomu Chitinoidelia (Ch) i poziomu Crassi­
collaria (A); Czechosłowacja („podpoziom P. andrusovi”). (WAN)
Semichitinoidella duranddelgai Nowak, 1978
T abl. X C , fig . 3
?pars 1968 P ra eca lp io n ella b r o u w e r i (n om en nudum ); M. D u ran d D elga, A. Fou­
cault, tab. II, fig. 9.
?pars 1969 P ra e tin tin n o p se lla a n d r u s o v i B orza; К . B orza, tab. L X X , fig. 5—10.
1978 S e m ic h itin o id e lla d u r a n d d e lg a i n. sp.; W. A. N ow ak , p. 15, tab. II, fig. 1—4.
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Cz. Z. 6770.
Opis. — Lorika o pokroju kulistym lub nieco eliptycznym z szerokim
ujściem, w części aboralnej zaokrąglona, półkolista lub paraboliczna. Koł­
nierz krótki, zwykle słabo widoczny, nieco odchylony od dłuższej osi lori­
ki. Ściana dwuwarstwowa, cienka. Zewnętrzna warstwa biała kalcytowa
z krótkich kryształków kalcytow ych o orientacji promienistej. Wewnętrz­
na — bardzo cienka, zachowana w szczątkach. Największa szerokość lo­
riki w połowie jej długości. Długość loriki 50— 60 [xm, szerokość 45—
50 м-т.
Występowanie. — Polska: Pieniny — Czorsztyn-Zamek (Sobótka)
(„poziom Semichitinoidella— Praetintinnopsella” („S — P ”); Czechosło­
wacja („podpoziom P. andrusovi”)-, Hiszpania, Francja, W łochy (pograni­
cze poziomu Chitinoidelia (Ch) i Crassicollaria (A). (WAN)
Rodzaj Praetintinnopsella Borza, 1969
Praetintinnopsella andrusovi Borza, 1969
T abl. X C I, fig. l
?pars 1968 P ra eca lp io n ella îa l lo t i (n om en nudum ); M. D urand D elga, A. Foucault,
tab. II, fig. 10.
1969 P ra e tin tin n o p se lla a n d r u s o v i n. sp.; K. B orza, p. 80, tab. L X IX , fig. 11—13,
15, 16; tab. L X X , fig . 1— 10.
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Cz. Z. 6770.
Opis. — Lorika kształtu kielicha w części aboralnej stożkowata (przy
cięciach skośnych zaokrąglona paraboliczna), z szerokim ujściem i koł­
nierzem rozchylonym na zewnątrz. Ściana dwuwarstwowa, wewnętrzna —
jasna, kalcytowa, zewnętrzna — ciemna, organiczna. Obydwie warstwy
C IL IA T A
335
stosunkowo cienkie, zewnętrzna zwykle zachowana w szczątkach. Dłu­
gość loriki 45— 75 nm, szerokość 35— 48 jim.
Występowanie. — Polska: Pieniny — Czorsztyn-Zamek (Sobótka), Do­
lina
Kosarzyska
(poziomy
„Semichitinoidella—Praetintinnopsella”
(„S — P ”) i- Crassicollaria (A); Czechosłowacja („podpoziom P. andru­
sovi”); Hiszpania, Francja, W łochy, RFN: Bawaria (pogranicze poziomów
Chitinoidella (Ch) i Crassicolaria (A). WAN)
R odzina C alp ion ellid ae B onet, 1956
Rodzaj Calpionella Lorenz, 1902
Calpionella alpina Lorenz, 1902
Tabl. X C I, fig. 3
1902 C alpion ella a lp in a n. sp.; T. L orenz, p. 60, tab. 9, fig. 1.
1964 C alpion ella alp in a L orenz; J. R em an e, p. 17, fig. 1—21, 24; tab. 5, fig. 2, 4—7.
1974 C alpion ella a lp in a L orenz; J. R em an e, p. 21, fig. 13: 14, 15, 17; fig. 10: 1—21,
fig. 20: 1.
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Kos. 2971.
Opis. — Lorika kulista lub nieco owalna w części aboralnej półkolista
lub paraboliczna. Kołnierz cylindryczny krótki zgodny w przebiegu
z dłuższą osią loriki. Ujście średniej szerokości, zawsze węższe od szero­
kości loriki. W ydłużenie loriki (bez kołnierza) — 1,3.
Formy duże gatunku C. alpina Lorenz, znamienne dla górnej jury,
osiągają długość lorik w granicach 90— 100 м-m, a szerokość 60—75 [xm.
Ujście szerokie, część aboralna przy podłużnych cięciach osiowych para­
boliczna.
W ystępowanie. — Polska: Pieniny — Czorsztyn-Zamek (Sobótka),
Dolina Kosarzyska (poziom Crassicollaria (A); Karpaty fliszowe — Woź­
niki (poziom V. transitorius, zespół poziomu Crassicollaria (?A3); Kuba
(poziom Crassicollaria (A); Hiszpania (poziom Crassicollaria (A2—A3),
C. alpina (В), C. elliptica); Francja (poziom Crassicollaria (A2— A3); Wło­
chy (poziom Crassicollaria (A3). (WAN)
Rodzaj Crassicollaria Remane, 1962
Crassicollaria brevis Remane, 1962
T abl. X C II, fig. l
1962 C ra ssicollaria b r e v i s n. sp.; J. R em an e, p. 16, fig. 19—26.
1969 C rassicolla ria b r e v i s R em an e; K. B orza, p. 88, tab. L X X III, fig. 1— 16.
1974 C ra ssic olla ria b r e v i s R em an e; J. R em an e, p. 28, fig. 13: 6; fig. 6, 7; fig. 20:
4; fig. 16: 1— 18.
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Kos. 2971.
Opis. — Lorika krótka, w części aboralnej stożkowato zaostrzona lub
przechodząca w wyrostek kaudalny, niekiedy znacznej długości. Kołnierz
w części dolnej cylindryczny, a następnie skośnie rozchylony na zewnątrz.
U jego podstawy, w strefie wałkowatego zgrubienia, lorika maksymalnej
szerokości. Długość loriki 60— 70 м-m, szerokość 39— 52 fim .
W ystępowanie. — Polska: Tatry (poziomy: C. alpina (B), ? Calpionellopsis)-, Pieniny — Czorsztyn-Zamek (Sobótka), Dolina Kosarzyska
(poziomy Crassicollaria (A2—A3); Karpaty fliszow e — Radziechowy,
336
JU R A G Ó R N A — P R O T IS T A
Woźniki, Bachowice (poziom Crassicollaria (?A3); Czechosłowacja, Mek­
syk (poziom Crassicollaria (A); Albania (poziom Crassicollaria (?A2);
Hiszpania (poziom Crassicollaria (A2—A3); W łochy (poziom Crassicollaria
(?A3); Francja (poziom Crassicollaria (A2— A3); C. alpina (В), C, elliptica); Algieria, Austria, Kuba, Sycylia (poziom Crassicollaria (A), C. alpina
(B); Rumunia (poziomy Crassicollaria (?A2), C. alpina (B); ZSRR (pozio­
m y Crassicollaria (A), ? Calpionella); Baleary, Tunezja (poziom C. alpina
(B). (WAN)
Crassicollaria intermedia (Durand Delga, 1957)
T abl. X C II, fig. 2
1957 C alp ion e lla in t e r m e d ia n. sp.; M. D urand D elga, p. 167, fig. 1C; tab. 1, fig.
2—4.
1964 C rassicollaria in t e r m e d ia (D urand
35; tab. 5, fig. 16, 17
1969 C rassicollaria i n t e r m e d ia (D urand
1— 3, ?4, 5— 16.
1974 C rassicolla ria in t e r m e d ia (D urand
fig 15: q— t; fig. 16: 19— 35; fig. 20:
D elga); J. R em an e, p. 23, tab. 2, fig. 19—
D elga); K. B orza, p. 88, tab. L X X IV , fig.
D elga); J. R em an e, p. 28, fig. 13: 5; fig. 6;
6.
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Kos. 2971.
Opis. — Lorika eliptyczna lub prawie cylindryczna, w części aboralnej stożkowata i przechodząca w krótki wyrostek kaudalny. Poniżej koł­
nierza wyraźnie widoczne wałkowate zgrubienie, przechodzące małym
łukiem w kołnierz, który po krótkim odcinku cylindrycznym rozchyla się
na zewnątrz. Długość loriki 50—-110 м-m, szerokość 30— 50 ц т .
W ystępowanie. — Polska: Tatry (poziomy ?Crassicollaria (A), C. alpi­
na (B), ^Calpionellopsis );Pieniny (poziomy Crassicollaria (A2— A3), C. alpi­
na (В), C. elliptica); Karpaty fliszow e — Śląsk Cieszyński (poziom Crassicollaria (AOl—A3), C. alpina (В), C. elliptica, ? Calpionellopsis), Woź­
niki (poziom V. transitorius, zespół poziomu Crassicollaria (?A3), Kruhel
Wielki (poziom Crassicollaria (?A3), ?Calpionella); Albania, Algieria,
Austria, Kuba, W ęgry (poziom Crassicollaria (A); Bułgaria (poziom Crassi­
collaria (?A01); RFN: Bawaria (poziomy Crassicollaria (?A1, A2, A3);
Francja (poziomy Crassicollaria (A2— A3), C. alpina (B); Czechosłowacja
(poziomy Crassicollaria (A), C. alpina (В), C. elliptica, Calpionellopsis);
Hiszpania (poziomy Crassicollaria (A2— A3), C. alpina (B); Rumunia (po­
ziomy Crassicollaria (A2), C. alpina (B), ?C. elliptica, Calpionellopsis,
4Calpionellites); Meksyk (poziom Crassicollaria (?A3)); Baleary, ZSRR
(poziomy Crassicollaria (A), Calpionella); Sycylia (poziomy Crassicollaria
(A), C. alpina (B); Jugosławia (poziomy ICrassicollaria (A), C. alpina (B),
?C. elliptica); Tunezja (poziom C. alpina (B)); Szwajcaria (poziomy C.
alpina (B), ?C. elliptica). (WAN)
Crassicollaria parvula Remane, 1962
T abl. X C II, fig. 4
1962 C ra ssicollaria p a r v u l a n. sp.; J. R em an e, p. 19, fig . 36— 45.
1964 C ra ssicollaria p a r v u l a R em ane; J. R em an e, p. 25, tab. 3, fig . 1— 16; tab. 5,
fig. 18—20.
1974 C ra ssicollaria p a r v u l a R em an e; J. R em an e, p. 28, fig . 13: 7; 20: 3.
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Kos. 2971.
C IL I A T A
337
Opis. — Lorika eliptyczna, biegun aboralny ostro zaostrzony (lub
zaokrąglony przy cięciach skośnych), bez wyrostka kaudalnego. U pod­
stawy kołnierza niew ielkie wałkowate zgrubienie, przechodzące linią pro­
stą a następnie paraboliczną w lekko rozchylony kołnierz. Długość loriki
68—80, szerokość 35— 45 ixm.
Występowanie. — Polska: Tatry, Pieniny, Karpaty fliszowe, Francja,
Sycylia, Kuba (poziomy Crassicollaria (A), C. alpina (В), C. elliptica);
Polska: Woźniki (poziom V. transitorius, zespół poziomu Crassicollaria
(?A3); Baleary, Szwajcaria (poziom Crassicollaria (A)); Austria, Czecho­
słowacja (poziom Crassicollaria (A3), C. alpina (B)); W łochy, ZSRR (po­
ziomy Crassicollaria (A), Calpionella); RFN: Bawaria; Hiszpania, Meksyk,
Rumunia (poziomy Crassicollaria (A3), C. alpina (В), C. elliptica, Calpionellopsis); Albania, Algieria, Iran (poziom C. alpina (B)); Turcja (poziom
ICalpionellites). (WAN)
Crassicollaria massutiniana (Colom, 1948)
T abl. X C II, fig. 3
1948 C alpion ella m a s su tin ia n a n. sp.; G. C olom , p. 243, fig. 11: 45.
1962 C ra ssicollaria m a s s u tin ia n a (Colom ); J. R em an e, p. 15.
1974 C rassicolla ria m a s s u tin ia n a (C olom ); J. R em an e, p. 30, fig. 13: 8; fig . 20: 5.
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Cz. Z. 6270.
Opis. — Lorika wydłużona lub szerokoeliptyczna, w części aboralnej
stożkowata, zaostrzona, może być także zaokrąglona. Zgrubienie wałko­
wate u podstawy kołnierza m asywne, niekiedy puste, po stronie we­
w nętrznej stopniowo przechodzi, nieco odginając się, wprost w krótki
cylindryczny kołnierz. Długość loriki 80— 100, szerokość w strefie wał­
kowatego zgrubienia 35—60 nm .
W ystępowanie. — Polska: Pieniny, Karpaty fliszow e (poziom Crassi­
collaria (A2—A3)); Tatry (poziom Crassicollaria (A3)); Albania, Czecho­
słowacja (poziom Crassicollaria (A)); Francja, Meksyk (poziomy Crassi­
collaria (A2— A3); Algieria, Australia, Kuba, Rumunia, Sycylia, ZSRR
(poziomy Crassicollaria (A), C. alpina (B)); Baleary, W łochy (poziomy
Crassicollaria (A) — Calpionellites); Iran (poziom C. alpina (B)); Węgry
(poziom C. elliptica). (WAN)
Rodzaj Tintinnopsella Colom, 1948
Tintinnopsella carpaihica (Murgeanu et Filipescu, 1933)
Tabl. X C I, fig. 2
1933 C alp io n ella c a rp a th ic a n. sp.; G. M urgeanu, M. F ilip escu , p. 63, fig. lc.
1948 T in tin n o p se lla c a rp a th ic a (M urgeanu et F ilip escu ); G. C olom , p. 245, fig . 2;
fig. 13: 10— 31, 53— 54.
1974 T in tin n o p se lla ca rp a th ic a (M urgeanu et F ilip escu ); J. R em an e, p. 32, fig. 4;
fig. 15: a—e; fig . 13: 9— 19; fig . 20: 2; fig. 17, 18.
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Kos. 2771.
Opis. — Lorika kielichowata, w części aboralnej półkolista lub stoż­
kowata z wyrostkiem kaudalnym, często bardzo długim. Ujście szerokie,
węższe od maksymalnej szerokości loriki. Kołnierz zdecydowanie ostro na
zewnątrz rozchylony.
338
J U R A G Ó R N A — P R O T I S T A , P O R IF E R A
Formy górnojurajskie, m asywne, m ałych rozmiarów. Długość loriki
50—80, szerokość 40— 48 |im; w części aboralnej lorika stożkowato za­
ostrzona (może być bez wyrostka kaudalnego).
W ystępowanie. — Polska: Pieniny — Czorsztyn-Zamek (Sobótka), Do­
lina Kosarzyska (poziomy „Semichitinoidella — Praetintinnopsella” („S —
P ”), Crassicollaria (A)); Karpaty fliszow e — Kruhel W ielki (poziom
? Crassicollaria (A3)); Czechosłowacja (poziomy „P. andrusovi”, Crassi­
collaria (A)); Kuba (poziom Crassicollaria (A)); Rumunia (poziom Crassi­
collaria (A2?—A3); M eksyk (poziom Crassicollaria (A3)); Francja (pozio­
my Crassicollaria (A), C. alpina (В), C. elliptica). (WAN)
Tintinnopsella remanei Borza, 1969
T abl. X C I, fig. 4
1969 T in tin n o p se lla r e m a n e i n. sp.; K. B orza, p. 96, tab. L X X X , fig. 7— 16.
1974 T in tin n o p se lla r e m a n e i Borza; J. R em an e, p. 34, fig. 15: f —k.
Kolekcja. — IG Kraków WAN. Kos. 2771.
Opis. — Lorika owalna, w części aboralnej może być zaokrąglona.
Ujście szerokie węższe od maksymalnej szerokości loriki. Kołnierz w częci dolnej cylindryczny zgodny z dłuższą osią loriki, rozchylony na ze­
wnątrz. Długość loriki 47— 56, szerokość 35— 40 M>m.
W ystępowanie. — Polska: Pieniny — Czorsztyn-Zamek (Sobótka) (po­
ziomy „Semichitinoidella—Praetintinnopsella” („S — P ”), Crassicollaria
(A)); Czechosłowacja, Francja (poziom Crassicollaria (Al)); Rumunia (po­
ziomy Crassicollaria (A2—A3), C. alpina (В), C. elliptica). (WAN)
TYP PO RIFERA20
Ogólna charakterystyka. (HH). W osadach jury górnej Polski pozakarpackiej faunę gąbkową reprezentują przedstawiciele prawie wszyst­
kich gromad z wyjątkiem Sclerospongia (?). Najliczniej występują gąbki
o szkielecie krzemionkowym, dość licznie o szkielecie wapiennym, spo­
radycznie jest reprezentowany rząd Thalamida Laubenfels ( = Inozoa
Steinmann). Świadectwem ich obecności są rozproszone igły w skałach,
skamieniałe gąbki bądź ich mumie z fragmentami tuberoidów, a także
krzemienie z elem entam i struktur gąbkowych.
Fauna gąbkowa jest znajdywana przede wszystkim w wapiennej for­
macji gąbkowej, charakteryzującej się jednorodnością litologiczną, lecz
nie mającą tego samego zasięgu wiekowego (J. Kutek i in., 1973). Więk­
szą część zespołów gąbkowych stanowią kawałki (gruz) wapieni tuberolitowych, nieoznaczalne makroskopowo. Dużo okazów gąbek uległo całko­
witem u skalcytowaniu zachowując rysy morfologii i biometrii. Formy
takie przy dokładnej analizie dają się zaklasyfikować niemalże bezbłędnie.
Określano je jako mumie gąbek.
Szczytowy rozwój fauny gąbkowej w jurze górnej Polski pozakarpackiej przypada na oksford (tab. 19). Początek jednak ekspansji ilościowej
20
S y stem a ty k a w ed łu g M. W. de L a u b en felsa (in: T reatise..., 1955) z uwzględ­
n ien iem poglądu L. L ag n ea u -H eren g era (1962) oraz w y n ik ó w badań gąbek
w Polsce.
TABLICA LXXXIX
Budow a geologiczna Polski. T. III, cz. 2b — J u ra górna
TINTINNINA
TINTINNIN А
Budowa geologiczna Polski. T. III, cz. 2b — J u r a górna
TA BLICA ХС
T A B L I C A ХСГ
Budowa geologiczna Polski. T. III, cz. 2b — Ju ra górna
T lN T IN N IN A
T IN T IN N IN A
Budowa geologiczna Polski. T. III, cz. 2b — J u ra górna
Т А В Ы С А X C II