Lewica, religia, sowietologia, oprac. Jan Parys, Morex

TEMAT NUMERU
RZECZ O ROSJI
Lewica, religia, sowietologia (fragment)
Józef Bocheński
Komunizm jako postawa
K
Wybrane fragmenty
pochodzą z: Lewica,
doktryna była wiarą; twierdzą, iż są orędownikami nauki. Jednakże większość podstawowych teorii komunistycznych pozbawiona jest jakiegokolwiek
uzasadnienia naukowego. Co więcej, z gruntu dogmatyczny sposób, w jaki
omunistą jest ten, kto uznaje wszystkie obiektywne ele-
komuniści przedstawiają swe doktryny i ich bronią, jest dokładnym prze-
menty komunizmu za obowiązujące go osobiście, jego doktrynę za
ciwieństwem postawy naukowej. Także ich podejście do nieskrępowanych
prawdziwą, jego organizację za autorytatywną, a jego sposób działania za
badań z pewnością nie jest zgodne z duchem naukowym i daje się wytłuma-
właściwy. Zważywszy, jak złożone są te elementy, należałoby się spodziewać,
czyć jedynie dogmatyczną wiarą.
że postawa komunisty jest równie złożona. Tymczasem najbardziej uderza-
Komunista wierzy, że partia komunistyczna posiadła bezwzględną prawdę.
jąca jest właściwie jedność tej postawy. Można kwestionować jedność obiek-
Zasada ta opiera się na materializmie historycznym, ponieważ jednak sam
tywnej struktury komunizmu, natomiast jedność postawy przejawianej przez
materializm historyczny przyjmowany jest dlatego, że naucza go partia,
oprac. Jan Parys, Morex:
jego „prawdziwych” (tj. dobrze poinformowanych i dobrze przygotowanych)
wydaje się, iż to właśnie wyznanie autorytetu partii stanowi aksjomatyczną
wyznawców jest oczywista i daleko idąca. Należy pamiętać, że jest wielu
postawę całej postawy komunistycznej.
Warszawa
ludzi, którzy są zwolennikami komunizmu, nie znając ani jednego z jego
Rozumowanie przebiega tak: najbardziej postępowa część ludzkości - czyli
zasadniczych elementów, oczywiste jest jednak, że komunizmowi przewodzą
proletariat - jest w posiadaniu prawdy; najbardziej zaś świadomą częścią prole-
nie oni, lecz tzw. „prawdziwi” komuniści. Omawiamy właśnie postawę tych
tariatu jest komunistyczna partia. A zatem to ona posiadła prawdę, przy czym
ostatnich.
przez „prawdę” rozumie się zarówno prawdę teoretyczną, jak i praktyczną.
religia, sowietologia,
s. 232-269.
1996,
Subiektywna jedność komunistów bierze się stąd, że komunizm jest postawą
dogmatycznej wiary (a) niesionej przez głębokie poczucie moralne (b).
a. Owa wiara zawiera w sobie następujące dogmaty: że jedynie partia komunistyczna posiadła prawdę, że jest nieomylną w swym nauczaniu i działaniu,
że jej działania prowadzą ku jedynemu dobru.
Komuniści zazwyczaj przeczą, jakoby byli wyznawcami jakiejś wiary i by ich
Tego, że jest to jeden z dogmatów komunizmu, dowodzą liczne wypadki,
kiedy to partia podejmowała autorytatywne decyzje dotyczące prawdy w filozofii, naukach itd. oraz całkowite podporządkowanie się komunistów tym
decyzjom.
Komunista wierzy, że partia nie może się mylić, ani w teorii, ani w praktyce. Jej członkowie mogą popełniać błędy, ale nie może ich popełnić sama

12
TEOLOGIA POLITYCZNA CO MIESIĄC • 10/2014 (16)
„
TEMAT NUMERU
RZECZ O ROSJI
Komunista utrzymuje,
że ostateczny cel komunizmu jest jedynym
partia. Najbardziej uderzającą ilustracją tego dogmatu jest postawa przyj-
godności. W tej sytuacji człowiek, dzięki nauce, będzie jedynym panem swego
mowana przez komunistów, ilekroć ogłaszane są zmiany w „linii” partii.
życia i przyrody.
Prawdziwy komunista zawsze się wtedy podporządkowuje z całą gorliwością,
a nawet z entuzjazmem; klasyczny przykład stanowi sojusz z Hitlerem w roku
Czym komunizm nie jest
1939. Innym przykładem jest niedawne potępienie Stalina, który przez 20
lat czczony był przez wszystkich komunistów jako dobrotliwy, doskonały
komunista. Gdy jednak w lutym 1956 roku partia go potępiła, niemal wszyscy
komuniści - łącznie z tymi, którzy nie musieli się niczego obawiać ze strony
Kremla - zastosowali się do „linii”.
Z
łożony charakter a zarazem jedność komunizmu powodują, że w jego
interpretowaniu popełnia się zazwyczaj błędy polegające bądź na widze-
niu w komunizmie jednego tylko z aspektów jego struktury, który ma jakoby
decydować o jego jedności (a), bądź na odmawianiu komunizmowi jakiejkol-
dobrem, do którego
Komunista utrzymuje, że ostateczny cel komunizmu jest jedynym dobrem,
wiek jedności i uznawanie go za przypadkowy zbiór tendencji praktycznych
do którego należy dążyć i że jedynym sposobem jego osiągnięcia jest ten, który
(b). Należy ponadto wspomnieć o trzecim i to może powszechniejszym jeszcze
należy dążyć i że jedy-
wyznacza doktryna komunistyczna. Narzuca to zasadę całkowitego moral-
błędzie - braniu propagandowych sloganów za prawdziwą istotę komunizmu.
nego relatywizmu i utylitaryzmu, w myśl której działania są dobre albo złe,
Jest to błąd, który da się w pełni zrozumieć dopiero w świetle dalszych roz-
zależnie od ich użyteczności bądź szkodliwości dla osiągnięcia celu nadrzęd-
ważań dotyczących komunistycznych zasad działania.
nym sposobem jego
osiągnięcia jest ten,
który wyznacza doktryna komunistyczna
nego. Ponieważ do celu komunizmu może doprowadzić jedynie zwycięstwo
a. Wielu ludzi uważa za istotę komunizmu tylko jeden aspekt jego doktryny,
partii, „dobre” jest to, co służy partii, a „złe” wszystko, co się jej sprzeciwia.
organizacji lub działalności. Najosobliwszym błędem, jaki tu występuje,
Tak więc prawdziwemu komuniście - wyznającemu ten dogmat - nie można
jest pomieszanie dwóch znaczeń słowa „komunizm” - węższego, w którym
nigdy zaufać. Może on oczywiście okazywać słabość i ulegać litości, „starym”
oznacza tylko gospodarkę kolektywistyczną i szerszego, odnoszącego się
wzorcom moralnym społeczeństwa, mieć względy na przyjaźń itd., ale dobrze
do całości doktryn, organizacji i metod działania partii komunistycznej. Ci,
wyszkolony komunista będzie uważał takie słabości za moralnie naganne
którzy wpadają w ten błąd, są skłonni sądzić, że współczesny komunizm to
i - jak dowodzi historia - jego formacja zazwyczaj okazuje się wystarczająca,
pogląd grupy ludzi pragnących zaprowadzić gospodarkę kolektywistyczną
by je zwykle przezwyciężyć.
i nic więcej. Takie elementy jak filozofia komunistyczna, doktryna komuni-
b. Wiara komunistyczna podtrzymywana jest przez silne uczucie. Dla komunisty działanie na rzecz urzeczywistnienia ostatecznego celu jest świętym
styczna, partia komunistyczna, imperium komunistyczne itd. uznawane są
za nieistotne.
obowiązkiem każdego człowieka. Uczucie to uwarunkowane jest z kolei całko-
Z podobnym błędem mamy do czynienia wtedy, gdy komunizm utożsamia
witą dezaprobatą dla obecnego społeczeństwa z właściwymi mu warunkami
się z mitycznym „społeczeństwem bezklasowym” przyszłości (a więc czymś
życia, które w mniemaniu komunistów tylko komunizm może naprawić.
więcej niż zwykłym kolektywizmem). Jest on błędny także dlatego, że po to
Za cel ostateczny uważa się społeczeństwo, w którym w pełni zaspokojone
aby być komunistą, trzeba nie tylko wierzyć w komunistyczną eschatologię,
będą wszystkie potrzeby i dążenia rodzaju ludzkiego, w którym panować
ale również zależeć od partii i działać na rzecz osiągnięcia stadiów pośrednich,
w szczególności będzie zupełna wolność i nic nie będzie uwłaczać ludzkiej
stosując przy tym zalecane metody. Co więcej, eschatologia - jak zobaczymy

13
TEOLOGIA POLITYCZNA CO MIESIĄC • 10/2014 (16)
„
TEMAT NUMERU
RZECZ O ROSJI
Komunizm jest skrajnie monistyczny. Jest
tylko jeden cel wart
osiągnięcia – cel wyznaczony przez eschatologię
komunistyczną. Wszyst-
- odgrywa obecnie w doktrynie komunistycznej rolę dość podrzędną.
Inny błąd to utożsamianie komunizmu z jego brutalnymi metodami działania, a pomijanie eschatologii i filozofii. Rozpowszechnionych jest też wiele
innych błędów tego samego rodzaju.
b. Intelektualiści i politycy często popełniają błąd, widząc
w komunizmie tylko jego cyniczną politykę i lekceważąc leżącą
u jej podstaw ideologię. Komuniści to dla nich praktyczni politycy, zaintere-
wątpliwość. Ponadto chodzi tu o zasadę wynikającą ze skrajnej amoralności politycznej Lenina.
Czym jest komunizm
K
omunizm to doktryna, organizacja, system działania i postawa, które
cechuje skrajny monizm i totalitaryzm. Przez „monizm” rozumiemy
to, że skupia się na jednym celu, jednej nauce, jednym autorytecie i jednej
sowani jedynie zdobyciem władzy. Otóż komuniści są wprawdzie takimi poli-
metodzie (a); przez „totalitaryzm” - że podporządkowuje wszystko jednemu
tykami; są jednak nie tylko nimi, działają bowiem w imię pewnej doktryny
celowi (b).
(czego zazwyczaj cynik nie robi) i posługują się pewnym modus operandi
a. Komunizm jest po pierwsze skrajnie monistyczny. Jeden jest tylko cel
opartym na owej doktrynie, której niekomuniści na ogół nie mają. Różnica
wart osiągnięcia - cel wyznaczony przez eschatologię komunistyczną.
polega na tym, że ci, którzy popełniają błąd pierwszego typu, przyznają komu-
Wszystkie inne wartości i cele należy uważać jedynie za środki, nigdy za
nizmowi doktrynalną jedność, ci natomiast, którzy popełniają błąd typu dru-
cele same w sobie. Jedna jest tylko prawdziwa nauka - filozofia komuni-
giego, dokonują projekcji swojej własnej postawy, przypisując komunizmowi
styczna; wszystko inne jest całkowicie fałszywe. Jedna jest tylko grupa
brak światopoglądu i pozostają ślepi na jego element doktrynalny.
ludzi, którzy wiedzą, co należy czynić, i mają wolę działania - partia
kie inne wartości i cele
c. I wreszcie najpopularniejszym i najbardziej naiwnym błędem, gdy
komunistyczna. Wszystko jest dobre lub złe w zależności od tego, czy
chodzi o komunizm, jest wiara w to, co w danym momencie i w danym
służy partii. Jedna jest tylko właściwa metoda urzeczywistniania celów
należy uważać jedynie
kraju mówią o nim jego wyznawcy. To, że jest to błąd, wykazują jasno
partii - ta, którą wyznacza metodologia komunistyczna, sformułowana
dowody zebrane na następnych stronach. Komuniści - po pierwsze - sami
i szerzona przez partię komunistyczną; wszystkie inne metody są fałszywe.
przyznają, że wszelkiego rodzaju kłamstwo jest dla nich moralne, gdy służy
Ponadto nie ma niczego pośredniego między komunizmem - prawdziwym,
potrzebom partii; po drugie - mają w zwyczaju widzieć rzeczy „dialektycz-
dobrym i zasługującym na uznanie -
za środki, nigdy za cele
nie”, czyli twierdzić, że już obecnie są tym, czym w myśl swej doktryny
mają być w przeszłości; (c) po trzecie - w praktyce stosowali bezprzykładną
a antykomunizmem - fałszywym, złym i niegodziwym. Trzeba dokonać
wyraźnego wyboru i stać się albo komunistą, albo „wrogiem ludu”.
ilość kłamstw i - po czwarte wreszcie - dokładają wszelkich starań, by
b. Po drugie, komunizm jest na wskroś totalitarny. Obejmuje bezwzględnie
ukryć lub zniekształcić prawdziwe warunki istniejące w krajach, w któ-
wszystko, bez wyjątku. Partia wierzy, że posiadła prawdę absolutną, toteż
rych panują.
nie może się mylić w niczym. Ponieważ tym samym jest wcieleniem abso-
Największa trudność, gdy chodzi o komunistyczne zafałszowanie,
lutu, nikomu nie wolno ani wątpić w partię, ani jej się sprzeciwiać; należy jej
polega na tym, że są one tak ogromne i tak konsekwentnie stosowane,
okazywać ślepe posłuszeństwo, wszelkie nieposłuszeństwo jest zbrodnią.
iż niekomuniście trudno uwierzyć, by ktoś mógł posuwać się tak daleko.
Celem partii jest rządzenie wszystkim. Należy to rozumieć najpierw w sensie
Są jednak fakty - dowody tak liczne, że nie pozwalają na jakąkolwiek
geograficznym: partia musi w końcu sprawować rządy we wszystkich krajach

14
TEOLOGIA POLITYCZNA CO MIESIĄC • 10/2014 (16)
„
TEMAT NUMERU
RZECZ O ROSJI
Każdy stan rzeczy,
każdy pogląd, z którym
komunizm się styka,
ulega uproszczeniom tak
daleko idącym, że wychodzi na zupełnie sfałszowany. Dlatego człowiek
myślący po prostu nie
może komunizmu uznać
bez wyjątku; musi zapanować nad światem. Trzeba to jednak rozumieć także
stosują, albo całkowicie lekceważąc niektóre potrzeby, albo przeczą ich ist-
w sensie głębszym. Rządy partii rozciągają się na wszystko - problemy poli-
nieniu, utrzymując, iż kolektywizacja spowoduje ich zanik.
tyczne, prawo, narodowość, gospodarkę, życie umysłowe, sztuki i nauki, reli-
Inny przykład tego samego uproszczenia znajdujemy w filozofii komuni-
gię. Wszystkie, nawet najbardziej osobiste sprawy człowieka muszą podlegać
stycznej, która wyjaśnia wszystko w przyrodzie i w człowieku za pomocą
partii i być tym samym dostosowane do nauki komunistycznej. Ponadto,
paru prostych sloganów, lekceważąc osiągnięcia naukowe. Tak na przykład
zgodnie z zasadą monizmu, wszystkie te działania uważane są jedynie za
komuniści wiedzą a priori, że wszechświat jest czysto materialny, że jest nie-
narzędzia służące osiągnięciu celów komunizmu.
skończony, że społeczeństwo ludzkie przechodzi dokładnie pięć i nie więcej
Komunizm jako prymitywne uproszczenie
P
niż pięć stadiów rozwoju itd. Najbardziej fantastyczne uproszczenia występują jednak w komunistycznej metodologii.
ierwszą i najważniejszą ocenę komunizmu, której dokonanie nie wymaga
Komunizm głosi na przykład, że wszystkie problemy pracy dadzą się roz-
przyjmowania żadnego szczególnego punktu widzenia, można sformu-
wiązać przez upaństwowienie fabryk. Jest to oczywiście sprzeczne ze wszyst-
łować następująco: komunizm, zarówno w swej teorii, jak i praktyce, jest
kim, co wiemy o życiu przemysłowym z jego wieloma trudnymi i złożonymi
niewiarygodnym wprost uproszczeniem. Każdy stan rzeczy, każdy pogląd,
zagadnieniami, zupełnie niezależnymi od problemu własności. Strajki wybu-
z którym komunizm się styka, ulega uproszczeniom tak daleko idącym, że
chają nie mniej często w fabrykach upaństwowionych niż w prywatnych; pro-
wychodzi na zupełnie sfałszowany. Dlatego też człowiek myślący, bez względu
blemy płac, warunków pracy czy stosunków między pracownikami fabryki
na to, jakie jest jego stanowisko, po prostu nie może komunizmu uznać.
są bezspornie ważniejsze dla robotników niż kwestie własnościowe. Komu-
Uproszczenie to objawia się najpierw w komunistycznej eschatologii.
niści tych zagadnień zupełnie nie dostrzegają, utrzymują, że wszystko będzie
Pomimo ogromnej złożoności ludzkiej natury i ludzkich potrzeb, komuniści
dobrze z chwilą gdy fabryki zostaną upaństwowione. Nie znaczy to, że nacjo-
głoszą, że jedna prosta metoda - kolektywizacja - uczyni człowieka szczę-
nalizacja musi być koniecznie uważana za coś złego, ale sprowadzenie całego
śliwym i w pełni go zadowoli. Jest to nie tylko nieprawda, ale i twierdzenie
zagadnienia do kwestii własności jest krańcowym uproszczeniem sytuacji.
niepoważne.
Z takim samym uproszczeniem mamy do czynienia w kwestiach moral-
Wiemy z psychologii (a zwłaszcza z psychoanalizy), że człowiekiem powo-
nych. Wszystko, co służy partii i jej jedynemu celowi, jest uznawane za dobre;
duje wiele różnych, często sprzecznych, interesów. Dąży do zdobycia poży-
wszystko zaś, co jej się sprzeciwia, piętnuje się jako całkowicie nikczemne.
wienia, ubrania i innych dóbr materialnych, potrzebnych do życia. Nierzadko
Komuniści zachowują się tak, jak gdyby wszystko było albo całkiem czarne,
jednak usilniej jeszcze dąży do zaspokojenia swych potrzeb społecznych (i to
albo całkiem białe. A przecież doświadczenie uczy, że nic w życiu nie jest
w szerokim, freudowskim znaczeniu słowa libido). Pragnie uznania społecz-
zupełnie dobre ani zupełnie złe. Nawet najgorszy przestępca ma zwykle jakieś
nego i władzy. Ponadto niejednokrotnie kieruje się potrzebami estetycznymi,
pozytywne strony charakteru i nawet święci miewali słabości i wady.
moralnymi i religijnymi, co prowadzi nieraz do wyrzeczenia się wszystkich
Jak niewybredne jest to uproszczenie, objawia się w sposób najbardziej
innych potrzeb. Komuniści twierdzą natomiast, że jedna tylko metoda, kolek-
uderzający wtedy, gdy człowiek raz uchodzący za wiernego sprzymierzeńca
tywizacja, zaspokoi wszystkie ludzkie potrzeby i pragnienia. Toteż ją właśnie
komunizmu innym razem zostaje ogłoszony jego wrogiem. Tito był z początku

15
TEOLOGIA POLITYCZNA CO MIESIĄC • 10/2014 (16)
„
TEMAT NUMERU
RZECZ O ROSJI
Komuniści twierdzą, że
wspaniałym, wzorowym komunistą, następnie potworem, agentem kapi-
czy religijnymi: tego typu myślenie traktujące marzenia jako rzeczywistość
talizmu itd., zaś z kolei później kimś, czyją przyjaźń należało sobie zjedny-
jest dla niektórych tak przyjemne, że bierze górę nad zdrowym rozsądkiem.
wać. Stalin był za życia dobrotliwym ojcem, ukochanym przywódcą, wzorem
Wszystko to sprawia, że zwalczając komunizm trzeba najpierw pobudzić
komunistycznej moralności; teraz stał się potworem, zbrodniarzem, kłamcą,
ludzi do myślenia, aby widzieli rzeczywistość, a tym samym wyzwolić ich spod
człowiekiem głupim i nikczemnym.
władzy emocji. Jest to jednak często zadanie trudne, zwłaszcza w wypadku
Komunistyczne uproszczenie posuwa się tak daleko, że można i należy
ludzi prymitywnych, powodujących się uczuciem i nie wprawionych w myśle-
ich doktryna opiera się
określić je jako prymitywizm; zarówno jako zbiór idei, jak i jako postawa,
na nauce. W rzeczywi-
komunizm reprezentuje prymitywizm wyjątkowo wulgarny. Wszystko, w co
Komunizm jako nauka i jako wiara
komuniści wierzą, dałoby się może obronić, żadna jednak osoba myśląca
Inną podstawową krytykę komunizmu, opierającą się jedynie na zdrowym
i nikt, czyj sąd wznosi się ponad poziom barbarzyństwa, nie może tego bronić
rozsądku i zupełnie niezależną od jakiegokolwiek określonego punktu widze-
w taki sposób, w jaki czynią to zwykle komuniści.
nia, można sformułować w takim oto prostym pytaniu: czy komunizm jest
stości jednak komunizm
jest jej przeciwieństwem
Często więc nasuwa się pytanie, jak jest możliwe, że ludzie wykształceni
i myślący są zwolennikami ruchu opartego na tak prymitywnym uproszczeniu? Odpowiedź brzmi, że jest tak albo dlatego, że nieświadomi są, czym
naprawdę jest komunizm, albo też dlatego, że powodują nimi emocje wykluczające wszelki rozsądek. To jednak, że należy się do „inteligencji”, nie oznacza, że nie można być czegoś nieświadomym lub kierować się emocjami.
Jednocześnie występuje często nieznajomość prawdziwej natury komunizmu wśród jego zwolenników poza granicami krajów, w których komuniści
są u władzy. Ludzie ci sądzą, że komunizm jest zgodny z ich idealistycznym
sposobem myślenia, a tak nie jest.
Dopiero zgniecenie powstania węgierskiego otwarło wielu spośród nich
oczy na oczywisty fakt, że komuniści prowadzą od lat politykę agresji i zniewolenia - choć fakty były dostępne każdemu. Ci intelektualiści nie znali
komunizmu. Brali go nie za to, czym jest, ale za coś zgodnego z ich własnymi
poglądami. Dochodzi do tego zaślepienie przez uczucia, przez emocje. Emocje
właśnie sprawiają, że ludzie dążą do prostych, jedynych rozwiązań i metod,
takich jak te, które oferuje komunizm. To tak miło wierzyć, że odkryto wreszcie sposób rozwiązania wszystkich ludzkich problemów nie wymagający
wysiłku i doświadczenia, a zwłaszcza nie skrępowany względami moralnymi
niu krytycznym.
nauką czy też wiarą? Okazuje się że nie jest ani jednym, ani drugim - i na tym
polega jego bezsens.
Komunizm jako nauka
S
ami komuniści twierdzą, że ich doktryna opiera się na nauce. W rzeczywistości jednak komunizm - z każdego niemal punktu widzenia - jest
właśnie jej przeciwieństwem. Aby zasługiwać na miano „naukowej”, doktryna musi spełniać co najmniej trzy warunki: po pierwsze, musi być oparta
na doświadczeniu; po drugie, musi być przedstawiona w sposób logiczny
i spójny; po trzecie, musi podlegać swobodnej krytyce i modyfikacji lub
odrzuceniu, jeśli wymagać będą tego doświadczenia lub logika. Żadnego
z tych warunków komunizm nie spełnia. Nie opiera się na doświadczeniu
(wysuwany jest raczej jako swego rodzaju aprioryczny dogmat i brak mu
logicznej organizacji), odrzuca swobodną krytykę i uważa się za wieczny
i niezmienny.
Komunistyczna eschatologia nie jest więc nauką, lecz mitem społecznym
opartym na pobożnych życzeniach. Nauka nigdy nie uznaje za swój cel podobnych ideałów; w najlepszym razie może przewidywać to, co będzie, nie może

16
TEOLOGIA POLITYCZNA CO MIESIĄC • 10/2014 (16)
„
TEMAT NUMERU
RZECZ O ROSJI
Komunizm jest fał-
szywy pod względem
celów ostatecznych,
teorii i metodologii
zaś twierdzić, że coś być powinno. Socjologia, ekonomika i filozofia komu-
jedynie za hipotezę. Pretenduje do przedstawiania bezwzględnej prawdy
nistyczna nie mają z nauką nic wspólnego. Składają się na nie twierdzenia
i stale posługuje się pojęciem nieomylnego autorytetu. Jeśli zapytać komu-
aprioryczne, które są przyjmowane w oparciu o autorytet „klasyków” bez
nistów, dlaczego wierzą w autorytet na przykład Lenina, odpowiadają zawsze:
względu na doświadczenie. Ponadto jest to po większej części metafizyka
„ponieważ komunizm jest nauką”. Otóż - jak wiadomo - komunizm nauką nie
wykraczająca całkowicie poza dziedzinę nauki. [...]
jest. Nie można go więc określić mianem ani nauki, ani wiary: rości sobie pre-
Nie dopuszcza się żadnej krytyki dogmatów klasycznych. Nie wolno głosić
tensje do naukowości, poczyna zaś sobie jak wiara, gdy chce się wyjaśnienia
doktryn społecznych innych niż komunizm. Nawet interpretowanie samego
tej wiary, twierdzi, że jest nauką. Innymi słowy komunizm jest niedorzecz-
komunizmu nie jest swobodne, lecz polega na surowej kontroli partii.
nością nawet w swej strukturze formalnej.
Podsumowując, należy stwierdzić, że spośród wielu kłamstw, jakie komu-
Ogrom jego nonsensu stał się wyraźny, gdy w roku 1956 Stalina strącono z pie-
nizm rozpowszechnia o swej naturze, największym jest twierdzenie, iż jest
destału. Poprzez dwadzieścia lat wszystko, co powiedział, było przyjmowane
doktryną naukową.
przez wszystkich komunistów jako bezwzględnie prawdziwe i „naukowe”.
Komunizm jako wiara
J
eżeli więc komunizmu nie można uważać za naukę (to jest za opierający
się na rozumie), należałoby go uważać za wiarę. Twierdzenie to jednak
Teraz okazało się, że wiele z tego, co mówił, nie tylko nigdy nie było prawdą,
ale potwornie tę prawdę wypaczało. Dodać wypada, że i tę krytykę Stalina
komuniści przyjęli na rozkaz swoich autorytetów.
również nie da się utrzymać. Zasadniczo dwa są tylko rodzaje wiary: religijny
Prawdziwość komunizmu
i niereligijny. Wiary religijne odwołują się do autorytetu boskiego, wierni
uznają jakieś pismo święte itp., dlatego że wierzą, że jest natchnione przez
Boga. Istotą zaś wiar niereligijnych są założenia nie opierające się na żadnym
boskim autorytecie, lecz służące wyjaśnieniu i koordynowaniu doświadczeń.
M
ożemy teraz odpowiedzieć na zasadnicze pytanie dotyczące komunizmu: czy jest prawdziwy? Przez „prawdziwy” rozumiemy to, czy zgadza
się on z rzeczywistością. Słowo „rzeczywistość” ma jednak różne znaczenia.
Otóż jedynie religijny typ wiary może być dogmatyczny; wiara niereligijna
Jeśli chodzi o cele ostateczne, dana doktryna jest prawdziwa, gdy zaspokaja
ma nieodzownie charakter hipotezy, nie ma zatem charakteru absolutnego.
ludzkie potrzeby; teoria lub filozofia jest prawdziwa, gdy odzwierciedla fakty;
Jeżeli zapytamy, czy komunizm należy do pierwszego, czy do drugiego typu
metodologia lub doktryna działania jest prawdziwa, jeśli przepisane przez
religii przekonujemy się, że nie odpowiada ani jednemu, ani drugiemu. W isto-
nią środki są celowe, to jest, jeśli pozwalają ją osiągnąć.
cie ma on, jak już wspomniano, wiele cech religii, na przykład nieustannie
Komunizm jest fałszywy we wszystkich tych trzech znaczeniach.
powołuje się na rzekomo niezachwiany autorytet „klasyków” komunistycz-
- Pod względem celów ostatecznych - eschatologia komunistyczna to fał-
nych i autorytet partii. Jednakże komunista nie wierzy, że owi „klasycy” byli
szywa utopia. Nie może zaspokoić ludzkich potrzeb, gdyż - po pierwsze - więk-
natchnieni przez Boga, ponieważ zaprzecza Jego istnieniu. Stąd też przypi-
szości z nich nie uwzględnia, a - po drugie - zastępuje rzeczywiste dążenie do
sywanie „klasykom” absolutnego autorytetu jest niedorzeczne.
szczęścia jednostki fałszywym ideałem „szczęścia” dla zbiorowości.
Komunizm nie należy też do drugiego typu wiary, nie jest bowiem uważany
- Pod względem teorii - filozofia, socjologia i ekonomia komunistyczna są

17
TEOLOGIA POLITYCZNA CO MIESIĄC • 10/2014 (16)
„
TEMAT NUMERU
RZECZ O ROSJI
Wbrew potocznemu
mniemaniu sprzecz-
ność między wielkimi
religiami a komunizmem nie sprowadza
się jedynie do komuni-
fałszywe, ponieważ nie pokrywają się ze znanymi faktami. Będąc pewną
nich tylko częścią przyrody. Zarówno w swej konstrukcji, jak i w dążeniach
eschatologią, filozofia ta pomija większość aspektów rzeczywistości; odrzuca
wykracza on poza granice przyrody, jest bowiem bezpośrednio związany
ponadto jedyny dostępny nam probierz prawdziwości, metodę naukową,
z Bogiem i zależy od Niego, swego ostatecznego celu. Komunizm głosi zaś
i zastępuje ją dogmatyczną wiarą.
całkowitą immanencję człowieka w przyrodzie.
- Pod względem metod metodologia komunistyczna jest także fałszywa.
2. Zgodnie z religią sama poprawa sytuacji materialnej nie może uczy-
Środki, jakie wskazuje, zawodzą, ponieważ, po pierwsze, nie prowadzą do
nić człowieka szczęśliwym. Jest wprawdzie szlachetnym ideałem, ale „nie
komunistycznego celu, a po drugie, nie pozostają w żadnym rozsądnym sto-
samym chlebem żyje człowiek”. Ma on także potrzeby religijne, które muszą
sunku do jakichkolwiek celów.
być zaspokojone. Potrzebom tym komuniści po prostu zaprzeczają.
Nie oznacza to, że wszystko, co głoszą komuniści, jest fałszem.
3. Wszystkie wielkie religie wyznają pluralistyczną teorię wartości. Utrzy-
Ich poglądy zawierają wiele zdroworozsądkowych prawd. Komu-
mują, że jest wiele czynów, które są bezwzględnie złe. Tego, co bezwzględnie
nizmu nie można jednak oceniać na podstawie owych branych
złe, nie należy czynić nawet dla największego dobra. Komunizm natomiast
w oderwaniu i drugorzędnych aspektów jego teorii, organizacji
jest w swej moralności jawnie monistyczny: wierzy, że jest jedna tylko war-
i praktyki. Komunizm to pewna całość i musi być oceniany jako całość. A jako
tość bezwzględna - zwycięstwo partii - wszystkie inne wartości są względne.
całość jest niewątpliwie fałszywy.
4. Większość religii wyznaje, choć w mniejszym stopniu niż liberałowie,
Krytyka komunizmu z poszczególnych punktów widzenia
indywidualistyczny pogląd na człowieka: to jednostka, a nie społeczeństwo,
stycznego ateizmu, lecz
Obok tych krytyk zasadniczych, które mogą być przeprowadzone praktycz-
będzie zbawiona i stanie się przyjacielem Boga. Komunizm natomiast cał-
nie przez wszystkich, bez względu na takie czy inne przekonania, komu-
kowicie lekceważy jednostkę. Toteż gdy komuniści mówią o „pomaganiu
rozciąga sie na wiele
nizm można także poddać krytyce ze stanowiska każdego z ważniejszych
ubogim”, „braterstwie” czy nawet „miłości bliźniego”, mówią o czymś zupeł-
światopoglądów. Może to być o tyle ważne, że sami komuniści odwołują się
nie innym niż to, co przez te słowa rozumieją ludzie religijni.
innych podstawowych
przekonań religijnych
do owych określonych punktów widzenia, stwarzając pozory, iż ich nauka
i praktyka dają się z nimi pogodzić.
5. Ludzie religijni wierzą w możliwość poprawienia natury ludzkiej przez
zmianę środowiska zewnętrznego. W ich przekonaniu wszelka prawdziwa
zmiana musi począć się w samym człowieku, dzięki jego własnym wysiłkom
Komunizm a religia
duchowym. Komunizm natomiast twierdzi coś wręcz przeciwnego, gdy gło-
sząc „inżynierię duszy”, chce manipulować ludzkimi umysłami. Opiera się
W
brew potocznemu mniemaniu sprzeczność między wielkimi reli-
głównie na założeniu, że wszystko będzie dobrze z chwilą gdy zmieniony
giami a komunizmem nie sprowadza się jedynie do komunistycz-
zostanie system gospodarczy.
nego ateizmu, lecz rozciąga się na wiele innych podstawowych przekonań
religijnych.
Tak więc z religijnego punktu widzenia komunizm jest wypaczeniem i grzechem. Toteż jeden z najbardziej absurdalnych błędów popełniają wierzący
Oto najważniejsze z nich:
poputczicy, już choćby dlatego, że lekceważą politykę komunistów zmierza-
1. Ludzie religijni wierzą w transcendencję człowieka: człowiek nie jest dla
jącą do zlikwidowania religii.

18
TEOLOGIA POLITYCZNA CO MIESIĄC • 10/2014 (16)
„
TEMAT NUMERU
RZECZ O ROSJI
Żaden marksista
naprawdę znający Marksa
nie może zaakceptować
groteskowych uprosz-
Komunizm a marksizm
K
omunizm w tej postaci, w jakiej sformułowali i głosili go Lenin
zaakceptować groteskowych uproszczeń i zniekształceń
i rosyjscy bolszewicy, to tylko jedna z interpretacji marksizmu.
jego doktryny, dostosowywanej przez komunistów do ich
Co więcej, interpretację leninowską uznać można za gruntowne
własnych celów.
wypaczenie zasad, a przede wszystkim Karola Marksa. Główne
różnice między tym, co głosił Marks, a tym, co głoszą komuniści
Komunizm a liberalizm
sowieccy, są następujące:
1. Zamiarem Karola Marksa było przedstawienie socjologii opartej
na materializmie. Nie stworzył żadnej filozofii ogólnej; materializm dialektyczny, będący „źrenicą oka” komunizmu, obcy jest jego
N
iemal wszystko, co już powiedziano, staje się argumentem jeszcze wymowniejszym, jeśli rozumuje
się z liberalnego punktu widzenia. Liberałowie wierzą,
czeń i zniekształceń jego
zasadniczej myśli.
że ostatecznym celem polityki jest szczęście jednostki;
2. Dla Karola Marksa podstawą polityki jest ekonomia. Komu-
wierzą też, że jedynym sposobem osiągnięcia tego szczę-
doktryny, dostosowywa-
niści zaś głoszą zasadę bezwzględnego pierwszeństwa polityki
ścia jest zapewnienie wolności. Podkreślają szczególnie
i wierzą, że postęp społeczny da się osiągnąć środkami samej tylko
możność swobodnego wyrażania swoich myśli w każdej
nej przez komunistów
wiary. Rewolucja nie następuje u nich po przygotowaniu przez
dziedzinie i w każdy sposób: w prasie, nauce i sztuce.
gospodarkę - ale najpierw zdobywają oni władzę, aby następnie
Komunizm jest natomiast zaprzeczeniem tego wszyst-
środkami politycznymi forsować zmiany gospodarcze. Mamy więc
kiego, uważa bowiem człowieka za narzędzie, stwa-
do czynienia z autentycznym przekręceniem marksizmu.
rza pozory, że wolność jest szkodliwa (z wyjątkiem tej,
3. Karol Marks oczywiście chciał wyzwolić człowieka z jego
która zapanuje w mitycznym społeczeństwie przyszło-
„alienacji” spowodowanej własnością prywatną; człowiek stoi
ści) i surowo ogranicza wyrażanie jakichkolwiek innych
w środku jego myślenia. U komunistów natomiast człowiek został
poglądów niż te, które sam głosi (bądź całkowicie ich
odsunięty w sferę mitycznej przyszłości i uważany jest wyłącznie
zakazuje), szczególnie zaś kontroluje badania naukowe.
za narzędzie dialektyki, to jest za narzędzie jedynego jej interpretatora, partii. Rzecz znamienna - słowo „alienacja” pojawia się
u nich rzadko.
4. Karol Marks pisał do proletariatu, to jest szerokich mas
robotników fabrycznych. Komuniści przekształcili ich dyktaturę
w panowanie elity partyjnej nad masą - ludem.
Ponadto żaden marksista naprawdę znający Marksa nie może

19
TEOLOGIA POLITYCZNA CO MIESIĄC • 10/2014 (16)