10. Prawo autorskie w dzia³alno¶ci handlowej i us³ugowej

10. Prawo autorskie w działalności handlowej i usługowej Wiele kontrowersji budzi wykorzystywanie
twórczości w działalności handlowej i usługowej. Handlowcy dziwią się, że muszą płacić jakieś tantiemy,
autorzy narzekają, że wielokrotnie ich twórczością podpiera się działalność zarobkową i gospodarczą bez
zapłaty należnych im wynagrodzeń. A jak to wygląda z punktu widzenia prawa.
W 1994 roku Sejm uchwalił nową ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych (ustawa z dn.4 lutego
1994 r. znowelizowana w 2000 roku, tekst jedn. Dz.U. Nr 80 z 2000 r. poz.904 i w roku 2002 Dz.U. Nr 197
poz. 1662), która zastąpiła ustawę z 1952 roku. Ustawa określa zakres praw autorów, artystów wykonawców,
producentów, nadawców, wydawców w stosunku do ich twórczości a tym samym obowiązki podmiotów
korzystających z cudzej twórczości.
Zgodnie z ustawą autorzy posiadają dwie grupy uprawnień: niegasnące autorskie prawa osobiste (m.in.
prawo do oznaczania utworu imieniem i nazwiskiem, nienaruszania treści i formy utworu) oraz autorskie
prawa majątkowe (gasną 70 lat po śmierci autora) czyli prawo do korzystania z utworu, rozporządzania nim i
prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu przez innych na wszystkich polach eksploatacji (art.17
ustawy). Prawa autorskie mają charakter praw wyłącznych, czyli ich ograniczenie może być tylko
wynikiem zgody autora lub przepisu ustawy. Płynie stąd generalna zasada: na wszelkie formy korzystania
z utworu, czy na żywo, czy poprzez środki techniczne z nośników, autor musi udzielić zgody i należy mu się
oddzielne wynagrodzenie, bez względu na to, czy korzystający na tym zarabia, czy też nie. Autorowi np. słów
i kompozycji (piosenki) należeć się będzie oddzielne wynagrodzenie za nagranie na płytę, oddzielne za
wykonanie jej przez jakiś zespół na zabawie, oddzielne od telewizji za nadanie, oddzielne z radia za nadanie
, oddzielne od wszystkich odbiorców, którzy odebrali piosenkę z radia lub TV umieszczonych w miejscu, w
którym łączy się to z prowadzoną działalnością zarobkową (np. restauracji, sklepie, pubie, hotelu, klubie),
oddzielne od wszystkich, którzy odtworzyli je publicznie z kasety np. podczas dyskoteki, zabawy, w kawiarni,
w klubie, w sklepie itd.
Ustawa nie wyłącza z obowiązku zapłaty wynagrodzeń autorskich, za którekolwiek z tych pól eksploatacji,
żadnego podmiotu, nawet wojska, policji, straży pożarnej, organów władzy i samorządu, kościoła. Jedynie
korzystanie w ramach ustawowego tzw. dozwolonego użytku chronionych utworów zwalnia, choć nie zawsze,
z zapłaty wynagrodzenia, czasami tylko z obowiązku uzyskania zgody autora. Na ten dozwolony użytek
(pisany art.23 - 35 ustawy) składa się: użytek prywatny (w domu w kręgu krewnych, powinowatych,
przyjaciół), korzystanie dla celów informacji przez prasę, korzystanie w trakcie nauczania i badań naukowych,
w trakcie okazjonalnych imprez religijnych, szkolnych, obchodów, gdy artyści wykonawcy nie otrzymują
wynagrodzenia i nieliczne inne opisane w ustawie, a nie mające w naszym przypadku zastosowania.
Wielokrotnie prowadzący działalność handlową lub usługową ,,puszczają" w swoim lokalu muzykę z płyt czy
kaset (z magnetofonu, wieży, magnetowidu, szafy grającej) w taki sposób, że trafia ona do klientów - muszą
na to uzyskać zgodę i zapłacić wynagrodzenia autorskie, wykonawcze (art.86 ust.3 ustawy) i producenckie (
art.94 ust.5 ustawy). Tu należy od razu wyjaśnić, że zakup w detalu lub hurcie kasety czy płyty nie uprawnia
do publicznego ich odtwarzania. To jest oddzielne pole eksploatacji utworów w myśl art.50 pkt.3 ustawy i
dóbr pokrewnych w myśl wyżej przytoczonych przepisów.
Często w lokalu handlowym, gastronomicznym, usługowym odbierane są programy z radia lub telewizji tak,
że mogą oglądać i słuchać je klienci. Na publiczny odbiór utworów tą drogą i w taki sposób, także trzeba mieć
zgodę i zapłacić wynagrodzenia twórcom (art.17, art.50 pkt.3) w zw. z art.6 pkt. 9 ustawy.
Zgodnie z ww. art.6 pkt.9 ustawy ,,odtworzeniem utworu jest jego udostępnienie bądź przy pomocy
nośników dźwięku, obrazu lub dźwięku i obrazu, na których utwór został zapisany, bądź przy pomocy
urządzeń służących do odbioru programu radiowego i telewizyjnego, w którym utwór jest nadawany." art.50 w
1/3
pkt.3 ustawy wymienia m.in. odtworzenie jako odrębne pole eksploatacji utworów.
W tym miejscu wypada rozwiać wątpliwości, jakoby do działalności handlowej i usługowej mógł mieć
zastosowanie art.24 ust.2 ustawy, zwalniający posiadaczy odbiorników umieszczonych w miejscach ogólnie
dostępnych z zapłaty wynagrodzeń autorskich z tytułu odbioru programu radiowego lub telewizyjnego, jeżeli
nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych.
Było to m.in. przedmiotem odpowiedzi Ministra Kultury i Sztuki z dn.22 marca 1999 roku na zapytanie posła
Juliusza Brauna, które w konkluzji mówi, że w pełni uzasadnione jest pobieranie, z tytułu publicznego odbioru
utworów powiązanego z komercyjną działalnością danego podmiotu, wynagrodzeń autorskich przez
organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Praktycznie przez ZAiKS.
Zapis w naszej ustawie artykułu 24 ust.2 i jego interpretacja jest wynikiem dostosowania polskiego prawa do
art. 11 bis konwencji berneńskiej, której Polska jest sygnatariuszem:
1. Autorzy dzieł literackich i artystycznych korzystają z wyłącznego prawa udzielania zezwoleń na : publiczne
rozpowszechnianie przez głośniki lub inne analogiczne aparaty do przenoszenia znaków, dźwięków lub
obrazów dzieł nadawanych drogą radiowo-telewizyjną.
2. Ustanowienie warunków wykonywania praw przewidzianych wyżej w ustępie 1 należy do ustawodawstwa
państw należących do Związku."...Nie mogą one w żadnym wypadku naruszać praw osobistych autora ani
przysługującego mu prawa otrzymania słusznego wynagrodzenia ustalonego w braku umowy, przez
właściwą władzę."
Przepisy zawarte w art. od 23 - 35 o tzw. dozwolonym użytku chronionych utworów, mają charakter
wyjątków od zasady wyrażonej w art.17 i tworzą uprawnienia dla ich adresatów. W przypadku art.24 ust.2
posiadacze urządzeń do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego umieszczonych m.in. w miejscu
ogólnie dostępnym, dla zwolnienia się od zapłaty wynagrodzenia powinni przedstawić dowód na brak
wpływu, choćby pośrednio, odbioru programu na korzyści osiągane w prowadzonej działalności. To adresat
wyjątku (od prawa wyłącznego) musi udowodnić, że zostały spełnione jego warunki, aby mógł z wyjątku
skorzystać, bo to on wywodzi z niego korzystne dla siebie skutki prawne.
W dodatku zezwolenia w zakresie dozwolonego użytku są ograniczone art. 35 ustawy - nie mogą naruszać
normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy, w tym w interesy majątkowe, co
wprost koresponduje z treścią konwencji berneńskiej.
Także doktryna prawna uznaje, że co do zasady należy przyjąć iż odbiór programu radiowego lub
telewizyjnego w restauracjach, barach, pokojach hotelowych łączy się z dodatkowymi korzyściami. Podobnie
w sklepach. (E.Traple w ,,Komentarz do ustawy", Warszawa, ABC 2001 str.260)
Wypada też zaznaczyć, że opłata abonamentowa za radio i telewizor jest opłatą za używanie urządzenia do
odbioru (w myśl art.48 ustawy o radiofonii i telewizji), a nie wynagrodzeniem dla autorów i trafia na rachunek
Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.
Odtworzenie z magnetofonu, wieży itp. lub odbiór programu radiowego lub telewizyjnego wymagają zapłaty
wynagrodzeń autorskich, jeśli do nich dochodzi w miejscu obsługi klientów lub docierają w jakikolwiek sposób
do klientów. Radio, magnetofon w biurze, w kuchni nie wymaga zapłaty tantiem autorskich, jeśli obejmuje
tylko pracowników a klient nie znajduje się w zasięgu odbioru.
Jak w takim razie uzyskać zgodę twórców, która jest prawem wymagana przed przystąpieniem do
korzystania z cudzej twórczości - przed włączeniem radia, magnetofonu, wieży, udostępnieniem szafy
grającej, organizowaną imprezą. Bez takiej zgody narażamy się na odpowiedzialność cywilną (art.79 ustawy)
i karną (art.116 ustawy). W przypadku rozpowszechniania utworów bez zgody autorów w ramach
2/3
prowadzonej działalności gospodarczej postępowanie karne może być wszczynane także z urzędu.
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych aby ułatwić użytkownikom twórczości uzyskiwanie zgody
tysięcy autorów i ujednolicić wysokość wynagrodzeń autorskich powołała do życia tzw. organizacje
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi (art.104 - 110 ustawy). Otrzymały one
uprawnienia do reprezentowania twórców (tak polskich, jak i zagranicznych), udzielania zgody, inkasowania
wynagrodzeń, występowania do sądu i wobec organów ścigania, domagania się od użytkowników informacji i
udostępnienia dokumentów. Organizacja taka aby móc skutecznie działać musi legitymować się decyzją
Ministra Kultury. Decyzje Ministra zostały opublikowane w Dzienniku Ustaw Nr 45 z 1998 roku poz. 641. W
stosunku do autorów utworów muzycznych, słownych, słowno-muzycznych i innych, taką organizacją
uprawnioną przez ustawę i Ministra jest Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, które dysponuje Tabelą
Wynagrodzeń Autorskich zatwierdzoną przez Komisję Prawa Autorskiego działającą przy Ministrze. Tabela ta
uwzględnia stawki za pola eksploatacji utworów, o których pisałem wyżej.
Zawarcie umowy licencyjnej z ZAiKS-em legalizuje wykorzystywanie utworów na wyżej wspominanych
polach eksploatacji. Wpłaty wynagrodzeń na konto ZAiKS na podstawie posiadanej umowy licencyjnej,
wobec tego, że wynikają one z ustawy, można sobie zaliczyć w koszty uzyskania przychodu bez
dodatkowych dokumentów księgowych. Warto też zaznaczyć, że przedawnienie ich ściągalności, jako
wynagrodzeń, wynosi 10 lat (art.118 kc).
Wobec tego, że to ustawa narzuca wszelkim podmiotom obowiązek przestrzegania praw autorskich, każdy
podmiot wykorzystujący cudzą twórczość, musi zadbać o uzyskanie zgody uprawnionych twórców a w ich
zastępstwie organizacji zbiorowego zarządzania, m.in. ZAiKS-u, przed wykorzystaniem ich utworów. To nie
one muszą go znaleźć.
W organizacji zbiorowego zarządzania można dopełnić wszelkich formalności i uzyskać licencję na
publiczne odtwarzanie utworów autorów tak polskich jak i zagranicznych. Wynagrodzenie za odtwarzanie ma
charakter ryczałtu płaconego miesięcznie, niezależnego od tego czy gramy 24 godz. czy tylko 2. Stawka
uzależniona jest od wielkości lokalu, rodzaju prowadzonej działalności, usytuowania.
Na wielu polach eksploatacji, w tym przy odtwarzaniu, należy ustalić wynagrodzenia wynikające z praw
pokrewnych z organizacjami chroniącymi artystów wykonawców (SAWP, STOART) i producentów (ZPAV).
Okazuje się, że autorzy mają słuszne pretensje o swoje wynagrodzenia a prawu nie da się zaprzeczać
wbrew jego literze i europejskim już zasadom. Polska ratyfikowała wszystkie międzynarodowe konwencje
chroniące twórczość. Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych, którą Polska
ratyfikowała już w 1920 roku, formułuje wyłączne prawo dla twórców do udzielania zezwoleń na publiczne
wykonywanie i odtwarzanie utworów, a także na publiczny odbiór utworów zawartych w programach
radiowych i telewizyjnych. W tym zakresie prawo chroni nie tylko twórców polskich ale także zagranicznych.
Krzysztof Lewandowski
Wszelkie prawa zastrzeżone 2017 ZAiKS / data wygenerowania strony 07.03.2017 01:04:18
PDF ze strony: http://mail.zaiks.org.pl/175
3/3