doczielony region - Dolina pałaców i ogrodów
download 
Reklamacja Transkrypt
zielony region - Dolina pałaców i ogrodów
Biuletyn organizacji pozarządowych Dolnego Śląska ZIELONY REGION Lato 2006 Fundacja Karkonoska Jelenia Góra Nr 2(2006)/34 1. Widok ogólny parku w Bukowcu ze Śnieżką w tle OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W KOTLINIE JELENIOGÓRSKIEJ. WALORYZACJA ZA£O¯ENIA W BUKOWCU Od Redakcji W bieżącym numerze naszego Biuletynu przedstawiamy w syntetycznym ujęciu wyniki praktyk studenckich, przeprowadzonych na terenie wsi Bukowiec w gminie Mysłakowice, poświęconych opracowaniu inwentaryzacji stanu istniejącego i waloryzacji zasobów kulturowych istniejącego tu zespołu zabytkowego i jego otoczenia. Praktyki te zorganizowała Fundacja Karkonoska w ramach realizacji międzynarodowego projektu „Dziedzictwo-Tożsamość-Dialog”, który uzyskał wsparcie z programu „Kultura 2000”. W projekcie tym uczestniczyły poza Fundacją także następujące organizacje pozarządowe z Niemiec, Polski, Czech i Słowacji: Denkmal Akademie z Görlitz – placówka edukacyjna Niemieckiej Fundacji Ochrony Zabytków, Fundacja Kultury Ekologicznej z Jeleniej Góry, Oddział Czeskiego Związku Inżynierów Budowlanych z Liberca oraz Stowarzyszenie „Ludia a Voda” z Koszyc. Omawiany projekt zrealizowany został w okresie od września 2005 r. do czerwca 2006 r. w formie trzech modułów, obejmujących następującą problematykę: • w Module I – Zachowanie zabytków i krajobrazu kulturowego, • w Module II – Problemy rzemiosła, konserwacji zabytków i nauki zawodu, • w Module III – Wykorzystanie potencjałów ekonomicznych w konserwacji zabytków i ochronie przyrody. Opracowanie wykonane dla zabytkowego terenu w Bukowcu jest przykładem wskazującym, jak można opracować waloryzacje kulturowo-krajobrazowe dla innych miejscowości w Kotlinie Jeleniogórskiej. JK Zielony Region OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W KOTLINIE... Cele i zakres praktyk Przeprowadzone praktyki w Bukowcu miały na celu przetestowanie wypracowanych wcześniej zasad modelowego prowadzenia badań nad stanem zachowania walorów dziedzictwa kulturowego. O wyborze założenia pałacowo-parkowego w Bukowcu jako miejsca praktyk zdecydowały przede wszystkim: • jego walory kulturowo-krajobrazowe jako obiektu uznawanego powszechnie za wybitny przykład ukształtowania romantycznych założeń krajobrazowych z I poł. XIX w. na Dolnym Śląsku oraz wyróżniającego się sposobu wykorzystania naturalnych predyspozycji terenu dla stworzenia wielkoprzestrzennej kompozycji parkowej, powiązanej organicznie z historycznym, wiejskim układem osadniczym oraz bliższym i dalszym otoczeniem, • potrzeba zaktualizowania opracowanych dotąd dokumentacji stanu zachowania dla tego założenia oraz uzupełnienia ewidentnych luk a także wskazania zagrożeń dla jego odnowy i utrzymania, • wykorzystanie opracowania jako wkładu w praktyczną realizację zasad europejskiej konwencji krajobrazowej oraz w rozwój idei ochrony obszarowej a nie tylko obiektowej środowiska kulturowego na pograniczu polskoczesko-niemieckim. W trakcie praktyk zgromadzone zostały materiały i własne dokumentacje umożliwiające przedstawienie w części tekstowej następujących zagadnień: 2. Widok ogólny zabudowy wsi • historii wsi i założenia pałacowo-parkowego, • ustaleń dokumentów planistycznych dla terenów wsi, • zakresu i zasad ochrony konserwatorskiej, • walorów przyrodniczych, • walorów założenia z oceną stanu zachowania tworzących je obiektów, • charakterystyki sporządzonej inwentaryzacji architektoniczno-konserwatorskiej dla wybranych dwu obiektów, • poglądów społeczności lokalnej na problemy ochrony dziedzictwa, • kierunków i zasad ochrony oraz rewitalizacji założenia. Uzupełnieniem części tekstowej jest syntetyczny rysunek pt. „Walory kulturowo-krajobrazowe i stan zabudowy założenia pałacowo-parkowego w Bukowcu”, wykonany w skali 1:10.000, rysunki inwentaryzacyjne dla 2 obiektów oraz zbiór rysunków i fotografii, dokumentujących stan zagospodarowania i zachowania walorów środowiska kulturowego na terenie zespołu zabytkowego w Bukowcu. W ramach przeprowadzonych w Bukowcu praktyk wypracowana została autorska metoda waloryzowania komponowanych założeń parkowo-pałacowych wraz z ich otoczeniem krajobrazowym i osadniczym oraz oceny istniejących pozytywnych i negatywnych wpływów procesów rozwojowych na stan środowiska kulturowego. Opracowanie to będzie przydatne przy waloryzacji terenów planowanego do utworzenia Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej, opracowaniu planu jego ochrony i zarządzania 2 oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego a także programowania procesu rewitalizacji całego założenia zabytkowego w Bukowcu. Historia rozwoju przestrzennego wsi Na terenie przedgórza Karkonoszy i w łuku Rudaw Janowickich, gdzie położony jest Bukowiec, intensywnie rozwijało się osadnictwo już w okresie średniowiecza. Wykształciła się tu gęsta sieć osadnicza, powstawały mniejsze i większe kmiece wsie z dobrami lennymi, w tym położone obok Bukowca. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą z 1305 r. o wsiach takich jak Wojanów (przed 1281), Karpniki, Strużnica i Krogulec (nieco później) oraz Łomnica i Mysłakowice (przed 1300). Wsie te miały podobnie jak inne górskie miejscowości, charakterystyczne układy łańcuchowe. Stanowiły one włości pozostające we władaniu dwóch potężnych, mocno rozgałęzionych śląskich rodów – Schaffgotschów i Zedlitzów. W I poł. XV w. obszar Dolnego Śląska znacznie ucierpiał od wojen husyckich, po których nastał tu długi okres pokoju. Ogólny postęp cywilizacyjny, jaki miał tu miejsce przyczynił się do znacznego wzrostu gospodarczego Śląska, w tym także i terenów przedgórza Karkonoszy. Rozwój tych ziem był widoczny zarówno w przypadku miast, jak i szlacheckich posiadłości. Przeżywały go Jelenia Góra z gospodarką opartą na handlu i na tradycyjnym rzemiośle oraz Kowary, prywatne miasto i ważny wówczas ośrodek górniczy – położone nieopodal Bukowca. W układzie przestrzennym zabudowy wsi dominowało w tym okresie założenie rezydencjonalne, rozwijane na południe i zachód od terenów historycznie ukształtowanego układu przestrzennego wsi. Miała ona zapewne taki zasięg jak obecnie, z zabudową ciągnącą się przy dzisiejszej ul. Robotniczej i ul. Wiejskiej, która była drogą dojazdową do folwarku polnego pod Brzeźnikiem, być może późniejszego od średniowiecznej wsi. Układ zabudowy wsi nie zmienił się przez następne stulecia. W poł. XVIII w. Bukowiec był dużą wsią łańcuchową o takim zasięgu jak obecnie, z siedliskami wypełnionymi w dużym stopniu zagęszczoną, dwustronną zabudową. Oprócz dwu kościołów we wsi znajdowały się pałac i młyn, zlokalizowane w jej za- 3 OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W KOTLINIE... chodniej części. Na północny zachód od wsi, na podmokłych łąkach u podnóża Mrowca znajdowały się trzy skupiska stawów. Wieś połączona była drogą tylko z pobliską Kostrzycą, położoną przy trakcie z Kowar do Jeleniej Góry. Długi okres prosperity na Dolnym Śląsku przerwała wojna trzydziestoletnia, która obok ówczesnych przeobrażeń społecznych związanych z kontrreformacją, zmieniła w zasadniczym stopniu warunki życia i spowodowała długotrwały kryzys gospodarczy. Nowe impulsy rozwojowe przyniósł dla tych ziem dopiero koniec XVIII w., a na terenie Bukowca pojawienie się nowych właścicieli – hrabiostwa von Reden. Zmodernizowali oni istniejącą tu rezydencję, założyli wspaniały park i rozbudowali całe ówczesne dominium z zastosowaniem najnowszych osiągnięć europejskich. W sporządzonym dokładnym pomiarze wsi w 1824 r. widać wyraźnie, że zabudowa ówczesnego Bukowca tworzyła układ łańcuchowy z niewielkim nawsiem koło folwarku, którego oś stanowiły ulice Robotnicza i Wiejska, połączone z wieloma drogami, prowadzącymi w okoliczne pola. Przed zborem ewangelickim, u zbiegu drogi z Karpnik oraz ulic Wiejskiej i Robotniczej ukształtowany został niewielki, trójkątny plac. W 1 poł. XIX w. Bukowiec podzielony był, ze względu na położenie i trudny układ komunikacyjny, na części dolną (zachodnią), środkową i górną (północną). W niżej położonej części miejscowości (przy ul. Robotniczej i Młyńskiej) dominowała skromna zabudowa zagrodniczo-chałupnicza, a wyżej (przy pl. Kościelnym i północnym odcinku ul. Wiejskiej) – znajdowały się gospodarstwa kmiece. Po 1863 r. w trakcie budowy szosy z Kostrzycy do Karpnik, układ drogowy wsi poddany został regulacji, drogę tę przeprowadzono ul. Robotniczą, przez plac Kościelny i dalej za kościołem katolickim starą drogą do Krogulca i Karpnik. Tak ukształtowany układ przestrzenny wsi zachował się do dziś. Obecna, w większości zachowana zabudowa wsi powstała w 2 poł. XIX oraz w części w XX stuleciu. Jeszcze ok. poł. XIX w. wiele budynków wznoszono tradycyjnie, jako domy murowane z odeskowanymi szczytami, lub drewniano-murowane. W przypadku tych ostatnich części mieszkalne były murowane lub wzniesione w konstrukcji przysłupowej. Domy te miały wysokie strychy, kryte dachami dwuspadowymi. We wsi dominowała skromna zabudowa szerokofrontowa, złożona z niewielkich zagród oraz z budynków mieszkalno-gospodarczych. W niektórych zagrodach kmiecych wzniesiono budynki dwukondygnacyjne. W 2 poł. XIX w. domy budowane były według projektów typowych, w dużym stopniu w stylu prostego neoklasycyzmu szkoły berlińskiej 3 ćw. XIX w., propagowanego przez lokalne urzędy budowlane. Wzniesiono tu w tym stylu lub przebudowano dość liczne budynki, jedno- lub półtorakondygnacyjne mieszkalno-gospodarcze, kryte dwuspadowymi dachami. Pod koniec XIX stulecia i na przełomie XIX i XX w. dostawiano do niektórych domów dwukondygnacjowe werandy, zdobione snycerską dekoracją. Niekiedy wznoszono budynki według projektów indywidualnych, w stylu budownictwa szwajcarskiego. W pierwszym trzydziestoleciu XX w. pojawiły się we wsi domy jednorodzinne, budowane według projektów nawiązujących do budownictwa ludowego. Oprócz dwu kościołów i opisanej wyżej zabudowy mieszkalnej wzniesiono na terenie wsi także szkołę ewangelicką, dwie gospody oraz remizę strażacką. Pierwsza z gospód (zlokalizowana przy Pl. Kościelnym 1), zbudowana została w 1 poł. XVIII w. jako duży budynek z murowanym przyziemiem i piętrem o ozdobnie kształtowanej konstrukcji szkieletowej i nakryta wysokim, stromym, odeskowanym dachem. Drugą 2-kondygnacyjną gospodę wzniesiono w 4 ćw. XVIII w. przy głównej ulicy wiejskiej, nakryto dachem naczółkowym i wprowadzono wystrój elewacji w stylu późnego baroku oraz – wczesnego neoklasycyzmu. Na początku XX w. dobudowano do gospody nową część z piętrem o konstrukcji szkieletowej. W 3 ćw. XIX w. zbudowano przed nią remizę straży pożarnej, wykonaną według indywidualnego projektu, z interesującym detalem architektonicznym. Główna ulica wiejska była częściowo dwustronnie obsadzona lipami (od folwarku do gospody). Lipami obsadzono też drogę dojazdową prowadzącą do zespołu pałacowego od strony Kostrzycy i początkowy odcinek ul. Robotniczej. Koniec II wojny światowej przyniósł zasadnicze przeobrażenia polityczne, społeczne i gospodarcze na terenie Ziem Odzyskanych, które na terenie Kotliny Zielony Region 3. Pałac w Bukowcu Fragment inwentaryzacji Herbaciarni: Elewacja frontowa 4. Herbaciarnia Zielony Region OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W KOTLINIE... 5. Wieża widokowa Jeleniogórskiej, w tym i w Bukowcu doprowadziły do wymiany ludności, przejęcia pozostawionego majątku i jego zagospodarowania. W okresie minionych sześćdziesięciu lat wykształcona zwłaszcza w XIX w. struktura przestrzenna terenów wsi nie uległa większym przemianom, stosunkowo niewiele ubyło tu dawnej zabudowy i niewiele też wprowadzono nowej zabudowy mieszkaniowej. Historia za³o¿enia pa³acowo-parkowego Po wojnach śląskich i przejęciu Dolnego Śląska w 1741 r. przez Prusy od Cesar- stwa Habsburskiego pojawiły się w gospodarce i kulturze w rejonie Karkonoszy i Kotliny Jeleniogórskiej nowe zjawiska, związane z rozbudową sieci pruskiej administracji na Śląsku, a także osiedlaniem się w Kotlinie Jeleniogórskiej wybitnych przedstawicieli pruskiej administracji i arystokracji, takich m.in. jak hrabiowie von Reden oraz von Gneisenau. Obaj byli ludźmi wykształconymi, znającymi nowe prądy myślowe oraz nowe tendencje w sztuce, czego m.in. przejawem stała się przebudowa zakupionych przez nich pałaców na nowe rezydencje w Bukowcu oraz w pobliskich Mysłakowicach, gdzie w następnych latach powstała rezydencja królów pruskich. Przyczynili się też oni do wprowadzenia wpływów berlińskiego neoklasycyzmu na te tereny. Pałac w Bukowcu, który nie zmienił swojego kształtu od II poł. XVI w. przebudowany został na zlecenie hrabiego von Redena w latach 1790-1800 przez berlińskiego budowniczego Raabe’go. Wykorzystano przy tym rozwiązania charakterystyczne dla neoklasycyzmu palladiańskiego, natomiast główne wnętrze pałacowe utrzymano w stylu neoklasycyzmu antykizującego. Przy rezydencji w Bukowcu założony został romantyczny park krajobrazowy, reprezentujący różne formy ogrodu angielskiego, stworzony pod wpływem swoistego kultu natury, wykształconego na bazie przemyśleń filozofów, pisarzy i poetów XVIII stulecia, cechującego się emocjonalnym odbiorem przyrody, w czym 4 szczególne znaczenie miały góry. W myśl tych idei park krajobrazowy stawał się naśladownictwem pierwotnego, naturalnego krajobrazu i musiał być przestrzennie powiązany z naturalnym otoczeniem. Możliwości stworzenia takich powiązań dawały dla parku w Bukowcu malownicze przedgórza Karkonoszy oraz Rudaw Janowickich. Powstało tu szczególne miejsce idylliczno-rustykalnego życia, letniego wypoczynku i bardzo ważny ośrodek towarzyskich spotkań, których formalną oprawą stały się i rezydencja, i towarzyszący jej park. Park ten stworzony w latach 1795-1815 według idei „ozdobnej farmy” objął pagórkowaty, wylesiony, dobrze nawodniony obszar z licznymi stawami, otaczający od północy, zachodu i południa tereny ówczesnej wsi. Ukształtowany został według nowoczesnych tendencji w angielskiej sztuce ogrodowej, w ideowym nawiązaniu do ówczesnych przejawów życia duchowego Prus. Stworzony został na tej podstawie bogaty program zagospodarowania parku, wyrażający się przede wszystkim w obiektach jego parkowej architektury i nawiązujący do koncepcji niemieckiego ogrodu sentymentalnego. Na tle śląskich założeń ogrodowo-parkowych, ukształtowany w latach 1775-1800 park w Bukowcu był rozwiązaniem nowatorskim, inspirującym kolejne realizacje tego typu w okolicy, w tym parki w Karpnikach, a także w niedalekich Ciszycy i Staniszowie. Założenie w Bukowcu stanowi jeden z głównych elementów obecnego ukształtowania wschodniej części Kotliny Jeleniogórskiej, gdzie ma miejsce szczególne nagromadzenie tego typu wybitnych założeń stosunkowo na niewielkim obszarze. Założone w duchu romantyzmu parki w Bukowcu, Mysłakowicach, Karpnikach, Wojanowie i Łomnicy oraz założenia w ościennych gminach łączą się ze sobą ciągami widokowymi lub poprzez sieć dróg dojazdowych, ukształtowanych jako aleje. Parki te należą do najważniejszych śląskich założeń ogrodowo-parkowych i ilustrują wszystkie fazy rozwoju ogrodu angielskiego, pozostając wyrazem dworskiej kultury w Prusach w 1 poł. XIX w. Ustalenia planistyczne dla terenów wsi 6. Ruiny Opactwa Gmina Mysłakowice dysponuje aktualizowanym obecnie studium uwarunko- 5 OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W KOTLINIE... wań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, które stanowi podstawowy dokument dla ukierunkowania jej rozwoju przestrzennego. W studium tym przyjęto, że w ramach zrównoważonego rozwoju gminy zakłada się uzyskanie takiej funkcjonalno-przestrzennej struktury jednostki, która w harmonijny, zrównoważony sposób wykorzysta jej walory i zasoby przyrodnicze oraz kulturowe dla poprawy warunków życia jej mieszkańców. Zasadniczą rolę w ukierunkowaniu rozwoju przestrzennego gminy pełnić będą przyjęte w studium kierunki ochrony środowiska przyrodniczego, którego główne elementy (w tym i na terenie Bukowca) objęte zostały ochroną prawną w formie Rudawskiego Parku Krajobrazowego, a także wprowadzone dla ochrony zespołów zabytkowych i krajobrazu kulturowego gminy strefy ochrony konserwatorskiej, w tym strefa „A” ścisłej ochrony konserwatorskiej. Strefa „A” została określona dla obszarów szczególnie wartościowych, o zachowanej historycznej strukturze przestrzennej, uznanych za ważne materialne świadectwo historyczne, w tym dla części terenów wsi Bukowiec. W strefie tej zakłada się bezwzględny priorytet wymagań i ustaleń konserwatorskich nad względami wynikającymi z działalności inwestycyjnej, gospodarczej i usługowe. W obszarze ww. wsi została wyznaczona także strefa „K” ochrony krajobrazu kulturowego, obejmująca obszar związany integralnie z zespołem zabytkowym, objętym strefą „A” a także na terenie założenia pałacowo-parkowego strefa „W” ścisłej ochrony archeologicznej. W projekcie zaktualizowanego studium zakłada się, że w obszarze gminy Mysłakowice utworzony będzie Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej, w granicach którego powinno się znaleźć całe założenie pałacowo-parkowe w Bukowcu i obiekty wpisane do rejestru zabytków, a także niektóre części tej miejscowości, stanowiące ich otoczenie. Z kolei szczegółowe zasady urbanistyczno-architektoniczne kształtowania zabudowy w poszczególnych ośrodkach osadniczych, w tym i na terenie Bukowca określone zostaną w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i będą podporządkowane przyjętym w nim generalnym kierunkom rozwoju przestrzennego gminy. Ich stoso- wanie ma prowadzić do poprawy ładu przestrzennego regionu, rozumianego zarówno jako dążenie do uzyskania pozytywnych walorów estetycznych, funkcjonalności, logiki i czytelności struktur przestrzennych jak i zharmonizowania ich z walorami naturalnymi otoczenia. Zakres i zasady ochrony konserwatorskiej Jedną z podstawowych form ochrony zabytków zgodnie z obowiązującymi przepisami są wpisy do rejestru a także uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego i ustalenia przyjęte dla ochrony zabytków w planach miejscowych zagospodarowania przestrzennego. W rejestrze zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zostały ujęte na terenie wsi Bukowiec następujące obiekty: • kościół pomocniczy pw. św. Marcina z XIV w., • kościół ewangelicki z pastorówką, obecnie rzymskokatolicki pw. św. Jana Chrzciciela, połączony z plebanią, • pałac, • park z budowlami parkowymi: – opactwem – mauzoleum hrabiów von Reden, – cmentarzem rodowym koło opactwa, – pawilonem widokowym, – wieżą widokową, – amfiteatrem, – domem ogrodnika, • browar, obecnie budynek mieszkalno-gospodarczy, • dom zarządu dóbr i wozownia, obecnie dom mieszkalny, • stodoła, • obora ze skrzydłami mieszkalnymi. Ww. obiekty oraz ich otoczenie tworzą rozległy, komponowany układ przestrzenny, którego granice przebiegają od północnego zachodu w części w obszarze kompleksu leśnego, porastającego wzgórze Mrowiec, w części południowowschodnim skrajem tego kompleksu, od wschodu i w części od południa skrajem terenów leśnych otaczających m.in. wzgórze z wieżą widokową, dalej od wschodu drogą prowadzącą do budynków folwarku, stąd dalej skrajem łąk i zadrzewień otaczających zespół stawów przy pałacu, stąd dalej – od zachodu wschodnim skrajem zabudowy wsi Ko- Zielony Region strzyca i brzegiem wschodnim rzeki Jedlica. Na terenie wsi poza ww. obiektami ujętymi w rejestrze zabytków chronione jest także 46 obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków, a w tym m.in.: • cmentarz przykościelny, • ozdobna aedikula przy pl. Kościelnym, • krzyż pokutny koło domu przy ul. Wiejskiej, • cmentarz ewangelicki, • sołecka karczma sądowa przy Pl. Kościelnym, • szkoła ewangelicka (obecnie schronisko wycieczkowe) oraz szereg budynków mieszkalnych. Ww. obiekty ujęte w omawianej ewidencji zabytków będą podlegać ochronie wraz z ich najbliższym otoczeniem wg zasad określonych w przyszłym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, jaki będzie opracowany dla terenów wsi. Dla terenów wsi przyjęty został układ dwu stref ochrony konserwatorskiej „A” i „K”, wspomniany już przy zreferowaniu ustaleń zawartych w projekcie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Ochrona konserwatorska w tej strefie będzie zmierzać do zachowania, uczytelnienia historycznego układu przestrzennego zespołu zabytkowego i do konserwacji jego głównych elementów – głównych ciągów komunikacyjnych, kompozycji wnętrz urbanistycznych, historycznych linii zabudowy i układów zieleni zabytkowej, dalej – do utrzymania historycznych podziałów własnościowych i sposobu użytkowania gruntów, a także stosowania materiałów występujących w lokalnym budownictwie historycznym. Wszelka działalność inwestycyjna, budowlana, jak również przebudowy, remonty, adaptacje, dostosowywanie do współczesnych funkcji, czy też dokonywanie podziałów nieruchomości znajdujących się w obszarze strefy wymagają uzgodnienia ze służbami konserwatorskimi. Strefa „A” jest równoznaczna ze strefą ścisłej ochrony archeologicznej zaś na wszelkie prace ziemne w jej obszarze wymagane jest uzyskanie pozwolenia konserwatorskiego na prace archeologiczne i wykopaliskowe. W całości Bukowiec położony jest w wielkoobszarowej strefie „K” ochrony krajobrazu kulturowego, obejmującej także wsie takie jak Karpniki, Łomnica, w części Dąbrowica i w części Mysłako- Rysunek waloryzacji założenia zabytkowego w Bukowcu Zielony Region OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W KOTLINIE... wice. Działania konserwatorskie będą obejmować tu restaurację zabytkowych elementów krajobrazu urządzonego i naturalnego, przestrzennie związanego z historycznymi założeniami w ww. wsiach oraz ochronę form i sposobu użytkowania terenów takich jak: rozłogi pól, układ dróg, miedz, zadrzewień śródpolnych, alei, szpalerów, grobli, stawów, przebiegu cieków wodnych, wykształcony sposób parcelacji gruntów i formy użytkowania terenu. Walory przyrodnicze Bukowiec położony jest w obrębie dwu mezoregionów Kotliny Jeleniogórskiej (Wzgórz Karpnickich i Obniżenia Mysłakowic), położonych na przedpolu Rudaw Janowickich. Rudawy stanowią zwarty masyw górski z najwyższym szczytem – Skalnikiem (945 m n.p.m.), o przebiegu południkowym, z kolei Kotlina Jeleniogórska charakteryzuje się pofalowaną powierzchnią z występującymi miejscami wzgórzami o wysokości ok. 400 m n.p.m. Obniżenie Mysłakowic obejmuje dolne odcinki dolin rzecznych potoków: Jedlicy i Łomnicy. Wieś leży w wyraźnie wykształconym wnętrzu krajobrazowym, którego dno otwarte ku bliskim Karkonoszom zajmuje zespół pałacowo-parkowy, w tym rozległy kompleks stawów, założony jeszcze w średniowieczu. Jego granice tworzą lokalne wzniesienia i charakterystyczne kulminacje Mrowca (501 m n.p.m.) oraz Brzeź- nika (541 m n.p.m.). W najbliższym otoczeniu wsi znajdują się wyróżniające się obiekty geomorfologiczne, a w tym: • Babie Skały, położone na południowo-zachodnim zboczu Brzeźnika; skałki te zbudowane są z jasnej odmiany granitu i mają formę kilku progów o wys. do 12 m.; stanowiły one niegdyś wspaniały punkt widokowy – dziś są zarośnięte; • skałka Bramka, położona na południowo-zachodnim zboczu niewielkiego wzniesienia na południe od wsi to rozległa, granitowa grupa skalna otoczona przez blokowisko o wysokości ścian dochodzących do 8 m.; wśród skalnych bloków występuje okno skalne – bramka o wys. ok. 2 m.; • skałka Sowi Kamień, położona na południe od szczytu Mrowca jest zbudowana z aplogranitu, jej wysokość dochodzi do 6 m zaś długość do 20 m. Wieś otaczają lasy państwowe administrowane przez nadleśnictwo „Śnieżka” w Kowarach oraz w nieznacznym udziale lasy prywatne. Najliczniej reprezentowanym gatunkiem jest świerk, którego udział powierzchniowy wynosi 86%. Z kolei udział powierzchniowy buka wynosi 3%. Bardzo niski jest też udział jodły, daglezji, jawora, jesiona, dębu i lipy. Mimo prowadzonych przez leśników działań zmierzających do przebudowy ulega ona bardzo wolnym przemianom. W otoczeniu wsi na terenie gminy Mysłakowice występuje znaczna liczba 8 stanowisk roślin chronionych. Ich rozmieszczenie jest jednak nierównomierne. Obszary, na których istnieje ich znaczne nagromadzenie i które znajdują się niedaleko Bukowca to rejon Rudaw Janowickich położony przy południowej granicy gminy, gdzie zachowały się fragmenty naturalnych lasów bukowych, grądowych i łęgowych, a także kompleksy stawów hodowlanych koło Karpnik i Bukowca. Na wyróżnienie zasługuje zespół zieleni parkowej wchodzący w skład zabytkowego założenia pałacowo-parkowego w Bukowcu. Na jego terenie występują liczne drzewa pomnikowe oraz okazowe, z których jako najbardziej interesujące należy wymienić: buki pospolite, dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, świerki pospolite, klony jawory, klony jesionolistne, klony pospolite, jesiony wyniosłe, wiązy górskie, olsze szare, topole kanadyjskie, topole osiki, wierzby uszate, wierzby iwy, wierzby szare, wierzby kruche i wierzby wiciowe. Zieleń parkową uzupełniają zespoły zieleni cmentarnej i ogrodów działkowych. Na terenie wsi występują liczne gatunki bezkręgowców i kręgowców, w tym gatunki objęte ochroną prawną. Są to płazy i gady, których kilka gatunków stwierdzono na stawach w Bukowcu (żmije zygzakowate, jaszczurki zwinki, jaszczurki żyworodne, żaby wodne, ropuchy zwyczajne, żaby trawne, traszki górskie oraz traszki grzebieniowate), a także ptaki, których stwierdzono 94 gatunki, w tym 84 ustawowo chronionych; wśród nich występuje 29 gatunków rzadkich lub potencjalnie zagrożonych na Śląsku; do najliczniej występujących należą: turkawki, paszkoty, gąsiorki, czyże, gile a na szczególne wyróżnienie zasługują: włochatki, gatunek zaliczany do „Polskiej Czerwonej Księgi” oraz 14 gatunków potencjalnie zagrożonych na Śląsku. Walory za³o¿enia zabytkowego w Bukowcu i ocena jego stanu zachowania 7. Staw z widokiem na Śnieżkę Zabytkowe założenie w Bukowcu stanowi wybitny przykład harmonijnego wpisania komponowanego, romantycznego zespołu pałacowo-parkowego w ukształtowany już układ niewielkiej rezydencji, sąsiadującej z pobliską zabudową wiejską, rozwijającą się przez wieki w formie tradycyjnej wsi łańcuchowej. 9 OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W KOTLINIE... Historia rozwoju przestrzennego tego założenia i kierunków jego ochrony zawarte w dokumentach planistycznych samorządu lokalnego przedstawione zostały wcześniej, przy wykorzystaniu bardzo bogatej literatury przedmiotu oraz opracowań konserwatorskich, obecnie przedstawione zostaną charakterystyki i stan zachowania głównych elementów tworzących omawiany kompleks. Na wyróżniające w skali całego Dolnego Śląska walory kulturowo-krajobrazowe Bukowca wpływa przede wszystkim wykorzystanie naturalnych predyspozycji ukształtowania terenu dla stworzenia tu wieloelementowej kompozycji krajobrazowej. Była ona powiązana osiami widokowymi z górującym nad Kotliną Jeleniogórską masywem Śnieżki, stworzyła tu także wiele wewnętrznych powiązań tego typu pomiędzy poszczególnymi budowlami, formowanymi zespołami zieleni czy też rozległych stawów. Centrum komponowanego założenia zabytkowego tworzy pałac oraz związane z nim zabudowania folwarczne. Obecna forma ukształtowania bryły pałacu pochodzi z lat 1790-1800, gdy ówczesny, jeszcze mało zmieniony renesansowy dwór przekształcono w neoklasycystyczny pałac. Jest on usytuowany w zachodniej części wsi, na południe od ul. Robotniczej, która stanowi główną oś komunikacyjną wsi. Do pałacu prowadzą trzy drogi zbiegające się na podjeździe. Jest to budynek dwukondygnacyjny, z wysokim podpiwniczeniem o nieregularnym, trzytraktowym układzie, zawarty w obrysie nieregularnego czworoboku, murowany z cegły i kamienia, z murami otynkowanymi, z portalem i obramieniami okien z piaskowca. W narożniku południowo-zachodnim pałacu znajdują się dwa ryzality, od strony południowej dobudowano do pałacu w latach 60. ubiegłego wieku parterową przybudówkę, w której mieści się obszerna sala zebrań. (Rozwiązania architektoniczne tego obiektu są wyjątkowo dysharmonijne w stosunku do ukształtowania zabytkowej bryły pałacu). Na parter pałacu prowadzą proste, betonowe schody, zakończone rozbudowanym portalem, do jego wnętrza prowadzą także małe wejścia od północy i południa wysokiego podpiwniczenia. Układ pomieszczeń jest 3-traktowy i 3-pasmowy. Na parterze w trakcie i paśmie środkowym umieszczono główny korytarz, przy którym znajduje się klatka schodowa. Pomieszczenia traktu północnego oraz częściowo pasma wschodniego rozmieszczone są w formie amfilady. Najokazalszym pomieszczeniem na parterze jest tzw. kancelaria, przekryta sklepieniem z lunetami, z bardzo bogatą dekoracją stiukową. Na piętro prowadzą jednobiegowe schody do owalnego holu, który przekryto owalną kopułą z świetlikiem. Połączona z nim jest duża sala reprezentacyjna, założona na planie prostokąta, z dekoracją utrzymaną w stylistyce neoklasycystycznej. Piwnice pałacu usytuowane są w trakcie północnym i paśmie zachodnim, do ich wnętrza można się dostać z poziomu terenu przez drzwi w elewacji południowej i wschodniej oraz z klatki schodowej z sieni. Niektóre pomieszczenia piwnic kryte są sklepieniami kolebowymi, pozostałe zmodernizowane z tradycyjnymi stropami. Na wschód i północ od pałacu znajdują się zabudowania dawnego folwarku, wśród których wskazać trzeba przede wszystkim położony na osi pałacu, w części jedno-, w części dwukondygnacyjny obiekt, jakim jest powiązana z częścią mieszkalną obora, zbudowana w kształcie litery „U” wokół małego dziedzińca. W początku XIX wieku, kiedy był on budowany stanowił unikalne, nowatorskie rozwiązanie, o dużych wartościach architektonicznych. Niestety w ubiegłym roku pożar zniszczył ten obiekt, przygotowywany obecnie do odbudowy. Na północ od pałacu, przy ul. Robotniczej, znajdują się pozostałe budynki folwarczne, w tym budynek dawnego browaru (jednokondygnacyjny, z dachem z doświetleniami, murowany, założony na planie prostokąta, z wielką salą wewnątrz), budynek dawnego zarządu dóbr (dwukondygnacyjny, ze stromym dachem, murowany, na rzucie prostokąta, ze starannie rozplanowanymi elewacjami i z dawną wozownią na parterze) oraz duża stodoła (jednokondygnacyjna, ze stromym dachem, z interesującymi rozwiązaniami detali wrót). Wśród ww. budynków tylko dom d. zarządu dóbr zachowany jest w dobrym stanie, pozostałe dwa obiekty są znacznie zdewastowane i wymagają gruntownej odnowy. Znajduje się pomiędzy nimi wzniesiony w latach 60. ubiegłego wieku 3-kondygnacyjny budynek mieszkalny o bardzo uproszczonej bryle i z typowymi rozwiązaniami dla ówczesnej zuniformizowanej zabu- Zielony Region dowy. Wymaga on zasadniczej przebudowy i dostosowania wystroju elewacji do rozwiązań zabytkowych obiektów w sąsiedztwie. Na południe i na północ od pałacu rozciąga się rozległe założenie parkowe, w którego układzie wyróżnić należy dwa kompleksy stawów oraz bogaty program obiektów i urządzeń terenowych, zachowanych niestety tylko w części. Układ przestrzenny całego założenia przedstawia się na rysunku „Walorów kulturowo-krajobrazowych założenia pałacowo-parkowego w Bukowcu”. Wskazać należy na uwidocznione na nim także charakterystyczne elementy kompozycji parku jak: Pawilon Herbaciany, wieżę widokową i amfiteatr, tzw. Opactwo z niezachowanym grobowcem właścicieli dóbr, kompleks stawów wraz z zasilającymi je potokami, (zarówno tych wypełnionych wodą, jak i tych, po których pozostał tylko zarys) grupy komponowanych kęp drzew i głazów a także drzewa, które z racji wieku powinny być objęte ochroną jako pomniki przyrody. Istnieje tu bardzo rozbudowany układ ścieżek i dróg, który powstał w XIX wieku i jest niezmieniony do tego czasu. Na terenie parku istnieje sieć powiązań widokowych, a jego podstawowe osie kompozycyjne i widokowe są zorientowane w kierunku Śnieżki. Ten szczyt, ramowany przez masywy i grupy drzew jest najważniejszym punktem odniesienia kompozycji całego parku. Tereny dawnego założenia parkowego od szeregu lat nieużytkowane dziczejąProwadzona jest tu niewłaściwa gospo- 8. Fragment parku z komponowanymi kępami drzew Zielony Region OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W KOTLINIE... darka drzewostanem, przyczyniająca się do nadmiernej ekspansji drzew, zwłaszcza na terenie dawnych powiązań i osi widokowych a także niewłaściwe gospodarowanie układem wodnym, prowadzące do stopniowego wysychania stawów i zarastania systemu łączących je potoków i kanałów. W trakcie badań terenowych stwierdzono, że w wielu miejscach granice parku, jako obszaru wpisanego do rejestru zabytków, nie pokrywają się z faktycznym, dawnym obszarem komponowanego założenia. Elementy tej kompozycji, takie jak „schronisko” na Mrowcu, grota nad Jedlicą, polany ramowane starodrzewem, leśne aleje obsadzane bukami, „promenady” oraz fragmenty dawnego układu wodnego znajdują się poza obecnie wskazaną strefą „A”. Wynika stąd wniosek, że należy poddać te granice odpowiedniej weryfikacji. Elementy komponowanego krajobrazu widoczne są także w otoczeniu terenów zabudowy wiejskiej, ciągnącej się w kierunku wzgórza Brzeźnik. Na terenie wsi odnaleziono komponowane grupy drzew i głazów, polany, z których rozciąga się widok w kierunku Śnieżki, a w lesie, w południowej części Bukowca miejsce d. pomnika znanego geografa Kloebera. Rezultaty prac terenowych pozwoliły stwierdzić, że wbrew temu, co dotychczas sądzono, obszar komponowanego krajobrazu w Bukowcu nie stanowi wyłącznie teren parku wokół pałacu, lecz 9. Kościół św. Marcina obszar ten obejmuje całą wieś z jej otoczeniem. Dowodem tego są znajdujące się na jej terenie komponowane grupy drzew i kamieni, ramujące widoki bądź stanowiące znak, że z tego właśnie miejsca rozciąga się piękny widok. Badania i analizy dla założenia zabytkowego w Bukowcu prowadzone były w obrębie właściwej dla terenów tej wsi jednostki krajobrazowej. Jej granice biegną grzbietami i kulminacjami otaczającymi wieś, a także w części wzdłuż lokalnych dróg. Strukturę krajobrazową tej jednostki tworzą: zespół zabudowy pałacu i folwarku, dwa zespoły sakralne oraz zespół zabudowy wiejskiej. Istotnymi komponentami krajobrazu są jego kulturowe dominanty krajobrazowe, takie jak: pałac, oba kościoły, Herbaciarnia, wieża widokowa oraz ruina Opactwa, a także rozległe polany i łąki widokowe. Krajobraz Bukowca charakteryzuje się istnieniem dużej liczby punktów widokowych, akcentowanych komponowanymi grupami drzew i głazów, z których roztaczają się widoki na zespół pałacowo-parkowy, dominanty kulturowe i na Śnieżkę. Zapis tych powiązań i osi widokowych, orientowanych na najwyższy szczyt Karkonoszy wskazany został na rysunku „Walorów”. Pogl¹dy spo³ecznoœci lokalnej na problemy ochrony dziedzictwa W trakcie prac terenowych uczestnicy praktyk w szeregu rozmowach 10 z mieszkańcami wsi, pracownikami Zarządu Związku Gmin Karkonoskich, m.in. także przedstawicielami dzierżawcy części terenów historycznego założenia mogli zarejestrować następujące obserwacje: • wśród wybitnych wyróżników krajobrazu lokalnego wsi i gminy wskazuje się przede wszystkim na założenia rezydencjonalne i zespoły sakralne tu położone (na co m.in. zwraca się uwagę w podsumowaniu opinii uczestników programu „Leader”, jaki był realizowany w gminie w ubiegłym roku), • przyczyny znacznego zdewastowania spuścizny historycznej, w tym zwłaszcza terenów parkowych i dawnego założenia pałacowo-folwarcznego upatruje się w złym gospodarowaniu tymi dobrami przez struktury państwa po II wojnie światowej, które były wyrazem ówczesnych radykalnych przemian społeczno-politycznych na terenie Dolnego Śląska, • jako pozytywne działania, służące aktywizacji gospodarczej i wykorzystaniu walorów wsi dla rozwoju turystyki uznaje się rozwój gospodarstw agroturystycznych (ale jego skala jest daleka od pożądanego stanu), • istnieje potrzeba wypracowania nowych, atrakcyjnych mechanizmów wsparcia dla tworzenia nowych form obsługi ruchu turystycznego na terenie wsi, w tym zwłaszcza kapitałowego oraz intensywnej promocji jej walorów, • istnieje duże zainteresowanie programem ochrony terenów dawnego folwarku i całego założenia pałacowo-parkowego, który zamierza wypracować Fundacja Ochrony Parków i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej, • idee utworzenia m.in. na terenie wsi parku kulturowego, jako nowej formy ochrony i zarządzania dziedzictwem kulturowym są znane nielicznym mieszkańcom wsi i to w bardzo wąskim zakresie, co świadczy o bardzo dużych zaniedbaniach w dziedzinie informowania i promowania tej idei na poziomie lokalnym, • za przydatne dla przyszłości wsi uznaje się włączanie młodzieży akademickiej w działaniu na rzecz dokumentowania jej walorów kulturowych, ale dorobek dotychczasowych praktyk nie był wystarczająco upowszechniany wśród mieszkańców wsi. 11 OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W KOTLINIE... Zagro¿enia dla stanu œrodowiska kulturowego Wśród zagrożeń dla stanu środowiska kulturowego na terenie zarówno założenia pałacowo-parkowego jak i terenów osadniczych wymienić należy m.in.: • postępujący proces dewastacji i dziczenia wielu części założenia parkowego oraz destrukcji obiektów tworzących jego komponowany układ, w tym takich budowli jak opactwo, wieża widokowa oraz zespół stawów i grobli, system ścieżek i promenad spacerowych, • możliwe opóźnienia w podjęciu odbudowy zespołu folwarcznego i odnowy założenia parkowego, związane z potrzebą dużej koncentracji nakładów finansowych, • spowolnienie działań na rzecz czynnej ochrony obszarowej i udostępniania założenia i jego otoczenia w formie parku kulturowego, • stagnację w budowie nowej marki turystycznej dla Kotliny Jeleniogórskiej i skutecznej promocji walorów kulturowo-przyrodniczych oraz turystycznych, • wprowadzanie obcych kulturowo wzorców dla historycznie ukształtowanej struktury zabudowy i charakteru przy modernizacji budynków mieszkalnych i usługowych oraz przy budowie nowych obiektów, • brak regulacji prawnych dla utrzymania walorów kulturowych i architektoniczno-urbanistycznych wsi, w tym zwłaszcza miejscowego planu zago- 10. Widok ogólny folwarku spodarowania przestrzennego, • obniżenie się potencjału ekonomicznego mieszkańców wsi, • starzenie się i ubożenie mieszkańców wsi i ucieczka młodzieży, skutkujące pogłębiającym się zaniedbaniem gospodarki i ich otoczenia. Zasady i sposoby przeciwdziałania wskazanym wyżej zagrożeniom powinny być wypracowane w programach wdrożeniowych dla strategii rozwoju gminy a zwłaszcza w planie ochrony i zarządzania parku kulturowego, w przypadku jego utworzenia. Mogłyby stanowić one także ważny komponent zmodyfikowanego programu działania Rady Sołeckiej i być może reaktywowanego stowarzyszenia na rzecz odnowy (lub rozwoju) Bukowca. Kierunki i zasady ochrony oraz rewitalizacji za³o¿enia Na podstawie przeanalizowanej literatury przedmiotu (w tym zwłaszcza „Studium wartości kulturowych gminy Mysłakowice” opracowanego w 2005 r. przez ROBiDZ we Wrocławiu) i przeprowadzonych prac terenowych wskazać należy przede wszystkim na konieczność rewaloryzacji zespołu pałacowo-parkowego w Bukowcu. W jej ramach należy m.in. wyburzyć współczesny obiekt dobudowany do pałacu i przywrócić dawny wygląd jego południowej elewacji. Konieczne jest systematyczne porządkowanie i odtwarzanie dawnej kompozycji parku, ogrodu przy domu ogrodnika oraz przywrócenie osi widokowych na terenie Zielony Region całego założenia. Zaleca się także przeprowadzenie konserwacji sztucznych ruin na północny wschód od parku, odbudowę wieży widokowej i odtworzenie na jej szczycie punktu widokowego oraz odbudowę takich obiektów jak np. Opactwo, czy też nieistniejący Dom na łące. Ww. prace należy przeprowadzić na podstawie bogatej ikonografii, a ich rezultatem będzie zwiększenie atrakcyjności turystycznej Bukowca. Walory zespołu pałacowo-parkowego podniosłoby również zagospodarowanie dworskich budynków mieszkalno-gospodarczych, położonych przy pałacu. Można w nich zlokalizować obiekt o charakterze wypoczynkowo-rekreacyjnym, np. mały hotel z restauracją i ogródkiem kawiarnianym. W ten sposób nawiązałoby się do funkcji browaru w 1 poł. XX w. Można też próbować odtworzyć wystrój elewacji tego budynku i poprawić wygląd elewacji sąsiedniego domu. Nieodzowne są również nowe zagospodarowanie i rewaloryzacja folwarku położonego na wschód od pałacu. Trzeba przede wszystkim odbudować zniszczony i bardzo ważny dla estetyki otoczenia rezydencji trójskrzydłowy budynek folwarczny z otwartą galerią. Z tych samych względów konieczna jest przebudowa, w nawiązaniu do wyglądu stodoły przy ul. Robotniczej, przekształconego w latach 70. XX w. budynku folwarcznego. W sąsiedztwie parku i zespołu pałacowego, przy ul. Młynarskiej oraz przy zachodnim odcinku ul. Robotniczej nie należy wprowadzać jakiejkolwiek nowej zabudowy. OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W KOTLINIE JELENIOGÓRSKIEJ. WALORYZACJA ZAŁOŻENIA W BUKOWCU 11. Uczestnicy praktyk i ich goście z Görlitz oraz Liberca. W praktykach w Bukowcu wzięli udział: Krzysztof Korzeń (Fundacja Karkonoska i Uniwersytet Wrocławski), Janusz Lichocki (Akademia Rolnicza we Wrocławiu), Anastasia Müller (Technologische Universität w Cottbus), Arne Schacht (Technologische Universität w Cottbus), Katarzyna Smorek (Uniwersytet Wrocławski), Marta Wielochowska (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie), Krzysztof Zygmunt (Międzynarodowe Centrum Fotografii przy Fundacji Karkonoskiej). Konsultacje i współpraca – Janusz Korzeń (Fundacja Karkonoska) W odniesieniu do wsi proponuje się wprowadzić nowe urządzenie Placu Kościelnego, pozwalające podnieść jego estetykę oraz wyeksponować zlokalizowane przy nim obiekty sakralne, zespół szkolny i gospodę. Konieczne są renowacja kościoła pomocniczego i uporządkowanie przykościelnego cmentarza. Na terenie wsi można lokalizować wyłącznie zabudowę uzupełniającą. Budynki powinny być sytuowane wyłącznie przy obecnych ulicach i na większych działkach. Konieczne jest też, aby nie były zbytnio zagęszczone, harmonizowały ze starszą zabudową oraz miały gabaryty takie jak ona. Jeśli chodzi o dobór rozwiązań formalnych dla projektowanych budynków można odnosić się do stylistyki budownictwa zabytkowego, lub wprowadzić dobrą architekturę nowoczesną – nową jakość formalną. Nowe budynki muszą mieć symetryczne dachy o ceramicznych pokryciach połaci. Postuluje się zachowanie obrzeżnych obsadzeń ulic, ich uzupełnianie oraz kontynuowanie w nowych miejscach. Jedynym warunkiem jest stosowanie tych samych gatunków drzew. Janusz Korzeń Fotografie: Krzysztof Korzeń (1, 3) i Krzysztof Zygmunt (2, 4-11) Wspierają nas m.in.: Fundacja Ekofundusz Warszawa, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska Kraków, WFOŚiGW we Wrocławiu, NFOŚiGW Warszawa, Regionalne Centrum Ekologiczne (REC) Warszawa Biuletyn został wydany przy udziale środków finansowych Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu Zespół Redakcyjny: Danuta Ewa Komorowska, Piotr Komorowski, Janusz Korzeń Rada Programowo-Naukowa: prof. dr hab. Tadeusz Borys, doktorant AE Wrocław Tomasz Brzozowski, mgr inż. arch. Jacek Jakubiec, dr Marian Kachniarz, mgr inż. arch. Janusz Korzeń, dr Andrzej Raj, prof. dr hab. Andrzej Rapacz, mgr inż. Tomasz Polański Wydawca: Fundacja Karkonoska; ul. Nowowiejska 3, 58-500 Jelenia Góra, tel./faks (075) 753 82 82; e-mail: [email protected]; www.mffkwadrat.wroc.pl ISSN 1641-9391 Nakład 350 egz. Informacje dla autorów Zespół Redakcyjny przyjmuje do publikacji oryginalne, nigdzie dotychczas niepublikowane, autorskie opracowania, których tematyka wiąże się z planowaną tematyką kolejnych numerów Biuletynu. W uzasadnionych przypadkach możemy odstąpić od tej zasady. Objętość artykułu nie powinna przekraczać ok. 1/3 arkusza wydawniczego (tj. ok. 13 000 znaków). Ograniczone są też możliwości publikowania rozszerzonego zakresu ilustracji i przypisów oraz zestawień bibliograficznych. Przed zakwalifikowaniem publikacji do druku poddawana jest ona wewnętrznemu recenzowaniu, a treść recenzji przekazywana autorowi. Do uzgodnienia warunków technicznych i terminowych przygotowania publikacji, niezbędne są ustalenia robocze z Zespołem Redakcyjnym. Zapraszamy.
