Waloryzacja fitocenoz dla potrzeb planowania przestrzennego

Łukaszewska (Drelich) P. et.al., 2009, Waloryzacja fitocenoz dla potrzeb planowania przestrzennego.
Problemy ekologii krajobrazu, T. XXIII, 181–190.
Łukaszewska (Drelich) P. et.al., 2009, The evaluation of plant communities units for the needs
of spatial planning. The Problems of Landscape Ecology, Vol. XXIII, 181–190.
Waloryzacja fitocenoz dla potrzeb planowania przestrzennego
The evaluation of plant communities units for the needs
of spatial planning
Paulina Łukaszewska (Drelich)1 , Czesław Wysocki2
1
Zakład Geografii Krajobrazu, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
ul. Gagarina 9, 87-100 Toruń
e-mail: [email protected]
2
Katedra Ochrony Środowiska, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, ul. Nowoursynowska 166, bud. 37, 02-787 Warszawa,
e-mail: [email protected]
__________________________________________________________________________________
Abstract. Bonitation of plant communities (phytocenoses) in suburban areas based on phytosociological survey, provides
guidelines for local spatial planning at various scale. In particular, it can be used for: pointing out the necessity of nurturing
and protecting the existing plant communities, creating the guidelines for shaping open spaces. Once the existing natural,
aesthetic and recreation values of a housing estate have been assessed, selecting plant species for individual landscape
units which show specific habitat conditions and physiognomy of potential vegetation. Application of phytosociological
survey to recognize vegetation communities and their composition enables construction of spatial structure which is
biologically active. It also enables people to satisfy their needs, which they are often unaware of, and, to commune with
the least transformed and most varied nature of high visual and aesthetic values. The usefulness of the above method was
shown in a master thesis on rating the phytocenoses of the housing estate in Kaszczorek near Toruń. It was predominantly
based on the rating method of valuable open spaces created by J.R. Mahon and R.W. Miller, the method of assessment
the synantrophisation level of individual units and their floral impoverishment created by C. Wysocki and P. Sikorski, as well as
the method of assessment healing, psychoregulating and aesthetic properties and preferable usage of plant communities
created by A. Krzymowska-Kostrowicka.
Słowa kluczowe: zbiorowiska roślinne, waloryzacja krajobrazowa fitocenoz
Key words: plant communities, phytocoenose parcels landscape valorization
Wprowadzenie
W niniejszej pracy podjęto próbę opisania możliwości wykorzystania informacji pozyskanych metodą zdjęć
fitosocjologicznych w tworzeniu wytycznych do kształtowania miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego podmiejskich osiedli. Przedstawiona w tym opracowaniu metoda została zastosowana, aby
określić walory przyrodniczo-krajobrazowe osiedla Kaszczorek w Toruniu dla potrzeb planowania przestrzennego.
Zastosowano głównie (Drelich 2003) metodę waloryzacji cennych obszarów terenów otwartych J.R. Mahon
i R.W. Millera (2003). Badane są fitocenozy terenu opracowania, czyli podstawowe jednostki roślinności
o określonej strukturze przestrzennej, utworzone przez populacje różnych gatunków roślin, będące składową
Łukaszewska (Drelich) P. et.al.
pewnego konkretnego ekosystemu. Populacje roślin pozostają w różnych współzależnościach wykorzystując
wspólnie przekształcone przez siebie siedlisko (Faliński 1986 za Falińska 1996; Matuszkiewicz 2001).
Kształtowanie terenów zieleni i terenów rekreacyjnych jest zadaniem własnym gminy, co określają: Ustawa
o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 80, poz. 717), traktując je jako element struktury
funkcjonalnej gminy, oraz Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 62, poz. 627), ujmując te tereny jako element
struktury przyrodniczej i wskazując rolę miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w utrzymaniu
warunków równowagi przyrodniczej i racjonalnej gospodarki zasobami środowiska.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jako akt prawa miejscowego obowiązkowo określa zasady
zagospodarowania i ochrony zbioru takich istniejących i potencjalnych jednostek struktury funkcjonalnoprzestrzennej terytorium gminy. Możliwe jest ustalenie w planie granic terenów rekreacyjno-wypoczynkowych
(Giedych, Szumański 2004). Przed przystąpieniem do sporządzenia planu rada gminy jest zobowiązana do
uchwalenia studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego. Materiałami wyjściowymi do opracowania
tego dokumentu są, między innymi, stan i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego oraz występowanie
obiektów i terenów chronionych. W studium określa się kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania
oraz użytkowania terenów, w tym tereny wyłączone spod zabudowy, obszary oraz zasady ochrony środowiska
i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego, obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji lub
rekultywacji.
Metody
Zdjęcia fitosocjologiczne. Zastosowanie rozbudowanej metody J.R. Mahon i R.W. Millera (2003) jest możliwe
po wykonaniu inwentaryzacji zbiorowisk roślinnych metodą zdjęć fitosocjologicznych. Proponowany sposób
waloryzacji ilustruje ryc. 1. Na podstawie szaty roślinnej można wnioskować o innych składnikach ekosystemu
i zachodzących w nich zmianach, to jest o warunkach siedliskowych, oddziaływaniach człowieka i faunie
występującej na danym terenie. Ponieważ amplituda ekologiczna zbiorowisk roślinnych jest wąska, można na
ich podstawie precyzyjnie określić czynniki siedliskowe, którym one podlegają (Matuszkiewicz 2001). Szata
roślinna to wysoce zintegrowany komponent środowiska i krajobrazu, który odzwierciedla skutki oddziaływań
antropogenicznych w stopniu wyższym i doskonalszym niż jakikolwiek inny komponent (Faliński 1998). Podział
terenu opracowania na jednostki na podstawie mapy topograficznej w skali 1:5000 i zdjęć lotniczych weryfikuje
się w terenie lokalizując płaty roślinności. Ze względu na niezbędną generalizację przy kartowaniu, możliwe jest
uwzględnienie elementów, których krótszy bok przekracza długość 20 m.
Koniecznością jest posługiwanie się jednostkami złożonymi i zbiorczymi ze względu na niewielkie powierzchnie
i fragmentaryczność zbiorowisk ruderalnych w mieście, a także niekiedy szczątkowy charakter roślinności
naturalnej (Faliński 1990). We wszystkich fitocenozach należy wykonać przynajmniej jedno zdjęcie
fitosocjologiczne, przy czym badana jest roślinność w obrębie jednostek, w których występuje ona zasadniczo
tylko jako „dziko rosnąca”, spontaniczna, powstała niezależnie od człowieka lub jako uboczny skutek jego
działalności. Nie wykonuje się zdjęć fitosocjologicznych w ogrodach przydomowych, ogródkach działkowych
oraz na terenach pozbawionych szaty roślinnej. W rezultacie kartograficzne jednostki na mapie (wyznaczone
fitocenozy) odpowiadają po identyfikacji syntaksonomicznym jednostkom różnego rzędu. W Kaszczorku
fitocenozy badane były w roku 2002 i 2007 (Drelich 2003).
W trakcie wykonywania zdjęć fitosocjologicznych należy brać pod uwagę zasadę minimalnej powierzchni
zdjęcia fitosocjologicznego, czyli najmniejszy obszar, na którym mogą realizować się socjalne stosunki właściwe
dla fitocenozy oraz zasadę wykonywania zdjęć w stanie pełnej wegetacji płatu roślinności. Ilościowość, czyli
pokrycie każdego gatunku z osobna na powierzchni zdjęcia, i towarzyskość obrazująca stosunki przestrzenne,
oznacza się na zdjęciach fitosocjologicznych w skalach Brauna-Blanqueta z 1996 roku (Wysocki, Sikorski 2002).
Na podstawie koncepcji charakterystycznej kombinacji gatunków tego samego autora oraz po zgrupowaniu
w osobnych tabelach zbiorczych zdjęć wykonanych w lasach liściastych, lasach iglastych, na łąkach i murawach
kserotermicznych, a także roślinności ruderalnej przypisuje się płaty do poszczególnych fitocenoz. Nomenklatura
syntaksonomiczna przyjmowana jest za W. Matuszkiewiczem (2001).
182
Waloryzacja fitocenoz...
Ryc. 1. Metoda waloryzacji fitocenoz dla potrzeb planowania przestrzennego (oparta na metodzie Mahon i Millera 2003)
Fig. 1. Phytocoenose parcels valorisation method for the spatial planning purposes (based on Mahon’s and Miller’s method
2003)
183
Łukaszewska (Drelich) P. et.al.
Waloryzacja – główne kryteria. Tak wykonana inwentaryzacja zbiorowisk roślinnych posłużyła jako baza
danych do waloryzacji fitocenoz dla potrzeb planowania przestrzennego (tab. 1. na przykładzie osiedla
Kaszczorek w Toruniu (Drelich 2003), opartej głównie na metodzie amerykańskich naukowców: Jill R. Mahon
Tabela 1. Metoda waloryzacji fitocenoz (oparta na metodzie Mahon i Millera 2003)
Table 1. Parcel ranking based on Mahon’s and Miller’s method (2003)
184
Waloryzacja fitocenoz...
* kryteria wprost za Mahonem i Millerem lub zmienione, a oparte na metodzie tych
autorów
185
Łukaszewska (Drelich) P. et.al.
z Vermont Urban and Community Forestry Program i Roberta W. Millera z University of Wisconsin w Stevens Point
(Mahon, Miller 2003). Na przykładzie miejscowości Stevens Point w stanie Wisconsin (USA) wskazali oni cenne
obszary terenów otwartych w mieście i na jego obrzeżach, które powinny być chronione przed zabudową, aby
nie zaprzepaścić ich wartości ekologicznych, socjalnych i ekonomicznych. Ich waloryzacja terenów otwartych
umożliwia ochronę jakości wody, ginących ekosystemów i terenów rekreacyjnych. Ogranicza rozrastanie się
terenów zabudowanych oraz rozwija system ekologiczny. Autorzy amerykańscy przyjęli za tereny otwarte: lasy,
tereny podmokłe, łąki, zarośla, parki, otwarte tereny rekreacyjne (publiczne i prywatne) oraz cmentarze.
Jednostkom przypisano od 0 do 5 punktów za każde z kryteriów oddzielnie na jednej, dwóch lub trzech
rozpatrywanych płaszczyznach: przyrodniczej, estetycznej lub rekreacyjnej. W tabeli 1 podano wartości
punktowe dla poszczególnych kryteriów.
W pierwszej kolejności opisano poniżej kryteria przyjęte w metodzie waloryzacji przez autorów wprost za
J.R. Mahon i R. W. Millerem (2003) albo zmienione, ale oparte na ich metodzie, w której podkreślają oni
możliwość jej uzupełnienia zależnie od terenu opracowania i zakładanych celów.
Kryterium A. Pokrycie terenu interpretowane jest ze zdjęć lotniczych i zdjęć fitosocjologicznych. Obszary
o naturalnym pokryciu terenu uzyskują więcej punktów na płaszczyźnie przyrodniczej niż monokultury
i tereny zagospodarowane przez człowieka, gdyż te pierwsze odznaczają się większą bioróżnorodnością
i zróżnicowaniem warstw strukturalnych ekosystemu. Na płaszczyźnie estetycznej najwyżej punktowane są
tereny związane z wodą i leśne ze względu na preferowanie takich widoków przez człowieka.
Przy ocenie walorów Kaszczorka pominięto kryterium zastosowane w Stevens Point - unikalności pokrycia
terenu przez gatunki drzew. Do rozstrzygnięcia tego kryterium bierze się pod uwagę procentowy udział
danego gatunku w pokryciu całego terenu opracowania i najwyżej punktuje gatunki najrzadsze, jednak na
osiedlu Kaszczorek kryterium to nie odzwierciedla ich wartości przyrodniczej ze względu na małą zgodność
z siedliskiem.
Kryterium G. Ze względu na większą bioróżnorodność jednostek rozleglejszych, tereny o większej powierzchni
są punktowane wyżej. Przedziały bonitacyjne, podobnie jak w przypadku kryteriów H, I i J, przyjęto wprost
z opracowania J. R. Mahon i R. W. Millera (2003). Zasadność tego kryterium należy rozważyć w przypadku
jednostek z pogranicza będących częścią większych ekosystemów leżących poza terenem opracowania.
Kryterium H i I. Bufory terenów podmokłych i bagien oraz rzek i strumieni wyznacza się od granic zbiorników
i przyjmuje za Wisconsin’s Forestry Best Menagment Practices for Water Quality (1995). Przyjęta bonitacja
wynika ekologicznie z potrzeby ochrony zbiorników przed zanieczyszczeniami, zaś estetycznie z atrakcyjności
wizualnej terenów położonych przy zbiornikach wodnych.
Kryterium J. Wielkość, 30,48 m, bufora szlaku turystycznego, mierzona od środka drogi, była zdeterminowana
obserwacją w terenie wzdłuż szlaku „Green Circle Trail” przez J. R. Mahon i R. W. Millera (2003). Punkty
bonitacyjne w tym kryterium przyznawane są na płaszczyźnie rekreacyjnej ze względu na percepcję widoków
przez użytkowników szlaku oraz możliwość włączenia tych terenów w system terenów zieleni ze względu na
łatwą dostępność.
Kryterium D. Ciągłość trwania ekosystemu ocenić można na podstawie dostępnych map archiwalnych.
Przedziały podane w tabeli 1 wynikają z dostępności tych map dla osiedla Kaszczorek w Toruniu. Ekosystemy
leśne trwające nieprzerwanie od dłuższego czasu mogą być wskazane do objęcia ochroną jako użytki
ekologiczne i stanowić „bank nasion”. Są to jednostki wyżej punktowane na płaszczyźnie przyrodniczej ze
względu na naturalność i lepsze funkcjonowanie starych ekosystemów niż młodych, porolnych.
Waloryzacja – uzupełniające kryteria. Metodę J. R. Mahon i R. W. Millera (2003) uzupełniono o kryteria nie
uwzględnione przez tych autorów. Właśnie te kryteria na wszystkich trzech płaszczyznach dowodzą przydatności
zdjęć fitosocjologicznych w procesie planowania przestrzennego. Te dodatkowe kryteria to:
Kryterium B. Obecność gatunków chronionych w jednostce wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia
11 września 2001 roku w sprawie określenia listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych
ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów
(Dz. U. 106, poz. 1167).
Kryterium C. Obecność zbiorowiska roślinnego na liście siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie
z Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 roku w sprawie określenia rodzajów siedlisk
przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. 92, poz. 1029).
186
Waloryzacja fitocenoz...
Kryterium E. Obecność starych, okazałych drzew wynika z braku na terenie opracowania drzew objętych
ochroną jako pomniki przyrody i potrzeby uwzględnienia wartości wizualnych i przyrodniczych tych rzadkich
elementów krajobrazu miejskiego. Kryterium jest możliwe do zastosowania po obserwacji w terenie całych
fitocenoz, nie tylko badanego płatu.
Kryterium F wskazuje stopień synantropizacji poszczególnych jednostek, ich zubożenie florystyczne. Im
większa naturalność ekosystemu, tym większa jest jego wartość przyrodnicza. Wskaźnik synantropizacji liczy
się ze wzoru (Wysocki, Sikorski 2002):
(1)
gdzie:
S1 – wskaźnik synantropizacji
Ap – liczba gatunków będących apofitami
A – liczba gatunków będących antropofitami
C – ogólna liczba wszystkich gatunków badanego płatu roślinności
Apofity to gatunki rodzime występujące na siedliskach stworzonych przez człowieka, a antropofity to gatunki
obce naturalnej florze.
Kryterium K, czyli odporność na użytkowanie rekreacyjne przyjęto za A.S. Kostrowickim (1981). Odporność
ta zależy od obciążenia granicznego runa, czyli średniej liczby osób, jakie poruszają się 8 godzin w ciągu
dnia, jednorazowo, po powierzchni o wielkości 1 ha mniej więcej jednorodnego płatu roślinności, powodując
uruchomienie procesów degradacyjnych, zmieniając trwale skład i strukturę fitocenozy. Wzór na obciążenie
graniczne:
(2)
gdzie:
O – obciążenie graniczne runa
W – średnia wrażliwość runa danej fitocenozy na mechaniczne niszczenie - A.S. Kostrowicki (1972) obliczył,
że np. wartość W dla siedliska łęgu topolowo-wierzbowego porośniętego lasem lub zaroślami wynosi 10–11,
a pokrytego murawą 30
S – współczynnik spoistości gruntu
N – współczynnik nachylenia stoku (teren do 10o to N=1)
5 – współczynnik wymierności (równa się powierzchni zdeptanej przez jedną osobę w ciągu 8 godzin, tj. mniej
więcej 0,2 ha).
Kryteria L, Ł, M, czyli ocenę właściwości leczniczych i psychoregulacyjnych, preferowane kierunki użytkowania
oraz właściwości estetyczne zbiorowisk roślinnych przyjęto od A. Krzymowskiej-Kostrowickiej (1991, 1999).
„Właściwości lecznicze i psychoregulacyjne zbiorowisk” mają istotny wpływ na przydatność rekreacyjną terenu.
Mogą mieć pozytywne lub negatywne oddziaływanie na człowieka w zależności od schorzeń. „Właściwości
estetyczne zbiorowisk” są sumą takich czynników jak: barwa, rytmy, struktura, ilość światła wpadającego.
„Preferowane kierunki użytkowania zbiorowiska” mówią o możliwościach inwestycyjnych, ograniczeniach,
sposobie korzystania ze zbiorowisk.
Wskazania do kształtowania systemu terenów otwartych
Punkty przyznane jednostkom za poszczególne kategorie sumuje się osobno dla rozważań na płaszczyźnie
przyrodniczej, estetycznej i rekreacyjnej, z czego powstają trzy oddzielne mapy obrazujące jednostki
o największych walorach przyrodniczych, estetycznych i rekreacyjnych. Ponieważ wszystkie trzy płaszczyzny
187
Łukaszewska (Drelich) P. et.al.
są równie ważne, dlatego wyważa się równomiernie znaczenie udziału poszczególnych płaszczyzn
w tworzeniu mapy wynikowej. W tym celu na wszystkich trzech płaszczyznach punktację zamienia się na
stupunktową. Po zsumowaniu dla każdej jednostki osobno tak wyliczonych trzech płaszczyzn powstaje mapa
wynikowa jednostek kluczowych w tworzeniu systemu terenów otwartych. Na mapie wynikowej przedziały
zwiększają się o 29 punktów, począwszy od 111, skończywszy na maksymalnych 230 punktach. Jednostki
poniżej 111 punktów zaliczane są do przedziału „pozostałe tereny”, od 111 jako „ważne” i stopniowane do miana
„najważniejsze” w tworzeniu systemu terenów otwartych. Tak niewielkie przedziały umożliwiają wykrycie różnic
między jednostkami.
Ryc. 2. Jednostki kluczowe w tworzeniu systemu terenów otwartych osiedla Kaszczorek – o największych walorach
przyrodniczych, rekreacyjnych i estetycznych
Fig. 2. Highest priority parcels in development of greenspace system of Kaszczorek district – parcels with the greatest
ecologic, recreational, and aesthetic value
Jednostki wskazane jako najważniejsze w tworzeniu tego systemu należy uwzględnić w procesie planowania
przestrzennego tak, aby powstawały struktury przestrzenne aktywne biologicznie, co w przypadku osiedli
intensywnie rozrastającej się zabudowy jednorodzinnej i miejscami szczątkowych fragmentów ekosystemów
naturalnych, wpisanych w mozaikę zdegradowanych siedlisk przyrodniczych, wymaga, ze względu na
powierzchnie zajmowane przez ogrody przydomowe, włączenia tych świadomie kształtowanych przez człowieka
terenów w system przyrodniczy.
Na mapie waloryzacji przyrodniczej mogą zostać wykryte jednostki cenne, a nie objęte jeszcze ochroną prawną,
które powinny być wskazane do objęcia taką ochroną. Również fitocenozy znajdujące się na liście siedlisk
podlegających ochronie na mocy „Rozporządzenia” (Dz. U. 92, poz. 1029) warto uwzględnić w miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego ze względu na zagrożenie wyginięciem i potrzebę zachowania
różnorodności biologicznej (Żarska 2002). Dla przykładu, rozrastająca się zgodnie z miejscowym planem
188
Waloryzacja fitocenoz...
zabudowa w toruńskim Kaszczorku znacznie ograniczyła w ostatnich latach występowanie pionierskich muraw
napiaskowych z klasy Sedo-Scleranthetea.
Wykonanie map istniejących zbiorowisk roślinnych jednostek i określenie dla nich zbiorowisk zastępczych
pozwala na identyfikację dzisiejszej naturalnej roślinności potencjalnej danego terenu, czyli takiej, która
wykształciłaby się spontanicznie, gdyby tendencje dynamiczne rzeczywistej roślinności mogły się w pełni
zrealizować.
Należy brać pod uwagę, że określenie roślinności potencjalnej wydzielonej jednostki jest możliwe tylko na
daną chwilę, gdyż jeśli warunki siedliskowe ulegną trwałym zmianom, co w przypadku terenów zabudowanych
wyraża się w zmianie profilu glebowego, nawożeniu i nawadnianiu ogrodów, zbiorowisko końcowe też ulega
zmianie.
Znajomość charakterystycznej kombinacji gatunków z kręgu zbiorowisk zastępczych jednostki pozwala na
naturalny dobór gatunków roślin do kształtowania przestrzeni sprzyjającej człowiekowi w zaspakajaniu jego
potrzeb obcowania ze środowiskiem wizualnym o wysokich walorach estetycznych, to jest dążących do
fizjonomii naturalnych ekosystemów. Uwzględnienie w projektowaniu dynamicznych tendencji roślinności jest
najtańszą formą kształtowania przyrody, ponieważ uwzględnia się specyficzne warunki siedliskowe. Grupy
roślin rosnące w naturalnej kombinacji gatunków są bardziej odporne na czynniki zewnętrzne.
W praktyce planistycznej można tworzyć wzorce doborów gatunkowych roślinności rodzimej dla danych
obszarów, nie tylko dla jednostek niezurbanizowanych (m.in. jednostek lasów, zarośli śródpolnych
i nadrzecznych) podejmując próbę ich renaturyzacji, ale też dla jednostek terenów zabudowanych, silnie
przekształconych, gdzie w przypadku osiedli podmiejskich kształtowane są ogrody. W takich zurbanizowanych
jednostkach (m.in. ogrodach przydomowych, pasach przydrożnych, parkach, cmentarzach) wzorce doborów
gatunkowych powinny też uwzględniać gatunki przypominające rodzime z kręgu zbiorowisk zastępczych,
ale bardziej okazałe i różnorodne w formie i zabarwieniu, budzące zachwyt człowieka, czyli specjalnie tak
wyhodowane lub introdukowane (Wysocki, Sikorski 2002).
Wnioski
Metoda waloryzacji fitocenoz dla potrzeb planowania przestrzennego podmiejskich osiedli jest wartościowym
źródłem informacji do tworzenia wytycznych w studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy
do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie określania potencjału rekreacyjnego,
oraz projektowaniu systemu terenów otwartych i ochrony walorów przyrodniczych terenu opracowania.
Ze względu na minimalną wielkość, jakiej potrzebuje zbiorowisko, aby w pełni wykształcić swoistą strukturę,
tereny waloryzowane tą metodą, na poziomie biocenotycznym, nie powinny składać się z drobnych elementów
mozaiki fitocenoz.
Wzorce doborów gatunkowych mogą mieć zastosowanie praktyczne w przypadku terenów, gdzie nie przewiduje
się znacznych przekształceń siedliska, czyli w tworzeniu zieleni: przyulicznej, parków, cmentarzy oraz korytarzy
ekologicznych łączących istniejące zbiorowiska naturalne. Wzorce takie w przypadku projektowania ogrodów
przydomowych ze względu na różnorodne style tworzonych założeń i znaczne zwykle zmiany siedlisk
z pewnością byłyby pomijane w doborze gatunkowym, choć należy podkreślić względy estetyczne i ekonomiczne
oraz zwiększanie walorów nie tylko przyrodniczych tak projektowanych terenów (Wysocki, Sikorski 2002).
Praca sfinansowana przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu w ramach grantu UMK nr 470-G.
Literatura
Drelich P., 2003, Walory przyrodniczo-krajobrazowe osiedla Kaszczorek w Toruniu w aspekcie ich ochrony.
Praca magisterska pod kier. prof. Czesława Wysockiego. SGGW, Warszawa.
Falińska K., 1996, Ekologia roślin. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 32.
189
Łukaszewska (Drelich) P. et.al.
Faliński J.B., 1990, Kartografia geobotaniczna. Cz. 2. Kartografia fitosocjologiczna. PPWK, Warszawa–
Wrocław.
Faliński J. B., 1997, Geobotanika u progu XXI wieku. Phytocoenosis (NS) vol. 9, 1997, Seminarium Geobotanicum
5, 1–64.
Giedych R., Szumański M., 2004, Tereny zieleni w zapisach planów miejscowych – podstawy prawne. Krajobraz
z paragrafem, Zeszyt 8. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 12–14.
Holaday S., Martin J., 1995, Wisconsin’s Forestry Best Menagment Practices for Water Quality , Forestry Facts,
University of Wisconsin-Medison (7), December 1995, 1–2.
Kostrowicki A.S., 1972, Studium metodyczne na temat opracowania warunków przyrodniczych dla planu
ogólnego zagospodarowania przestrzennego na przykładzie m. Wyszkowa, [w:] Metody opracowań
fizjograficznych dla potrzeb planowania przestrzennego miast na przykładzie miasta Wyszkowa.
Materiały z seminarium problemowego w Wyszkowie sekcji fizjografii TUP. Materiały – Zeszyt 53.
Warszawa, 31–53.
Kostrowicki A.S., 1981, Metoda określania odporności roślin na uszkodzenia mechaniczne na skutek
wydeptywania, [w:] A. S Kostrowicki (red), Wybrane zagadnienia teorii i metod oddziaływania człowieka
na środowisko. Wyd. PAN. Wrocław–Kraków–Gdańsk, 39–70.
Mahon J.R., Miller R.W., 2003, Identifying high-value greenspace prior to land development. Journal of
Arboriculture 29 (1), 25–33.
Matuszkiewicz W. 2001, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa.
Rozp. Min. Środow. z dnia 11 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków roślin rodzimych dziko
występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów właściwych dla tych
gatunków i odstępstw od tych zakazów. Dz. U. 106, poz. 1167.
Rozp. Min. Środow. z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych
podlegających ochronie. Dz. U. 92, poz. 1029.
Ustawa – Prawo ochrony środowiska z 2001 roku. Dz. U. 62/2001, poz. 627.
Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 roku. Dz. U. 80, poz. 717.
Wysocki W., Sikorski P., 2002, Fitosocjologia stosowana. Wyd. SGGW, Warszawa.
Żarska B., 2002, Ochrona krajobrazu. Wyd. SGGW, Warszawa.
Translated by Aleksandra Zaparucha
190