typologia_rzeki

Nowa typologia rzek w Polsce
Małgorzata Komosa – Pectore-Eco Sp. z o.o.
CHARAKTERYSTYKA
KRAJOBRAZU I PODŁOŻA
MAŁE CIEKI
(potoki i
strumienie)
10 – 100 km2
MAŁA
RZEKA
100 – 1000
km2
ŚREDNIA
RZEKA
1000 –
10000 km 2
WIELKA
RZEKA
> 10000
km2
EKOREGION 10 - Krajobraz górski - wysokość > 800 m n.p.m.
Małe cieki tatrzańskie na skałach krzemianowych
1
Małe cieki tatrzańskie na skałach węglanowych
2
EKOREGION 9 - Krajobraz górski - wysokość > 800 m n.p.m.
Małe cieki sudeckie na skałach krzemianowych
3
EKOREGION 9 I 14 - Krajobraz wyżynny - wysokość 200-800 m n.p.m.
Małe cieki i rzeki na skałach krzemianowych (granity, gnejsy, łupki i inne wulkaniczne)
4
Małe cieki i rzeki na piaskowcach
5
Małe cieki i rzeki na lessach (i lessopodobne) , kreda, kajper
6
Małe cieki i rzeki na skałach węglanowych (kreda, wapienie)
7
8
10
9
EKOREGION 10 I 16 - Krajobraz wyżynny - wysokość 200-800 m n.p.m.
Małe cieki i rzeki na skałach krzemianowych (granity, gnejsy, łupki i inne wulkaniczne)
11
13
Małe cieki i rzeki na strukturach fliszowych
12
14
Małe cieki i rzeki na lessach i lessopodobnych (piaski, iły, gliny)
61)
Małe cieki i rzeki na skałach węglanowych
71)
15
91)
Małe cieki i rzeki na lessach i lessopodobnych
EKOREGION 14 I 16 - Krajobraz nizinny - wysokość < 200 m n.p.m.
16
Małe cieki i rzeki na zdenudowanych równinach peryglacjalnych, sandry, piaszczyste terasy rzeczne
Małe cieki i rzeki na żwirach polodowcowych, piaski ze żwirami na obszarach staroglacjalnych, moreny i
wysoczyzny młodoglacjalne, obszary lessowe, lessopodobne o małej miąższości (na żwirach i piaskach)
Odcinki przyujściowe cieków pod wpływem wód słonych
NIEZALEŻNE OD EKOREGIONÓW
Małe cieki i rzeki na obszarach będących pod wpływem procesów torfotwórczych (nizinne i wyżynne
potoki organiczne oraz średnie i duże rzeki płynące w dolinach zatorfionych)
19
17
21
20
18
22
23
24
Cieki łączące jeziora
25
Cieki w dolinach wielkich rzek
26
Założenia przyjęte w pracy
I. Zidentyfikowanie braków i nieścisłości w dotychczasowej typologii abiotycznej rzek:
- usunięcie z klasyfikacji typów rzek niewystępujących w Polsce
- uproszczenie nazw typów poprzez usunięcie niejednoznacznych lub nieprecyzyjnych
określeń, które nie odzwierciedlały warunków przyrodniczych
- usunięcie z klasyfikacji typologicznej typu 0 i ustalenie typów abiotycznych dla części wód
o typie 0;
II. Weryfikacja kryteriów systemu A (załącznik II RDW)
- odejście od zróżnicowania typów rzek na ekoregiony
- utrzymanie pozostałych kryteriów systemu A (wysokość zlewni, wielkości obszaru zlewni,
geologia podłoża)
Założenia przyjęte w pracy
III. Weryfikacja typologii abiotycznej za pomocą uzyskanych wyników badań biologicznych.
Weryfikacja biologiczna typów rzek na podstawie:
- fitobentosu okrzemkowego,
- makrofitów,
- makrobezkręgowców bentosowych,
- ichtiofauny.
Typów fitoplanktonowych nie wydzielono w Polsce.
Wyniki analiz statystycznych, przeprowadzonych na podstawie badań monitoringowych rzek
wykazały, że różnorodność organizmów wodnych jest znacznie mniejsza niż zróżnicowanie
uwarunkowań środowiskowych wód.
Typologie oparte na elementach biologicznych dają podobną liczbę typów, ale nie zawsze
pokrywają się one ze sobą.
Typ makrobezkręgowcowy
Lp.
Założenia przyjęte w pracy
1
2
I typ – potoki górskie tatrzańskie
II typ – potoki górskie sudeckie i rzeki
wyżynne krzemianowe zachodnie
III typ
– rzeki wyżynne
węglanowe
i
6, za
7, 9,pomocą
12, 14,
III.
Weryfikacja
typologii
abiotycznej
krzemianowe wschodnie
15
IV typ – małe rzeki nizinne
17
V typ – rzeki nizinne oraz rzeki
16, 18, 19, 20,
przyujściowe
21, 22, 26
VI typ – rzeki nizinne o podłożu
23, 24, 25
organicznym i rzeki nizinne łączące jeziora
3
4
5
6
Lp.
1
2
3
4
5
Typ fitobentosowy
Typ I - Potoki górskie
Typ II - Potoki i małe rzeki
krzemianowe
Typ III - Potoki i małe rzeki węglanowe
Typ IV – Potoki nizinne
Typ V – Duże rzeki nizinne.
Typy
abiotyczne
1, 2
3, 4, 5, 8, 10
Lp. Typ ichtiologiczny
1
2
2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10
12, 14
Typ 3: Potoki
nizinnebadań biologicznych.
16, 17, 18
uzyskanych
wyników
3
Typ 4: Rzeki nizinne
19, 20, 21
Typ 5: Rzeki międzjeziorne
łososiowe
Typ 6: Rzeki torfowe,
międzyjeziorne i przyujściowe
25 (część)
Typ makrofitowy
Typy abiotyczne
23, 24
2
M-PL1 - Rzeki na podłożu
organicznym
M-PL2 - Rzeki nizinne
3
M-PL3 - Potoki nizinne
16, 17, 18, 22, 25, 26
M-PL4 - Rzeki wyżynne i górskie
węglanowe
M-PL5 - Rzeki wyżynne i górskie
krzemianowe
M-PL6 - Potoki tatrzańskie
6, 7, 9, 12, 14
4
5
6
Typy abiotyczne
Lp.
1, 2, 3
4, 5, 8, i 10
1
6, 7, 9, 12, 14 i 15
16, 17, 18, 23 i 26
19, 20, 24 i 25
Typ 1: Rzeki i potoki górskie i
wyżynne
Typ 2: Rzeki fliszowe
Typ abiotyczny
4
5
6
22, 23, 24, 25 (część)
19, 20, 22, 25
3, 4, 5, 8, 12, 14
1, 2
Wyniki
Weryfikacja dotychczasowej typologii abiotycznej rzek zakończyła się ustaleniem nowego
podziału rzek w Polsce na 20 typów.
W ramach weryfikacji typologii rzek zaproponowano nowe nazwy i oznaczenie typów. Nowe kody
zostały oparte na oznaczeniach literowych wynikających głównie z kryteriów typologicznych:
Wielkość powierzchni zlewni
• P – potok,
• R – grupa cieków: potok lub
mała rzeka,
• Rs – średnia rzeka,
• Rw – wielka rzeka,
• Rz – rzeka (niezależnie od
wielości powierzchni zlewni)
Wysokość bezwzględna
• G – górskie
• W – wyżynne
• N – nizinne
Typ podłoża
• wap – węglanowy
• krz – krzemianowy
• org – organiczny, doliny o
dużym udziale torfowisk
Kombinacja przyjętych oznaczeń literowych nie umożliwiła zakodowania wszystkich nowych typów
rzek, dlatego zastosowano oznaczenia dodatkowe: S - sudecki (potok), T – tatrzański (potok), f –
fliszowe, p – piaszczyste, uj – przyujściowe potoki/rzeki, l – łososiowe potoki/rzeki, poj –
potoki/rzeki Pojezierzy.
Zweryfikowana typologia rzek
Ichtiofauna
1
PGT
Potok tatrzański
1, 2
x
I
I
M-PL6
I
2
PGS
Potok sudecki
3
x
I
II
M-PL5
I
Lp.
Makrofity
Makrobezkręgo
wce betosowe
Fitobentos
okrzemkowy
Fitoplankton*
Typ abiotyczny
oryginalny
Nazwa grupy typu
zweryfikowanego
Kod grupy typu
zweryfikowanego
Schemat powiązań pomiędzy typologią abiotyczną oraz biotyczną
Typ biocenotyczny
Krajobraz górski – wysokość > 800 m n.p.m.
Zweryfikowana typologia rzek - schemat powiązań pomiędzy typologią abiotyczną oraz
Ichtiofauna
Makrofity
Makrobezkręg
owce
betosowe
Fitobentos
okrzemkowy
Fitoplankton*
Typ abiotyczny
oryginalny
Nazwa grupy typu
zweryfikowanego
Kod grupy typu
zweryfikowanego
Lp.
biotyczną
Typ biocenotyczny
Krajobraz wyżynny – wysokość 200 – 800m n.p.m
RW_krz
Potok lub mała rzeka
wyżynna na podłożu
krzemianowym
4, 5, 8
x
II
II
M-PL5
I
4
RWf_krz
Potok lub mała rzeka
fliszowa o charakterze
krzemianowym
12 (%),
14 (%)
x
III
III
M-PL5
II
5
RsW_krz
Średnia rzeka na podłożu
krzemianowym
10 (%),
15 (%)
x
II
II
x
I
RW_wap
Potok lub mała rzeka
wyżynna
na podłożu wapiennym
6, 7, 9
x
III
III
M-PL4
I
7
RWf_wap
Potok lub mała rzeka
fliszowa o charakterze
wapiennym
12 (%),
14 (%)
x
III
III
M-PL4
II
8
RsW_wap
Średnia rzeka na podłożu
wapiennym
15 (%),
10 (%)
x
III
III
x
I
3
6
Zweryfikowana typologia rzek – schemat powiązań pomiędzy typologią abiotyczną oraz
Ichtiofauna
9
PN
Potok lub strumień nizinny
16, 18, 26
x
IV
V
M-PL3
III
10
PNp
Potok lub strumień nizinny
piaszczysty
17
x
IV
IV
M-PL3
III
11
RzN
Rzeka nizinna
19, 20
V
V
M-PL2
IV
IV
Lp.
Makrofity
Makrobezkręgo
wce betosowe
Fitobentos
okrzemkowy
Fitoplankton *
Typ abiotyczny
oryginalny
Nazwa typu
zweryfikowanego
Kod typu
zweryfikowanego
biotyczną
Typ biocenotyczny
Krajobraz nizinny – wysokość < 800m n.p.m
IFPL
-
V
brak
rekomendac
ji
RwN
Wielka rzeka nizinna
21
IFPL
13
PN_uj
Potok lub strumień
przujściowy pod wpływem wód
słonych
22 (część)
x
-
V
M-PL3
V
14
RzN_uj
Rzeka przujściowa pod
wpływem wód słonych
22 (część)
x
-
V
M-PL2
V
12
Zweryfikowana typologia rzek – schemat powiązań pomiędzy typologią abiotyczną oraz
Makrofity
Ichtiofauna
Makrobezkręgow
ce betosowe
Fitobentos
okrzemkowy
Fitoplankton *
Typ abiotyczny
oryginalny
Nazwa typu
zweryfikowanego
Kod typu
zweryfikowanego
Lp.
biotyczną
IV
VI
M-PL1
V
V
VI
M-PL1
V
V
VI
M-PL3
V
V
VI
M-PL2
V
Typ biocenotyczny
Niezależnie od krajobrazu
15
P_org
Potok lub struga w dolinie o
dużym udziale torfowisk
23
16
Rz_org
Rzeka w dolinie o dużym
udziale torfowisk
24
17
P_poj
Potok w systemie rzecznojeziorowym Pojezierzy
25 (część)
18
R_poj
Rzeka w systemie rzecznojeziorowym Pojezierzy
25 (część)
19
Pl_poj
20
Rl_poj
Potok w systemie rzecznojeziorowym Pojezierzy
łososiowy
Rzeka w systemie rzecznojeziorowym Pojezierzy
łososiowa
x
IFPL
IFPL
IFPL
25 (część)
IFPL
V
VI
M-PL3
VI
25 (część)
IFPL
V
VI
M-PL2
VI
Objaśnienia do schematu
•
•
•
•
•
•
(%) w kolumnie: Typ abiotyczny oryginalny wskazuje, że do nowego typu abiotycznego
przynależy część rzek dotychczasowego typu abiotycznego;
„*” w komórce: Fitoplankton (Typ biocenotyczny) – przypis z informacją, że nie wydzielono
odrębnych typów fitoplanktonowych w Polsce. Ze względu na specyfikę fitoplanktonu nie
jest to element biologiczny wykorzystywany rutynowo do oceny stanu ekologicznego
wszystkich rzek.
„x” w kolumnie: Typ biocenotyczny – Fitoplankton, wskazuje, ze fitoplankton nie jest
rekomendowany do oceny tego typu rzek, ze względu na słaby rozwój fitoplanktonu;
„IFPL” w kolumnie: Typ biocenotyczny – Fitoplankton, wskazuje, ze fitoplankton jest
rekomendowany do oceny tego typu rzek za pomocą wskaźnika fitoplanktonowego (IFPL).
„-” w kolumnie: Typ biocenotyczny – Fitobentos okrzemkowy, wskazuje, że typ nie został
skalsyfikowany w ramach weryfikacji biotycznej.
„x” w kolumnie: Typ biocenotyczny – Makrofity, wskazuje, że makrofity nie są
rekomendowane do oceny tego typu rzek ze względu na brak odcinków referencyjnych
oraz słaby rozwój makrofitów (głównie helofity o niewielkiej wartości bioindykacyjnej).
Podział zbiorników zaporowych na podstawie odrębnych kryteriów
Z uwagi na specyficzny charakter zbiorników zaporowych przyjęto odrębny podział
zbiorników zaporowych. Podział zbiorników zaporowych oparto na kryterium czasu
retencji wody w zbiorniku i na tej podstawie wydzielono trzy rodzaje zbiorników:
•
reolimniczny – okres retencji wody mniejszy niż 20 dób - są to zbiorniki niewiele różniące się od
rzek o niewielkiej prędkości przepływu;
•
przejściowy - okres retencji od 20 do 40 dób - w części rzecznej zbliżone do rzek,
a w części przy zaporze do jezior;
•
limniczny - okresie retencji powyżej 40 dób - zbiorniki zbliżone do jezior.
Schemat podziału zbiorników zaporowych
L.p.
Symbol
Rodzaj zbiornika zaporowego
Czas retencji (doba)
W związku z odrębnym podziałem zbiorników zaporowych przyjęto, że
1 wyznaczonym
R
Zbiornik
reolimniczny
< 20
zbiornikom
jako części
wód, nie zostanie przypisany
typ rzeczny,
2
P
Zbiornik przejściowy
- 40
a dodatkowy
parametr
wskazujący na rodzaj 20
zbiornika.
3
L
Zbiornik limniczny
> 40
Dziękuję za uwagę