pobierz plik pdf - Zakład Historii Wychowania

Rozporządzenie z 1756 r. - translacja
Statuty Kolegium Lubrańskiego, Akademii Poznańskiej, dotyczące jej odnowienia, ogłoszone dnia
15, miesiąca czerwca, roku Pańskiego 1756,
przez znakomitego, prześwietnego i bardzo czcigodnego Pana M. Jakuba Michała
Marciszowskiego, profesora obojga praw, kolegę Prawa, zwierzchnika kościołów kolegiackich
krakowskich, kanonika wojnickiego, asesora sądu konsystorskiego, zatwierdzonego i
ustanowionego sędzię synodu, zwyczajnego cenzora ksiąg dla diecezji poznańskiej
oraz rektora sławnej Akademii Poznańskiej:
dla powszechnego użytku i korzyści,
a także przeszlachetnej młodzieży akademickiej
oraz Panów słuchaczy;
według pełnomocnictwa ustanowione.
WYKŁADY PUBLICZNE
Przesławny Pan, rzeczony rektor wyłoży i wyjaśni w godzinach popołudniowych, a mianowicie o
drugiej i trzeciej prawo kanoniczne czyli kapłańskie sposobem tak spekulatywnym, jak i
praktycznym, i to, zwłaszcza zgodnie dla procesu sądu duchownego, postępowania sądowego oraz
jurysdykcji kościelnej.
Przesławny i Cnotliwy Pan Antoni Bojarski, Doktor Świętej Teologii i Profesor, Kanonik Katedry
Kościoła Poznańskiego, Prepozyt parafii w Śmieciskach i Zrembicach, w godzinach porannych
omówi teologię spekulatywną i wyjaśni kazuistykę.
Sławny, znakomity i bardzo czcigodny Pan Mikołaj Gromalski, Doktor Filozofii, Świętej Teologii
czynny Profesor, wreszcie Kanonik Kościoła Kolegiackiego Przenajświętszej Maryi Panny,
Zastępca Prefekta Seminarium Poznańskiego, zgłębi i wyjaśni teologię moralną o godzinie drugiej
po południu. Będzie również uczył śpiewu religijnego i na inne okazje, które w Seminarium mają w
zwyczaju się zdarzać.
Sławny, znakomity Pan Mateusz Trajanowicz, Doktor Filozofii i tejże oraz Matematyki Profesor,
Kanonik Kościoła Kolegiackiego św. Mikołaja, będzie uczył logiki, fizyki, metafizyki, matematyki,
geometrii itd. w godzinach tradycyjnych, tak o świcie, jak i po południu.
DLA STUDIUJĄCYCH HUMANISTYKĘ
W KLASIE RETORYKI.
Którą będzie kierował,
Sławny, przeszlachetny Pan Tomasz Świątkowski, Doktor Filozofii, Dialektyki i Języka
Niemieckiego1 Zwyczajny Profesor, wreszcie Kanonik Kościoła Kolegiackiego Przenajświętszej
Maryi Panny.
I. Każdego dnia z rana i po południu ma być przydzielona określona Lekcja Retoryki z pism
drukowanych, ma być przedstawiona z pamięci przez Panów Alumnów, z których każda
reguła ma być wyjaśniona i ponadto zobrazowana przykładami.
II. Każdego dnia w godzinach porannych ma być objaśniana jakaś część mów Cycerona
zawierająca peryfrazę, ze zwróceniem uwagi na wyrazy, tropy, figury i ilość okresów: po
posiłku zaś będą wyjaśniane poematy Klaudiana, albo Lukiana również z podobnymi
uwagami.
1
Prawdopodobnie błąd drukarza: powinno być „języka francuskiego”.
III. Dwa razy w tygodniu w odpowiednim czasie będzie wykładana „Dialektyka” Jana z Cezarei
zebrana w zestawieniu, włącznie z wyjaśnieniami i dystynkcjami.
IV. W środę i piątek po południu będzie wyłożona określona metoda układania mów, przez
argumenty i wedle gatunków argumentów na przemian rozważanych. W soboty zaś będzie
wyłożona część jakiejś mowy w ogólności, albo jeden lub dwa argumenty z niej, które w
ciągu tygodnia Panowie Alumni prywatnie w swoich domach złożą wedle należytej formy i
stylu retorycznego oraz na koniec zdadzą sprawę Przeszlachetnemu Profesorowi z tego, co
miało być odczytane.
V. Fragmenty poezji, a także zdania z dzieł Seneki i innych Ksiąg Autorów Klasycznych
wybrane: w ten sam sposób symbole i zapiski, różne myśli, natchnienie oratorskie [z]
różnych pochwał, mowy sejmikowe, kaznodziejskie oraz innego rodzaju mowy, tudzież
praktyki i przykłady Retoryki Kościelnej, mają zostać piórem spisane i w nich Panowie
Alumni koniecznie muszą się ćwiczyć.
VI. Z czasem, kiedy [uczniowie] będą [już] dobrze pojmować zostaną wyznaczone przemowy z
przestrzeganiem określonych ruchów ciała i ćwiczeniem koniecznej wymowy, również
zostanie wytłumaczone, jakie są zalety, a jakie wady stylu oratorskiego, a ponadto zostaną
przeprowadzone Dysputy Dialektyczne na temat przedstawionych wątpliwości, które mają
zostać rozwiązanie w łatwiejszych kwestiach.
VII.
W soboty każdy Pan Alumn ma być sprawdzany z obyczajów i tygodniowych
postępów, zwłaszcza które książki historyczne, panegiryczne, geograficzne, sakralne lub
polityczne przeczytał, które fragmenty z nich zanotował, które w pamięci zachował, a
ponadto ma zostać poważnie przeprowadzony egzamin z wszystkiego, co powyżej zostało
zapowiedziane, następnie z nieobecności w szkole lub zaniedbań. Podobnie podczas
odbywania posiłków ma być głoszona doktryna katechetyczna o cnotach i wadach, tak
ogólnie, jak i indywidualnie, ponadto o uroczystościach kościelnych, i koniecznie ma być
urządzony egzamin z tego oraz z nieobecności w kościele.
W KLASIE POEZJI,
której ma przewodzić
Przeszlachetny i Najuczeńszy Pan Christian Jüngling, doktor filozofii, i zwyczajny profesor
wykładu ekonomii2 fundacji Raczyńskich.
I. Każdego dnia, oprócz soboty, w godzinach porannych, ma mieć miejsce krótkie zestawienie
sposobu pisania (stylu), wedle reguł składni: albo różnych rodzajów pieśni i na przemian,
wedle przestrzegania prozodii, co z pamięci będzie sprawdzone, jak i nieobecności w szkole.
II. Po strukturze stylu ma być wyjaśniany Horacy, z redukowaniem częściowo do prozodii,
częściowo do etymologii i składni.
III. W godzinach południowych ma mieć miejsce powtarzanie porannych stylów i ich redukcja
do reguł gramatycznych, w końcu będzie kolej na lekcję poprawnej kompozycji ze
sprawdzeniem zadania domowego.
IV. Po ukończonym rozbiorze wyjaśniane będą listy Cycerona, z których frazy poprzedzone
będą przedstawieniem polskich znaczeń.
V. W piątek i sobotę podczas posiłków wyjaśniane będą bajki Ezopa, dla których zdolniejsi
poeci ułożą polski lub łaciński wiersz.
VI. Kiedy [uczniowie] będą przygotowani, zostaną wyłożone reguły i przeprowadzona będzie
praktyka pisania listów, chryja, tropy i figury, umiejętność poetyki, arytmetyki, kalendarza, a
zwłaszcza należytego i poważniejszego układania łacińskich mów.
VII.W ten sam sposób gdy [uczniowie] będą przygotowani, będą nauczani alfabetu greckiego i
hebrajskiego. Uwagi historyczne, zwłaszcza wyselekcjonowane, lub ciekawostki
geograficzne lub z lekcji ekonomii, albo mają być wprowadzone słowem dla pamięci, albo
2
W tekście jest: oecumenicae. Jest to ewidentny błąd drukarza, profesor ten pełnił funkcję profesora szkoły
ekonomicznej. Zob. wyżej.
wniesione pismem dla podwyższenia inteligencji. Oprócz tego ma być przeprowadzony
wykład z zarządzania gospodarstwem w każdym dniu szkolnym o godzinie 10 rano, bądź 5
po południu.
VIII.
W każdą sobotę ma być poważnie przeprowadzony egzamin z tygodniowych
postępów i pilności każdego, a także z nieobecności w szkole i w kościele: podczas
posiłków zaś ma być przedstawiony wykład z katechizmu o „Modlitwie Pańskiej”,
„Pozdrowieniu Anielskim” lub „Składzie Apostolskim”, z wyjaśnieniem przypadków wokół
przesłanek, które są trudne dla wiary.
W KLASIE GRAMATYCZNEJ,
której przewodzi,
Przeszlachetny i Najuczeńszy Pan Jan Kanty Antoniewicz, doktor filozofii i profesor, prefekt domu
szołdrskiego.
I. Każdego dnia oprócz soboty, w godzinach porannych mają być przeprowadzone ćwiczenia z
pisania, raczej zwięzłym stylem, z historii o pozycji Królestwa Polskiego, z uwzględnieniem
reguł składniowych, z pierwszeństwem dla reguł gramatycznych i jasnym tłumaczeniem
skrótów. Z czasem ma mieć miejsce również egzamin z pamięci oraz z nieobecności w
szkole lub w kościele.
II. Po ćwiczeniu z dekompozycji, tłumaczony będzie na język polski Owidiusz z ksiąg „Żale”,
z rozbiorem wyjaśniającym treść, co do proporcji z pojętniejszymi i co do etymologii
zwłaszcza z początkującymi.
III. W godzinach popołudniowych ma mieć miejsce powtórka z zajęć porannych, z pisania i
redukcji treści na reguły gramatyczne, w końcu ma być przeprowadzona lekcja poprawnego
pisania czyli ćwiczenia, razem z egzaminem z wykonywanych zadań.
IV. Po ukończeniu rozbioru gramatycznego, mianowicie w poniedziałki, środy i piątki
wyjaśniane będą bajki Ezopa, z których wreszcie przy pomocy pojętniejszych będą
tworzone skróty, deklinacje i koniugacje, podobnie w odniesieniu do poszukiwania reguł
etymologicznych bądź składniowych.
V. Kiedy [uczniowie] będą przygotowani pokazane im będą tablice, albo reguły alfabetu czy
prawidłowego pisania znaków i należy przeprowadzić jak najlepsze ćwiczenie, razem z
zasadami poprawnej ortografii.
VI. W ten sam sposób gdy [uczniowie] będą przygotowani, ma być nauczana łatwiejsza
arytmetyka i wyłożone [zasady] sporządzania kalendarza, także mają być przedstawiane i
rozwiązywane nawzajem przez Alumnów wyrażenia według reguł gramatycznych, a
również mają być wprowadzone do pamięci młodszych wyselekcjonowane wyrazy, bądź
zdania rzadsze albo powierzone ich pismu.
VII.Każdego dnia wolnego ma być przeprowadzony egzamin z tygodniowych postępów i
pilności każdego, a także z nieobecności w szkole; dokładnie mają zostać przejrzane księgi
w domach spisywane i mają być poprawione błędy i pomyłki. Nadto ma zostać poprawione
to, co przez tydzień było dyktowane do spisania piórem i w domu pilnie przez Panów
Alumnów powinno być przepisane. Po posiłku popołudniowym podobnie ma być urządzony
egzamin z pilności z całego tygodnia; ma też być udzielony dla zajęcia ze względu na
zbliżające się święto, zaproponowany do dyskusji przedmiot katechetyczny o artykułach
wiary, a wyjaśniony ma zakończyć zajęcia.
[PRZEPISY] DO PRZESTRZEGANIA WE WSZYSTKICH KLASACH
I. Każdego dnia rozpoczęcie lekcji ma być poprzedzone Wezwaniem Ducha Najświętszego
przez odśpiewanie „Antyfony”, „Przybądź Duchu Święty” itd. a także „Litanii
Lauretańskich” w klasie gramatycznej, w innych zaś przez ich recytowanie. II. W każdym
dniu powszednim po skończeniu nauki zejdą wszyscy do kaplicy dla wysłuchania mszy św.,
w dni zaś wigilijne na nieszpory dla śpiewu. III. W każdy Dzień Pański uczniowie z
Przeszlachetnymi Profesorami będą śpiewać „Godzinki o Niepokalanym Poczęciu
Najświętszej Maryi Panny” w kościele i tam będą uczestniczyć we mszy św., a także na
kazaniach, udzielonych zwyczajem duchownych przez czcigodnych kleryków seminarium,
albo innych słuchaczy filozofii, bądź teologii. Mają być koniecznie obecni zwłaszcza
podczas uroczystszych świąt i w tych uroczystszych dniach niech również nie zaniechają
spowiedzi, ani innych pobożności, do których nawykli. IV. W czasie, gdy odprawiana jest
ofiara oraz podczas innych pobożności odprawianych w kościele, Panowie uczniowie mają
być zobowiązani, tak jak i inni, którzy będą obecni, modlić się do Boga za swoich rodziców,
przyjaciół i krewnych, także fundatorów i dobroczyńców swojej Akademii, żywych i
zmarłych, a także innych, którzy zostaną powierzeni ich pobożności. V. W każdą niedzielę
w tym samym kościele o pierwszej godzinie po południu ma się rozpocząć lektura
katechizmu, albo reguły kościelnej i duchownej dla przyniesienia korzyści duszom Panów
Uczniów i kolejno Przeszlachetni Profesorowie mają to wpajać swojej młodzi akademickiej.
VI. We wszystkich miejscach Panowie Uczniowie mają zachowywać konieczną
przyzwoitość, mają poważać swoich Dostojników i Profesorów, unikać bijatyk i innych
jakiegokolwiek rodzaju porywczości, nie mają własnym autorytetem karać wyrządzonych
sobie krzywd, ale w takich sytuacjach [powinni] prosić o pomoc Godność Rektorską lub
swoich Panów Profesorów, których poleceń, będących we wszystkim godziwymi i
prawymi, pod każdym względem mają przestrzegać oraz im [tj. przełożonym – M.N.] mają
okazywać swoje posłuszeństwo. VII. Mają stale przestrzegać używania języka łacińskiego,
zachowywać zaszczytną czystość obyczajów i unikać nikczemnej przemocy. VIII. Nie mają
się włóczyć bez słusznej przyczyny poza szkołą lub swoimi własnymi domami, lecz bez
przerwy i starannie mają się oddawać pilności i swojemu postępowi. Mają wspólnie
przychodzić do klas w należnym czasie ze swoimi Przeszlachetnymi Profesorami i nie mają
z nich wychodzić przed czasem, chyba, że zostaliby przywołani czymś zgodnie z
przepisami. Itd. Itd.
tłumaczenie:
Michał Nowicki