65. ROCZNICA WYZWOLENIA OBOZU AUSCHWITZ

65. ROCZNICA WYZWOLENIA
OBOZU AUSCHWITZ-BIRKENAU
W
J. Sawicz
ręczeniem pamiątkowego Medalu Profesora Józefa Bogu- syntezy amoniaku, co umożliwiło produkcję nawozów sztuczsza kardynałowi Franciszkowi Macharskiemu – za ducho- nych i zrewolucjonizowało rolnictwo.
we i modlitewne wsparcie dla członków Towarzystwa LekarskiePodczas pierwszej wojny światowej Fritz Haber wykorzygo Krakowskiego, oraz rektorowi UJ prof. Karolowi Musiołowi stał gaz bojowy w 1915 roku na froncie francuskim pod Ypres.
rozpoczęło się uroczyste posiedzenie Towarzystwa Lekarskiego Zginęło wówczas pięć tysięcy żołnierzy, a pięć tysięcy kolejKrakowskiego i Polskiego Towarzystwa Historycznego – Oddział nych zostało oślepionych. Fritz Haber chodził po polu bitwy,
Kraków zorganizowane z okazji 65. rocznicy wyzwolenia Obozu obserwował umierających, rozmawiał z nimi, zbierał wywiad
Auschwitz-Birkenau.
na temat objawów i reakcji orW styczniu 1945 roku właganizmu. Pomimo tak przerażadze SS wyprowadziły dużą grującego doświadczenia i ogromu
pę więźniów z KL Auschwitz
cierpienia wywołanego przez
na trasy ewakuacyjne, a rówgaz nie zaprzestał swoich prac
nocześnie Niemcy starali się
i jeszcze w 1915 roku Niemcy
zatrzeć wszelkie ślady zbrodni:
dwukrotnie zdecydowali się na
palono dokumenty, wysadzono
użycie gazu na polu bitwy. Od
w powietrze częściowo już
tego momentu maski gazowe
rozebrane krematoria II i III
stały się stałym elementem
oraz krematorium V, podpalono
wyposażenia żołnierza.
tzw. „Kanadę” II − magazyny
Żona Habera, Klara, pierwgromadzące dobytek więźniów.
sza kobieta, która uzyskała
W obozie pozostało prawie
doktorat na Uniwersytecie
dziewięć tysięcy więźniów
w Berlinie, próbowała przeniezdolnych do ewakuacji,
ciwstawić się eksperymentom
Spotkanie prowadził prof. Igor Gościński, prezes Towarszystwa
głównie chorych i całkowicie
i działaniom męża – niestety,
Lekarskiego Krakowskiego
wyczerpanych, których Niembezskutecznie. Dając dowód
cy mieli zamiar wymordować. 27 stycznia 1945 roku o godzinie swojej postawie, popełniła samobójstwo, ale i tak nie zmieniło
15 żołnierze 60. Armii Pierwszego Frontu Ukraińskiego weszli to zamierzeń Fritza Habera. Powiedziano potem, że Klara zabiła
do KL Auschwitz.
siebie, a on miliony.
Nawiązując do 65. rocznicy wyzwolenia obozu AuschwitzW 1918 roku Fritz Haber został laureatem Nagrody Nobla.
-Birkenau, rektor UJ prof. Karol Musioł podkreślił, że wobec Co prawda, w latach 1919–1920 Komitet Noblowski próbował
tak wielkiej tragedii, jaka rozgrywała się w latach 1940–1945 odebrać przyznaną wcześniej nagrodę, ale nie chciano stwarzać
kilkadziesiąt kilometrów od Krakowa, musimy czuć się onie- precedensu. W latach 20. Fritz Haber opracował produkcję cyklośmieleni, zdumieni i jednocześnie zatrwożeni.
nu B, który miał być zastosowany do dezynsekcji i dezynfekcji.
Prezes Towarzystwa prof. Igor Gościński przypomniał, że Niestety, jego wykorzystanie podczas drugiej wojny światowej
największym osiągnięciem Towarzystwa Lekarskiego Kra- w komorach gazowych w obozach koncentracyjnych jest pokowskiego były, wydawane w latach 1960–1991, „Zeszyty wszechnie znane. On sam, ze względu na pochodzenie żydowskie,
Oświęcimskie”. Redagował je zespół pod przewodnictwem prof. musiał opuścić Niemcy. Wyjechał do Wielkiej Brytanii, a następJózefa Bogusza, a w jego skład wchodzili także prof. Antoni nie do Szwajcarii. Zmarł w 1934 roku w Bazylei.
Kępiński, dr Stanisław Kłodziński i mgr Jan Masłowski. WyDrugim naukowcem, który całkowicie sprzeniewierzył się
dawnictwo to dokumentowało nie tylko zbrodnie dokonywane swojemu powołaniu, był Rudolf Spanner. Oficer SS, patolog,
w obozie w Oświęcimiu, ale także w całym kraju. „Zeszyty profesor medycyny, nominowany w 1939 roku do Nagrody Nobla
Oświęcimskie” – 7000 stron, 470 autorów i tylko tych czte- za metody impregnacji zwłok do celów dydaktycznych, został zarech redaktorów, dwukrotnie były nominowane do pokojowej proszony w 1941 roku do objęcia Instytutu Anatomii w Gdańsku.
Pod jego rządami Instytut stał się miejscem wytwarzania różnych
Nagrody Nobla.
Profesor Aleksander Skotnicki przypomniał postacie dwóch produktów z ciała ludzkiego (m.in. mydła) i preparowania ludzkiej
uczonych związanych z uniwersytetami niemieckimi: profe- skóry. Zwłoki dla potrzeb Spannera były sprowadzane z całego
sorów chemii i medycyny, z których jeden został laureatem Pomorza. On sam pisał listy do pobliskich obozów, między innymi
Nagrody Nobla w 1918 roku, a drugi był do niej nominowany do obozu koncentracyjnego w Stutthofie, więzień w Królewcu
w 1939 roku, ale obydwaj wykorzystywali swoją wiedzę cał- i Gdańsku czy zakładu dla umysłowo chorych w Kocborowie,
kowicie wbrew powołaniu naukowca.
domagając się zwłok na potrzeby pracy ze studentami medycyny
Pierwszym z nich był Fritz Haber – chemik niemiecki pocho- – w rzeczywistości ich przeznaczenie było zupełnie inne.
dzenia żydowskiego, absolwent Uniwersytetów w Heidelbergu
W 1946 roku Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Noi Berlinie, profesor na Uniwersytecie w Karlsruhe oraz w Insty- rymberdze prowadził dochodzenie w sprawie pseudomedycznych
tucie Chemii Fizycznej w Berlinie. W 1908 roku przeprowadził doświadczeń prof. Spannera, które było oparte głównie na zezna106
ALMA MATER nr 122–123
J. Sawicz
niach Zygmunta Mazura, podległego mu laboranta. Nigdy jednak z narażeniem własnego i całej rodziny życia byli i tacy, którzy
za swoje czyny nie został pociągnięty do odpowiedzialności. sprzedawali Niemcom informację o miejscach ukrywania się
Zmarł w Kolonii w 1960 roku.
Żydów i wzbogacali się ich kosztem.
Profesor Aleksander Skotnicki podkreślił, że przykłady tych
– Czy Kraków, w którym przed wojną mieszkało ponad 60
dwóch postaci: Fritza Habera i Rudolfa Spannera, dowodzą, do tysięcy Żydów, a pozostało 2,5 tysiąca, nie zawiódł? – pytał prof.
jakiego stopnia niekontrolowana nauka może sprzeniewierzyć się Andrzej Chwalba. I odpowiadał: – Nie, ponieważ do uratowania
swemu posłannictwu.
1,5 tysiąca Żydów potrzeba
Profesor Andrzej Chwalba,
było odwagi, determinacji,
prezes Oddziału Krakowskiego
współczucia i podjęcia ryzyka
Polskiego Towarzystwa Histowłasnej śmierci przez kilkarycznego, stwierdził, że nikt
naście tysięcy Polaków. To
nie był w stanie przewidzieć,
niezwykły dowód bohaterstwa.
co przyniesie ta wojna, bo nigdy
Pozostały tysiąc osób uratował
wcześniej nie mordowano ludzi
Schindler.
w sposób masowy, przemysłoNa zakończenie posiewy. Stało się to możliwe, gdyż
dzenia Szczepan Świątek,
pojawiły się nowe, umożliwiahistoryk archiwista, starszy
jące to technologie.
kustosz w Archiwum PaństwoPodczas swojego wystąpiewym w Krakowie, wygłosił
nia profesor mówił także o storeferat Obóz Auschwitz-Birkesunkach ludności żydowskiej
nau w aktach Armii Krajowej
i polskiej w okresie okupacji
– Śląsk. Dokumenty te są
niemieckiej na terenie Generalprzechowywane w Archiwum
Przybyli na uroczystość goście słuchali w skupieniu...
nego Gubernatorstwa. PrzypoPaństwowym w Krakowie.
mniał, że Żydzi byli dyskryminowani w najróżniejszy sposób. W skład tego niewielkiego zespołu wchodzą głównie maszynoWmawiano im, że jest to tylko stan przejściowy. Przekonywano, pisy i rękopisy otrzymywane z Komendy Głównej i Kom nizacji
że nie bunt, ale całkowite podporządkowanie się, uległość i bez- obozu z podziałem na więźniów, warunków zakwaterowania,
względne wykonywanie wszystkich rozkazów jest jedyną szansą wyżywienia, stanu chorób, postawy okupanta, stosunków między
na przeżycie. Niemcy mordowali w sposób masowy, a równo- więźniami i postawy okolicznej ludności. Raporty i sprawozdania
cześnie manipulowali informacjami i emocjami, nie zabijając te wymagają jeszcze opracowań i konfrontacji z innymi źródłami,
w Żydach nadziei. To między innymi było jedną z przyczyn, dla szczególnie w zakresie terminologii oraz pseudonimów.
W dyskusji głos zabrał także prof. Wiesław Kozub-Ciembktórych uciekali z obozu tylko nieliczni. Równocześnie okupanci
rozbudzali i podsycali w Polakach i innych narodach nastroje roniewicz – przewodniczący Rady Naukowej Centrum Badań
antyżydowskie, a dokumentowane przez nich zachowania będące Holokaustu UJ, który poruszył problem narodowo-socjalistyczskutkiem tej manipulacji wykorzystywali do propagandy. Jeśli nego światopoglądu oraz stosunku Kościołów chrześcijańskich
dodać do tego ogromną demoralizację wojenną, to w jakimś do narodowego socjalizmu.
sensie zrozumieć można, że oprócz Polaków ratujących Żydów
Marzena Florkowska
J. Sawicz
J. Sawicz
KONCERT DLA MAŁYCH PACJENTÓW
7 lutego br. w Filharmonii Krakowskiej odbył się koncert charytatywny w wykonaniu znakomitych artystów z Wiednia. W przerwach koncertu przeprowadzono licytację dzieł sztuki. Przedsięwzięcie okazało się nie tylko wielkim sukcesem artystycznym, ale pozwoliło także zgromadzić pieniądze
na zakup sprzętu dla Kliniki Kardiochirurgii Dziecięcej w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Krakowie, gdzie co roku zespół kardiochirurgów
przeprowadza ponad 400 operacji na otwartym sercu, a pacjentami są głównie noworodki i niemowlęta
ALMA MATER nr 122–123
107