docCechy osobowoĂci jako predyktor motywacji ibefektywnoĂci
download 
Reklamacja Transkrypt
Cechy osobowoĂci jako predyktor motywacji ibefektywnoĂci
Problemy ZarzÈdzania, vol. 12, nr 1 (45): 175 – 190 ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1644-9584.45.11 Cechy osobowoĂci jako predyktor motywacji ib efektywnoĂci dziaïañ przedsiÚbiorcy Nadesïany: 30.10.13 | Zaakceptowany do druku: 28.12.13 Magdalena Kaczmarek* Celem artykuïu byïa prezentacja zwiÈzków pomiÚdzy cechami osobowoĂci kandydata na przedsiÚbiorcÚ, motywami, którymi kieruje siÚ wbmomencie, gdy podejmuje dziaïalnoĂÊ, ibefektywnoĂciÈ dziaïañ wbtej roli, mierzonÈ jako subiektywne wskaěniki zadowolenia ibjako iloĂciowe charakterystyki opisujÈce firmÚ. Badanie miaïo charakter podïuĝny ibprospektywny, abpomiÚdzy pomiarem cech kandydata na przedsiÚbiorcÚ abocenÈ dziaïania firmy upïynÈï rok. Osobami badanymi byïo 124 uczestników programu wsparcia przedsiÚbiorczoĂci wbramach funduszy UE, zbktórych 81 osób zaïoĝyïo swoje firmy. Do pomiaru cech osobowoĂci uĝyto peïnej wersji inwentarza osobowoĂci mierzÈcego piÚÊ ogólnych cech osobowoĂci wedïug Costy ib McCrae, ab do pomiaru motywów oraz oceny dziaïania firmy – ankiet wïasnej konstrukcji. Wyniki pokazaïy, ĝe zgodnie zb oczekiwaniami badana grupa róĝni siÚ pod wzglÚdem cech osobowoĂci od ogóïu Polaków, ab pomiÚdzy cechami osobowoĂci, motywacji oraz wskaěnikami dziaïania firmy istnieje szereg istotnych zwiÈzków. Wyniki wskazujÈ na zasadnoĂÊ zainteresowania cechami osobowoĂci przedsiÚbiorcy lub kandydata do tej roli, choÊ jednoczeĂnie wskazujÈ na wagÚ poszukiwania zmiennych poĂredniczÈcych wb tej relacji. Sïowa kluczowe: przedsiÚbiorczoĂÊ, cechy osobowoĂci, motywacja prorozwojowa, motywacja defensywna. Personality traits as ab predictor of motivation and entrepreneurial effectiveness Submitted: 30.10.13 | Accepted: 28.12.13 The aim of the paper was to present the relationship between personality traits of candidates for entrepreneurs, the motivation which drives them to start running their own business and firm performance considered both as subjective assessments of satisfaction and as quantitative measures describing the firm. The study was prospective and longitudinal and ab time of year passed between the personality assessment and firm performance measurement. The subjects was 124 participant of EU’s funded entrepreneurship stimulation program. 81 of participants undertook entrepreneurial activity and started their own business. Traits of personality were assessed by using full version of five factor personality inventory developed by Costa & McCrae, the types of motivation and firm performance – by survey developed for this study. The results showed, as was expected, the studied sample differed in personality characteristic from the whole Polish population. The results showed also the number of significant relationships between personality traits, types of motivation and firm performance. The conclusion is that personality of potential and actual entrepreneur matter, although looking for the factors which mediate the relationship between personality traits and intention and performance seems to be crucial. Keywords: entrepreneurship, personality traits, opportunity-oriented motivation, necessity-oriented motivation. JEL: L26 * Magdalena Kaczmarek – dr, Wydziaï Psychologii, Szkoïa Wyĝsza Psychologii Spoïecznej. Adres do korespondencji: Szkoïa Wyĝsza Psychologii Spoïecznej, Wydziaï Psychologii, ul. Chodakowska 19/31, 03-815 Warszawa; e-mail: [email protected]. Magdalena Kaczmarek 1. Wprowadzenie Celem niniejszego opracowania jest analiza gïównych wÈtków teoretycznych oraz badawczych wb obszarze dociekañ nad osobowoĂciowymi uwarunkowaniami motywacji ib zachowañ przedsiÚbiorczych, wb tym gïównie nad zwiÈzkiem takich zachowañ zb cechami osobowoĂci opisanymi przez PiÚcioczynnikowy Model OsobowoĂci (PMO), oraz prezentacja wybranych wyników badañ wïasnych na temat roli cech PMO wbprzewidywaniu sukcesu wb dziaïalnoĂci przedsiÚbiorczej. 2. Psychologia wb domenie badañ nad przedsiÚbiorczoĂciÈ Landström, Harirchi oraz Åström (2012) wb publikacji podsumowujÈcej stan badañ nad przedsiÚbiorczoĂciÈ okreĂlajÈ obszar naukowy badañ wb tej dziedzinie jako dociekanie, wbjaki sposób, przez kogo oraz zbjakim skutkiem moĝliwoĂci produkowania nowych dóbr ib usïug zostajÈ odkryte, ocenione ibwykorzystane. W definicji przedsiÚbiorczoĂci zwraca uwagÚ poïoĝenie nacisku na osobÚ przedsiÚbiorcy – to on jako odkrywca, kreator ib wykonawca pomysïu jest kluczowym czynnikiem sprawczym, abto zbkolei kieruje uwagÚ ku obszarowi ib metodom badania psychologii wb celu okreĂlenia uwarunkowañ zjawiska. Warto podkreĂliÊ takĝe, iĝ myĂlenie ob przedsiÚbiorczoĂci ib jej uwarunkowaniach zakïada podejĂcie procesualne. Z punktu widzenia psychologa jest to przejĂcie od fazy intencji ib budowania planu do fazy wykonawczej – dziaïania, które ma zïoĝony charakter, wymaga od jednostki dïugotrwaïego ib intensywnego zaangaĝowania, podejmowania ryzyka, dziaïania wbwarunkach niepewnoĂci ibpoïÈczenia ze sobÈ dwóch doĂÊ sprzecznych ze sobÈ umiejÚtnoĂci: wytrwaïego podÈĝania wb stronÚ przyjÚtego ambitnego celu oraz elastycznoĂci polegajÈcej na reagowaniu na dynamicznie zmieniajÈcÈbsiÚ rzeczywistoĂÊ (por. Kaczmarek, 2014; aguna, 2010, Ratajczak, 2012). Hisrich, Langan-Fox oraz Grant (2007) zwracajÈ uwagÚ na cztery waĝne aspekty. Po pierwsze przedsiÚbiorczoĂÊ jest identyfikowana jako ěródïo rozwoju gospodarczego. Ludzie, podejmujÈc decyzje ob zaïoĝeniu firmy, tworzÈ nowe miejsca pracy, tworzÈ ib zajmujÈ nowe „nisze” wb systemie gospodarki, potencjalnie takĝe wprowadzajÈ na rynek innowacje, które sÈ postrzegane jako gïówny motor rozwoju gospodarczego ib ěródïo przewagi konkurencyjnej na globalnym rynku. Innowacje mogÈ pochodziÊ równieĝ zb firm juĝ istniejÈcych ib nie kaĝda nowa firma na niej bazuje, ale kaĝdy nowy byt gospodarczy, szczególnie wtedy, gdy jego twórca kierujÈ siÚ chÚciÈ samorozwoju ib wykorzystania dostrzeganych szans (a nie koniecznoĂciÈ ib brakiem moĝliwoĂci alternatywnych ěródeï zarobkowania, jak ma to 176 DOI 10.7172/1644-9584.45.11 Cechy osobowoĂci jako predyktor motywacji ib efektywnoĂci dziaïañ przedsiÚbiorcy miejsce gïównie wbkrajach mniej zamoĝnych, por. doroczne raporty Global Entrepreneurship Monitor), daje takÈ szansÚ. Po drugie, zainteresowanie przedsiÚbiorczoĂciÈ jako drogÈ zawodowÈ to ogólnoĂwiatowy trend rosnÈcy – obecnie wiÚcej ludzi, niĝ miaïo to miejsce kilka dekad temu, zarówno myĂli obzaïoĝeniu firmy, jak ibnaprawdÚ je zakïada (Bosma, Wannekers ibAmoros, 2012). Po trzecie wreszcie korzyĂci wynikajÈce zbrozwoju przedsiÚbiorczoĂci wb spoïeczeñstwie nie ograniczajÈ siÚ wyïÈcznie do zysków finansowych. Podejmowanie wïasnej dziaïalnoĂci jest sposobem na odnalezienie siÚ na rynku tych wszystkich grup, które spotykajÈ siÚ zbdyskryminacjÈ (np. kobiet, wb tym szczególnie matek, osób wb wieku 50+ czy nowo przybyïych emigrantów). Po czwarte, szczególnie nawiÈzujÈc do powyĝej opisanej kwestii tworzenia szans dla grup dyskryminowanych, zaletÈ zbudowania wïasnej firmy jest nie tylko to, ĝe jest ona sposobem na utrzymanie siebie oraz bliskich, ale takĝe to, ĝe stanowiÊ moĝe ěródïo prestiĝu spoïecznego oraz – ze wzglÚdu na doĂwiadczenie sukcesu – umacnia wiarÚ wb siebie, ab co za tym idzie, pozytywnie wpïywa na zdrowie psychiczne ib aktywnoĂÊ tych osób. MówiÈc ob tym ostatnim, Hisrich, Langan-Fox oraz Grant, wskazujÈ na jeszcze jeden moĝliwy obszar zainteresowania psychologów – psychopatologiÚ przedsiÚbiorczoĂci. Bo zjawisko to, choÊ ogólnie korzystne, moĝe jednak mieÊ swoje ciemne strony. KoniecznoĂÊ radzenia sobie zb poraĝkÈ wb przypadku bankructwa firmy, duĝa skala potencjalnych wyzwañ ib ryzyk, trudnoĂÊ zbpotencjalnym zbalansowaniem roli przedsiÚbiorcy zbinnymi ĝyciowymi rolami czy wreszcie stymulowanie postaw bardzo rywalizacyjnych to waĝne problemy psychologiczne. Zdaniem Bauma, Frese oraz Barona (2007) psychologia przedsiÚbiorczoĂci powinna odpowiedzieÊ na trzy podstawowe pytania badawcze: 1)b Jacy ludzie ib dlaczego tylko niektórzy ludzie dostrzegajÈ okazje na rynku? 2)b Jacy ludzie ib dlaczego tylko niektórzy ludzie decydujÈ siÚ na zostanie przedsiÚbiorcami, zaïoĝenie firmy? 3) Jacy ludzie ibdlaczego tylko niektórzy przedsiÚbiorcy tworzÈ takie firmy, które szybko wzrastajÈ ibosiÈgajÈ sukces rynkowy? Tak wiÚc, wb centrum zainteresowania stojÈ czynniki zwiÈzane zb osobÈ przedsiÚbiorcy lub kandydata na przedsiÚbiorcÚ. Jak twierdzÈ Baum, Frese, Baron oraz Katz (2007) psychospoïeczne badania McClellanda (1961) zainicjowaïy badania nad przedsiÚbiorczoĂciÈ, wb których uwagÚ skupia siÚ na poziomie mikro (czyli samych przedsiÚbiorcach), co pozwala lepiej zrozumieÊ naturÚ zjawiska, jego uwarunkowania, ab tym samym potencjalnie oddziaïywaÊ na nie (np. tworzyÊ skuteczne programy edukacyjne). Waĝnym zagadnieniem jest teĝ przedsiÚbiorczoĂÊ spoïeczna, której celem sÈ inne wartoĂci niĝ zarobek, czy teĝ zachowania przedsiÚbiorcze wewnÈtrz organizacji (przedsiÚbiorczoĂÊ pracowników). To ostatnie jest niezwykle istotne zb punktu widzenia wspóïczesnych wyzwañ stawianych przed metodami zarzÈdzania ibsposobami organizacji firm (Hamel ib Breen, 2008). Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014 177 Magdalena Kaczmarek 3. Badania nad osobowoĂciowymi uwarunkowaniami przedsiÚbiorczych dziaïañ W badaniach zbobszaru przedsiÚbiorczoĂci temat roli cech przedsiÚbiorcy wb warunkowaniu sukcesu wb biznesie ma bardzo dïugÈ historiÚ, siÚgajÈcÈ koñca XIX w. (Landström, Harirchi ibÅström, 2012). PoczÈtkowo zbentuzjazmem patrzono na moĝliwoĂÊ znalezienia cech, które charakteryzujÈ kogoĂ, kto podejmuje ryzyko zostania przedsiÚbiorcÈ, czyli, jak charakteryzowaï to Knight (1921; za: Landström, Harirchi ibÅström, 2012), osoby, która dyskontuje premiÚ za dziaïanie wb sytuacjach ryzyka ib niepewnoĂci. To lokowanie ěródeï dziaïania wb osobie, ab nie wb sytuacji lub teĝ interakcji czynników zewnÚtrznych zbczynnikami osobowoĂciowymi, charakteryzowaïo generalnie myĂl psychologicznÈ wb owym czasie. Poza nielicznymi wyjÈtkami badania prowadzone wb tym okresie charakteryzowaï jednak brak systematycznoĂci dociekañ oraz sïaba metodologia (w tym nieustalanie trafnoĂci ibrzetelnoĂÊ analizowanych miar osobowoĂci, obecnoĂÊ maïych ib niereprezentatywnych prób badawczych, brak zakorzenienia wb teorii naukowej). Do wyjÈtków zb tego okresu moĝna zaliczyÊ badania McClellanda (np. 1965) oraz kontynuatorów jego myĂli nad znaczeniem potrzeby osiÈgniÚÊ wbdeterminowaniu sukcesu wb dziaïalnoĂci gospodarczej. Analizy zb uwzglÚdnieniem tej zmiennej byïy prowadzone przez wielu badaczy ib doczekaïy siÚ nawet zestawieñ obcharakterze metaanaliz, które rzeczywiĂcie wskazujÈ na zwiÈzki potrzeby osiÈgniÚÊ zb preferowaniem kariery przedsiÚbiorcy, jak równieĝ zb sukcesem wb tej roli (Collins, Hanges ib Locke, 2004; Stewart ib Roth, 2007). Generalnie jednak próby poszukiwania zbioru cech charakteryzujÈcych przedsiÚbiorcÚ nie zakoñczyïy siÚ wiÚkszym sukcesem. Krytyk tego podejĂcia, William B. Gartner (1988), ukuï wrÚcz czÚsto cytowanÈ sentencjÚ, iĝ róĝni ludzie zakïadajÈ firmy ib róĝni ludzie odnoszÈ wb biznesie sukces – poszukiwanie cech wyróĝniajÈcych przedsiÚbiorców jest wiÚc bezcelowe. Ten odwrót od zainteresowania czynnikami tkwiÈcymi wb osobie wpisaï siÚ wbszerszy wbowym czasie nurt wbpsychologii wzrostu zainteresowania czynnikami wpïywajÈcymi na zachowanie, które tkwiÈ wb otoczeniu jednostki oraz krytyce teorii cech. Jak juĝ wspomniano, badania nad cechami przedsiÚbiorców prowadzone do lat 80. ubiegïego wieku rzeczywiĂcie cechowaïa czÚsto sïaba metodologia badañ oraz brak systematycznoĂci, co dodatkowo stymulowaïo krytykÚ takiego podejĂcia. W latach 90. wb psychologii rozpoczÈï siÚ renesans zainteresowania cechowym ujÚciem osobowoĂci. KoncepcjÈ, która zdobyïa szczególnÈ popularnoĂÊ. staï siÚ PiÚcioczynnikowy Model OsobowoĂci (PMO) autorstwa Costy ib McCrae. Autorzy ci, bazujÈc zarówno na badaniach leksykalnych (nad zasobami jÚzyka), jak ibna klasycznych ustaleniach psychometrycznych, zaproponowali, aby na ogólnym poziomie osobowoĂÊ ujÈÊ wb postaci piÚciu, uwarunkowanych biologiczne ibuniwersalnie wystÚpujÈcych cech. Model ten zyskaï duĝÈ popularnoĂÊ ib choÊ zarzuca mu siÚ, iĝ nie jest modelem 178 DOI 10.7172/1644-9584.45.11 Cechy osobowoĂci jako predyktor motywacji ib efektywnoĂci dziaïañ przedsiÚbiorcy wyjaĂniajÈcym, stanowi wygodnÈ ramÚ do analiz opisowych. PrzesïankÈ do takiej tezy jest to, iĝ wiÚkszoĂÊ ostatnio prowadzonych metaaanaliz dotyczÈcych osobowoĂciowych uwarunkowañ skutecznoĂci wbpracy (w tym takĝe przedsiÚbiorczoĂci) odnosi siÚ wïaĂnie do modelu piÚciu cech osobowoĂci (por. Strelau, 2014). Oprócz renesansu zainteresowania cechami osobowoĂci bardzo stymulujÈcym czynnikiem wpïywajÈcym na powrót do badañ nad osobowoĂciowymi ěródïami intencji ib zachowañ przedsiÚbiorcy byïo rozpowszechnienie siÚ metaanaliz jako statystycznych technik dokonywania przeglÈdu badañ umoĝliwiajÈcych wnioskowanie wbkategoriach iloĂciowych. Tak dokonywany przeglÈd badañ wymusza takĝe krytycznÈ analizÚ porównywanych studiów ib uwzglÚdnianie tylko tych, które cechujÈ siÚ zadowalajÈcÈ metodologiÈ1. ReasumujÈc ten obszerny wb ostatnim okresie nurt badañ, moĝna stwierdziÊ, ĝe teza Gardnera, iĝ osobowoĂÊ przedsiÚbiorcy nie ma znaczenia, byïa pochopna. ChoÊ cechy osobowoĂci nie sÈ silnymi predyktorami ani intencji, ani zachowañ przedsiÚbiorczych, to ich zwiÈzek zbprzedsiÚbiorczoĂciÈ jest istotny ibpozwala na dokonywanie istotnych statystycznie predykcji (por.b Brandstätter, 2011). Postrzegane wsparcie społeczne Cechy PMO: Neurotyczność Ekstrawersja Otwartość na doświadczenie Ugodowość Sumienność Zgeneralizowane poczucie skuteczności Poczucie skuteczności w roli przedsiębiorcy Motywy Nasilenie intencji Działanie zmierzające do zostania przedsiębiorcą i działania w roli przedsiębiorcy (np. wskaźniki ekonomiczne firmy) Ocena kompetencji w roli Oczekiwane związki silne Oczekiwane związki słabe Oczekiwane efekty moderacyjne Rys. 1. Schemat oczekiwanych zwiÈzków pomiÚdzy zmiennymi: model oddziaïywañ czynników wewnÚtrznych ib zewnÚtrznych wb procesie zostawania przedsiÚbiorcÈ. ½ródïo: opracowanie wïasne. Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014 179 Magdalena Kaczmarek Generalnym wnioskiem pïynÈcym zb metaanaliz jest takĝe to, iĝ naleĝy przyjÈÊ, iĝ cechy osobowoĂci wyznaczajÈ zachowania przedsiÚbiorcze gïównie poprzez mediatory (czynniki poĂredniczÈce, takie jak np. motywy, którymi kieruje siÚ przedsiÚbiorca lub kandydat do tej roli). Dotyczy to szczególnie ogólnych cech osobowoĂci, których zarówno konceptualizacja, jak ibpomiar odnoszÈ siÚ do szerokiego zakresu zachowañ. Ponadto doĂÊ duĝy rozrzut wyników badañ nad rolÈ poszczególnych cech wskazuje na to, iĝ naleĝaïoby zastanowiÊ siÚ nad moĝliwymi moderatorami (czynnikami, które modyfikujÈ siïÚ zwiÈzku pomiÚdzy badaniami zmiennymi) oraz systematycznie uwzglÚdniaÊ je wb planach badawczych. Rauch ib Frese (2007a, 2007b) zaproponowali model dla badañ prowadzonych wb tym obszarze (por. teĝ aguna, 2010). Na rysunku 1. zamieszczam ten model nieco zmodyfikowany przeze mnie, wb którym dokonaïam takĝe rozróĝnienia na fazÚ intencji przedsiÚbiorczych oraz dziaïañ przedsiÚbiorczych, poszerzyïam postulowanÈ przeze mnie sferÚ moderatorów ob czynniki zwiÈzane zb bliskim, specyficznym dla niego Ărodowiskiem oraz wskazaïam na wiÚcej hipotetycznych wzajemnych zaleĝnoĂci wewnÈtrz modelu. TreĂci opisane pogrubionÈ czcionkÈ odnoszÈ siÚ do zmiennych, które byïy podstawÈ analiz opisanych wb drugiej czÚĂci artykuïu. 4. Cechy osobowoĂci jako predyktor przedsiÚbiorczoĂci PiÚcioczynnikowy model osobowoĂci, jak juĝ wspomniano, dotyczy opisu osobowoĂci na ogólnym, nadrzÚdnym poziomie, ab cechy PMO sÈ uniwersalne, abwiÚc wystÚpujÈ we wszystkich krajach ibkulturach, sÈ stabilne wbciÈgu ĝycia, abróĝnice miÚdzy luděmi wynikajÈ gïównie zbczynników biologicznych. W ujÚciu Costy ib McCrae (2001) sÈ to: – neurotycznoĂÊ (neuroticism) – cecha odpowiedzialna za poziom negatywnej emocjonalnoĂci (lÚku, zïoĂci, poczucia winy ibwstydu), wraĝliwoĂÊ na stres, podatnoĂÊ na impulsywne dziaïanie; – ekstrawersja (extraversion) – cecha zwiÈzana zbaktywnoĂciÈ, energicznoĂciÈ dziaïania, poszukiwaniem stymulacji oraz emocjonalnoĂÊ pozytywnÈ, abtakĝe zbpoziomem zapotrzebowania na kontakty towarzyskie ibserdecznoĂÊ wb kontaktach zb innymi luděmi wraz zb tendencjÈ do dominowania wb tychĝe kontaktach; – otwartoĂÊ na doĂwiadczenie (openness to experience) – cecha odpowiedzialna za ciekawoĂÊ, otwartoĂÊ na nowoĂÊ, wieloznacznoĂÊ oraz poszukiwanie niekonwencjonalnych rozwiÈzañ wbzakresie emocji, idei, wraĝeñ, wartoĂci moralnych czy estetycznych; – ugodowoĂÊ (agreeableness) – cecha odpowiadajÈca za skïonnoĂÊ do kooperacji versus konfrontacji zbinnymi luděmi, poziom empatii, skïonnoĂÊ do poĂwiÚcania siÚ ib podzielania poglÈdów kïadÈcych nacisk na altruizm oraz niesienie pomocy potrzebujÈcym, skromnoĂÊ oraz szczeroĂÊ ib prostodusznoĂÊ; 180 DOI 10.7172/1644-9584.45.11 Cechy osobowoĂci jako predyktor motywacji ib efektywnoĂci dziaïañ przedsiÚbiorcy – sumiennoĂÊ (conscientiousness) – cecha wiÈĝÈca siÚ zb poczuciem wïasnej kompetencji, potrzebÈ osiÈgniÚÊ, wytrwaïoĂciÈ wb dÈĝeniu do celu pomimo przeszkód, skïonnoĂciÈ do rozwaĝnego dziaïania oraz utrzymywania porzÈdku wokóï siebie. AnalizujÈc znaczenie oraz rolÚ poszczególnych cech, moĝna oczekiwaÊ, ĝe przedsiÚbiorczym zachowaniom bÚdÈ sprzyjaïy: – wyĝsza sumiennoĂÊ (gïównie ze wzglÚdu na wyĝszÈ potrzebÚ osiÈgniÚÊ, ale takĝe zb uwagi na wiÚkszÈ wytrwaïoĂÊ ib motywacjÚ wewnÚtrznÈ), – wyĝsza otwartoĂÊ na doĂwiadczenie (wiÚksza kreatywnoĂÊ ib czujnoĂÊ na tzw. sïabe sygnaïy), – wyĝsza ekstrawersja (wiÚksza skïonnoĂÊ do podejmowania ryzyka, wiÚksza aktywnoĂÊ ib energia wb dziaïaniu). Ze wzglÚdu natomiast na to, ĝe wyĝsza neurotycznoĂÊ ïÈczy siÚ zb wiÚkszÈ podatnoĂciÈ na doĂwiadczanie stresu oraz gorszym radzeniem sobie zb nim, naleĝy oczekiwaÊ, ĝe przedsiÚbiorcy – ab rola ta szczególnie wymaga dziaïania wb warunkach niepewnoĂci ib podejmowania wyzwañ – bÚdÈ mniej neurotyczni (czyli bardziej stabilni emocjonalnie). Ze wzglÚdu na wagÚ bycia niezaleĝnym oraz znacznie rywalizacji moĝna siÚ spodziewaÊ takĝe mniejszej ugodowoĂci, choÊ wb tym przypadku warto zwróciÊ uwagÚ na to, ĝe zbyt maïa ugodowoĂÊ moĝe prowadziÊ do trudnoĂci we wspóïpracy zb innymi, co nie wydaje siÚ korzystne. W dalszej czÚĂci tekstu przez „cechy osobowoĂci” bÚdÚ rozumieÊ PMO. Tak jak wspomniaïam, na temat roli tych cech (lub teĝ cech, które dajÈ siÚ zinterpretowaÊ jako bÚdÈce czÚĂciÈ PMO) wb kontekĂcie przedsiÚbiorczoĂci przeprowadzono zestawienia ob charakterze metanaliz danych (por. Kaczmarek ib Kaczmarek-Kurczak, 2012). Poniĝej omówiÚ skrótowo wyniki dwóch takich badañ. W metaanalizie 23 badañ wykonanej przez Zhao ibSeiberta (2006) okazaïo siÚ, ze przedsiÚbiorcy wb porównaniu zb menedĝerami2 cechowali siÚ: niĝszÈ neurotycznoĂciÈ, wiÚkszÈ otwartoĂciÈ na doĂwiadczenia, mniejszÈ ugodowoĂciÈ oraz wiÚkszÈ sumiennoĂciÈ. Nie stwierdzono jedynie róĝnic wbpoziomie ekstrawersji. DziÚki formuïom statystycznym zaproponowanym przez Huntera ibSchmidta (1990, za: Zhao ibSeibert, 2006) policzono równanie regresji, wbktórym zmiennÈ wyjaĂnianÈ byïo bycie przedsiÚbiorcÈ, abczynnikami cechy osobowoĂci. Najlepszymi predyktorami okazaïy siÚ kolejno: sumiennoĂÊ (` =b 0,26), ugodowoĂÊ (` = –0,22), otwartoĂÊ na doĂwiadczenie (` = 0,18), neurotycznoĂÊ (` = –0,12), ekstrawersja (`b =b 0,09; wb tym wypadku wartoĂÊ nie byïa istotna statystycznie). WartoĂÊ R dla caïego równania wyniosïa 0,37, ab wiÚc wszystkie cechy ïÈcznie tïumaczyïy okoïo 14% wariancji. W kolejnej zb metaanaliz Zhao, Seibert ib Lumpkin (2010) skupili siÚ na rozróĝnieniu etapu, wb którym badano przedsiÚbiorczoĂÊ: uwzglÚdniono zarówno przedsiÚbiorców, jak ib potencjalnych przedsiÚbiorców (ogóïem 66 niezaleĝnych prób). Oprócz cech PMO autorzy wïÈczyli takĝe zmiennÈ Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014 181 Magdalena Kaczmarek okreĂlonÈ jako skïonnoĂÊ do podejmowania ryzyka. Uzyskano nastÚpujÈce wyniki. W przypadku intencji zostania przedsiÚbiorcÈ wszystkie badane charakterystyki, za wyjÈtkiem ugodowoĂci, okazaïy siÚ wiÈzaÊ zb zamiarem zostania przedsiÚbiorcÈ, tak jak przewidywaïy to hipotezy. Najsilniejszy zwiÈzek stwierdzono wb stosunku do skïonnoĂci do podejmowania ryzyka, nastÚpnie – otwartoĂci na doĂwiadczenia, neurotycznoĂci, sumiennoĂci ibekstrawersji. W przypadku sukcesu wb roli przedsiÚbiorcy równieĝ wiÚkszoĂÊ hipotez uzyskaïa potwierdzenie, równieĝ zb wyjÈtkiem ugodowoĂci oraz – tym razem – skïonnoĂci do podejmowania ryzyka. Najsilniejszy zwiÈzek zaĂ zanotowano wbprzypadku otwartoĂci na doĂwiadczenia, abkolejnymi cechami byïy: sumiennoĂÊ, neurotycznoĂÊ oraz ekstrawersja. W równaniu regresji najlepszymi predyktorami zarówno dla intencji zostania przedsiÚbiorcÈ, jak ibdla sukcesu wbprowadzeniu wïasnej firmy byïy kolejno: otwartoĂÊ na doĂwiadczenia (odpowiednio: ` = 0,22 ib ` = 0,21) ibsumiennoĂÊ (odpowiednio: ` = 0,18 ib` = 0,19). NeurotycznoĂÊ ibekstrawersja byïy znacznie sïabszymi predyktorami, silniejszymi wb stosunku do zamiaru zaïoĝenia firmy niĝ wbprzy wyjaĂnianiu miar sukcesu wbroli przedsiÚbiorcy (dla neurotycznoĂci ` = –0,14 wobec ` = –0,09, dla ekstrawersji ` = 0,11 wobec ` = 0,05). UgodowoĂÊ byïa wb obu przypadkach bardzo sïabym predyktorem (odpowiednio: ` = –0,09 ib ` = –0,06). W analizie nie uwzglÚdniono skïonnoĂci do podejmowania ryzyka. WartoĂÊ R wyniosïa wb przypadku intencji 0,36 (13% wyjaĂnionej wariancji), ab wb przypadku sukcesu firmy –0,31 (10% wyjaĂnionej wariancji). PodsumowujÈc, cechy osobowoĂci zarówno odróĝniajÈ przedsiÚbiorców od menedĝerów, jak ib wiÈĝÈ zb intencjami oraz dziaïaniami przedsiÚbiorcy. Wszystkie piÚÊ cech ma znaczenie, choÊ nawet przy relatywnie najsilniejszych zaleĝnoĂciach moĝna mówiÊ obzwiÈzkach od sïabych po umiarkowane. 5. Badania wïasne 5.1. Hipotezy Oczekiwaïam, ĝe – tak jak wb przypadku wyników uprzednio prowadzonych badañ – osoby, które podejmujÈ dziaïalnoĂÊ gospodarczÈ lub zakïadajÈ firmy wb porównaniu zb ogólnÈ populacjÈ bÚdÈ: bardziej sumienne, bardziej otwarte na doĂwiadczenie, bardziej ekstrawertywne oraz mniej neurotyczne ib mniej ugodowe. Spodziewaïam siÚ takĝe, ĝe ze wskaěnikami ekonomicznymi dziaïania firmy bÚdÈ ïÈczyïy siÚ pozytywnie takie cechy osobowoĂci przedsiÚbiorcy, jak sumiennoĂÊ, otwartoĂÊ na doĂwiadczenie ib ekstrawersja, ab negatywnie neurotycznoĂÊ ib ugodowoĂÊ. Czynnikiem poĂredniczÈcym wbrelacji wpïywu osobowoĂÊ przedsiÚbiorcy na efektywnoĂÊ jego dziaïañ jest typ motywacji (por. Bosma, Wannekers ibAmoros, 2012). Sprawdzaïam wiÚc jak wyróĝnione trzy typy motywów wiÈĝÈ 182 DOI 10.7172/1644-9584.45.11 Cechy osobowoĂci jako predyktor motywacji ib efektywnoĂci dziaïañ przedsiÚbiorcy siÚ zbcechami osobowoĂci ibefektywnoĂci dziaïañ. Oczekiwaïam pozytywnego zwiÈzku neurotycznoĂci zbmotywacjÈ defensywnÈ, absumiennoĂci zbmotywacjÈ zorientowanÈ na rozwój firmy, która zb kolei powinna byÊ predyktorem lepszych wskaěników dziaïania firmy. 5.2. Metoda Ze wzglÚdu na ograniczonÈ objÚtoĂÊ niniejszego artykuïu do analiz wybraïam tylko niektóre zebrane wb wiÚkszym projekcie dane (por. Kaczmarek, 2014). Badanie miaïo charakter badania podïuĝnego. Osobami badanymi byli uczestnicy jednego zb programów stymulacji przedsiÚbiorczoĂci zb Programu Operacyjnego UE „Kapitaï ludzki. Wyselekcjonowani uczestnicy wbramach wsparcia otrzymywali szkolenia oraz doradztwo biznesowe, ab takĝe brali udziaï wb konkursie na otrzymanie dotacji na zaïoĝenie firmy. W wyniku selekcji zgïoszeñ kandydatów, abtakĝe rozmów zbdoradcÈ biznesowym oraz psychologiem wybrano grupÚ 130 osób, zb których 125 (w tym 75 kobiet) wypeïniïo inwentarz do pomiaru cech osobowoĂci. Badanie to miaïo miejsce przed fazÈ szkoleniowÈ. Tuĝ po fazie szkoleniowej (trzy miesiÈce póěniej) zmierzyïam takĝe poziom nasienia poszczególnych motywów skïaniajÈcych do podciÚcia planowanej dziaïalnoĂci. Po rozdaniu dotacji na zaïoĝenie firmy osoby badane zaïoĝyïy firmy, abpo trzech oraz po kolejnych czterech miesiÈcach wypeïniaïy ankietÚ opisujÈcÈ poziom dziaïania swojej firmy. Wbsumie od momentu diagnozy osobowoĂci ibpierwszego pomiaru motywów do pierwszej oceny dziaïalnoĂci firmy upïynÚïo osiem miesiÚcy, ab do drugiej oceny – rok. W przypadku pierwszej oceny dziaïalnoĂci firmy zebrano odpowiedzi od 81 osób (wszyscy, którzy otrzymali dotacjÚ), ab wb przypadku drugiej – tylko od 57 osób. W poniĝszych analizach odwoïujÚ siÚ tylko do danych okreĂlajÈcych dziaïanie firmy dokonanych po okoïo roku od oceny cech osobowoĂci. Wiek uczestników programu wb momencie jego rozpoczÚcia mieĂciï siÚ wbprzedziale 23–61 lat, przy czym Ăredni wiek wyniósï 35,96 lat (SDb=b10,06). Z wyjÈtkiem dwóch osób wszyscy mieli wyksztaïcenie Ărednie lub wyĝsze ib wszyscy mieszkali oraz pracowali wb obrÚbie aglomeracji Warszawy. Do pomiaru piÚciu cech osobowoĂci uĝyto Inwentarza OsobowoĂci NEO-PI-R. Jego amerykañskimi autorami sÈ Costa ib McCrae, ab polska adaptacja zostaïa przeprowadzona przez SiutÚ (2006). Wersja ta skïada siÚ zb 240 stwierdzeñ ib oprócz diagnozy piÚciu gïównych skal (neurotycznoĂÊ, ekstrawertycznoĂÊ, otwartoĂÊ na doĂwiadczenie, ugodowoĂÊ ib sumiennoĂÊ) umoĝliwia diagnozÚ wyników wb 30 podskalach. Osoby badane dokonujÈ samoopisu, abswoje zachowanie lub preferencje okreĂlajÈ na piÚciostopniowej skali mierzÈcej stopieñ aprobaty wobec danego stwierdzenia. W poniĝszych analizach prezentujÚ wyniki wbodniesieniu tylko do gïównych skal. Wskaěniki dobroci psychometrycznej wskazujÈ na dobrÈ lub zadowalajÈcÈ trafnoĂÊ ib rzetelnoĂÊ skal inwentarza. Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014 183 Magdalena Kaczmarek Do pomiaru motywów prowadzenia firmy uĝyïam równieĝ skali wïasnej konstrukcji. Na oĂmiostopniowej skali odpowiedzi, gdzie (1) oznaczaïo „wb minimalnym stopniu” ab (8) „w maksymalnym stopniu”, respondenci zaznaczali, wbjakim stopniu kolejne motywy sÈ dla nich waĝne przy decyzji ob rozpoczÚciu dziaïalnoĂci jako przedsiÚbiorca. Badani mieli za zadanie, odnoszÈc siÚ do swojej potencjalnej dziaïalnoĂci biznesowej, oceniÊ jak waĝne sÈ dla nich nastÚpujÈce cele: (1) wzbogaciÊ siÚ, (2) zbudowaÊ duĝÈ firmÚ, (3), wyjĂÊ na rynki zagraniczne, (4) zatrudniÊ wielu pracowników, (5)bzdobyÊ stabilne zatrudnienie (wïasne), (6) zapewniÊ dostatni byt rodzinie ib (7) zdobyÊ prestiĝ. Moĝna zauwaĝyÊ, ĝe drugi, trzeci ibczwarty motyw odwoïujÈ siÚ do dziaïañ zorientowanych na rozwój firmy, pozostaïe zaĂ ku wïasnej osobie. Ponadto motyw piÈty (mieÊ stabilne zatrudnienie) oraz szósty (zapewniÊ dostatni byt rodzinie) wbnajwiÚkszym stopniu odwoïujÈ siÚ do kategorii motywacji zabezpieczenie podstawowych potrzeb (necessity-driven), pozostaïe pytania zaĂ odnoszÈ siÚ motywów zmiany ibrozwoju ibdÈĝenia do poprawy (improvementdriven). Na podstawie analizy treĂci motywów utworzyïam wiÚc trzy skale: – motywy prorozwojowe zorientowane na firmÚ (motywy 2, 3 ib 4), – motywy prorozwojowe zorientowane na siebie (motywy 1 ib 7), – motywy defensywne (motywy 5 ib 6). Wskaěniki ekonomiczne efektywnoĂÊ dziaïania firmy zmierzyïam za pomocÈ samoopisowej ankiety, wb której korzystaïam zb pytañ zarówno zamkniÚtych, jak ib otwartych. Odpowiedzi udzielane przez respondentów uwzglÚdniaïy kategorie wbzaleĝnoĂci od wielkoĂci podmiotów (klienci, kontrahenci, konkurenci, kontakty biznesowe oraz pozyskane kontakty) lub od rodzaju wspóïpracy wb przypadku liczby pracujÈcych na rzecz firmy. Przy obliczaniu wskaěników potraktowaïam je jednak sumarycznie. Obliczenia zawarte wbanalizach byïy oparte na oĂmiu zagregowanych wskaěnikach opisujÈcych firmÚ: – otoczenie biznesowe (uĂredniona liczba klientów, kontrahentów oraz konkurentów wskazana wb odpowiedzi na pytania otwarte); – usieciowienie (uĂredniona liczba kontaktów biznesowych oraz nowo pozyskanych kontaktów); – przychody (wartoĂÊ przychodów wb kwartale wb odpowiedzi na pytanie otwarte); – rozchody (wartoĂÊ rozchodów wb kwartale wb odpowiedzi na pytanie otwarte bez podziaïu na koszty ib inwestycje); – zysk (policzony jako róĝnica pomiÚdzy przychodem ab rozchodem); – liczba pracowników (liczba wszystkich osób pracujÈcych na rzecz firmy wb odpowiedzi na pytania otwarte); – zadowolenie zbwarunków (uĂredniona odpowiedz na pytania obzadowolenie zb lokalu, wb którym prowadzona jest dziaïalnoĂÊ, oraz wykorzystywanÈ technologiÚ ibmaszyny; pytania wbformacie zamkniÚtym zbpiÚcioma opcjami wyboru); 184 DOI 10.7172/1644-9584.45.11 Cechy osobowoĂci jako predyktor motywacji ib efektywnoĂci dziaïañ przedsiÚbiorcy – ocena wiedzy obtrendach (suma odpowiedzi na szeĂÊ pytañ oborientacjÚ wbprzepisach prawnych, trendach wbgospodarce, branĝy, wĂród klientów oraz wbtechnologii; pytania wbformacie zamkniÚtym zbpiÚcioma opcjami wyboru). 6. Wyniki badania 6.1. Porównanie osobowoĂci przedsiÚbiorców ze Ărednimi dla populacji Analizy rozpoczÚïam od weryfikacji hipotezy dotyczÈcej róĝnic wbnasileniu cech pomiÚdzy badanÈ grupÈ kandydatów na przedsiÚbiorców abogóïem populacji. W tabeli 1 znajdujÈ siÚ informacje obĂredniej ibodchyleniu standardowym dla skal mierzÈcych cechy oraz wartoĂci testów t (t1) porównujÈcych ĂredniÈ wb badanej grupie ze ĂredniÈ wb populacji opisanÈ poprzez próby normalizacyjne (Siuta, 2006). Wyszczególnienie NEU EKS OTW UGO SUM Próba normalizacyjna M (SD) 95,4 (19,8) 104,9 (19,0) 104,0 (19,6) 114,2 (16,6) 114,8 (18,2) Osoby badane – wszyscy uczestnicy programu M (SD) (N = 121) 70,3 (20,9) 123,0 (18,7) 136,1 (18,7) 112,3 (18,8) 134,9 (17,7) Osoby badane – uczestnicy, którzy uzyskali dotacje (N = 80) 68,2 (16,7) 122,6 (19,2) 135,1 (18,9) 113,4 (16,6) 134,2 (16,4) Osoby badane – kandydaci, którzy nie uzyskali dotacji (N = 41) 74,4 (27,0) 123,7 (17,8) 138,2 (18,3) 110,3 (22,7) 136,4 (20,9) t1 –13,23** 10,67** 18,96** –1,09 12,49** t2 1,34 0,31 0,89 –0,77 0,59 NEU – neurotycznoĂÊ; EKS – ekstrawersja; UGOb –b ugodowoĂÊ; SUM – sumiennoĂÊ. OTW – otwartoĂÊ na doĂwiadczenie; Tab. 1. Wyniki wbskalach mierzÈcych cechy osobowoĂci oraz ich porównanie do wyników wbcaïej populacji (t1) oraz porównanie wyników wbskalach mierzÈcych cechy osobowoĂci pomiÚdzy uczestnikami programu, którzy uzyskali dotacjÚ na zaïoĝenie firmy ibktórzy jej nie uzyskali. ½ródïo: opracowanie wïasne. Wyniki analiz wskazujÈ, iĝ badana grupa kandydatów na przedsiÚbiorców, zb których czÚĂÊ nastÚpnie zaïoĝyïa wïasne firmy, róĝni siÚ pod wzglÚdem cech osobowoĂci od ogóïu dorosïych Polaków: osoby te sÈ mniej neurotyczne (a wiÚc bardziej zrównowaĝone emocjonalnie), bardziej ekstrawertywne, bardziej otwarte na doĂwiadczenie oraz bardziej sumienne. Nie odnotowano róĝnicy pod wzglÚdem poziomu ugodowoĂci. Z wyjÈtkiem ugodowoĂci oczekiwania uzyskaïy wiÚc potwierdzenie. Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014 185 Magdalena Kaczmarek Porównaïam ponadto tych uczestników, którzy otrzymali dotacjÚ na zaïoĝenie firmy, zb osobami, które dotacji nie otrzymaïy. Wyniki (por. wartoĂci t2 wbtabeli 1) wskazujÈ na brak róĝnic miÚdzy tymi grupami pod wzglÚdem nasilenia cech osobowoĂci. 6.2. ZwiÈzek osobowoĂci przedsiÚbiorców zb typem motywacji KolejnÈ analizÈ byïa analiza korelacji pomiÚdzy motywami zakïadania firmy ab cechami osobowoĂci. Analiza wykazaïa (por. tabela 2), ĝe: – wiÚksze nasilenie motywów prorozwojowych zorientowanych na firmÚ wiÈĝe siÚ zb wiÚkszÈ ekstrawersjÈ ib sumiennoĂciÈ oraz – tylko na poziomie tendencji statystycznej – zbotwartoĂciÈ na doĂwiadczenia, abmniejsze nasilenie tych motywów wiÈĝe siÚ zb neurotycznoĂciÈ; – wiÚksze nasilenie motywów prorozwojowych zorientowanych na wïasnÈ osobÚ stwierdzono tylko zwiÈzki pozytywne zb ekstrawersjÈ, otwartoĂciÈ na doĂwiadczenie oraz zb sumiennoĂciÈ; – motywacja defensywna nie korelowaïa zb cechami osobowoĂci. Motywy NEU EKS OTW UGO SUM Motywy prorozwojowe zorientowane na firmÚ (N = 107) –0,20* 0,30** 0,17# –0,04 0,24* Motywy prorozwojowe zorientowane na siebie (N = 108) 0,17 0,40** 0,33* –0,13 0,20* Motywy defensywne (N = 108) –0,15 0,15 0,04 0,06 0,01 # p < 0,10 (poziom tendencji statystycznej); * p < 0,05; Uwagi: skróty jak wb tab. 1; pb <b 0,01. Ze wzglÚdu na odchylenia od normalnoĂci rozkïadów wskaěniki mierzÈce motywacje zostaïy zlogarytmizowane. ** Tab. 2. Wspóïczynniki korelacji r-Pearsona pomiÚdzy cechami osobowoĂci ab motywami podejmowania dziaïalnoĂci przedsiÚbiorczej. ½ródïo: opracowanie wïasne. 6.3. ZwiÈzek wskaěników ekonomicznych zb cechami osobowoĂci ib typem motywacji Ze wzglÚdu na to, ĝe rozkïady zmiennych opisujÈcych dziaïanie firmy okazaïy siÚ wb kilku przypadkach niezgodne zb rozkïadem normalnym, dokonaïam transformacji logarytmicznej tych skal, wczeĂniej (na podstawie wykresów skrzynkowych) usuwajÈc wartoĂci skrajne zaburzajÈce normalnoĂÊ rozkïadów. Zadaïam pytanie, czy poszczególne wskaěniki moĝna przewidzieÊ za pomocÈ mierzonych wczeĂniej cech osobowoĂci oraz deklarowanych przed zaïoĝeniem firmy motywów podejmowania dziaïalnoĂci przedsiÚbiorczej. W tym celu przeprowadziïam metodÈ eliminacji wstecznej analizy regresji kaĝdego wskaěnika ekonomicznego zb 8 predyktorami (piÚÊ cech 186 DOI 10.7172/1644-9584.45.11 Cechy osobowoĂci jako predyktor motywacji ib efektywnoĂci dziaïañ przedsiÚbiorcy osobowoĂci oraz trzy typy motywów), które wyïoniïy nastÚpujÈce istotne zaleĝnoĂci3: – Im wyĝsza neurotycznoĂÊ ibsumiennoĂÊ, tym otoczenie jest spostrzegane jako bardziej rozbudowane. – Im wyĝsza ekstrawersja ib im sïabsze nastawienie rozwojowe na siebie, tym wiÚksze usieciowienie. – Im wyĝsza ugodowoĂÊ, tym wyĝsze przychody. – Im wyĝsza neurotycznoĂÊ, niĝsza otwartoĂÊ ibsilniejsza motywacja skierowana na rozwój firmy, tym wyĝsze rozchody firmy (koszty wraz zb inwestycjami). – Motywacja defensywna korelowaïa negatywnie zb liczbÈ zatrudnianych pracowników. – Im silniejsza motywacja zwiÈzana zb rozwojem „ja”, tym wiÚksze zadowolenie zb warunków prowadzania firmy. – Im wyĝsza ekstrawersja, tym wyĝsza ocena wiedzy ob rynku ib trendach. 7. Dyskusja wyników Wyniki przedstawionych analiz wskazujÈ przede wszystkim na potwierdzenie siÚ hipotezy, iĝ osoby pragnÈce prowadziÊ wïasnÈ firmÚ róĝniÈ siÚ cechami osobowoĂci na tle ogóïu osób wb podobnym wieku. Wyróĝnia ich wiÚksze zrównowaĝenie emocjonalne, aktywnoĂÊ, energia wbdziaïaniu iboptymizm, kreatywne ibotwarte spojrzenie na rzeczywistoĂÊ oraz wiÚksza ambicja, orientacja zadaniowa ibpracowitoĂÊ. Taki wynik jest zgodny zbwynikami opisanymi wbliteraturze miÚdzynarodowej (por. Brandstätter, 2011) ibskïania do konkluzji, iĝ przedsiÚbiorczoĂÊ, pomimo róĝnych lokalnych uwarunkowañ, ma pewne uniwersalne ěródïa ib czynniki te tkwiÈ wb osobowoĂci przedsiÚbiorcy. Warto jednak dodaÊ, ĝe wbprzypadku prezentowanej grupy badawczej droga ku przedsiÚbiorczoĂci jest nietypowa, gdyĝ kandydaci uzyskiwali wsparcie szkoleniowe ib finansowe, ab takĝe przechodzili doĂÊ ostrÈ selekcjÚ, aby uczestniczyÊ wb programie. Moĝna siÚ spodziewaÊ, ĝe ogóï przedsiÚbiorców nie odróĝnia siÚ od populacji aĝ wbtakim stopniu (powyĝsze analizy wskazujÈ na duĝe róĝnice – wb przypadku otwartoĂci na doĂwiadczenia, sumiennoĂci oraz ekstrawersji wiÚksze niĝ wartoĂÊ jednego odchylenia wbrozkïadzie grupy normalizacyjnej). Istotnie zwiÈzane zb osobowoĂciÈ okazaïy siÚ takĝe motywy podejmowania dziaïalnoĂci przedsiÚbiorczej. Motywy prorozwojowe ïÈczÈ siÚ, zgodnie zb oczekiwaniem, zb wyĝszym poziomem sumiennoĂci (orientacja zadaniowa ibambicja) oraz – co równieĝ wydaje siÚ zrozumiaïe – zbekstrawersjÈ. Osoby ekstrawertywne charakteryzujÈ siÚ wiÚkszym poziomem zapotrzebowania na stymulacjÚ, co wyraĝa siÚ wb tym, iĝ chÚtniej podejmujÈ siÚ wymagajÈcych, wysokostymulujÈcych oraz ryzykownych dziaïañ. Z kolei neurotycznoĂÊ, która oznacza wiÚkszÈ podatnoĂÊ na przeĝywanie stresu, wiÈĝe siÚ zb mniejszym Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014 187 Magdalena Kaczmarek nasileniem tych motywów. Z motywami prorozwojowymi korelowaïa takĝe otwartoĂÊ na doĂwiadczenie. Sugerowaïoby to, iĝ motywacje prorozwojowe majÈ nie tylko osobowoĂciowe uwarunkowania, ale zwiÈzki zb osobowoĂciÈ majÈ zïoĝony charakter: wiÚksza chÚÊ do rozwoju firmy oraz siebie wb roli przedsiÚbiorcy wiÈĝe siÚ nie tylko zbwiÚkszÈ potrzebÈ silnych wraĝeñ, mniejszÈ skïonnoĂciÈ do przeĝywania stresu, ale takĝe zdaje siÚ wynikaÊ zbwiÚkszej ambicji ib otwartoĂci na zïoĝonoĂÊ Ăwiata ib ciekawoĂci poznawczej. Waĝnym wynikiem wydaje siÚ takĝe brak zwiÈzków pomiÚdzy cechami osobowoĂci ab motywami defensywnymi. SpecyfikÈ badanej próby jest zapewne szczególnie duĝe nasilenie motywacji prorozwojowej rozbudzanej wb trakcie szkoleñ ib doradztwa, ale – jak wskazujÈ choÊby badania GEM (Bosma, Wennekers ib Amoros, 2012) – motywy ob defensywnym charakterze sÈ obecne wĂród polskich przedsiÚbiorców wb niemal równym stopniu jak motywy prorozwojowe. Róĝnice wb zwiÈzkach tych motywów zb cechami osobowoĂci mogÈ sugerowaÊ, iĝ mamy do czynienia nie tylko zbróĝnymi typami motywacji do zaïoĝenia ibprowadzenia firmy, ale – gïÚbiej – zb róĝnymi typami przedsiÚbiorców wb rozumieniu ich osobowoĂciowych zasobów. Udaïo siÚ takĝe okreĂliÊ szereg zwiÈzków pomiÚdzy wskaěnikami opisujÈcymi dziaïanie firmy ab osobowoĂciÈ oraz motywami dziaïania. WielkoĂÊ wyjaĂnionej wariancji wb przeprowadzonych analizach regresji wahaïa siÚ od 7%, gdy wyjaĂnianÈ zmiennÈ byïo zadowolenie zb lokalu oraz uĝywanej technologii, do 26%, gdy wyjaĂnianÈ zmiennÈ byï poziom rozchodów (traktowane ïÈcznie wydatki zwiÈzane zb kosztami dziaïania firmy oraz zb inwestycjami). ZwiÈzki te wymagajÈ zb pewnoĂciÈ pogïÚbionych analiz, równieĝ pod kÈtem moĝliwych mediacji pomiÚdzy zmiennymi. Nierelacjonowane tutaj analizy mediacji wskazujÈ, iĝ pojedyncze mediacje poprzez motywy dziaïania wbparach zwiÈzków cecha osobowoĂci – wskaěnik dziaïania firmy – wystÚpujÈ, ale dotyczÈ one motywów mierzonych jako poszczególne pytania. ZbpewnoĂciÈ analiza byïaby teĝ znacznie bogatsza, gdyby przejĂÊ zbpoziomu ogólnego piÚciu cech osobowoĂci na poziom podcech. Analizy takie prezentujÚ wb innej pracy (Kaczmarek, 2014). PodsumowujÈc, zwiÈzki pomiÚdzy cechami osobowoĂci ib motywami ab wskaěnikami dziaïania firmy, choÊ niezbyt silne, zb pewnoĂciÈ zasïugujÈ na uwagÚ. Po pierwsze prezentowane badanie jest badaniem podïuĝnym, tak wiÚc moĝna powiedzieÊ, ĝe mierzone cechy nie tylko przewidujÈ pewne wskaěniki dziaïania firmy, ale przewidujÈ je po upïywie okoïo roku od pomiaru cech osobowoĂci. Po drugie zwiÈzki takie udaje siÚ zauwaĝyÊ, mimo ĝe zakres zmiennoĂci cech osobowoĂci (wyraěne róĝnice wbĂrednich wbporównaniu zbgrupÈ normalizacyjnÈ) jest zmniejszony, abco za tym idzie, trudniej jest uzyskaÊ istotne miary wspóïzmiennoĂci zb innymi charakterystykami. Wyniki, które udaïo mi siÚ otrzymaÊ, korespondujÈ zbwynikami metaanalizy Zhao, Seiberta ibLumpkina (2010) – osoby, które sÈ zainteresowane zostaniem przedsiÚbiorcÈ, róĝniÈ siÚ wb zakresie cech osobowoĂci (w przypadku 188 DOI 10.7172/1644-9584.45.11 Cechy osobowoĂci jako predyktor motywacji ib efektywnoĂci dziaïañ przedsiÚbiorcy prezentowanych badañ równieĝ wyjÈtkiem jest ugodowoĂÊ), ab takĝe cechy te wiÈĝÈ siÚ zb efektywnoĂciÈ dziaïañ wb tej roli. Trzeba jednak zwróciÊ uwagÚ, ĝe sïaboĂciÈ pomiaru wskaěników dziaïalnoĂci firmy jest fakt, ĝe byïy tworzone wyïÈcznie na podstawie odpowiedzi przedsiÚbiorców ib nie uwzglÚdniaïy specyfiki biznesu. Na przykïad duĝa liczba pracowników moĝe byÊ wskaěnikiem zarówno wysokiej, jak ib niskiej efektywnoĂci (gdy wskazuje na przerost zatrudnienia). Przypisy 1 WiÚcej na ten temat piszÈ: Kaczmarek, M. ib Kaczmarek-Kurczak, P. (2012). PrzeglÈd metaanaliz dotyczÈcych zwiÈzku cech osobowoĂci ibprzedsiÚbiorczoĂci. W stronÚ caïoĂciowego modelu badañ. Management and Business Administration. Central Europe, 114, 49–63. 2 Menedĝerowie to grupa czÚsto wykorzystywana do porównañ zb przedsiÚbiorcami. Obie grupy peïniÈ podejmujÈ podobne zadania ib role, natomiast róĝni ich zakres odpowiedzialnoĂci ibswobody wbdecydowaniu. Tak wiÚc, stwierdzenie róĝnic pomiÚdzy przedsiÚbiorcami ibmenedĝerami szczególnie wskazuje na specyficzne uwarunkowania przedsiÚbiorczoĂci. 3 Szczegóïy analiz znajdujÈ siÚ wbpracy: Kaczmarek, M. (2014). Skuteczna przedsiÚbiorczoĂÊ ab cechy przedsiÚbiorcy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Bibliografia Baum, J.R., Frese, M., Baron, R.A. ib Katz, J.A. (2007). Entrepreneurship as ab Area of Psychological Study: An Introduction. W: J.R. Baum, M. Frese ibR.A. Baron (red.), The Psychology of Entrepreneurship (s. 1–18). New York–London: Psychology Press Taylor & Francis Group. Bosma, N, Wennekers, S. ib Amoros, J.E. (2012). Global Entrepreneurship Monitor 2011, extended report. Entrepreneurs and entrepreneurial employees across the globe. Pozyskano z: http://www.gemconsortium.org/docs/2200/gem-2011-global-report-extended (08.08.2012). Brandstätter, H. (2011). Personality Aspects of Entrepreneurship: A Look at Five Metaanalyses. Personality and Individual Differences, 51, 222–230. Collins, C.J., Hanges, P.J. ib Locke, E.A. (2004). The Relationship of Achievement Motivation to Entrepreneurial Behavior: A Meta-analysis. Human Performance, 17, 95–117. Costa, P.T., Jr., McCrae, R.R. (2001). A Theoretical Context for Adult Temperament. W: T.D. Wachs ib G.A. Kohnstamm (red.), Temperament in Context (s. 1–21). Mahwah–New Jersey–London: Lawrence Erlbaum Associates. Gartner, W.B. (1988). “Who Is an Entrepreneur?” Is the Wrong Question. Entrepreneurship Theory and Practice, 13, 47–68. Hamel, G. ibBreen, B. (2008). ZarzÈdzanie jutra. Warszawa: Harvard Business School Press. Hisrich, R., Langan-Fox, J. ibGrant, S. (2007). Entrepreneurship Research and Practice. A Call to Action for Psychology. American Psychologist, 62, 575–589. Kaczmarek, M. (2014). Skuteczna przedsiÚbiorczoĂÊ ab cechy przedsiÚbiorcy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Kaczmarek, M. ibKaczmarek-Kurczak, P. (2012). PrzeglÈd metaanaliz dotyczÈcych zwiÈzku cech osobowoĂci ibprzedsiÚbiorczoĂci. W stronÚ caïoĂciowego modelu badañ. Management and Business Administration. Central Europe, 114, 49–63. Problemy ZarzÈdzania vol. 12, nr 1 (45), 2014 189 Magdalena Kaczmarek Landström, H., Harirchi, G. ibÅström, F. (2012). Entrepreneurship: Exploring the knowledge base. Research Policy, 41, 1154–1181. aguna, M. (2010). Przekonania na wïasny temat abaktywnoĂÊ celowa. Badania nad przedsiÚbiorczoĂciÈ. Gdañsk: Gdañskie Wydawnictwo Psychologiczne. McClelland, D.C. (1965). Need Achievement and Entrepreneurship: A Longitudinal Study. Journal of Personality and Social Psychology, 1, 389–392. Ratajczak, Z. (2012). PrzedsiÚbiorczoĂÊ wbkontekĂcie ogólnej teorii dziaïania. W: Z.bRatajczak (red.), PrzedsiÚbiorczoĂÊ. ½ródïa ibuwarunkowania psychologiczne (s. 13–26). Warszawa: Difin. Rauch, A. ibFrese, M. (2007a). Born to Be an Entrepreneur? Revisiting the Personality Approach to Entrepreneurship. W: J.R. Baum, M. Frese, R.A. Baron (red.), The Psychology of Entrepreneurship (s. 41–66). New York–London: Psychology Press Taylor & Francis Group. Rauch, A. ibFrese, M. (2007b). Let’s Put the Person Back into Entrepreneurship Research: A Meta-analysis on the Relationship between Business Owners’ Personality Traits, Business Creation, and Success. European Journal of Work and Organizational Psychology, 16, 353–385. SÚk, H. ibCieĂlak, R. (2004). Wsparcie spoïeczne – sposoby definiowania, rodzaje iběródïa wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne. W: H. SÚk ib R. CieĂlak (red.), Wsparcie spoïeczne, stres ib zdrowie (s. 11–29). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Shane, S. ib Venkataraman, A. (2000). The Promise of Entrepreunership as ab Field of Research. Academy of Management Review, 25, 217–226. Siuta, J. (2006). Inwentarz OsobowoĂci NEO-PI-R Paula T. Cisty Jr. ibRoberta R. McCrae. Adaptacja polska. PodrÚcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych. Stewart Jr., W.H. ibRoth, P.L. (2007). A Meta-analysis of Achievement Motivation Differences between Entrepreneurs and Managers. Journal of Small Business Management, 45, 401–421. Strelau, J. (2014). Róĝnice indywidualne. Historia – determinanty – zastosowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Zhao, H. ib Seibert, S.E. (2006). The Big Five Personality Dimensions and Entrepreneurial Status: A Meta-analytic Review. Journal of Applied Psychology, 91, 259–271. Zhao, H., Seibert, S.E. ib Lumpkin, G.T. (2010). The Relationship of Personality to Entrepreneurial Intentions and Performance: A Meta-analytic Review. Journal of Management, 36, 381–404. 190 DOI 10.7172/1644-9584.45.11
