Mezoekonomiczne przemysłowe studia sektorowe

r
Redaktor naukowy
Marek Obrębalski
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
im. Oskara Langego we Wrocławiu
Wrocław 1997
n!MepOJM aM
o~~ueT-eJe){S()
·JP"f
~auz::>rwouo){g: nure}?e){y•
ltl ru 3:MS)IDVN 3:)Wd
Recenzent
Eugeniusz Wojciechowski
Redaktor Wydawnictwa
Halina Kocur
Korektor
Barbara Cibis
Projekt
okładló
Maciej Szlapka
© Copyright by Akademia Ekonomiczna we
Wrocław
Wrocławiu
1997
PL ISSN 0324-8445
PL ISSN 1426-8604
Druk
oprawa:
Zakład
Graficzny AE we
Wrocław iu .
Zam 153/97
Spis
Słowo
wstępne
treści
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Marek Obrębalski: Podział przestrzeni w statystyce regionalnej krajów Unii
Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jerzy Sokołowski: Podatkowe źródła dochodów samorządów lokalnych
w krajach Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Franciszek Adamczuk: Prowadzenie skutecznych negocjacji i zawieranie
umów - aspekt metodologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Elżbieta Sobczak: Periodyzacja struktur handlu zagranicznego wybranych
państw świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Helena Jacova: Platebni neschopnost v CR . . . . . . . . . . . . . . . . .
Andrzej Sztando: Mewekonomiczne przemysłowe studia sektorowe . . .
Andrzej Kaleta, Henryk Kozarowicz: Z badań nad praktyką budowy
strategii w przedsiębiorstwach polskiego przemysłu . . . . . . . . . .
Ivan Jac: Alternativni metody cenove tvorby wybraneho segmentu trhu .
Robert Wiński : Leasing jako szansa rozwoju małej przedsiębiorczości .
M ałgorzata Sej-Kolasa: Podstawy prawne oraz instrumenty realizacji polityki ekologicznej państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Daria Elżbieta Jaremen: Waloryzacja przestrzenna regionu sudeckiego jako
obszaru turystycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Marian Maciejuk: Struktura gospodarcza woj. jeleniogórskiego w latach
1989-1994 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Małgorzata Markowska, Danuta Strahl: Przemiany sektorowej struktury
pracujących w regionu jeleniogórskim w latach 1991-1994 . .. ...
Danuta Strahl: Struktura podmiotów gospodarczych woj. jeleniogórskiego
w latach 1989-1995 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Grażyna Węgrzyn : Kierunki kształcenia w woj. jeleniogórskim . . . . . .
Leszek Balicki: Zagospodarowanie i zagrożenia powierzchni ziemi w woj.
jeleniogórskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Maja Jedlińska: Cele strategiczne i skuteczne kanały dystrybucji w świetle
badań empirycznych w wybranych firmach turystycznych woj. jeleniogórskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Małgorzata Markowska: Migracje międzyregionalne (na przykładzie woj.
jeleniogórskiego)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
7
16
21
26
42
48
56
60
64
69
77
96
105
115
132
139
145
155
PRACE NAUKOWE AKADEMII EKONOMICZNEJ WE
Nr 747
Zarządzanie i Marketing
5
WROCŁAWIU
1997
Andrzej Sztando
MEZOEKONOMICZNE PRZEMYSŁOWE
STUDIA SEKTOROWE
Pojęcie
sektor pochodzi od
odcinający, oddzielający
1
łacińskiego słowa
sector, które dosłownie oznacza:
Współcześnie zaś słowo
to jest rozumiane jako pewna
wycinek, ewentualnie odcinek, traktowane odrębnie w stosunku do reszty
całości (będącej dla nich kategorią źródłową) ze względu na określony wyznacznik. Zgodnie z tą ideą konstruuje się definicje sektora przemysłowego na dwa
podstawowe sposoby. Pierwszy z nich polega na dzieleniu przemysłu na sektory,
natomiast drugi polega na grupowaniu przedsiębiorstw przemysłowych (elementarnych składników przemysłu) w sektory. Wyrazem podejścia pierwszego jest
określenie kategorii sektora przemysłowego jako części przemysłu (źródłowej
całości) wyodrębnionej ze względu na daną cechę. W podejściu drugim sektor
przemysłowy określa się jako grupę przedsiębiorstw wybranych według okreś­
lonego kryterium 2 . Takie próby wyodrębniania sektora zbliżają jego pojęcie do
znanych terminów: gałąź i branża.
Pojawia się zatem, niejako w formie kontynuacji metodologii wyodrębniania
sektorów, koncepcja zastosowania kryterium przestrzennego. Zgodnie z tą ideą
równie pełnoprawnym sektorem, z merytorycznego punktu widzenia, będzie
grupa przedsiębiorstw przemysłowych funkcjonujących na nieprzypadkowo wybranym obszarze terytorialnym. Takie podejście do omawianej problematyki jest
uzasadnione tym, iż ponieważ termin "sektor" oznacza część przemysłu wyodręb­
nioną ze względu na dane kryterium, więc każda gałąź, branża i region mogą być
traktowane jako sektor wyodrębniony według konkretnego gałęziowo-branżowo­
-terytorialnego kryterium.
Problemy definicyjne sektorów przemysłowych stanowią jedynie wstęp do
obszernych zagadnień sektorowych, istnieje bowiem niezwykle interesujący i kon.
część ,
Zob. Słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa 1971.
Na przykład ten drugi sposób definiowania sektora przemysłowego zastosowano w "Założe­
niach polityki przemysłowej MPiH na rok 1994".
1
2
49
trowersyjny aspekt teoriopoznawczy tych kategorii ekonomicznych. Dotyczy on
przede wszystkim pytania o teoretyczne oprzyrządowanie sektora.
Powszechnie wiadomo, że teoretyczne oprzyrządowanie decyzji rozwojowych
przedsiębiorstwa tkwi w mikroekonomii. Natomiast globalne, strategiczne problemy rozwojowe mają swoje oprzyrządowanie w teorii rozwoju, a więc w makroekonomii Zatem z natury rzeczy zaplecza naukowego sektora należy szukać
w mezoekonomii. Nie można jednak rozszerzać tej problematyki bez wcześniej­
szego umiejscowienia jej wśród zagadnień, które w stosunku do niej są źródłowe.
W wyjaśnieniu pojęcia mezoekonomii podstawową rolę odgrywają więc mikroekonomia i makroekonomia. W prostym rozumieniu mikroekonomię należy traktować jako naukę zajmującą się badaniem procesów ekonomicznych, które
zachodzą w gospodarstwie domowym i przedsiębiorstwie. Analizy mikroekonomiczne stawiają sobie za przedmiot badań takie zjawiska, jak: popyt, podaż,
rynek, cena, wartość, użyteczność, koszty, odnosząc je wyłącznie do konsumentów
oraz wytwórców dóbr i usług. Niemalże wyłącznie mikroekonomia składała się na
szeroko pojmowaną ekonomię okresu przed latami trzydziestymi bieżącego
stulecia, kiedy to - jak uważa się - za sprawą norweskiego ekonomisty
R. Frisscha pojawiła się formalnie makroekonomia. Podstawowym źródłem jej
rozwoju była utrata utylitarności dorobku mikroekonomii w stosunku do zjawisk
obejmujących całość gospodarki narodowej państwa 3 . Powstała zatem nauka
funkcjonująca w obrębie całych dużych organizmów gospodarczych, takich jak:
gospodarka narodowa, gospodarka wielkich organizacji gospodarczych, gospodarka grupy państw (np. Unii Europejskiej) czy też cała gospodarka światowa.
Genezy i współczesnej roli mezoekonomii jako ekonomii sektora należy
upatrywać w zjawisku analogicznym do przyczyn rozwoju makroekonomii.
Współczesne formy dorobku tej ostatniej przestają być, począwszy od lat 80.
w Europie Zachodniej, a od lat 90. w Polsce, użyteczne w całości realnych
procesów gospodarczych. Kompensacji tych niedomagań szuka się właśnie
w mezoekonomii.
Rozwój gospodarczy ostatnich kilkudziesięciu lat charakteryzuje się bardzo
wyraźną progresją (ilościową i jakościową) rozwoju nie spotykanego wcześniej
tzw . .fredniego szczebla gospodarowania, tj. sektorów, holdingów, związków
pracodawców i pracobiorców, autonomizacji regionów gospodarczych czy regionalizacji państwa, nieformalnych grup nacisku itd . Wspólnym mianownikiem
wspomnianego średniego szczebla gospodarowania powinna być właśnie mezoekonomia, analogicznie do mikroekonomii, skupiającej w obrębie swoich zainteresowań mikropodmioty, i makroekonomii, zajmującej się makrostrukturami.
W Polsce problem mezoekonornii jest wyjątkowo istotny. Najważniejszym
powodem zmiany mezoekonomicznej oceny, a w związku z tym zmiany współ3
Najbardziej brzemienne w skutkach spośród tego typu zjawisk były wielkie kryzysy, regularnie
i gospodarkę międzywojenną XX wieku.
nękające gospodarkę XIX-wieczną
50
cześnie odczytywanych treści, są pewne niejasności i nieporozumienia, dotyczące
roli tej ekonomiki w nowym systemie społeczno-gospodarczym. Zagadnienie to
wymaga szerszego naświetlenia.
W ekonomii politycznej socjalizmu obowiązywał bardzo wyraźny podział na
sfery: makroekonomiczną, mewekonomiczną i mikroekonomiczną. Podział ten,
przeprowadzony i wykorzystywany zgodnie z zasadą centralizmu, określał hierarchię nadrzędności. Odpowiadał zatem pewnemu porządkowi prawnemu w gospodarce socjalistycznej i wyznaczał zakresy kompetencji poszczególnych szczebli
władzy. Wraz z załamaniem się doktryny gospodarki planowej krytyka patologicznych zjawisk skupiła się, co istotne, nie tyle na makroekonomii (chociaż jej
dotyczyła w bardzo dużym stopniu), ile przede wszystkim na szczeblu mezoekonomii. Szczebel ten w znaczeniu instytucjonalnym uznano za zupełnie zbędny.
W całościowej krytyce poprzedniego systemu skompromitowano w ten sposób
i zlikwidowano szczebel mezoekonomiczny. Podważono więc celowość uprawiania
takich dyscyplin i kierunków naukowych jak ekonomika sektora, ekonomika regionu
czy też ekonomika przemysłu. Co najciekawsze, najsilniejszej krytyki dokonywano
w momencie bardzo intensywnego rozwoju wspomnianych nauk w krajach Europy
Zachodniej. Zgodnie z logiką wahadła na plan pierwszy wysunięto problemy
mikroekonomiczne - i to z tak dużym natężeniem, że wkrótce pojawiło się pojęcie
mikroekonomizacji teorii i praktyki gospodarczej. Z czasem, tzn. po kilku latach
transformacji, okazało się jednak, że nie można rozwiązywać problemów pojedynczych przedsiębiorstw, nie rozwiązując tych problemów w szerszym tle, w którym
przedsiębiorstwa te funkcjonują. Tym szerszym, a jednocześnie najbliższym tłem
jest dla przedsiębiorstw (w przedstawionym na początku niniejszej pracy rozumieniu), regionalny lub/i branżowy sektor dzialalno.~ci. Co więcej, z rozwiązań i decyzji
dotyczących restrukturyzacji tego sektora mogą dopiero wynikać programy naprawcze czy restrukturyzacyjne pojedynczych przedsiębiorstw. Zjawisko to jest
potęgowane przez proces wzrostu zakresu i możliwości aplikacyjnych informacji
pochodzących z wyników badań mezoekonomicznych. Stają się one bowiem
bardzo interesującym materiałem, stanowiącym pełne spektrum instytucjonalne,
począwszy od centralnych organów państwowych {Ministerstwo Przemysłu i Handlu, Ministerstwo Przekształceń Własnościowych, Centralny Urząd Planowania),
skończywszy zaś na samodzielnych przedsiębiorstwach.
W Polsce już w 1991 r. okazało się, że specyfika gospodarki postsocjalistycznej, o której przesądzają wady jej struktury, a także oddziaływanie sił nacisku
branżowych i regionalnych grup zawodowych i wysoce skoncentrowanego przemysłu, wymaga zastosowania instrumentów polityki ekonomicznej, tj. polityki
regionalnej i polityki przemysłowej. Dobór instrumentów tych bardziej szczegóło­
wych polityk gospodarczych zwrócił uwagę na potrzebę ich oparcia na badaniach
mewekonomicznych dotyczących różnych regionów, branż gospodarki i grup
społecznych. Takim podstawowym, a jednocześnie klasycznym mezoekonomicznym badaniem jest studium sektorowe.
51
W związku z tym, że krajowa literatura sporadycznie podejmuje tematykę
tego typu badań, warto w tym miejscu przybliżyć ich najważniejsze cechy. Termin
"studium", pochodzący z języka łacińskiego, znaczy dosłownie tyle samo co
badanie, nauka 4 . Współcześnie studium jest rozumiane jako dzieło lub rozprawa
naukowa, poświęcone określonemu tematowi, przedmiot badań naukowych,
ewentualnie jako praca badawcza czy monografia naukowa. W innych interpretacjach pojęcie to rozciąga się na proces starania się (o coś) i jednocześnie na
gorliwość wykazywaną w tych staraniach 5 . Bliska tym ujęciom jest kategoria
studium sektorowego. W szerokim znaczeniu można ją traktować właśnie jako
monografię ekonomiczną danego sektora przemysłowego lub naukowe opracowanie charakteryzujące go z możliwie wielu stron lub ze stron wcześniej
określonych, a będące wynikiem badań ekonomicznych o charakterze ściśle
naukowym. Ekonomiczna wielowymiarowość, kompleksowość, elementy prognostyczne i podsumowująco-wnioskodawcze stwierdzenia - wszystko to składa
się na zbiór podstawowych cech studium sektorowego.
Dokonując niewielkiej modyfikacji definicyjnego ujęcia studium sektorowego
(znajdującego się w "Założeniach polityki przemysłowej MPiH"), polegającej na
rozszerzeniu pierwotnego zakresu o problematykę regionalną, można przyjąć, iż:
"studium sektorowe to nowoczesne narzędzie kształtowania polityki przemysło­
wej i regionalnej, określające warunki niezbędne do:
dostosowania się sektora do aktualnej sytuacji gospodarczej,
zmiany struktury organizacyjnej i własnościowej sektora połączonej z procesem jego restrukturyzacji,
przygotowania strategii rozwojowych przedsiębiorstw sektora,
oceny skutków proponowanych zmian.
Korzystając z kryterium płaszczyzny ekonomicznej i terytorialnej, studia
sektorowe można podzielić na:
l) sektorowe studia mewekonomiczne
przemysłowo-terytorialne,
branżowo-terytorialne;
2) sektorowe studia makroekonomiczne.
występują
Mewekonomiczne studia sektorowe - o czym już była mowa
w dwóch odmianach. Pierwszą z nich stanowi grupa studiów przemysłowo-tery­
torialnych. W studium tej klasy prześwietla się regionalną zbiorowość gałęzi
i branż na wiele sposobów, aby w efekcie uzyskać szeroki i szczegółowy ich obraz.
Stanowi ono przy tym najczęstszy element regionalnych programów restrukturyzacyjnych, pełniąc równorzędną funkcję w stosunku do innych analiz (np.
rolnictwa). Grupę drugą stanowią sektorowe studia branżowo-terytorialne, obejmujące analitycznym zasięgiem zagadnienia jednego sektora przemysłowego w
4
Słownik
5
Słownik
wyrazów obcych PWN. Warszawa 1971.
wyrazów obcych PH'N. Warszawa 1988.
52
ograniczonym do regionu zakresie przestrzennym. Sektorowość takiej analizy
wynika jednocześnie z wycinkowości terytorialnej (region = wycinek państwa)
i wycinkowości przemysłowej (branża = wycinek przemysłu).
Zarówno pierwszy, jak i drugi typ studiów jest nacechowany optyką podmiotu
zajmującego się wyłącznie danym sektorem, ale nie będącego jego uczestnikiem
konkurencyjnym. Analizy przeprowadzane w tej formie dostarczają przy tym
informacji organom łączącym i reprezentującym interesy podmiotów należących
do danego sektora.
Makroekonomiczne studia sektorowe tworzone według optyki chłodnego
badacza, poddającego analizie sektor w skali kraju bez względu na optyki
poszczególnych przedsiębiorstw tworzone na użytek państwa, są nieco odmiennym rodzajem przemysłowych studiów sektorowych. Szersze informacje na ich
temat są gromadzone w odpowiednich departamentach MPiH. Pojawiają się
także nieregularnie w prasie ekonomicznej.
Wracając do mezoekonomicznych przemysłowych studiów sektorowych, ich
najpełniejszą charakterystykę można przeprowadzić, posługując się zestawieniem
tabelarycznym. Poniżej w jedenastu grupach tematycznych zostały zgrupowane
najważniejsze cechy omawianych studiów sektorowych. Są one wynikiem przeprowadzonych badań i studiów literaturowych, rozbioru metodologicznego
wybranych studiów sektorowych oraz konsultacji przeprowadzonych z pracownikami Ministerstwa Przemysłu i Handlu, Ministerstwa Przekształceń Własnoś­
ciowych oraz Centralnego Urzędu Planowania.
Tabela l
Cechy mewekonomicznego
l Obiekt
badań
przemysłowego
Branża
Grupa
w regionie
przemysłowa w regionie
przedsiębiorstw przemysłowych
Ogół przemysłu
Odbiorcy wyników
Cel
badań
studium sektorowego
Gałąź przemysłu
badań
w regionie
w regionie
holdingi, grupy kapitałowe, Narodowe Fundusze Inwestycyjne,
organizacje o znaczeniu regionalnym, gałęziowe i branżowe
instytucje przemysłowe (np. Agencje Rozwoju Sektora), regionalne organizacje związkowe, ośrodki akademickie i naukowo-badawcze, banki, urzędy wojewódzkie
Przyjęcie odpowiedniej strategii rozwoju przez przedsiębiorstwa
sektora
Stworzenie strategii rozwoju przedsiębiorstw w regionie
Stworzenie strategii rozwoju sektora (branży) w regionie
Umożliwienie równego współzawodnictwa polskich holdingów
z konkurencją zagraniczną
Efektywne zarządzanie Narodowymi Funduszami Inwestycyjnymi
Podjęcie negocjacji branżowych związków zawodowych z rządem
oraz przyjęcie w nich określonej strategii
53
Tabela l cd.
Opracowanie przez bank strategii kredytowej w stosunku do
sektora
Aktywizacja przemysłowa regionu
Wspomaganie działań w ramach ochrony środowiska
Otoczenie podmiotu
Stosowane metody
Źródła informacji
badań
badań
Inne sektory przemysłowe w skali regionu lub kraju
Inne regiony gospodarcze
Gospodarka narodowa
Ogólne metody analizy sektora z uwzględnieniem specyfiki sektora
Metodyczny dorobek mezoekonomii
Polski metodyczny dorobek programowania rozwoju przemysłu
Empiryczny dorobek firm konsultingowych
Centralne
GUS)
ogólnodostępne
materiały
statystyczne
(materiały
Udostępniona
przez przedsiębiorstwa dokumentacja ekonomiczna
informacje z banków
Materiały instytutów gospodarczych
Materiały analityczne centralnych urzędów i instytucji (Ministerstwa Przemysłu i Handlu, Ministerstwa Przekształceń Własnoś­
ciowych, Centralnego Urzędu Planowania, Głównego Urzędu
Ceł, Urzędu Antymonopolowego)
Odtajnione wyniki studiów sektorowych przeprowadzonych na
zlecenie urzędów centralnych
Studia sektorowe i inne opracowania o charakterze analitycznym
udostępnione przez firmy sektora
Analityczne opracowania Banku Światowego (np. odtajnione
studia sektorowe)
Publikowane prace naukowo-badawcze
Opracowania zamieszczane w periodykach branżowych i ekonomicznych
Prasa codzienna
Sprawozdania roczne firm sektora, których akcje są przedmiotem
obrotu giełdowego
Monografie sektora pisane przez poszczególne zespoły ekonomistów
Dane stowarzyszeń branżowych
Specjalistyczne czasopisma
Sprawozdania antymonopolowe
Organizacje ustalające normy dla sektora
Związki zawodowe
Agencje Rozwoju Sektora
Firmy konsultingowe
Osobiste konsultacje z kadrą kierowniczą i naukową przedsię­
biorstw sektora
Nie
Dominujący
informacji
rodzaj
objęte tajemnicą bankową
Informacje charakteryzujące sektor we wszystkich możliwych
wymiarach (wraz z częścią prognostyczną i projektowo-postulatywną), obejmujące problematykę sektora w danym regionie
54
Tabela l cd.
gospodarczym lub problematykę
regionie gospodarczym
l
Podstawowe pytania
Horyzont czasowy
badań
Stopień dyrektywności
decyzji
l
Zasięg
skutków
społecznych
całości przemysłu
l
w danym
i
l
Jaki jest sektor dziś i jaki będzie jutro?
Jaki jest sektor w układzie silnych i słabych stron oraz szans
i zagrożeń?
Czy możliwa jest sanacja sektora i jaki jej dokonać?
Średni oraz długi
W zależności od charakteru podmiotu podejmującego decyzje na
podstawie mewekonomicznych studiów sektorowych stopień dyrektywności decyzji może być duży, średni lub mały, co odpowiada uzgodnieniom porozumieniom, zaleceniom i aktom
prawnym
j
1
Zasięg
skutków społecznych decyzji podejmowanych na podstawie tego typu studium można scharakteryzować (w skali kraju)
jako średni, rzadziej mały
Ź ród l o: Opracowanie własne.
właściwości mewekonomicznego studium sektorowego
zasób informacyjny dotyczący oma wianych zagadnień oraz
źródło kolejnych, nieodparcie nasuwających się pytań. Wyczerpujących na nie
odpowiedzi niejednokrotnie nie można udzielić wprost. Przyczyn takiego stanu
rzeczy należy upatrywać we fragmentaryczności krajowego studialnego zaplecza
metodologicznego i niekompletności podbudowy teoretycznej. Mnożą się zatem
przykłady indywidualnych podejść do budowy studiów sektorowych oraz wykorzystywania zagranicznych, nie zawsze prawidłowo zaadaptowanych wzorców.
Niemniej jednak mewekonomiczne przemysłowe studia sektorowe stanowią
fundamentalny element infrastruktury informacyjnej polityki regionalnej i przemysłowej. Wszelkie działania pojawiające się w obrębie tych polityk, kreowane bez
profesjonalnego rozpoznania bieżącego i przyszłego stanu sektorów, grożą nie
tylko marnotrawstwem ograniczonych przecież środków, ale i pogłębianiem się
zjawisk kryzysowych. Położenie zatem szczególnego nacisku na metodologiczny
rozwój studiów sektorowych powinno się stać pierwszoplanowym zadaniem
kreatorów zmian struktur mezoekonomicznych.
Przedstawione tu
stanowią jednocześnie
LITERATURA
[l] Bywalec Cz.: Mezoekonomia. "Życie Gospodarcze" 1993 nr 23.
[2] Gajda J.: Nowa rola mezoekonomii. "Życie Gospodarcze" 1994 nr l.
[3] Porter M.E.: Strategia konkurencji - metody analizy sektorów i konkurentów. Warszawa 1994.
55
[4) Prywatyzacja sektorowa. "Gazeta Przemysłowa" 1991 nr 22.
[5] Sztando A.: Studium sektorowe jako narzędzie informacyjne regionalnej polityki
Jelenia Góra 1995.
przemysłowej.
MESOECONOMIC SECTORAL INDUSTRY STUDIES
Summary
At the beginning the artide discusses the problem of area criterion in definition of sector and
origin of their mesoeconomic theoretical base. !t presents the subject of development in the grade of
management, mesoeconomic industrial sectional studies and their cbaracteristic features. At the
conclusion it presents the significance of this type of studies for the regional industrial politics.