Terapia skojarzona lekami normotymicznymi w chorobie afektywnej

Terapia skojarzona lekami normotymicznymi w chorobie afektywnej

1
Praca poglądowa
Review
JANUSZ RYBAKOWSKI, JAN JARACZ
Terapia skojarzona lekami normotymicznymi w chorobie afektywnej
dwubiegunowej
Combination treatment with mood-stabilizing drugs in bipolar affective illness
Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
STRESZCZENIE
W niniejszym artykule przedstawiono informacje na temat terapii skojarzonej, z
zastosowaniem leków normotymicznych, w chorobie afektywnej dwubiegunowej, w kontekście
własności farmakokinetycznych i farmakodynamicznych tych leków. Omówiono koncepcję podziału
leków normotymicznych na leki normotymiczne pierwszej i drugiej generacji opartą na chronologii
wprowadzenia tych leków do terapii choroby afektywnej dwubiegunowej. Przedstawiono możliwości
stosowania leków normotymicznych w leczeniu skojarzonym manii oraz depresji w chorobie
afektywnej dwubiegunowej, jak również dla profilaktyki nawrotów w tej chorobie. W dalszym ciągu
artykułu omówiono dane dotyczące interakcji farmakokinetycznych i farmakodynamicznych leków
normotymicznych I generacji, takich jak lit, walproinian i karbamazepina oraz II generacji, czyli
klozapina, olanzapina, kwetiapina, aripiprazol, risperidon i lamotrigina.
ABSTRACT
In this paper, information has been presented on combination therapy with the use of moodstabilizing drugs in bipolar affective illness, in the context of pharmacokinetic and pharmacodynamic
properties of these drugs. A concept of classification of mood-stabilizing drugs into first- and second
generation mood stabilizers has been discussed, based on a chronology of introducing these drugs to
therapy of bipolar affective illness. The possibilities of employing mood-stabilizing drugs in
combination treatment of mania and depression in the course of bipolar affective illness as well as for
a prophylaxis of affective recurrences in this illness have been presented. In the further part of the
paper, data on pharmacokinetic and pharmacodynamic interactions have been discussed concerning
mood-stabilizers of first generation such as lithium, valproates and carbamazepine as well as of second
generation including clozapine, olanzapine, quetiapine, aripiprazole, risperidone and lamotrigine.
Słowa kluczowe: choroba afektywna dwubiegunowa, leki normotymiczne, leczenie skojarzone
Key words: bipolar affective illness, mood-stabilizing drugs, combination treatment
2
Praca oryginalna
Original paper
AGNIESZKA PERMODA-OSIP1, RAFAŁ ADAMSKI1, ALICJA BARTKOWSKA-ŚNIATKOWSKA2,
MARIA CHŁOPOCKA-WOŹNIAK1, JANUSZ K. RYBAKOWSKI1
Skuteczność jednorazowego wlewu ketaminy w depresji w przebiegu choroby
afektywnej dwubiegunowej przy braku poprawy po lekach
przeciwdepresyjnych
Efficacy of single ketamine infusion in bipolar depression not improved after
antidepressant treatment
1
2
Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Pediatrycznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
STRESZCZENIE
Założenia. Celem pracy było badanie przeciwdepresyjnego działania pojedynczego wlewu ketaminy u
pacjentów z depresją w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej (CHAD) przyjmujących leki
normotymiczne, u których nie uzyskano poprawy po stosowaniu leków przeciwdepresyjnych.
Metodyka. Badaniem objęto 25 pacjentów (21 kobiet, 4 mężczyzn) w wieku od 27 do 67 lat z
depresją w przebiegu CHAD. Wszyscy otrzymywali co najmniej jeden normotymiczny pierwszej lub/i
drugiej generacji, a podawanie leków przeciwdepresyjnych nie powodowało poprawy. Po odstawieniu
leków przeciwdepresyjnych na co najmniej 7 dni wykonywano dożylny wlew ketaminy (0,5 mg/kg
masy ciała). Ocenę psychometryczną przeprowadzano przy użyciu 17-punktowej Skali Depresji
Hamiltona (HDRS) bezpośrednio przed oraz po 6, 12 i 24 godzinach oraz 3, 7, 10 i 14 dniach po
podaniu ketaminy.
Wyniki. Średnie nasilenie depresji przed wlewem ketaminy wynosiło w skali HDRS 21±5 punktów,
po 6 godzinach po infuzji zmniejszyło się do 19±8, w drugim dniu do 16±9, w 7 dniu do 12±7, a w 14
dniu do 11±7 punktów. Poprawa stanu psychicznego (zmniejszenie nasilenia punktacji HDRS o
50%) u 1 pacjenta wystąpiła po 6 godzinach, u ¼ chorych po 24 godzinach i u 52% chorych po 7 i po
14 dniach. Czterech pacjentów uzyskało remisję (7 punktów HDRS) w drugim dniu po infuzji, ośmiu
po 7 dniach i dwunastu po 14 dniach. Wlew ketaminy był dobrze tolerowany.
Wnioski. Wyniki badania potwierdzają szybki przeciwdepresyjny efekt infuzji ketaminy utrzymujący
się przez co najmniej 2 tygodnie, u znacznej części pacjentów z depresją w przebiegu CHAD
otrzymujących leki normotymiczne, opornych na uprzednie stosowanie leków przeciwdepresyjnych.
SUMMARY
Background. The aim of study was to investigate the antidepressant action of single ketamine
infusion, in patients with bipolar depression receiving mood-stabilizing drugs which have not
improved after treatment with antidepressants.
Methods. The study comprised 25 patients (21 women, 4 men), aged 27 to 67 years with depressive
episode in the course of bipolar mood disorder (BD). All patients received at least one moodstabilizing medication of first or/and second generation and their depression was resistant to
antidepressant treatment. After discontinuation of antidepressant drugs for at least 7 days, patients
received intravenous infusion of ketamine (0,5 mg/kg body weight). Psychometric assessment was
done using 17-item Hamilton Depression Rating Scale (HDRS) before the infusion, after 6, 12, 24
hours and on 3, 7, 10 and 14 day after ketamine.
Results. The mean intensity of depression before ketamine infusion on HDRS was 21±5 points,
reduced to 19±8 after 6 h, to 16±9 on the second day, to 12±7 on the 7 th day, and to 11±7 points on the
14th day after ketamine. Response to treatment (reduction of ≥50% on HDRS) in one patient occurred
after 6 hours, in ¼ of patients after 24 hours and in 52% of patients after 7 and 14 days. Four patients
obtained remission (7 points on HDRS) on the second day after infusion, eight were in remission
after 7 days, and twelve after 14 days. The infusion was well tolerated.
Conclusion. The results confirm a rapid antidepressant effect of ketamine infusion, sustained for at
least 14 days, in a significant proportion of patients with depression in the course of BD, receiving
mood-stabilizing drugs and resistant to previous treatment with antidepressants.
Słowa kluczowe: ketamina, depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, leki przeciwdepresyjne
Key words: ketamine, depression, bipolar affective illness, antidepressant drugs
3
Praca kazuistyczna
Case report
BOŻENA ŚPILA
Korzystny efekt skojarzonego leczenia sertindolem i klozapiną w schizofrenii
lekoopornej. Opis 4 przypadków
Combined treatment with sertindole and clozapine for patients with drugresistant schizophrenia. 4 cases reports
Katedra i Klinika Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
STRESZCZENIE
W pracy opisano 4 przypadki (2 mężczyzn i 2 kobiety) pacjentów ze schizofrenią oporną na
leczenie farmakologiczne, u których stosowano wszystkie dostępne w Polsce neuroleptyki bez
poprawy. Pacjenci byli leczeni w Klinice Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie w latach
2008–2011. Zastosowano skojarzoną terapię sertindolem w dawce 16–20 mg/dobę z klozapiną w
dawce od 100) do 600 mg/dobę. Uzyskano znaczącą poprawę stanu psychicznego w ciągu 2 miesięcy
od stopniowego wdrożenia leczenia. U wszystkich pacjentów nastąpiło znaczne zmniejszenie
objawów wytwórczych i deficytowych oraz istotna poprawa funkcjonowania. Monitorowanie funkcji
serca nie wykazało wydłużenia odstępu QT i wskaźnika QTc w badaniu EKG, nie obserwowano
również zaburzeń rytmu serca. Uzyskane wyniki wskazują, że terapia skojarzona sertindolem i
klozapiną okazała się skuteczna i bezpieczna dla pacjentów ze schizofrenia lekooporną.
ABSTRACT
We report four cases (2 men and 2 women) of schizophrenia patients resistant to
pharmacological treatment, in whom all neuroleptics available in Poland were used without
satisfactory effect. Patients were treated in the Department of Psychiatry of Medical University of
Lublin between 2008 and 2011. The applied combined therapy consisted of sertindole, 16–20 mg/d
and clozapine, 100–600 mg/d. A significant improvement of the mental state was achieved during the
first two months of gradually introduced treatment. In all patients, a significant reduction of positive
and deficit symptom occurred as well as improvement in functioning. Monitoring of the heart did not
reveal prolongation of the QT segment or the QTc, and no arrhythmias were observed. The results
obtained show that combined treatment with sertindole and clozapine was found to be effective and
safe for patients with drug-resistant schizophrenia.
Słowa kluczowe: schizofrenia lekooporna, klozapina, sertindol
Key words: treatment-resistant schizophrenia, clozapine, sertindole
4
Opis przypadku
Case report
EWA FERENSZTAJN, MARIA CHŁOPOCKA-WOŹNIAK, JANUSZ RYBAKOWSKI
Objawy pozapiramidowe pod postacią zespołu „króliczego pyszczka” (rabbit
syndrome) w przebiegu leczenia risperidonem
Extrapiramidal symptoms presented as „rabbit syndrome” in the course of
risperidone treatment
Klinika Psychiatrii Dorosłych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
STRESZCZENIE
Zespół „króliczego pyszczka” (rabbit syndrome) jest rzadkim objawem pozapiramidowym
spowodowanym długotrwałym leczeniem neuroleptycznym. Charakteryzuje się drobnymi, szybkimi,
rytmicznymi ruchami mięśni ust i żwaczy wzdłuż pionowej osi jamy ustnej, bez udziału języka i
często mylony jest z późnymi dyskinezami. Wykazuje dobrą reakcję na leczenie antycholinergiczne,
natomiast pogorszenie po zastosowaniu środków dopaminergicznych. Najnowsze strategie leczenia
zakładają zmianę stosowanego leku przeciwpsychotycznego na atypowy lek przeciwpsychotyczny o
właściwościach antycholinergicznych, tj. olanzapinę czy klozapinę. Opisany przypadek dotyczy
pacjentki z chorobą afektywną dwubiegunową leczonej od kilku lat risperidonem, z rozwiniętym
zespołem „króliczego pyszczka”. Zamiana risperidonu na klozapinę spowodowała szybkie, znaczne
zmniejszenie nasilenia objawów.
SUMMARY
Rabbit syndrome is a rare extrapiramidal symptom induced by prolonged neuroleptic
administration. It is characterized by fine, rapid, rhytmic movements of the perioral muscles and the
masseters along a vertical axis of the mouth, without involvement of the tongue and is often
misdiagnosed as a tardive dyskinesia. It shows favourable resonse to anticholinergic agents, and a
deterioration after treatment with dopamine agonists. Recent treatment strategies include changing
antipsychotic drug to atypical neuroleptic with anticholinergic properties, such as olanzapine or
clozapine. We describe a case of a patient with bipolar disorder in the course of treatment with the
drug induced rabbit syndrome. The change of treatment from risperidone to clozapine has resulted in a
rapid, significant reduction of symptoms.
Słowa kluczowe: zespół „króliczego pyszczka”, późne dyskinezy, objawy pozapiramidowe, leki
przeciwpsychotyczne, risperidon, klozapina
Key words: rabbit syndrome, tardive dyskinesia, antipsychotic drugs, extrapyramidal symptoms, risperidone,
clozapine
5
Opis przypadku
Case report
KAROL ŚWIECA, JAN JARACZ, JANUSZ RYBAKOWSKI
Farmakologiczne leczenie zaburzeń psychicznych w przebiegu zespołu
Jadassohna – opis przypadku
Pharmacological treatment of mental disorders in the course of Jadassohn
syndrome – case report
Klinika Psychiatrii Dorosłych Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w
Poznaniu
STRESZCZENIE
Zespół Jadassohna (zespół linijnego znamienia łojotokowego) jest względnie częstym (1/1000
żywych urodzeń) zespołem wad wrodzonych z grupy fakomatoz. Charakteryzuje się
współwystępowaniem charakterystycznych znamion łojotokowych (znamion Jadassohna)
układających się w liniach Voigty i/lub Blaschko oraz upośledzeniem umysłowym i napadami
padaczkowymi, wynikającymi z zaburzeń rozwojowych OUN (Solomon, Esterly 1975). Artykuł
prezentuje przebieg i efekty terapii zaburzeń zachowania i nastroju u 19-letniego pacjenta z zespołem
Jadassohna, dwukrotnie hospitalizowanego w Klinice Psychiatrii Dorosłych UM w Poznaniu.
SUMMARY
Jadassohn’s syndrome (linear nevus sebaceus syndrome) is relatively common (1/1000 live
births) congenital syndrome among phacomatoses. Characteristic symptoms include syndromespecific sebaceous nevi (nevi of Jadassohn) in Voight or Blaschko lines, mental retardation and
epileptic seizures resulting from CNS developmental abnormalities (Solomon, Esterly 1975). The
article presents the course and effects of pharmacological therapy of behavioral and mood disorders in
19-years old patient with Jadassohn syndrome, hospitalized twice at the Department of Adult
Psychiatry in Poznan University of Medical Sciences.
Słowa kluczowe: zespół Jadassohna, zespół linijnego znamienia łojotokowego, lit, karbamazepina, risperidon
Key words: Jaddasohn’s syndrome, linear nevus sebaceous syndrome, lithium, carbamazepine, risperidone
6
Sprawozdanie
Report
JOANNA BRĄGOSZEWSKA1, ARTUR WIŚNIEWSKI2
Sprawozdanie z I Szkoły Neuropsychofarmakologii Dzieci i Młodzieży ECNP
(Wenecja, Włochy, 19–24 lutego 2012 r.)
Report from ECNP School of Child and Adolescent Neuropsychopharmacology
(19–24 February 2012, Venice, Italy)
1
2
Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego, Warszawski Uniwersytet Medyczny
7
Errata
Erratum
Do artykułu w FPN – 2012: 28(1): 41–49 – Zarejestrowane wskazania do
stosowania leków przeciwpsychotycznych w Polsce
To the article in FPN – 2012: 28(1): 41–49 – Registered indications for
antipsychotic drugs in Poland