docCzy ˝ywnoŹē zawsze jest zdrowa?
download 
Reklamacja Transkrypt
Czy ˝ywnoŹē zawsze jest zdrowa?
1 Zdrowie i Êrodowisko Czy ˝ywnoÊç zawsze jest zdrowa? autorzy: Jerzy Sadowski, Ma∏gorzata Podkaƒska MyÊl przewodnia Czas trwania Pora roku Miejsce Materia∏y Przedmioty Wi´kszoÊç osób nie wie, co to jest ˝ywnoÊç ekologiczna, i myli jà z tzw. zdrowà ˝ywnoÊcià. Klienci na ogó∏ nie wiedzà, skàd pochodzi ˝ywnoÊç, którà kupujà, jaka jest jej jakoÊç. 1–2 godziny lekcyjne Dowolna Sala lekcyjna Produkty z supermarketu i sklepu z ˝ywnoÊcià ekologicznà, du˝y arkusz papieru, mazaki Biologia, chemia, godzina wychowawcza Cele • UÊwiadomienie ró˝nic pomi´dzy ˝ywnoÊcià ekologicznà a tzw. zdrowà ˝ywnoÊcià. • Kszta∏towanie postawy Êwiadomego konsumenta. Metody Dyskusja, wystawa z degustacjà, burza mózgów, obserwacje Wprowadzenie Przemys∏owe metody produkcji rolniczej, g∏ównie intensywna i kompleksowa jej chemizacja, powodujà, ˝e w produktach pochodzenia roÊlinnego mogà znajdowaç si´ znaczne iloÊci azotanów i azotynów oraz pozosta∏oÊci pestycydów (chemicznych Êrodków ochrony roÊlin). W produktach pochodzenia zwierz´cego mo˝na spotkaç zaÊ pozosta∏oÊci antybiotyków i hormonów. ˚ywienie prze˝uwaczy màczkami mi´sno-kostnymi doprowadzi∏o do pojawienia si´ coraz cz´stszych przypadków choroby wÊciek∏ych krów (BSE). To wszystko, jak równie˝ py∏owe i gazowe zanieczyszczenia powietrza, niska jakoÊç wód i powszechne stosowanie chemicznych dodatków do ˝ywnoÊci powodujà, ˝e jakoÊç biologiczna ˝ywnoÊci si´ pogarsza. Czy ˝ywnoÊç zawsze jest zdrowa? 185 1 Zdrowie i Êrodowisko Ponadto pojawi∏o si´ dodatkowe zagro˝enie wynikajàce z tego, ˝e na coraz wi´kszà skal´ wprowadza si´ do hodowli i uprawy organizmy zmodyfikowane genetycznie, czego skutki dla Êrodowiska i zdrowia obecnie trudno przewidzieç. Chwytliwe has∏o „zdrowa ˝ywnoÊç” wprowadza wielu konsumentów w b∏àd, jest bowiem nieprecyzyjne i bywa stosowane w odniesieniu do ró˝nych produktów bez wzgl´du na ich pochodzenie i sposób wytworzenia. W ˝ywnoÊci pochodzenia roÊlinnego produkowanej na terenach zanieczyszczonych, po∏o˝onych w sàsiedztwie ucz´szczanych dróg lub oÊrodków przemys∏owych mogà si´ znajdowaç wch∏oni´te przez roÊliny metale ci´˝kie. Zanieczyszczenia tego rodzaju mo˝na spotkaç np. w otr´bach zbó˝ pochodzàcych z takich terenów. ˚ywnoÊç ekologiczna pochodzi z gospodarstw stosujàcych ekologiczne metody produkcji. Na produkcie takiego gospodarstwa znajduje si´ informacja o jednostce certyfikujàcej. Przebieg zaj´ç åwiczenie 1. Zapoznaj uczniów z tekstem wprowadzenia. Zapytaj, czy obserwujà wokó∏ siebie, w kr´gu najbli˝szych, przejawy zainteresowania spo˝ywanà ˝ywnoÊcià, nie tylko z powodu smaku czy mody, ale zdrowia? Jak sà motywowane takie dietetyczne wybory? åwiczenie 2. 186 1 2 Przeprowadê burz´ mózgów na temat: „Powiedz, co jesz, a powiem ci, kim jesteÊ”. Bierzcie pod uwag´ nie tylko argumenty czysto fizyczne i wymierne, ale tak˝e filozoficzne i estetyczne oraz kulturowe. 3 Coraz szersze zainteresowanie jakoÊcià spo˝ywanej ˝ywnoÊci, rozbudzone przez zwolenników makrobiotyki i wegatarian z wyboru jako konsumentów warzyw, owoców i ziaren zbó˝ pod ró˝nà postacià, doprowadzi∏o do powstania lobby konsumenckich w wielu krajach i spowodowa∏o powstanie wielu gospodarstw produkujàcych ˝ywnoÊç wedle ekologicznych, ÊciÊle okreÊlonych standardów. Taka ˝ywnoÊç uzyskuje certyfikat Êwiadczàcy o ekologicznym sposobie produkcji. Jest ona zazwyczaj dro˝sza od powszechnie dost´pnej w sklepach, ale mo˝emy ufaç, ˝e jej jakoÊç biologiczna jest wysoka. Obejrzyjcie film „Gospodarstwo ekologiczne”. WyjaÊnij uczniom co oznaczajà terminy: • Organizmy zmodyfikowane genetycznie (GMO) powstajà w wyniku przenoszenia genów z jednych organizmów do drugich w celu polepszenia ich wartoÊci u˝ytkowej. WÊród roÊlin transgenicznych najpopularniejsze sà: soja, kukurydza i rzepak. • Makrobiotyka (sposób od˝ywiania si´ oraz leczenia dietà przez dostarczanie organizmowi zrównowa˝onego po˝ywienia, oparty na produktach naturalnych – zbo˝ach, warzywach i owocach jak najmniej przetworzonych, dostosowany indywidualnie dla potrzeb jednostki). • Wegetarianizm (jaroszyzm, jaroszostwo – rodzaj diety bezmi´snej wymuszonej przes∏ankami zdrowotnymi lub przyj´tej z wyboru. Dieta wegetariaƒska rozpowszechni∏a si´ w Europie i USA na fali zainteresowania filozofiami Wschodu, protestu przeciw cywilizacji Zachodu, wzrostu zainteresowania przyrodà, rozwoju ruchów ekologicznych i z ch´ci powrotu do natury). • Weganizm (radykalna forma wegeterianizmu, odrzucajàca spo˝ywanie nie tylko mi´sa i ryb, ale równie˝ wszelkich pokarmów pochodzenia zwierz´cego, takich jak mleko i jego przetwory, jaja, miód, kawior. Termin ten zosta∏ przyj´ty przez zwolenników tej formy jaroszostwa dla odró˝nienia od zwyk∏ych wegetarian. Weganie, zgodnie ze Êcis∏à logikà swoich przekonaƒ, nie noszà futer, skórzanej odzie˝y ani galanterii). Czy ˝ywnoÊç zawsze jest zdrowa? åwiczenie 3. 1 2 Ekosklep i supermarket. 1 Zdrowie i Êrodowisko Przed zaj´ciami podziel uczniów na dwie grupy. Uczniowie ka˝dej z grup niech kupià po jednej rzeczy, jakà mieliby ochot´ zjeÊç (np. owoce, bu∏k´, batonik) w sklepie z ˝ywnoÊcià ekologicznà i w zwyk∏ym sklepie. Urzàdêcie w klasie dwa stoiska: „Ekosklep” i „Supermarket”. Niech ka˝da z grup opowie o swoich wra˝eniach z zakupów i postara si´ umotywowaç wybór kupionego produktu. Porównajcie produkty wystawione w „Supermarkecie” i „Ekosklepie”, podzielcie si´ artyku∏ami spo˝ywczymi. Jakie mo˝ecie wyciàgnàç wnioski? (W „Ekosklepie” sà oferowane produkty mo˝e mniej atrakcyjne pod wzgl´dem estetycznym, ale za to wyprodukowane metodami ekologicznymi.) Pami´tajcie o z∏otej zasadzie od˝ywiania: im ˝ywnoÊç jest mniej przetworzona, tym jest cenniejsza dla konsumenta. Zasady ˝ywienia i dietetyki zmieniajà si´, cz´sto zalecenia dietetyczne zale˝à od tego, kto sponsoruje badania. Pojawiajà si´ skrajne diety oparte wy∏àcznie na bia∏ku zwierz´cym oraz diety oparte na ziarnach i owocach zbieranych i spo˝ywanych tylko wtedy, gdy same spadnà na ziemi´. Proponujemy poni˝ej zasad´ piramidy, z którà zgadza si´ wi´kszoÊç dietetyków. Jest to dieta, do której organizm ludzki przystosowa∏ si´ na przestrzeni tysiàcleci. Dieta ta mo˝e byç stosowana z powodzeniem przez osoby zdrowe. Podstawà diety powinno byç spo˝ywanie du˝ej iloÊci ziaren w ró˝nej postaci i ciemnego pieczywa z pe∏nego przemia∏u – to pierwszy poziom piramidy. Drugi poziom zajmujà warzywa i owoce – surowe, pieczone, gotowane. Ze wzgl´du na fakt, ˝e produkty pochodzenia roÊlinnego stanowià generalnie podstaw´ diety wi´kszoÊci ludzi, bardzo istotne jest, aby pochodzi∏y one z jak najczystszych regionów i z kontrolowanych upraw. Na trzecim poziomie piramidy stojà produkty bia∏kowe – mleko i jego przetwory, jaja, mi´so oraz ryby i ich przetwory. Wierzcho∏ek piramidy zajmujà s∏odycze i miód. Istniejà tak˝e wspomagajàce elementy ˝ywnoÊci, takie jak zio∏a, przyprawy, sól. Ich zastosowanie zale˝y od indywidualnych wyborów, podyktowanych m.in. smakiem. Zaproponuj uczniom, aby przez 3 kolejne dni notowali, co jedzà. Jak to si´ ma do piramidy ˝ywnoÊciowej? Przypadki: POWSZECHNA TRUCIZNA – AZOTOX By∏ to Êrodek owadobójczy, zawierajàcy jako substancj´ biologicznie aktywnà DDT (dichlorodifenylotrichloroetan), zwiàzek silnie trujàcy i bardzo trwa∏y, który kumuluje si´ w glebie, wodzie, tkankach roÊlin i zwierzàt. Z tego powodu zosta∏ wycofany z u˝ycia w latach 70. XX wieku. Po raz pierwszy uzyskano go w 1874 roku, ale jego stosowanie jako Êrodka owadobójczego – od 1939 roku – zawdzi´czamy szwajcarskiemu biochemikowi P.H. Müllerowi (otrzyma∏ on w 1948 roku Nagrod´ Nobla). W czasie II wojny Êwiatowej azotoksu u˝ywano powszechnie przeciw wszom, pch∏om, moskitom i do ochrony roÊlin przed szkodnikami, a do lat 70. by∏ on jednym z najpowszechniej stosowanych Êrodków do oprysków roÊlin uprawnych. Czy ˝ywnoÊç zawsze jest zdrowa? 187 1 Zdrowie i Êrodowisko Przypadki: GENY I KLONY In˝ynieria genetyczna i klonowanie W latach 70. XX wieku opracowano techniki genetyczne rekombinowania poza organizmem odcinków DNA pochodzàcych z ró˝nych organizmów i nast´pnie wprowadzania ich do bakterii lub innych komórek. Metody te pozwalajà uzyskaç wielkà liczb´ kopii danego genu i ustaliç dok∏adnie kolejnoÊç nukleotydów w genie jak i przeÊledziç budow´ bia∏ka kodowanego przez dany gen. Transgeniczne organizmy uzyskuje si´ przez wprowadzanie obcych genów do komórek rozrodczych. W ten sposób komórki te trafiajà do wszystkich komórek organizmu. Z praktycznych zastosowaƒ in˝ynierii genetycznej nale˝y wymieniç produkcj´ cennych leków pochodzenia zwierz´cego, terapi´ genowà (wprowadzanie do niektórych komórek pacjenta genu, którego brak jest przyczynà choroby), transgeniczne odmiany roÊlin o wartoÊciowych cechach u˝ytkowych, które mia∏y rozwiàzaç problem g∏odu na Êwiecie. In˝ynieria genetyczna wzbudza∏a i wzbudza wiele wàtpliwoÊci i obaw. Mo˝e ona np. prowadziç do lekkomyÊlnego tworzenia potworów; nieostro˝ne manipulowanie genami mo˝e wywo∏aç powstanie nowych, niebezpiecznych zarazków. Groêne dla cz∏owieka i Êrodowiska kombinacje genów mogà wymknàç si´ spod kontroli i rozprzestrzeniç w przyrodzie. Próby tworzenia transgenicznych ludzi sà niedopuszczalne ze wzgl´dów etycznych. Kiedy in˝ynieria genetyczna sta∏a si´ praktycznà mo˝liwoÊcià, grupa wybitnych uczonych og∏osi∏a roczne memorandum dla rozwa˝enia niebezpieczeƒstw. Nast´pnie uzgodniono zbiór regu∏, poczàtkowo przyj´tych dobrowolnie przez naukowców, a nast´pnie w wielu krajach w jakiejÊ formie zabezpieczonych prawnie. Klonowanie ssaków i przypadek sklonowanej w 1996 r. owcy Dolly wstrzàsnà∏ opinià publicznà. Znaczna cz´Êç mi´dzynarodowej opinii przerazi∏a si´ prze∏amaniem bariery genetycznej i perspektywà klonowania ludzi, uwa˝ajàc je za niemoralne i sprzeczne z prawem boskim. W listopadzie 1997 r. wszystkie paƒstwa cz∏onkowskie UNESCO zobowiàza∏y si´ do niestosowania praktyk genetycznych, mogàcych deformowaç gatunek ludzki. Genom (zespó∏ czynników dziedzicznych, czyli genów, charakterystyczny dla pewnej grupy organizmów) cz∏owieka zosta∏ podniesiony tà deklaracjà do rangi dziedzictwa ludzkoÊci. Sygnatariusze deklaracji zobowiàzali si´ zrezygnowaç z klonowania ludzi i modyfikowania genów przekazywanych nast´pnym pokoleniom. W 1998 r. w Pary˝u przedstawiciele 19 paƒstw Rady Europy podpisali dokument zapobiegajàcy klonowaniu ludzi. Jest to protokó∏ dodatkowy do konwencji RE o prawach cz∏owieka i biomedycynie (tzw. Konwencja z Oviedo). W∏adys∏aw Kopaliƒski, S∏ownik wydarzeƒ, poj´ç i legend XX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. 188 Czy ˝ywnoÊç zawsze jest zdrowa?
