Edukacja w Surinamie

Piotr Kowzan
rok III tryb dzienny
gr. A
Edukacja w Surinamie
“Ideologie reform systemów edukacji" z dr T. Maliszewskim
1
Informacje zawarte w tym artykule wstępnie opracowywane były przez grupę na stronie Internetowej
http://www.oikoumene.be/SurinameEducation w technologii wiki (każdy mógł wejść i modyfikwać tę stronę).
Ogólne informacje o Surinamie
Surinam poprzednio znany jako Gujana Holenderska, jest jednym z najmniejszych krajów Południowej
Ameryki. I jedynym Ameryki Łacińskiej, którego oficjalnym językiem jest holenderski. Niezależny od
Holandii od 1975 roku. Pięć lat później cywilny rząd zostal zastąpiony przez wojskowy reżim, który
wkrótce potem ogłosił kraj socjalistyczną republiką. Tak rządzony do 1987 roku, gdy nacisk
międzynarodowy wymógł demokratyczne wybory. W 1989 roku wojskowi obalili rząd, ale
demokratycznie wybrany rząd powrócił do władzy w 1991 roku.
Surinam leży na północno-wschodnim wybrzeżu kontynentu południowoamerykańskiego i graniczy z
Brazylią od południa, Gujaną Francuską ze wschodu i Gujaną od zachodu. Obszar przybrzeżny jest płaski.
Większość rzek płynie na północ do Atlantyku. Duże rzeki dzielą na część północną i południową i
zapewniają transport między wybrzeżem a głębią kraju. Surinam nie leży w strefie huraganów ani trzęsień
ziemi. Lasy zajmują większą część kraju, gdzie panuje klimat deszczowych lasów tropikalnych - wilgotny
i gorący przez cały rok. Na wybrzeżu jest tylko troszkę mniej gorąco. Jest jednym z najmniejszych państw
regionu. Jego powierzchnia to 163,270 km². Jest więc mniej więcej 2 razy mniejszy od Polski, ale 4 razy
większy od Holandii – dawnego kolonizatora. W Surinamie wyróżnia się tylko dwie pory roku: gdy pada i
gdy pada mniej. Nie uwzględniono tego w organizacji roku szkolnego. Zajęcia teoretycznie odbywają się
od 1 października do 17 sierpnia. W praktyce rok szkolny rozpoczyna się, gdy w szkole pojawią się
rozkradzione w czasie wakacji ławki i dostarczone zostaną podręczniki. Wakacje trwają od 1 do 30
września. W podstawówkach zajęcia zaczynają się o 8:00 i trwają do 13:00. W ponadpodstawowych od
7:30 do 13:00, a w szkołach średnich od 7:00 do 13:00.
Surinam zamieszkuje 492 829 osób wg danych z ostatniego spisu powszechnego z 2004 roku. Tak
niewielu w porównaniu do powierzchni ludzi zamieszkuje głównie północną, nadmorską część kraju.
Połowa ludności kraju zamieszkuje miasta. W związku z tym istnieje problem zapewnienia dostępu do
edukacji tym, którzy żyją w dżungli. Wskaźnik urodzeń z roku 1998 wynosi 25 urodzeń na tysiac osób i
pozostaje on względnie taki sam od lat. W historii kraju nie notowano tzw. wyżów demograficznych, nie
było więc zwiększonych napływów dzieci do szkół. Wskaźnik alfabetyzacji wynosi 94% (2001).
Surinamczycy są jednym z najbardziej zróżnicowanych etnicznie narodów na świecie. 37% mieszkańców
czuje się potomkami ludów subkontynentu indyjskiego, kolejne 31% korzeni szuka w Afryce, 15% w
Indonezji, mniejsze grupy wskazują na: Chiny, Indian Amerykańskich, Portugalię, Liban i Holandię. Z
wyników spisu powszechnego w 2001 roku wyłania się taki oto obraz etnicznej mozaiki Surinamu:
Creole
Javanese
Maroon
Mixed
Amerindians
Chinese
2
Każda grupa stara się zachować swoją kulturę, być obecna w instytucjach. Nawet partie polityczne mają
tendencję do przyjmowania etnicznych podziałów. Elity wszystkich grup mieszają się między sobą, niższe
warstwy społeczne ograniczają zwykle swoje relacje z innymi do własnej grupy etnicznej. Wszystkie
grupy społeczne można spotkać w szkołach i miejscach pracy.
Religijnie Surinam jest również bardzo zróżnicowany. 40% to chrześcijanie, ale włączając katolików 18%, Morawian - 15%, innych protestantów [Luteran, wyznania holenderskiego reformowanego,
Ewangelików, Baptystów, Metodystów] 7%. 27% ludności wyznaje Hindu, 22% - identyfikuje się jako
Muzumanie, 8% związana jest z religiami miejscowymi, a ok. 3% deklaruje brak wiary. Niektóre
chrześcijańskie wspólnoty - włączając kanadyjskie i z USA - stworzyły programy misionarskie na ten
kraj. Obecnie jest tam ok. 18 misji i 90% z nich związana jest z Baptystami i Metodystami typu
Wesleyan.
Zróżnicowaniu etnicznemu i religijnemu towarzyszy różnorodność językowa. Holenderski jest językiem
oficjalnym. Poza tym, obecne są: angielski, hiszpański, Sranan Tongo (język kreolski), Hindustani,
jawajski. W szkołach podstawowych większość podręczników Ministerstwo otrzymuje z Holandii (i
Belgii). Lokalnie można spotkać podręczniki po hiszpańsku.
W tak złożonym etnicznie środowisku intersujące jest czy w szkole istnieje dyskryminacja na tym tle.
Eksperci wypominają Surinamowi jedynie to, że nastoletnie matki wracające do szkoły separowane są od
swoich rówieśniczek. Tworzone są specjalne programy dla uczennic-matek. A w przypadku szkół
średnich w ogóle uniemożliwia się ten powrót. Usiłowano ten stan tłumaczyć negatywnym wpływem na
innych uczniów, lecz jednocześnie nie było żadnych obostrzeń w przypadku wracających ojców.
Źródła dochodu tego kraju są stosunkowo zróżnicowane, ale dominuje przemysł związany ze złożami
boksytów. Surinam jest jednym z największych producentów boksytów na świecie (cały zostaje
regionalnie przetworzony na aluminium). Inne główne źródła to: ropa, złoto, rudy żelaza, energetyka
wodna, drewno, ryby i krewetki. Chociaż mniej niż 1% ziemi jest uprawiany, rolnictwo jest głównym
obszarem zatrudnienia. Głównymi produktami są: ryż, olej palmowy, banany, drewno, owoce tropikalne i
cytrusowe, warzywa i owoce morza. Znaczące są również: produkcja cukru oraz rybołóstwo
przemysłowe.
Produkt krajowy brutto na osobę w 2003 roku wyniósł: 2196 US$, ale uwzględniając siłę nabywczą
lokalnych walut można porównać Surinam z innymi krajami:
3
United States 39,496
15
Netherlands 29,332
53
Poland
12,452
100 Suriname
5,539
Średnia dla świata wynosi 8,724 międzynarodowych dolarów (mają taką siłę nabywczą w każdym kraju
jaką dolar amerykańskich ma w USA).
Siła robocza to 100 tys. osób: sektor państwowy - 35%, prywatny - 41%, przedsiębiorstwa zależne od
rządu - 10%, a bezrobotni – 14%. Głównymi partnerami handlowymi są: USA, Norwegia, Holandia,
Chiny i Francja.
Oświata w Surinamie
Za edukację odpowiada Ministry of Education and Community Development (Ministerie van Onderwijs
en Volksontwikkeling). Trzy z czterech tworzących koalicję partii tworzonych jest wokół przynalezności
etnicznej/religijnej. Najbardziej kreolska National Party of Suriname - wyznania Moravian, najbardziej
hinduska United Reformed Party zdominowana jest przez Hindu i najbardziej jawajska - Pertjaja Luhur
3
Party zdominowana jest przez Muzumanów. Partie nie maja takich wymagań, aby ich liderzy lub
członkowie związani byli z konkretną religią. Prawo do darmowej edukacji podstawowej oraz malejące
koszty edukacji zagwarantowane są konstytucją.
Schemat (wizualizacja) systemu edukacyjnego przedstwić można następująco:
Podstawowa edukacja trwa 6 lat. Ponadpodstawowa oferowana jest w różnego typu szkołach na
poziomach: niższym i wyższym. Niższy (odpowiednik naszego gimnazjum) trwa 4 lata, w tym 3 lub 4
lata kursów MULO (MULO-A nacisk na języki i ekonomię, MULO-B nacisk na matematykę i fizykę). W
zależności od wyników egzaminów wstępnych kontynuują naukę na kursach HAVO (Hoger Algemeen
Voortgezet Onderwijs czyli Upper General Secondary School) lub VWO (Voorbereidend
Wetenschappelijk Onderwijs czyli University Preparatory Education). Zarówno na kursach HAVO jak i
VWO uczniowie mają do wyboru trening akademicki (2-letni HAVO, 3-letni VWO) lub zawodowy (4letni). Certyfikat HAVO upoważnia do wstępu na studia techniczne i na "rok pomostowy" na
uniwersytety. Po zakończeniu 3-letniego kursu, uczniowie z certyfikatem VWO spełniają warunki do
4
przyjęcia na uniwersytety. Co najmniej dziwnie wyglądają statystyki tego, ile osób trafia do szkół VWO.
Studia wyższe można odbywać na: Uniwerystecie Surinamskim, w Instytucie Zaawansowanego Treningu
Nauczycielskiego, Akademii Sztuk i Kultury (AHKCO). Uniwersytet ma 3 wydziały: Nauk Społecznych
(w tym Prawo, Ekonomia, Zarządzania), Wydział Nauk Technicznych (w tym Rolnctwa) i Wydział
Medyczny. Politechnika Surinamska utworzona została w 1994 roku. Oferuje kursy: pedagogiki i techniki
oraz ekonomii. Niedawno(?) utworzono Fundację Opieki Dentystycznej nad Młodzieżą, Centralną Szkołę
Pielęgniarek i Zawodów Pokrewnych. Możliwe do zdobycia tytuły na studiach wyższych to: Bachelor's
Degree, Doctoraal, Master's Degree, Doctorate.
Studentów nie ma wielu w Surinamie. Nie ma też zniżek dla nich przy zakupie biletów transportowych.
Na większości studiów wyższych studenci muszą wnosić opłatę wstępną. Roczna opłata za studia to
mniej niż 100$. Studenci zapisujący się do Szkoły Pielęgniarek lub Szkoły Opieki Dentystycznej nie
wnoszą żadnych opłat. W tych dwu szkołach studenci otrzymują miesięczne stypendia na koszty
transportu i i drobne wydatki.
Dużo więcej jest przedszkolaków. Przedszkola to dwuletni program dla cztero i pięciolatków. Około 90%
dzieci zapisywanych jest do przedszola. Przedszkola zwykle umieszczone są w tych samych budynkach
co szkoły podstawowe, ale uczą tam specjalnie do pracy w przedszkolu przygotowani nauczyciele.
Interesująca jest również w Surinamie duża obecność szkół religijnych w życiu publicznym. Około
połowa ze wszystkich szkół podstawowych i ponadpodstawowych zorganizowana jest przez organizacje
religijne, głownie hindu, muzumańskie lub katolickie. Dotowane są one przez rząd. Budynki szkół
religijnych są zwykle w lepszym stanie niż szkół publicznych. Organizacje religijne pokrywają koszty
utrzymania wpisowym (ok. 6,25$ rocznie) wyższym niż w szkołach publicznych (1,25$ rocznie).
nauczyciele w szkołach religijnych są wybierani i zatrudniani przez organizacje religijne, ale muszą być
wybrani z tej samej puli absolwentów szkół dla nauczycieli. Żadna ze szkół nie używa nauczycieliekspatriantów.
Szkoły religijne są porównywalne z publicznymi także w innych aspektach. Realizują ten sam program,
używają tych samych podręczników. Są zależne od Ministerstwa, które dostarcza książek i instrukcji. Ich
nauczyciele są opłacani przez rząd na takich samych warunkach jak nauczyciele w szkołach publicznych.
Szkoły chrześcijańskie miewają sponsorów zagranicznych, ale hindu i muzumańskie nie. Te
podobieństwa wskazują, że prawdopodobieństwo tego, że szkoły religijne dają znacząco lepsze
wykształcenie jest małoproawdopodobne.
Szkoły wspierane przez organizacje religijne są integralną częścią narodowego systemu edukacyjnego i
dane pochodzące z tych szkół zwykle nie są wydzielane w statystykach i raportach. Nie jest dozwolone,
aby rodzice sami uczyli swoje dzieci w domu. W szkołach publicznych można manifestować różne
elementy wiary, np. dozwolone jest noszenie chust.
Na złożoną sytuację stanu edukacji w Surinamie ma wpływ system kształcenia nauczycieli. Nauczyciele
nauczania początkowego szkoleni są w programie czteroletnim. Pierwsze dwa lata to kształcenie ogólne,
2 kolejne zawierają szkolenia zawodowe i praktyczne. Do przyjęcia wystarczy certyfikat MULO, a
certyfikat HAVO pozwala przejść od razu do drugiej części, czyli na trzeci rok.
Kształcenie nauczycieli szkół ponadpodstawowych odbywa się w Instytucie Kształcenia Nauczycieli Instituut voor de Opleiding van Leraren (IOL). Oferowane są 2 programy: Pierwszy Lagere Onderwijs
(LO) Akte - pod dwóch latach pozwala na zdobycie certyfiktu LO i uczenie w szkołach kończących się
ULO, MULO i MAVO. Drugi - Meer Onderwijs (MO) Akte: MO.A - trzyletni kurs MAVO lub dwuletni
z LO umożliwiające uczenie na niższym i pierwszych latach wyższego szkoły średniej. MO.B - 2-letni
kurs wieczorowy (part-time) jako uzupełnienie MO.A pozwalający uczyć na dowolnym poziomie szkoły
średniej, w szkołach dla nauczyczycieli nauczania początkowego oraz w wyższych szkołach
5
zawodowych. Problem stanowi to, że szkół dla nauczycieli nie wybierają ci, którzy chcą zostać
nauczycielami, lecz niejako “odpady” systemu edukacyjnego. Wybory takie są konsekwencją ślepych
ścieżek edukacyjnych.
Nauczyciel jest urzędnikiem państwowym. W 1993 roku było nauczycieli 3695. Trudno jest ich jednak
policzyć, bo wielu zatrudnionych jest w niepełnym wymiarze godzin i pracują w kilku szkołach
jednocześnie. Szacuje się, że około 50% nauczycieli to "duchy", bo nie przychodzą do pracy. Nauczyciele
przyznają się do tego otwarcie – przynajmniej takie miałem wrażenie czytając “ich opisy” w kilku
Interentowych networkach. Poza tym, niektórzy sklasyfikowani jako nauczyciele są tylko urzędnikami
ministerstwa. Programy edukacyjne mające na celu rozwój/powstanie szkół również poza miastami – co
w przypadku Surinamu oznacza konieczność prowadzenia edukacji w dżungli(!) - zakończyły się
całkowitą porażką. Nauczyciele nawet po specjalnych przeszkoleniach odmawiali przeprowadzki do
dżungli. Specjalnie szkoleni ludzie z wiosek nie podejmują działań edukacyjnych w miejscach swojego
zamieszkania. Trudno sobie wyobrazić, że wcale nie odbywa się tam działalność edukacyjna, ale być
może dzieje się to w bardzo tradycyjny sposób, ale ma to niewiele wspólnego z tym co Ministerstwo
chciałoby tam widzieć.
W szkołach obowiązują mundurki szkolne, a skala ocen ustawiona jest od 10 do 1, gdzie:
10 – wspaniale, 9 - bardzo dobrze, 8 – dobrze, 7 - dosyć dobrze, 6 – satysfakcjonująco, 5 - niezbyt
satysfakcjonująco, 4 – niesatysfakcjonująco, 3 – słabo, 2 – biednie, 1 – nędznie. Poziom zaliczenia: 6
W szkołach wyższych stosuje się tylko 3 oceny: z wyróżnieniem, dobrze, satysfakcjonująco
Zakończenie
W Surinamie nie widać nikogo w wystarczającym stopniu zainteresowanego zmianami. Nie widać
zainteresowanych zwiększeniem udziału ludzi w systemie edukacyjnym. Nigdy nie było wyżu
demograficznego, który "rozsadziłby" system. Nie występują też wielkie katastrofy typu huragany, które
powodują że budować trzeba wszystko jeszcze raz. Holenderski paszport umożliwia "zbyt ambitnym"
opuszczenie kraju. Władze część odpowiedzialności za edukację przerzucają na organizacje
międzynarodwe (np. zdobywanie funduszów na budowę nowych szkół) oraz na pomoc Holndii i Belgii
(np. podręczniki). Brak konfliktów na tle etnicznym czy religijnym jest wartością, a nie każda reforma
gwarantowałaby tego utrzymanie. Ewentualne reformy musiałyby być dopasowane do lokalnych
warunków, ponieważ nie ma systemów edukacyjnych, które nadawałyby się do prostego skopiowania.
"Agentów zmian" nie znajdziemy też raczej wśród wspólnot religijnych, bo te zapewne interesuje
istnienie szkół religijnych. Poza tym, są tam też wyznania, których znaczenie w świecie jest niewielkie
(np. Morawianie to obecnie raczej niszowe odłam chrześcijaństwa), nie mają więc wystarczającego dla
inicjowania zmian finansowego wsparcia od współwyznawców z bogatych krajów.
System edukacyjny Surinamu oceniliśmy jako konserwatywny, ale w rozkładzie, pogrążony w chaosie. Po
prezentacji dr Maliszewski zwrócił uwagę na to, że model edukacji w Surinamie przypomina holenderski
z lat 70-tych. Surinam dzieli w ten sposób los podobnych sobie krajów zdekolonizowanych, którym w
spadku pozostał dopasowany - ale nie do ich warunków - system edukacyjny. Holenderski ewoluował w
kierunku eliminacji ślepych ścieżek edukacyjnych. Interesujące mogłoby być zorientowanie się jak
wyglądała edukacja przed czasami kolonizacji i co z tych tradycji jest jeszcze żywe. Patrząc na edukację
w Surinamie z bardziej optymistycznej perspektywy można zauważyć, że nadaję się ona do bardzo
ambitnych, głębokich i nowoczesnych reform. Niewiele tam jest, więc łatwo można budować. Potrzeba
reform dopasowanych zarówno do warunków lokalnych jak i potrzeb współczesności odczuwana jest na
całym świecie. Surinam jest niewielki, nie bardzo biedny i bardzo zróżnicowany. Jeżeli ewentualne
reformy w Surinamie odniosłyby sukces być może nadawałyby się do rozprzestrzeniania do krajów, które
tego potrzebują.
Bibliografia
International
Association
of
Universities
http://www.unesco.org/iau/onlinedatabases/index.html∞ z dnia 28.10.2005
6
Online
Databases
The World Factbook http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/print/ns.html∞ z dnia 30.10.2005
Statistical Economic and Social Research and Training Centre for Islamic Countries
http://www.sesrtcic.org/members/sur/surhome.shtml∞ z dnia 30.10.2005
http://www.surinam.net/∞ z dnia 30.10.2005
Suriname Education Sector Study (February 1998) http://www.iadb.org/regions/re3/su-edu.htm∞ z dnia
30.10.2005
Konstytucja Surinamu http://www.constitution.org/cons/suriname.htm∞ z dnia 2.11.2005
International Religious Freedom Report 2004 http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2004/35555.htm∞ z dnia
2.11.2005
Suriname
National
Report
on
Higher
Education
2002
http://www.iesalc.unesco.org.ve/programas/nacionales/Suriname/Informe%20Nacional%
20Suriname.pdf∞ z dnia 2.11.2005
Commitee
Experts
Lukewarm
on
Situation
of
Women
in
Suriname
http://www.scienceblog.com/community/older/archives/L/2002/C/un022236.html∞ z dnia 2.11.2005
List of countries by GDP (PPP) per capita http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_%
28PPP%29_per_capita z dnia 6.12.2005
7