Palacios B. - prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF

o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
51-611 Wrocław, ul. Wieniawskiego 38
www.piotr-liszka.strefa.pl
+ Palacios B. Apologetyka Pedro Alfonso była kontynuowana nie w Hiszpanii,
lecz poza nią, w Europie epoki wypraw krzyżowych przeciwko muzułmanom.
Aragończyk nawrócony z judaizmu nauczył, w jaki sposób zwalczać tradycję
islamożydowską argumentami filozoficznymi. W roku 1120 Gilbertus Crispin
napisał Disputatio Judei et Christiani. Najważniejszym reprezentantem tej
linii jest Piotr Czcigodny, który dla udokumentowania swego dzieła
podróżował po Hiszpanii. Napisał on traktat przeciwko muzułmanom oraz
drugi, przeciwko żydom, w którym ostro skrytykował doktrynę talmudyczną i
talmudyczne opowiadania. Na linii działań Piotra Czcigodnego Piotr z Toledo
przetłumaczył Apologię chrześcijaństwa, którą napisał Al-Kindi przed
wiekiem IX. Autor ukazuje się jako filozof i teolog, głęboki znawca
wcześniejszej tradycji teologicznej oraz filozofii grekomuzułmańskiej. Trudno
ustalić życiorys autora Listu. Dzieło to napisał Samuel a Isaac, nawrócony na
chrześcijaństwo rabin synagogi w Submeza, w Maroku /B. Palacios, La
teología española del año 1000 A 1250, w: Historia de la Teología Española, t.
I: Desde sus orígenes hasta fines del siglo XVI, M. Andrés Martinez (red.),
Fundación Universitaria Española: Seminario Suarez, Madrid 1983 s. 409446 (r. IV), s. 421.
+ Palacios B. Durand z Huesca wszedł w krąg oddziaływania waldensów z
Langwedocji, a następnie stanął na czele „ubogich katolików” (pobres
católicos). Durand, podobnie jak Lucas de Tuy, zwalczał sektę albigensów
/B. Palacios, La teología española del año 1000 A 1250, w: Historia de la
Teología Española, t. I: Desde sus orígenes hasta fines del siglo XVI, M.
Andrés Martinez (red.), Fundación Universitaria Española: Seminario
Suarez, Madrid 1983 s. 409-446 (r. IV), 431/. Waldensów i katarów dzieliły
istotne różnice doktrynalne, podczas gdy waldensów i katolików dzieliła tylko
ideologia. Pomogło to do nawrócenia Duranda podczas dyskusji w Pamier. Ze
strony katolickiej dyskusją kierował Diego de Acevedo, biskup Osma.
Towarzyszył mu św. Dominik Guzman Domingo de Guzmán) /Tamże, s.
433/. Durand z Huesca w Aragonii napisał Contra manicheos dla
wytłumaczenia się z stawianych mu zarzutów o poglądy manichejskie. W
dziele tym zwalczał doktrynę albigensów. Gdy był jeszcze we wspólnocie
waldensów napisał Liber antiheresis (przed rokiem 1207). Krytyka
albigensów była w nim połączona z apologią waldensów /Tamże, s. 434/.
Sięgało tekstów biblijnych i do Ojców Kościoła, głównym jednak źródłem było
dzieło Alana z Lille Summa Quatripartita. W powstaniu Liber Antihaeresis
swój udział miał Emengarido z Beziers, współtowarzysz Duranda, przed
konwersją na katolicyzm. Contra Manicheos powstało między 1220 a 1227.
Większą część dzieła zajmuje krytyka manichejskiego dualizmu /Tamże, s.
435.
+ Palacios B. Juan Hispano (zm. 1166) i Domingo Gundisalvo (zm. 1181) w
sposób istotny wpłynęli na myśl teologiczną Europy Zachodniej. Ich dzieła są
oryginalne, choć zależne od wzorców arabskich, które za pośrednictwem tych
dwóch hiszpańskich teologów z XII wieku kształtowały późniejszą
scholastykę. Trudno określić biografię Jana Hiszpana. Prawdopodobnie był
1
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
on nauczycielem Dominika. Juan Hispano jest identyfikowany z nawróconym
żydem Dawidem (lub Salomonem) ibn Dawid, biskupem Segowii, a następnie
arcybiskupem Toledo w roku 1151, aczkolwiek niektórzy historycy uważają,
że są to dwie różne osoby. Jego przydomek „filozof” związany był z jego
znajomością tradycji filozoficznej islamożydowskiej, którą w znacznej mierze
przetłumaczył na język łaciński wraz z Dominikiem Gundislavo i innymi /B.
Palacios, La teología española del año 1000 A 1250, w: Historia de la Teología
Española, t. I: Desde sus orígenes hasta fines del siglo XVI, M. Andrés
Martinez (red.), Fundación Universitaria Española: Seminario Suarez,
Madrid 1983 s. 409-446 (r. IV), s. 423/. Marcin z León urodził się w
początku wieku XII. Pielgrzymował do Ziemi Świętej i do Bizancjum,
odwiedził liczne kraje europejskie. W roku 1180 przebywał w Paryżu. W
Beziers poznał herezję albigensów, którzy chcieli przekonać go do ich
doktryny. Zmarł w roku 1203. W kazaniach adwentowych bronił bóstwa
Jezusa Chrystusa, tajemnicy Trójcy Świętej i dziewictwa Maryi. Zastanawiał
się nad miejscem żydów w historii zbawienia. Żydzi byli dla Marcina „gens
perfida”. W apologiach skierowanych przeciwko nim Marcin posługiwał się
jedynie argumentacją skrypturystyczną. Czasami tylko stosował sens
literalny, wolał sens alegoryczny, tak jak jego nauczyciel, św. Izydor. Marcin
z León kontynuował linię św. Izydora i Piotra Czcigodnego, a nie linię Pedro
Alfonso, któremu bliski był Pedro de Toledo /Tamże, s. 422.
+ Palacios B. Kultura islamu w Hiszpanii w pierwszych wiekach drugiego
tysiąclecia była synkretyczna, spleciona z nurtów greckich, perskich i
indyjskich. Filozofia arabska znała arystotelizm i platonizm. Awerroes z
Kordoby zburzył neoplatoński system Awicenny. Oba kierunki myśli były
kultywowane przez arabów i przez żydów, którzy rozwijali również badania
nad Starym testamentem. Ben Ezra w prologu do komentarza Tory zauważył,
że chrześcijanie preferowali egzegezę alegoryczną, natomiast żydzi woleli
egzegezę literalną, opartą o analizę gramatyczna świętego tekstu.
Majmonides interpretował Biblię metodami filozoficznymi, jak później Hegel
/B. Palacios, La teología española del año 1000 A 1250, w: Historia de la
Teología Española, t. I: Desde sus orígenes hasta fines del siglo XVI, M.
Andrés Martinez (red.), Fundación Universitaria Española: Seminario
Suarez, Madrid 1983 s. 409-446 (r. IV), s. 414/. Na terytorium
chrześcijańskim w Hiszpanii żydzi tworzyli, począwszy od XI wieku, tzw.
„Szkoły Tłumaczy”. Tłumaczono w nich teksty arabskie na łacinę. Wśród
nich było wiele tłumaczeń z greki. Szkoły te one zwłaszcza w Toledo i w
Dolinie Ebro. Zasilali je żydzi, którzy uciekali z terenów muzułmańskich
wtedy, gdy byli tam prześladowani. Docierali aż do Prowansji. W szkołach
tłumaczy pojawiło się zjawisko mimetyzmu: naśladowanie dosłowne lub w
sposobie myślenia. W wieku XII istniała również szkoła żydowska, która
tłumaczyła na język hebrajski łacińskie teksty filozoficzne, wcześniej
przetłumaczone na łacinę z arabskiego /Tamże, s. 415/. Chrześcijanie
naśladowali sposób myślenia muzułmanów, przejmowali nie tylko ich
schematy myślenia filozoficznego, lecz również ich sposób mówienia o Bogu.
Stąd zanik teologii trynitarnej. Pojawiła się scholastyka, której znanymi
przedstawicielami są Pedro Alfonso, Domingo Gundisalvo i Juan Hispano.
Okres rozwoju teologii hiszpańskiej od wieku IX do wieku XII jest w teologii
europejskiej czasem walki między dialektykami i antydialektykami. W tym
2
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
czasie pojawił się św. Anzelm, szkoła Abelarda i szkoła w Laón /Tamże, s.
416.
+ Palacios B. Marcin z León urodził się w początku wieku XII. Pielgrzymował
do Ziemi Świętej i do Bizancjum, odwiedził liczne kraje europejskie. W roku
1180 przebywał w Paryżu. W Beziers poznał herezję albigensów, którzy
chcieli przekonać go do ich doktryny. Zmarł w roku 1203. W kazaniach
adwentowych bronił bóstwa Jezusa Chrystusa, tajemnicy Trójcy Świętej i
dziewictwa Maryi. Zastanawiał się nad miejscem żydów w historii zbawienia.
Żydzi byli dla Marcina „gens perfida”. W apologiach skierowanych przeciwko
nim Marcin posługiwał się jedynie argumentacją skrypturystyczną. Czasami
tylko stosował sens literalny, wolał sens alegoryczny, tak jak jego nauczyciel,
św. Izydor. Marcin z León kontynuował linię św. Izydora i Piotra
Czcigodnego, a nie linię Pedro Alfonso, któremu bliski był Pedro de Toledo
/B. Palacios, La teología española del año 1000 A 1250, w: Historia de la
Teología Española, t. I: Desde sus orígenes hasta fines del siglo XVI, M.
Andrés Martinez (red.), Fundación Universitaria Española: Seminario
Suarez, Madrid 1983 s. 409-446 (r. IV), s. 422/. Juan Hispano (zm. 1166) i
Domingo Gundisalvo (zm. 1181) w sposób istotny wpłynęli na myśl
teologiczną Europy Zachodniej. Ich dzieła są oryginalne, choć zależne od
wzorców arabskich, które za pośrednictwem tych dwóch hiszpańskich
teologów z XII wieku kształtowały późniejszą scholastykę. Trudno określić
biografię Jana Hiszpana. Prawdopodobnie był on nauczycielem Dominika.
Juan Hispano jest identyfikowany z nawróconym żydem Dawidem (lub
Salomonem) ibn Dawid, biskupem Segowii, a następnie arcybiskupem Toledo
w roku 1151, aczkolwiek niektórzy historycy uważają, że są to dwie różne
osoby. Jego przydomek „filozof” związany był z jego znajomością tradycji
filozoficznej islamożydowskiej, którą w znacznej mierze przetłumaczył na
język łaciński wraz z Dominikiem Gundislavo i innymi.
+ Palacios B. Mariologia hiszpańska wieku XIII. Wiek XII rozpoczął falę
traktatów maryjnych. W miniaturach Kastylii i León z wieków XI i XII
popularna była postać Maryi z dzieciątkiem na kolanach, która była czczona
jako współodkupicielka (deesis) i pośredniczka. Począwszy od wieku XII
obraz Maryi staje się coraz bardziej naturalny i niezależny. Oddzielenie Maryi
od Chrystusa doprowadziło do jej samodzielnego ubóstwienia en grado
eminentne i traktowania jej jako naszej pani (nuestra señora). Na teologię i
sztukę hiszpańską wpłynął w tym względzie Bernard z Clairvoux /Tamże, s.
436/. Rozwój teologii maryjnej w Hiszpanii realizuje się w trzech głównych
kierunkach: 1) rekompilacja i opracowanie zestawu wstawiennictw
maryjnych; 2) opowiadanie o cudach przypisywanych Maryi; 3) rozwój
niektórych kwestii teologicznych. Znane jest dzieło Milagros de Nuestra
Señora, które napisał Gonzalo de Bercero w pierwszej połowie XIII wieku.
Znane były też Cántigos Alfonsa Mądrego (Alfonso de Sabio). Obaj poeci
czerpali z wcześniejszych źródeł /B. Palacios, La teología española del año
1000 A 1250, w: Historia de la Teología Española, t. I: Desde sus orígenes
hasta fines del siglo XVI, M. Andrés Martinez (red.), Fundación Universitaria
Española: Seminario Suarez, Madrid 1983 s. 409-446 (r. IV), s. 437.
+ Palacios B. Metoda racjonalna Dialogu Piotra Alfonso wyraźnie wskazuje na
to, że dzieło włączone było w tradycję islamożydowską. Chciał on zniszczyć
argumenty przeciwników prawa chrześcijańskiego „ratione et auctoritate”.
3
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
Jego metoda różniła się wyraźnie od metody apologetów chrześcijańskich
poprzedzających go. Piotr Damiani był wrogo nastawiony do dialektyki i
retoryki, opierając się jedynie na autorytecie Pisma Świętego. Tego rodzaju
nieufność widoczna jest też u myślicieli muzułmańskich i żydowskich. Ibn
Masara, Algacel i Jahuda ha Levi polemizowali ze swoimi współwyznawcami
Alfarabim i Avicennną, zwolennikami pogodzenia rozumu z wiarą. Pedro
Alfono korzystał z rozumu stale i w sposób niezależny, jednocześnie odrzucał
całą tradycję rabinistyczną, wykraczającą poza treść ksiąg świętych.
Jedynym źródłem dla niego było Pismo Święte a jedynym narzędziem rozum.
Wykorzystywał metodę alegoryczną i literalną. Alegorię stosuje tam, gdzie
interpretacją literalna mogłaby prowadzić do absurdów, których rozum nie
może zaakceptować, albo byłaby sprzeczna z innymi tekstami biblijnymi /B.
Palacios, La teología española del año 1000 A 1250, w: Historia de la Teología
Española, t. I: Desde sus orígenes hasta fines del siglo XVI, M. Andrés
Martinez (red.), Fundación Universitaria Española: Seminario Suarez,
Madrid 1983 s. 409-446 (r. IV), s. 419/. Rozum nie ma rangi różnorzędnej z
autorytetem Pisma Świętego, lecz spełnia rolę służebną. Pedro Alfonso
przyjmuje jako punkt wyjścia refleksji rozumowych wiarę. W piśmie Świętym
są prawdy, które przekraczają możliwości poznawcze ludzkiego rozumu i
trzeba je przyjąć jedynie na mocy autorytetu. Celem Dialogus Petri,
cognomento Alphonsi, ex Judeo christiani, et Moysi była obrona dogmatów
wiary chrześcijańskiej. W wyjaśnieniu tajemnicy Trójcy Świętej Pedro Alfonso
posługiwał się metafizycznym pojęciem substancji boskiej, z którą są
złączone mądrość i wola. Mądrość, czyli Verbum jest Synem a wola jest
Duchem Świętym. Ta refleksja rozumu ludzkiego jest następnie podparta
tekstami Pisma Świętego. Nie była to egzegeza biblijna, lecz metoda typowa
dla scholastyki. Metoda egzegetyczna została zastosowana w traktacie
chrystologicznym, w którym Pedro Alfonso wykazał, że orędzie Jezusa nie
jest przeciwstawne wobec prawa Mojżeszowego, lecz uzupełnia je /Tamże, s.
420.
+ Palacios B. Odnowa teologiczna w Hiszpanii po roku tysięcznym poprzez
sięganie do tradycji judeoislamskiej oraz poprzez recepcję idei, które
wyeksportowane z Hiszpanii, wracały do niej z etykietką myśli zagranicznej.
Najważniejszymi ośrodkami kulturowymi były: Toledo i dolina rzeki Ebro. W
tych ośrodkach tłumaczono literaturę z języków obcych, w tych ośrodkach
formowali się wielcy myśliciele. W XII wieku słynna szkoła w Chartres
potrafiła kształcić tylko do określonego poziomu, a następnie posyłano na
dalsze studia za granicę, między innymi do Toledo. Niestety w Hiszpanii nie
ukształtowały się szkoły, przekazujące tradycję naukową bez utraty ciągłości.
Szkoła tłumaczy w Toledo musiała być w drugiej połowie XIII wieku
restaurowana przez Alfonsa Mądrego (Alfonso El Sabio). Dorobek
odosobnionych uczonych, którymi byli Pedro Alfonso, Juan Hispano i
Domingo Gundislavo został scalony i rozwinięty poza Hiszpanią.
Społeczeństwo chrześcijańskie Hiszpanii nie mogło jeszcze podołać takim
ciężarom, jakimi są trwałe instytucje uniwersyteckie /B. Palacios, La teología
española del año 1000 A 1250, w: Historia de la Teología Española, t. I:
Desde sus orígenes hasta fines del siglo XVI, M. Andrés Martinez (red.),
Fundación Universitaria Española: Seminario Suarez, Madrid 1983 s. 409446 (r. IV), s. 425/. W wieku XII na półwysep Iberyjski przybyło wielu
4
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
mnichów, kapłanów i biskupów z Francji. Z kolei klerycy byli wysyłani do
formowania się w szkołach biskupich we Francji. Dzięki tej pomocy w roku
1184 w mieście Palencja powstało centrum teologiczne, które w pierwszych
latach XIII wieku stało się pierwszym Studium Generale na półwyspie.
Utworzenie uniwersytetu w Salamance przez Ferdynanda III Świętego
(Fernando III el Santo) było punktem kulminacyjnym procesu kształtowania
się szkół uniwersyteckich w Hiszpanii /Tamże, s. 426/. Najstarszym dziełem
podejmującym w Hiszpanii dialog z myślą europejską jest Liber de Corpore
Domini mistrza Renallo, który zwalczał doktrynę Berengariusza z Tours
/Tamże, s. 427.
+ Palacios B. Pedro Alfonso urodził się w Huesca w roku 1062, gdy miasto
było jeszcze pod władaniem muzułmanów. Był żydem, nosił imię Mojżesz
Sphardi. Tłumaczył literaturę iberyjską z arabskiego na hebrajski. Znał Stary
Testament i święte księgi muzułmańskie. Studiował także filozofów /B.
Palacios, La teología española del año 1000 A 1250, w: Historia de la Teología
Española, t. I: Desde sus orígenes hasta fines del siglo XVI, M. Andrés
Martinez (red.), Fundación Universitaria Española: Seminario Suarez,
Madrid 1983 s. 409-446 (r. IV), s. 416/. Później przekazywał naukę islamu i
judaizmu kręgom chrześcijańskim. Jego Dialogus Petri, cognomento Alphonsi,
ex Judeo christiani, et Moysi Judei jest apologetyką chrześcijaństwa
skierowaną przeciwko żydom. Dzieło kontynuuje tradycję platonizującą,
charakterystyczną dla pierwszych wieków chrześcijaństwa. Jeden z
rozdziałów poświęcony został krytyce doktryny islamu. Zawiera w sobie całą
naukę wiary katolickiej. Ukazuje boskość i mesjańskość Chrystusa. Piętnuje
błędy doktrynalne, podobnie do tego, jak to czyniła cała apologetyka
patrystyczna i średniowieczna, począwszy od św. Justyna /Tamże, s. 417/.
Pedro Alfonso przed konwersją na chrześcijaństwo pisał apologie żydowskie,
zakorzenione w tradycji talmudycznej, z widocznym wpływem idei
platońskich. Pisał o stworzeniu dusz i o końcu świata. Dwadzieścia lat przed
jego narodzeniem Al Fayyumi napisał w języku arabskim dzieło Amanat a
Jahuda ha Levi napisał, również w języku arabskim, dzieło Kuzari. Autor
tego działa był trzydzieści lat młodszy od Piotra Alfonso, urodził się w Tudela,
niedaleko Huesca, rodzinnego miasta Piotra. Pedro Alfonso był racjonalistą,
natomiast Jahuda ha Levi nie ufał rozumowi i przyjmował wiarę jako proste
zaufanie. Pierwszy przeciwstawiał się żydowskiemu tradycjonalizmowi, rytom
i ceremoniom, drugi bronił tej tradycji, gdyż zachowanie prawa i wierność
rytom gwarantuje relację materialną i bezpośrednią z Jahwe /Tamże, s. 418.
+ Palacios B. Przełom tysiącleci w Hiszpanii był przeżywany podobnie, jak w
całej Europie. Almanzor był uważany za preludium końca świata, zmarł w
roku 1002 i zakończyła się fala okrutnych prześladowań. Po roku tysięcznym
ziemia pokryła się białym obrusem kościołów, jak mówił mnich Raul Glaber
/B. Palacios, La teología española del año 1000 A 1250, w: Historia de la
Teología Española, t. I: Desde sus orígenes hasta fines del siglo XVI, M.
Andrés Martinez (red.), Fundación Universitaria Española: Seminario
Suarez, Madrid 1983 s. 409-446 (r. IV), s. 409/. Dla całej Europy rozpoczął
się czas prosperity. Odzwierciedliło się to również w dziedzinie myśli
teologicznej. Nie pozostało z tego okresu wiele tekstów. Myśl teologiczna
została zakodowana w licznych ilustracjach do wcześniej powstałych pism.
Rozwój teologii chrześcijańskiej był ograniczony z powodu okupacji
5
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
muzułmańskiej, tym bardziej, ze islam na Półwyspie Pirenejskim przeżywał w
tym czasie głęboki kryzys kulturowy /Tamże, s. 410/. Miasta hiszpańskie w
pierwszych wiekach drugiego tysiąclecia powstawały wzdłuż szlaku
pielgrzymkowego do Compostella, a przede wszystkim na granicy z imperium
muzułmańskim. Wraz z rekonkwistą w obręb Hiszpanii chrześcijańskiej
stopniowo wchodziły centra kulturowe żydowskie i muzułmańskie.
Spowodowało to pojawienie się pluralizmu kulturowego, powiązanego z
pluralizmem etnicznym. Z jednej strony myśl chrześcijańska była swoiście
zabarwiona wskutek wcielenia kultury islamożydowskiej w środowisko
chrześcijańskie, z drugiej zaś pojawiła się postawa apologetyczna wskutek
kontaktu trzech odrębnych społeczności. Do tego dochodził wpływ różnych
nurtów europejskich /Tamże, s. 411/. Teologia hiszpańska w pierwszych
wiekach drugiego tysiąclecia kształtowała się pod wpływem Ojców Kościoła,
wschodnich i zachodnich. Wpływ wywierał też hiszpański poeta z wieku IV,
Prudencjusz. W wielu miastach były dość spore biblioteki. Biblioteka w León,
którą zburzył Almanzor, została odbudowana przez biskupa Pelayo /Tamże,
s. 413.
+ Palacios B. Teologia hiszpańska wieku XII Juan Hispano jest
prawdopodobnie autorem Liber de causis w języku arabskim. Domingo
Gundislavo natomiast jest autorem De anima. Przypisuje się mu też dzieła:
De divisione Philosophiae, De processione mundi, De unitate et uno oraz De
inmortalitate animae. Obaj autorzy korzystali z dzieł takich myślicieli, jak:
św. Augustyn, Awicenna, Ibn Gabirol, Boecjusz, Alfarabi, Beda Czcigodny.
Obaj kontynuowali linię neoplatonizmu, za pośrednictwem środowisk
chrześcijańskich i muzułmańskich. Gundislavo zastosował nazwę teologia
dla systematycznego wykładu wszelkich kwestii zawartych w De divisione
Philosophiae. Nazwę tę przejął od pisarzy arabskich. Kryterium podziału jest
różny stopień abstrakcji rzeczy. Najwyższy stopień zajmują Bóg i aniołowie,
całkowicie odseparowani od materii /B. Palacios, La teología española del
año 1000 A 1250, w: Historia de la Teología Española, t. I: Desde sus
orígenes hasta fines del siglo XVI, M. Andrés Martinez (red.), Fundación
Universitaria Española: Seminario Suarez, Madrid 1983 s. 409-446 (r. IV), s.
423/. Gundislavo zerwał z tradycyjnym podziałem nauk na trivium i
quadrivium. Podobnie uczynił Jan z Salisbury w Methalogicon oraz Hugo od
św. Wiktora w Didaschalion. Gundislavo analizował działanie Boga w
przyczynach wtórnych w świetle doktryny Awicenny. Juan Hispano i
Domingo Gundislavo przetransponowali z filozofii arabskiej do teologii
scholastycznej takie koncepty, jak: Hylemorfizm, wielość form, ich relacje z
pojęciem jedności, pojęcie causa secunda, egzemplaryzm boski, iluminacja
boska inteligencji ludzkiej itp. Chcieli oni dostosować myśl autorów greckich
i muzułmańskich do wiary chrześcijańskiej, „aż do granic możliwości” (E.
Gilson) /Tamże, s. 424.
+ Palacios B. Teologia hiszpańska wieku XII. Pedro Alfonso znał środowisko
islamsko-żydowskie Hiszpanii wieku XII, poprzez które poznał dzieła grekołacińskie, a także perskie i hinduskie, które arabowie wprowadzili w swoją
mądrość ludową. Wiele z tych myśli dotrwało do naszych czasów w
późniejszej tradycji chrześcijańskiej, łacińskiej /B. Palacios, La teología
española del año 1000 A 1250, w: Historia de la Teología Española, t. I:
Desde sus orígenes hasta fines del siglo XVI, M. Andrés Martinez (red.),
6
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
Fundación Universitaria Española: Seminario Suarez, Madrid 1983 s. 409446 (r. IV), s. 438/. Piotr Alfonso wpłynął znacznie na cały łaciński Zachód,
zwłaszcza poprzez dzieło Disciplina clericalis. Głosił on, że człowiek otrzymał
od Stwórcy zdolność do zajmowania się w całym swym życiu studiowaniem
filozofii, dzięki której potrafi lepiej poznawać Boga. W dziele swym Piotr
zawarł przysłowia filozofów i ich poprawki arabskie oraz liczne opowiadania
poetów. Cytował Sokratesa, Arystotelesa i Platona i arabskie anegdoty.
Trudno ocenić, czy dzieło to zostało napisane przed nawróceniem na
chrześcijaństwo czy później? Prawdopodobnie zostało najpierw napisane w
języku arabskim, a następnie przetłumaczone na łacinę /Tamże, s. 439/.
Być może było najpierw kierowane do swych współwyznawców – żydów, a
następnie do chrześcijańskich kleryków. Większość cytatów biblijnych
pochodzi ze Starego Testamentu. Charakterystyczne jest naśladowanie i
przezwyciężanie cech niektórych zwierząt /Tamże, s. 440.
+ Palacios Bonifacio autorem rozdziału XI historii teologii hiszpańskiej
mówiącego o teologii moralnej w latach 1580-1700. W połowie wieku XVII
rozwijał się probabilizm, który doprowadził do laksyzmu. Cysters Juan
Caramuel y Lobkowitz (1606-1682) był przez Alfonsa Marię de Ligorio zwany
“princeps laxistarum”. Urodził się w rodzinie dyplomatów polskich w
Madrycie. Chciał wprowadzić spokój w dusze udręczone lękiem przed
piekłem. Z kolei przeciwnikami laksyzmu byli francuscy janseniści: Antoni
Arnaud i Pascal. O laksyzm byli oskarżani jezuici, włącznie z Suarezem.
Kierunek ten pojawił się w Hiszpanii tylko wtórnie. Głównymi ośrodkami były
Italia, Francja i Belgia (Lowanium). W Hiszpanii początkowo rozwijał się
probabilizm (probabilismo) wśród dominikanów, który w roku 1565 został
potępiony przez przełożonego generalnego tego zakonu, który zalecał w to
miejsce probabilioryzm (probabiliorismo). Probabiliorystą był jezuita Tirso de
Gonzáles nauczający w Salamance. Jego Fundamentum theologiae moralis
wysłane zostało w roku 1679 do papieża Innocentego XI, który dzieło to
ocenił pozytywnie i zadekretował, że wolno głosić probabilioryzm, natomiast
trzeba zwalczać probabilizm /B. Palacios, Teología moral y sus aplicaciones
entre 1580-1700, w: Historia de la Teologia Española, t. II: Desde fines del
siglo XVI hasta la actualidad, M. Andrés Martinez (red.), Fundación
Universitaria Española: Seminario Suarez, Madrid 1987, 161-208 (r. XI), s.
182/. Traktaty moralne powiązane były z prawem kanonicznym, z wielkimi
traktatami „De legibus” oraz „De justitia et iure” /Tamże, s. 183.
7