Cechy powieści historycznej na podstawie „Potopu”

Pobrano z http://magda.of.pl
CECHY POWIEŚCI HISTORYCZNEJ NA PRZYKŁADZIE „POTOPU”
W toku swego historycznego rozwoju gatunek powieściowy wytworzył kilka
zasadniczych odmian. Jedną z nich jest powieść historyczna, która przeszła przez dwie fazy
rozwojowe. Dla pierwszej z nich (starszej) charakterystyczne są utwory, w których na tle
rzeczywistych wydarzeń historycznych działają fikcyjne postacie bohaterów
pierwszoplanowych. Początek temu rodzajowi powieści dał na przełomie XVIII i XIX wieku
Walter Scott. W Polsce prezentuje ten rodzaj twórczości historycznej Henryk Sienkiewicz.
Druga faza rozwoju powieści historycznej przynosi utwory osnute przewaŜającej części na
losach postaci autentycznych. W oparciu o ten podział chciałabym ukazać cechy powieści
historycznej z pierwszej fazy rozwojowej na przykładzie „Potopu” Henryka Sienkiewicza.
Mając na uwadze zasady i reguły panujące w epice historycznej, świat
przedstawiony w tym utworze zbudowany został z elementów, które pochodzą z
rzeczywistości historycznej znanej twórcy wyłącznie ze źródeł pisanych. Sienkiewicz
zapoznał się z dokumentami, pamiętnikami i kronikami z epoki, którą zamierzał przedstawić.
Niewszystkie jednak fakty autor zamieścił w ksiąŜce z róŜnych względów (interpretacja
historii, autorska wizja przeszłości, czy teŜ panująca ówcześnie cenzura rosyjska). Wielu
faktów historycznych nie dowiemy się z „Potopu”, gdyŜ autor konstrukcję powieści
podporządkował zamiarowi „krzepienia polskich serc”. Historia przedstawiona w tej lekturze
układa się natomiast w specyficzną budowę. W czasie całej akcji „Potopu” toczącej się w
latach 1655 – 1657, czyli wojny polsko-szwedzkiej mamy pojawiające się jak w
kalejdoskopie obrazy tchnące grozą lecz dąŜące ostatecznie ku dobremu zakończeniu. Na
początku ukazują się oznaki niepokoju, lecz później są juŜ tylko złowrogą rzeczywistością.
Dalsze wypadki to jedna fala katastrof, poczynając od 1655 r., kiedy szlachta poddaje się pod
Ujściem. Następnie w myśl załoŜeń autora jesteśmy świadkami zdradzenia Rzeczypospolitej,
wojny domowej na Litwie, obrony Jasnej Góry itd. W końcu jednak następuje przełamanie
fali katastrof. Z owego kataklizmu wychodzimy zwycięzcy i ocaleni dzięki wyjątkowym
bohaterom. Oni równieŜ w powieści zostali poddani pewnej segregacji – na fikcyjnych i
historycznych. To ci pierwsi są patriotami pierwszoplanowymi. Biorą oni udział w
przeróŜnych pościgach, zasadzkach, pojedynkach, otrzymują rany, których nikt by nie
przeŜył. Cała ta lawina fikcyjnych przygód jest cenionym przez czytelników motywem
fabularnym. Obok bohaterów głównych (np. Andrzej Kmicic, Oleńka Billewiczówna)
pojawiają się postacie jak najbardziej historyczne (np. Jan Kazimierz, Radziwiłłowie, hetman
Sapieha, Karol Gustaw, Czarniecki). Grają oni role waŜne, ale pierwszeństwa w świecie
przedstawionym ustępują bohaterom fikcyjnym.
UwaŜam, iŜ w świetle moich wywodów na temat powieści historycznej moŜna
stwierdzić, Ŝe Henryk Sienkiewicz z reguł stworzonych przez Waltera Scott’a korzystał po
mistrzowsku. Doskonale udało mu się zintegrować historię rzeczywistą z fikcyjnymi
wypadkami, co spowodowało powstanie akcji pełnej niespodzianek.
Jednocześnie autor „Potopu” udowodnił, iŜ jest moŜliwe wierne i prawdziwe
odtworzenie człowieka lat minionych wraz z otaczającą go epoką.
Bibliografia:
Jodełka T.: „Trylogia Henryka Sienkiewicza. Polemiki.” W-wa 1962 r.
Bujnicki T.: „Sienkiewicz i Historia.” W-wa 1981 r.
Głowiński M., Okopień-Słowińska A., Słowiński J.: „Zarys teorii literatury.”