Nie ty po we za da nia z che mii

Metodyka i praktyka szkolna
Nietypowe zadania z chemii
KATARZYNA CZYSZKOWSKA
Pozwalam sobie przedstawić Państwu nietypowe zadania dla uczniów szkół gimnazjalnych. Do napisania takich zadań skłoniły mnie nietypowe sytuacje w szkole:
l uczniowie szybciej pracujący zaczynają się nudzić;
l chcemy zrobić coś innego, oryginalnego, odbiegającego od schematu zadań i ćwiczeń
realizowanych rutynowo;
l nietypowe dni w szkole (Dzień Dziecka, czas przedświąteczny, zajęcia przed wakacjami, a już po wystawieniu ocen).
Warto na takie okazje mieć przygotowany zbiorek zadań nietuzinkowych.
Zadanie 1.
Uzupełnij tabelę korzystając z danych zapisanych pod nią.
Imię nazwisko naukowca
Kraj jego pochodzenia
Osiągnięcie naukowe
Jacob Berzelius
Niels Bohr
Antoine Lavoisier
Linus Carl Pauling
Jędrzej Śniadecki
Ernest Rutheford
Svante Arrhenius
Alfred Nobel
Kraje pochodzenia: Szwecja, Polska, Dania, USA, Wielka Brytania, Francja;
osiągnięcia: opracował jedną z teorii budowy atomu l dokonał pierwszej analizy składu powietrza l stworzył podstawy współczesnej nauki o promieniotwórczości l wprowadził obecnie obowiązujące symbole chemiczne l otrzymał dynamit l napisał pierwszy polski podręcznik do chemii l twórca teorii dysocjacji l opracował model cząsteczki białka
i skalę elektroujemności.
Po uzupełnieniu tabeli wskaż na mapie świata kraje, z których pochodzą wymienieni w zadaniu naukowcy.
Zadanie 2.
Porównaj właściwości wełny i skóry na podstawie fragmentów wspomnień zdobywcy
bieguna południowego – R. Amundsena (Roald E. G. Amundsen „The south Pole” – tlu-
42
Chemia w Szkole
Metodyka i praktyka szkolna
maczenie Marian L. Pisarek): (...) Wełnianą bieliznę należy odrzucić, gdyż nasiąka potem,
staje się kompletnie mokra i zamarza. Mając na sobie odzież tylko ze skóry renifera i skrojoną na sposób Eskimosów, tak iż jest zupełnie luźna, aby powietrze mogło swobodnie krążyć
między nią a ciałem, jest się zawsze suchym. Nawet gdy skutkiem większego wysiłku człowiek
spoci się, to skóra wysycha szybciej niż wełna. Ponadto wełniane rzeczy brudzą się szybko,
a wówczas nie dają ciepła. Odzież skórzana zaś zatrzymuje swe dodatnie właściwości nawet
bez prania. Drugą ważną zaletą skóry jest to, że człowiek natychmiast po włożeniu jej czuje
się ciepło i wygodnie. Włożywszy wełnę trzeba skakać i tańczyć jak wariat, zanim się człowiek
rozgrzeje. Należy podkreślić, że skórzany ubiór nie przepuszcza wiatru, co oczywiście jest
sprawą ogromnie ważną (...).
Wiedząc, że podstawowym składnikiem wełny i skóry są białka, zastanów się, co jest
przyczyną odmiennych właściwości tych produktów.
Zadanie 3.
Nazwa, jakiego pierwiastka stanowi rozwiązanie następującej zagadki:
Symbol argonu, dar Morfeusza
Zjesz jego tlenek – uleci dusza.
Zadanie 4.
W podanych niżej zdaniach odszukaj nazwy pierwiastków chemicznych, wypisz je i dopisz do nich ich symbole chemiczne. Nazwę pierwiastka tworzy ciąg liter występujących po
sobie, np. Chemicy na pewno lubią pracę laboratoryjną; Cyna – Sn.
1. Lekarze zabronili mojej mamie dźwigania, muszę więc jej we wszystkim pomagać..
2. Zło to okropna przywara ludzkości.
3. Tak szybko biegłem na spotkanie, że po plecach kapie mi pot, a serce wali jak młot.
4. Miałem do włosów żel, a został mi pusty pojemnik.
5. Mój tata chce kupić Opla, ty na pewno powiesz, że to kiepski samochód.
6. To jest pociąg linii podmiejskiej, a nie Intercity.
7. Durszlak, to po prostu siatka z otworkami, inaczej sito.
Zadanie 5.
Na podstawie poniższych danych narysuj wykres obrazujący wzrost liczby pojazdów samochodowych (samochody osobowe, ciężarowe, motocykle, autobusy i ciągniki) w Polsce
w latach 1937–1992. Jaki związek ze stanem czystości powietrza ma wzrost liczby pojazdów samochodowych w Polsce?
Rok
1937
1939
1945
1955
1960
1965
1970
1980
1985
1990
1992
Liczba
[mln]
0,03
0,04
0,01
0,35
1,11
2,09
2,85
5,50
7,09
9,04
10,21
Zadanie 6.
W kilku naczyniach znajdują się gazy będące składnikami powietrza. Na podstawie podanych charakterystyk rozpoznaj, jaki gaz znajduje się w każdym z naczyń.
Naczynie 1 – nie podtrzymuję spalania, ale sam się zapalam, mam skłonności do wybuchów.
Naczynie 2 – ja i kilku moich kolegów mamy zdolność do świecenia, ale za to bardzo nie
lubimy towarzystwa, jestem bardzo lekki, prawie najlżejszy w powietrzu.
Naczynie 3 – uwielbiam towarzystwo, nie wyobrażam sobie życia w samotności, jestem
spokrewniony z ozonem.
2/2011
43
Metodyka i praktyka szkolna
Naczynie 4 – tylko czasami jestem gazem, bo bardzo lubię też swoją ciekłą i stałą postać.
Naczynie 5 – mimo że jest mnie w powietrzu najwięcej, to nie ja jestem niezbędny do życia.
Zadanie 7.
W poniższej tabeli słowo „woda” zapisano w różnych językach. Znajdź odpowiedniki
słowa powietrze w jak największej liczbie języków obcych.
Język
Woda
Angielski
Water
Niemiecki
Wasser
Francuski
Eau
Łacina
Aqua
Czeski
Moč
Hiszpański
Agua
Włoski
Acqua
Szwedzki
Vann
Rosyjski
Вoда
Powietrze
Zadanie 8.
Odczytaj przysłowia i powiedzenia:
– Nie wszystko Au co się świeci.
– Mowa jest Ag, a milczenie Au.
– Nogi jak z Pb.
– Kuj Fe póki gorące.
Zadanie 9.
W każdej linijce znajdź intruza (niepasujące słowo) i wyjaśnij dlaczego nie pasuje ono
do pozostałych:
– miedź, cyna, mosiądz, cynk;
– woda, tlenek sodu, chlorek potasu, tlenek wapnia;
– zwęglanie cukru, krzepnięcie wody, parowanie, wrzenie;
– wapń, cynk, siarka, sód;
– złoto, srebro, platyna, magnez;
– rtęć, ołów, srebro, żelazo;
– chlorek magnezu, siarczek potasu, tlenek sodu, węglan cynku.
Zadanie 10.
Odliczając zawsze taką samą ilość liter odczytaj hasło związane z chemią.
CAŁ NU HI KRO EL TWPMWKD SIZ CY RA KLA PJE PO REU TYR SA LEN TAM BXCJGHFILUMVEQJGDKMZBYAKOWTWIGFXA.
Rozwiązania zadań
Zadanie 1.
Jacob Berzelius, Szwecja, wprowadził obecnie obowiązujące symbole chemiczne;
Niels Bohr, Dania, opracował jedną z teorii budowy atomu;
44
Chemia w Szkole
Metodyka i praktyka szkolna
Antoine Lavoisier, Francja, dokonał pierwszej analizy składu powietrza;
Linus Carl Pauling, USA, opracował model cząsteczki białka i skalę elektroujemności;
Jędrzej Śniadecki, Polska, napisał pierwszy polski podręcznik do chemii;
Ernest Rutheford, Wielka Brytania, stworzył podstawy współczesnej nauki o promieniotwórczości;
Svante Arrhenius, Szwecja, twórca teorii dysocjacji;
Alfred Nobel, Szwecja, otrzymał dynamit.
Zadanie 2.
Przyczyną różnych właściwości wełny i skóry jest odmienna struktura białek, która
wynika z innej kolejności poszczególnych aminokwasów w ich cząsteczkach.
Zadanie 3. arsen.
Zadanie 4. miedź, złoto, potas, żelazo, platyna, glin, azot.
Zadanie 6. wodór, hel, tlen, para wodna, azot.
Zadanie 7.
Air, Aussehen (Luft), Air, Aura, Arie, Aire, Aria, Luft, Вoздух.
Zadanie 9. mosiądz jest stopem; chlorek potasu nie jest tlenkiem; zwęglanie cukru to reakcja chemiczna, a nie zjawisko fizyczne; siarka nie jest metalem; magnez nie jest metalem szlachetnym; rtęć jest cieczą, tlenek sodu nie jest solą.
Zadanie 10. Hasło: Chemia jest ciekawa.
Logiczne zadania chemiczne
Pozwalam sobie zaprezentować Państwu jeszcze trzy przykładowe logchemy, które wykorzystuję, powtarzając treści programowe z działu „Sole” (klasa II gimnazjum).
LOGCHEM 1.
Na podstawie podanych informacji zidentyfikuj pierwiastek chemiczny, a następnie wykonaj polecenia związane z poszukiwanym pierwiastkiem.
Informacja pierwsza: Liczba liter w nazwie szukanego pierwiastka odpowiada sumie
atomów sodu i fosforu we wzorze chemicznym fosforanu(V) sodu.
1. Zapisz wzór chemiczny fosforanu(V) sodu .............................................
2. Dodaj liczbę atomów sodu do liczby atomów fosforu we wzorze ..................................
3. Liczba liter w nazwie szukanego pierwiastka jest równa ........................................
Informacja druga: Wartościowość szukanego pierwiastka równa jest liczbie atomów
azotu we wzorze azotanu (V) magnezu.
1. Zapisz wzór chemiczny azotanu (V) magnezu .............................................
2. Liczba atomów azotu jest równa .................................
3. Wartościowość szukanego pierwiastka jest równa .....................................
Informacja trzecia: Piąta litera w nazwie soli o wzorze Cu2S jest taka sama jak pierwsza litera w nazwie szukanego pierwiastka.
1. Nazwa soli o wzorze Cu2S to ..............................................................................................
2. Piąta litera w nazwie to ........................
2/2011
45
Metodyka i praktyka szkolna
Szukanym pierwiastkiem jest (możesz skorzystać z układu okresowego) ....................
Polecenia do zadania:
1. Przedstaw wzory sumaryczne chlorku i węglanu odgadniętego pierwiastka.
2. Zapisz równanie reakcji tego pierwiastka z kwasem siarkowym(VI), w sposób cząsteczkowy i jonowy.
LOGCHEM 2.
Na podstawie podanych informacji zidentyfikuj pierwiastek chemiczny, a następnie wykonaj polecenia związane z poszukiwanym pierwiastkiem.
Informacja pierwsza: Liczba liter w nazwie szukanego pierwiastka odpowiada sumie
atomów wapnia i fosforu we wzorze fosforanu(V) wapnia.
Informacja druga: Wartościowość szukanego pierwiastka równa jest liczbie atomów
chloru we wzorze chlorku żelaza(II).
Informacja trzecia: Pierwsza litera w nazwie szukanego pierwiastka jest taka sama jak
ostatnia litera w nazwie metalu we wzorze CdSO4.
Polecenia do zadania:
1. Przedstaw wzory chemiczne azotanu(V) i węglanu odgadniętego pierwiastka.
2. Zapisz równanie reakcji siarczanu(VI) tego pierwiastka z azotanem(V) srebra(I),
w sposób cząsteczkowy i jonowy.
LOGCHEM 3.
Na podstawie podanych informacji zidentyfikuj pierwiastek chemiczny, a następnie wykonaj polecenia związane z poszukiwanym pierwiastkiem.
Informacja pierwsza: Atomy szukanego pierwiastka wchodzą w skład kryształu węglanu wapnia.
Informacja druga: Ilość liter w nazwie szukanego pierwiastka odpowiada sumie atomów glinu i azotu w krysztale azotanu(V) glinu.
Informacja trzecia: Trzecia litera w nazwie szukanego pierwiastka jest taka sama jak
pierwsza litera w nazwie metalu w związku chemicznym o wzorze – KOH.
Polecenia do zadania:
1. Przedstaw wzory sumaryczne siarczanu(VI) i fosforanu(V) odgadniętego pierwiastka.
2. Zapisz równanie reakcji tego pierwiastka z kwasem solnym oraz równanie reakcji dysocjacji jego chlorku.
Odpowiedzi: logchem 1 – cynk; logchem 2 – miedź; logchem 3 – wapń.
Życzę Państwu dobrej zabawy podczas układania własnych łamigłówek chemicznych,
a Państwa uczniom przyjemności podczas ich rozwiązywania.
mgr KATARZYNA CZYSZKOWSKA
nauczyciel chemii w Zespole Szkół nr 15
im. Teresy Ciepły w Bydgoszczy
46
Chemia w Szkole