PPL cz3 przyrod podst prod les i ochr przyr na strone

PPL cz3 przyrod podst prod les i ochr przyr na strone

dr inż. Michał Orzechowski
Zakład Urządzania Lasu KULGiEL SGGW
Wykład 3
[email protected]
Przyrodnicze podstawy
gospodarki leśnej
tel 22 59 38202
bud 34 pok 1/77
Z czego wynika zróżnicowanie dostępności
surowca drzewnego i jego jakości w Polsce?
Regionalizacja przyrodniczo-leśna
Siedliska leśne
• Prace siedliskowe
• Dokumentacja i mapy siedliskowe
Zbiorowiska roślinne
Siedliska przyrodnicze (Natura 2000)
Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające
z ochrony przyrody
Z czego wynika zróżnicowanie dostępności surowca drzewnego i jego jakości w Polsce?
Małgorzata Polna
RESOURCES AND PRODUCTIVITY OF WOODLAND UNDER THE MANAGEMENT OF STATE FORESTS IN POLAND IN THE YEARS 1991-2005
Adam Mickiewicz University of Poznań Acta Sci. Pol. Silv. Colendar. Rat. Ind. Lignar. 7(1) 2008, 39-51
Zasięgi gatunków
Jodła
Świerk
Buk
Regionalizacja
przyrodniczo-leśna
Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne
Materiały niepublikowane ZUL KULGiEL SGGW
Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne
Regionalizacja przyrodniczo-leśna
Zadanie - przedstawienie zróżnicowania środowiska
przyrodniczego, tworzącego warunki wzrostu
i rozwoju roślinności leśnej.
Trampler i in. (1990)
Dotychczczas wyróżniane były trzy jednostki hierarchiczne:
Mezoregion
Dzielnica
Kraina
Obecnie będą wyróżniane dwie jednostki hierarchiczne:
Mezoregion
i
Kraina
Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne
Regionalizacja przyrodniczo-leśna
Mezoregion przyrodniczo-leśny
jest podstawową jednostką regionalizacji wyróżnianą
na podstawie:
-dominującego na jego obszarze podłoża geologicznego
- typu krajobrazu naturalnego.
Charakter przyrodniczy mezoregionów wynika z
dominacji
określonych typów siedliskowych lasu oraz potencjalnej roślinności
naturalnej.
Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne
Regionalizacja przyrodniczo-leśna
Kraina przyrodniczo-leśna
przyrodnicze warunki produkcji leśnej są kształtowane przez
klimat.
Różnica między krainami wyraża się
w różnej roli podstawowych gatunków drzew leśnych
(buka, jodły, świerka) w budowie drzewostanów
i w różnej ich przydatności dla produkcji leśnej.
Zróżnicowanie glebowo-siedliskowe
TSL
Typ siedliskowy lasu (typ siedliska leśnego) - podstawowa jednostka w systemie
klasyfikacji siedlisk leśnych,
obejmuje powierzchnie leśne o zbliżonych warunkach siedliskowych
wynikających z
żyzności i wilgotności gleb,
podobieństwa cech klimatu
ukształtowania terenu i jego budowy geologicznej.
Obszary należące do tego samego typu siedliskowego lasu wykazują podobne:
zdolności produkcyjne i przydatność dla hodowli lasu.
Zróżnicowanie glebowo-siedliskowe
Zróżnicowanie glebowo-siedliskowe
Zróżnicowanie glebowo-siedliskowe
Zróżnicowanie glebowo-siedliskowe
Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych
Odmiana typu siedliskowego lasu.
a) odmiany krainowe
b) odmiany fizjograficzno-klimatyczne
Wariant uwilgotnienia siedliska
rodzaj wody g, og, sg, ile stagnuje, jaka głębokość
Rodzaj siedliska leśnego
typ, podtyp, odmiana podtypu, rodzaj, gatunek
Stan siedliska leśnego
N1 N2 Z1a Z1b Z1c Z1d Z1e Z2 Z3a Z3b Z3c D1 D2 D3a D3b D3c D3d
Typ lasu
Zróżnicowanie glebowo-siedliskowe
Wpływ siedliska na drzewostan
- Dobór składu gatunkowego
(GTD, skład odnowieniowy)
- Warunki wzrostu drzewostanu
(przyrost, zasobność, podatność na choroby – np. zgnilizny)
- produkcja surowca drzewnego o odmiennych
cechach
(właściwości techniczne, trwałość...)
Siedlisko TSL
Wpływ siedliska na drzewostan
Dobór składu gatunkowego
Kraina V Śląska - ramowe zasady wg ZHL
Wpływ siedliska na drzewostan
Dobór składu gatunkowego
Wpływ siedliska na drzewostan
Warunki wzrostu drzewostanu
Przyrost wysokości, grubości, miąższości drzewostanu
38 m
12 m
Ia
V
Model bonitacyjny dla sosny na podstawie tablic zasobności
Szymkiewicza
(Cieszewski, Zasada SYLWAN nr 1: 51−62, 2003)
Krzywe bonitacyjne drzewostanu sosnowego
(Tablice Szymkiewicza)
Warunki wzrostu drzewostanu i produkcja surowca drzewnego o odmiennych
cechach
o pień – duże przyrosty (dużo drewna
wczesnego) = słabsze drewno
o gałęzie – grube gałęzie =
późniejsze zamieranie = więcej sęków
Bśw
Lśw
Zróżnicowanie
żyznościowe gleb
w Polsce
użytki rolne – poza lasami ale wskazują
zróżnicowanie żyznościowe
porównanie z występowaniem lasów
Siedliskowe Typy Lasu
Bs
So
zasobność drzewostanu IV-V klasy bonitacji
w wieku 100 lat do około 200m3/ha
Surowiec cienkowymiarowy przec. pierśnica do 20 cm
przec. wysokość 15 m
OCHRONA w ramach sieci Natura 2000
Bśw
So
zasobność drzewostanu II-III klasy bonitacji
w wieku 100 lat do około 350-400m3/ha
Surowiec średniowymiarowy
przec. pierśnica do 30 cm
przec. wysokość 25 m
bielicowanie
Bb
Bagno pospolite (Ledum palustre)
Borówka bagienna (Vaccinium uliginosum)
Torfowce (Sphagnum sp.)
So IV-V kl bonit domieszka Św Brz
Torfowiska wysokie
Zurawina (Oxycoccus)
Bw BMw
So
zasobność drzewostanu II-III klasy
bonitacji (350-400m3/ha w wieku
100 lat )
Surowiec średniowymiarowy
OCHRONA
BMśw
So
zasobność drzewostanu I-II klasy bonitacji
w wieku 100 lat do około 470 m3/ha
Surowiec średniowymiarowy i grubowymiarowy
przec. pierśnica ponad 35 cm
przec. wysokość do 30 m i więcej (pn-wsch)
BMśw
Na zachodzie Polski – kwaśne buczyny
Wprowadza się Db (szczególnie Dbb)
zasobność drzewostanu Db IV klasy bonitacji
w wieku 100 lat do około 300 m3/ha
Surowiec cienkowymiarowy
przec. pierśnica do 25 cm
przec. wysokość do 20 m
LMśw
So Św Md Jd Db Bk
So
zasobność drzewostanu Ia-I klasy bonitacji
(w wieku 100 lat do około 550 m3/ha)
Surowiec grubowymiarowy
przec. pierśnica ponad 40 cm, przec. wysokość 35 m i więcej (pn-wsch)
Db
zasobność drzewostanu Db III klasy bonitacji
(w wieku 100 lat do około 400 m3/ha)
Surowiec średniowymiarowy
przec. pierśnica do 30 cm, przec. wysokość do 25 m
Bk
zasobność drzewostanu Bk II klasy bonitacji
(w wieku 100 lat do około 500 m3/ha)
Surowiec średniowymiarowy i grubowymiarowy
do 28 m
przec. pierśnica do 30 cm, przec. wysokość
So Św Os Ol
Lśw
Db
zasobność drzewostanu Db I-II klasy bonitacji
(w wieku 100 lat do około 600 m3/ha)
Surowiec grubowymiarowy
przec. pierśnica do 40 cm,
przec. wysokość do 30 m
Bk
zasobność drzewostanu Bk I klasy bonitacji
(w wieku 100 lat do około 600 m3/ha)
Surowiec grubowymiarowy
przec. pierśnica do 35 cm,
przec. wysokość ponad 30 m
So
zasobność drzewostanu Ia klasy bonitacji
(w wieku 100 lat do około 550 m3/ha) Surowiec
grubowymiarowy
przec. pierśnica ponad 40 cm, przec. wysokość 35 m i więcej
(pn-wsch)
Lw
Db Gb Js Bk Św Wz Ol Jd
Lw
Db
zasobność drzewostanu Db I klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 600 m3/ha) Surowiec
grubowymiarowy
przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość do 30 m
Js
zasobność drzewostanu Js I klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 450 m3/ha) Surowiec
grubowymiarowy
przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość ponad 30 m
Ol Js Db Wz Tp
OlJ
Ol Js
Db Wz
Ol
OlJ
Ol Js
zasobność drzewostanu Ol I klasy bonitacji (w wieku 80 lat do około 600 m3/ha)
Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość do 30 m
Ol Św
Ol
Skąd informacje glebowo-siedliskowe w lasach?
Dokumentacja glebowo-siedliskowa
(Operat gleb.-siedl.)
Okres obowiązywania 30-50 lat
mapy glebowo-siedliskowe 1:5000
mapy przeglądowe typów siedliskowych lasu
Mapa gleb i siedlisk skala 1:5000 – zapis jednostki glebowo-siedliskowej
Mapa przeglądowa siedlisk
skala 1:20 000
Zbiorowiska roślinności leśnej
Zespół roślinny – (asocjacja)
abstrakcyjnie ujęty, terytorialnie ograniczony,
podstawowy typ zbiorowiska roślinnego,
identyfikowany na podstawie charakterystycznej
kombinacji gatunków (zestaw gatunków
charakterystycznych, wyróżniających i towarzyszących).
W pracach siedliskowych określany jako typ lasu.
Nazwnictwo zespołów:
drzewo-drzewo
Tilio-Carpinetum
lub roślina zielna-drzewo
Potentillo albae -Quercetum
Zespoły leśne Według J.M. Matuszkiewicza
(% pow)
Leucobryo-Pinetum
Peucedano-Pinetum
Querco roboris-Pinetum
Tilio-Carpinetum
4,9
Molinio-Pinetum
4,0
Dentario glandulosae-Fagetum
Fago-Quercetum petraeae
3,2
Vaccinio uliginosi-Pinetum
Cladonio-Pinetum
2,7
Ribeso nigri-Alnetum
Fraxino-Alnetum
Calamagrostio arundinaceae-Quercetum
Galio sylvatici-Carpinetum
Luzulo pilosae-Fagetum
Serratulo-Pinetum
1,1
Stellario holosteae-Carpinetum
38,7
12,4
6,5
3,2
2,7
2,6
2,4
2,0
1,9
1,8
1,1
Stan różnorodności biologicznej lasów w Polsce
na podstawie powierzchni obserwacyjnych monitoringu
projekt BioSoil Forest Biodiversity IBL 2008
Prace fitosocjologiczne w lasach Leśne Kompleksy Promocyjne
Nadl. Kozienice 2011 (BULiGL o Radom, niepublikowane)
Zbiorowiska leśne na tle typów siedlisk leśnych
Puszcza Kozienicka (Orzechowski 2002)
Klasyfikacja i definicje zbiorowisk roślinnych
z punktu widzenia roli człowieka w ich powstaniu i przeobrażeniu
(Faliński 1969)1)
Autogeniczne
powstałe pod działaniem czynników naturalnych jako pierwotne kombinacje gatunków
Pierwotne
zbudowane z gatunków miejscowych o dobrze zachowanej strukturze i kompozycji gatunkowej, nie
noszące śladów degeneracji wywołanej działalnością człowieka, utrzymujące się na siedliskach
niezdegenerowanych (zbiorowiska wysokogórskie)
Naturalne
zbudowane z gatunków miejscowych, o dobrze zachowanej strukturze i kompozycji gatunkowej,
lokalnie ze śladami degeneracji wywołanej działalnością człowieka podobnej w skutkach do
degeneracji spowodowanej czynnikami naturalnymi, np. pożar, umiarkowany wypas, zrąb podobny w
skutkach do działania wiatrołomu, lawiny
Antropogeniczne
powstałe pod działaniem czynników zależnych od człowieka, na siedliskach przekształconych lub nowo utworzonych;
Półnaturalne - zbudowane z gatunków miejscowych z niewielkim udziałem gatunków obcych nie wykazujących
redukcyjnego stosunku do innych komponentów zbiorowiska, nowe charakterystyczne kombinacje, utrzymujące się
wskutek powtarzalnych działań człowieka (zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe, wrzosowiska, zbiorowiska roślin
wodnych w sztucznych zbiornikach, kanałach itp.)
Synantropijne - zbudowane w części z gatunków rodzimych i w części z gatunków obcego pochodzenia, zajmujące
siedliska skrajnie przekształcone lub nowo powstałe, reagujące wyraźnie na różne formy regularnych oddziaływań
(nawożenie, uprawa, wydeptywanie itp.)
Segetalne - to zbiorowiska chwastów jedno- lub dwuliściennych, rzadziej bylin, towarzyszące uprawom polowym,
ogrodowym oraz trwałym kulturom roślin drzewiastych, jak winnice, oliwniki, a pozostające pod wpływem rodzaju i
pory zabiegów agrotechnicznych (siew, koszenie, okopywanie, stosowanie środków chemicznych), wyjątkowo pod
bezpośrednim wpływem gatunku rośliny uprawnej (np. chwasty lnu)
Ruderalne lub nowo powstałe - to zbiorowiska trwałe z przewagą bylin porastające siedliska skrajne lub nowo
powstałe w sąsiedztwie zabudowań, na śmietnikach, ruinach, placach, drogach, na terenach kolejowych, w portach
morskich i rzecznych
Ksenospontaniczne
zbudowane z gatunków obcych, z niewielkim udziałem gatunków miejscowych, zorganizowane jako nowe
kombinacje gatunków na skutek redukcyjnego zachowania się przybyszów w stosunku do komponentów zastanego
zbiorowiska, (zbiorowisko robinii akacjowej i glistnika powstałe w wyniku przekształcenia upraw leśnych lub
opanowania murawy kserotermicznej)
Siedliska przyrodnicze (Natura 2000)
Siedlisko przyrodnicze (natural habitat) to uniwersalny europejski
termin, stworzony dla uniezależnienia od różnych szkół
ekologicznych Europy
Ekosystem o określonych granicach geograficznych
Obszar lądowy lub wodny, naturalny, półnaturalny lub
antropogeniczny, wyodrębniony w oparciu o cechy
geograficzne, abiotyczne i biotyczne",
= ekosystem lub biogeocenoza
Siedliska przyrodnicze
(Natura 2000)
Dyrektywa Siedliskowa wymienia typy europejskich siedlisk
przyrodniczych, które są zagrożone wyginięciem w Europie i
zobowiązuje państwa Unii Europejskiej do ich ochrony w
obszarach Natura 2000.
W Polsce zakaz "podejmowania działań mogących w
znaczący sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych" w
obszarach Natura 2000 zapisany został w art. 33 ustawy o
ochronie przyrody.
Zakaz nie obowiązuje tylko w określonych sytuacjach i pod
określonymi w ustawie wyjątkami.
Zakres koniecznych działań ochronnych określa
plan ochrony obszaru Natura 2000.
Przepisy dają możliwość wsparcia finansowego lub wypłaty
odszkodowań użytkownikom gruntów w przypadku strat związanych
z ochroną siedlisk (m.in. w ramach programu
rolnośrodowiskowego).
Kod typu
Lp. siedliska
Nazwa typu siedliska przyrodniczego
przyrodniczego
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------17 2180
lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------33 4070
zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------34 4080
subalpejskie zarośla wierzbowe wierzby lapońskiej lub śląskiej
(Salicetum lapponum, Salicetum silesiacae)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------46 7110
torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe)*
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------60 9110
kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------61 9130
żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------62 9140
górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri-Fagetum)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------63 9150
ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------64 9160
grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------65 9170
grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum,
Tilio-Carpinetum)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------66 9180
jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio
plathyphyllis-Acerion pseudoplatani)*
------.-------------------.-----------------------------------------------------------------------
Kod typu
Lp. siedliska
Nazwa typu siedliska przyrodniczego
przyrodniczego
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------67 9190
pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------68 91D0
bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis,
Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno
girgensohnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne)*
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------69 91E0
łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum
albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy
źródliskowe)*
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------70 91F0
łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------71 9110
ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae)*
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------72 91P0
wyżynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------73 91Q0
górskie reliktowe laski sosnowe (Erico-Pinion)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------74 91T0
sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać
Peucedano-Pinetum)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------75 9410
górskie bory świerkowe (Piceion abietis część - zbiorowiska górskie)
------.-------------------.----------------------------------------------------------------------76 9420
górski bór limbowo-świerkowy (Pino cembrae-Piceetum)
.--------------------------------------------------------------------------------------------------.
Podstawy produkcji leśnej
• Ograniczenia produkcji leśnej
wynikające z ochrony przyrody
Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody
Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające
z ochrony przyrody
na terenie Lasów Państwowych
1255 rezerwatów przyrody o powierzchni 124 tys. ha, z czego
ponad połowę stanowiły rezerwaty leśne (696) o łącznej
powierzchni 61,7 tys. ha;
11 498 pomników przyrody, w tym:
– 8831 pojedynczych drzew, 1551 grup drzew, 182 aleje,
476 głazów narzutowych, 226 skałek, grot i jaskiń, 232
pomniki powierzchniowe (356 ha);
9262 użytki ekologiczne o powierzchni 29 485 ha;
370 stanowisk dokumentacyjnych o powierzchni 1630 ha;
130 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o łącznej
powierzchni 46 837 ha.
Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody
NATURA 2000
Na terenie kraju do końca 2011 r. wyznaczono 144
obszary specjalnej ochrony ptaków o powierzchni
5571 tys. ha oraz 823 obszary mające znaczenie dla
Wspólnoty – o powierzchni 3792 tys. ha (GDOŚ).
Pokrywają one łącznie blisko 20% powierzchni kraju.
Na gruntach w zarządzie PGL LP obszary Natura 2000
stanowią 40% ich powierzchni
Prawie 50% lasów – dominująca funkcja ochronna
(produkcja surowca na dalszym planie)
Ograniczenia gospodarki leśnej
wynikające z ochrony przyrody
Ponoszenie kosztów wynikających
z obecności gatunków
chronionych
(żubr, bóbr itp.)
Strefy ochrony ścisłej i częściowej
wokół miejsc rozrodu (gł. ptaki
drapieżne)
na terenie Lasów Państwowych
3091 stref wokół chronionych gatunków o łącznym
areale ponad 149 042 ha. (w celu ochrony ostoi
ptaków, ssaków, gadów, owadów, roślin i porostów).
Największą powierzchnię stref całorocznej ochrony
wyznaczono dla ptaków – 31 145 ha (ochrona ścisła)
Ograniczenia gospodarki leśnej
wynikające z ochrony przyrody
W obszarach Natura 2000
Ograniczenie niektórych sposobów
użytkowania lasu (rębnie zupełne)
lub zabiegów (wzbogacanie dolnych warstw –
produkcja dodatkowego surowca)
Ochrona drzewostanów wyznaczonych
jako „Lasy o szczególnych walorach
przyrodniczych” HCVF
Nadleśnictwo Szczebra – fragment
HCVF 3 Ekosystemy rzadkie i zagrożone w skali Europy
Ograniczenia gospodarki leśnej
wynikające z ochrony przyrody
Lasy referencyjne (standard FSC)
drzewostany - ekosystemy stanowiące fragment lasu o
wielkości umożliwiającej niezakłócony przebieg
podstawowych procesów dynamiki ekosystemu,
reprezentatywny dla określonego typu ekosystemu
leśnego (np. dla pewnego zespołu leśnego bądź typu
siedliskowego lasu) w określonych warunkach
geograficznych (np. w mezoregionie przyrodniczoleśnym), wyłączony z użytkowania i zabiegów
hodowlano-pielęgnacyjnych w celu uzyskania punktu
odniesienia do porównania przyrodniczych efektów
gospodarki leśnej z efektami przebiegu spontanicznych
procesów przyrodniczych, np. procesów fluktuacji i
spontanicznej regeneracji fitocenozy.
RDLP Wrocław – fragment
Podsumowanie
Regionalizacja przyrodniczo-leśna (dobór
gatunków)
Typologia siedlisk leśnych i ich wpływ na
ilość i jakość produkcji
Klasyfikacja zbiorowisk roślinności leśnej
(dobór gatunków w leśnych kompleksach
promocyjnych)
Siedliska przyrodnicze Natura 2000
(dobór gatunków oraz ograniczenia pozyskania
surowca)
Wpływ ochrony przyrody na produkcję
leśną
- Formy ochrony
- Skala wpływu