Porównanie metod ekstrakcji sekwencyjnej do identyfikacji frakcji

Agnieszka Jeske-Kaczanowska*, Barbara Gworek
Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
A comparative study of sequential extraction methods for identification of trace elements fractions (Cr, Ni, Pb, Cd)
in urban soils from several parks
Porównanie metod ekstrakcji sekwencyjnej
do identyfikacji frakcji
pierwiastków śladowych (Cr, Ni, Pb, Cd)
w glebach parków miejskich
DOI: 10.15199/62.2016.3.15
Thirty two soil samples were collected from Warsaw urban
parks and studied for pH, and contents of org. C, Cr, Ni,
Pb and Cd. Two sequential extn. methods based on a successive treatment with (i) MgCl2, AcONa, NH2OH, HNO3,
H2O2, AcONH4 and HCl/HNO3 solns. (Tessier method) or
with (ii) aq. AcOH, NH2OH/HNO3, H2O2, AcONH4, HNO3 and
HF/HNO3/HClO4 solns. (BCR method) were used. The methods did not differ in efficiency of Cr, Ni and Cd detn. but
the Pb content was higher when the (ii) BCR method was
used for the soil anal. The detd. content of the heavy metals studied did not exceed the allowable limits.
Badano gleby pochodzące z parków zlokalizowanych na terenie Warszawy. Głównym celem
pracy było porównanie dwóch stosowanych
z powodzeniem na całym świecie metod analizy
sekwencyjnej: Tessiera oraz BCR do oznaczania frakcji pierwiastków w glebach miejskich.
W laboratoriach środowiskowych w zależności od celu badań stosowane
są różne metody sekwencyjnej analizy pierwiastków śladowych. Metody
różnią się między sobą kolejnością dodawania poszczególnych odczynniDr inż. Agnieszka JESKE-KACZANOWSKA w roku
2007 ukończyła studia na Wydziale Rolnictwa
i Biologii Szkoły Głównej Gospodarstwa
Wiejskiego w Warszawie. W 2013 r. ukończyła roczne studia podyplomowe w Wyższej
Szkole Ekonomii i Innowacji w Lublinie. W tym
samym roku uzyskała także stopień doktora
na macierzystym wydziale. Od 2007 r. pracuje
w Instytucie Ochrony Środowiska – Państwowym
Instytucie Badawczym w Warszawie, obecnie na
stanowisku starszego specjalisty w Zakładzie
Chemii Środowiska i Oceny Ryzyka. Specjalność
– ochrona środowiska, rolnictwo, gleboznawstwo.
ków lub stosowanymi odczynnikami. Generalnie procedury są podobne
dla wszystkich znanych metod. Dzięki stosowaniu kolejnych odczynników,
coraz silniej działających na tę samą próbkę, otrzymuje się informacje
o drogach przechodzenia i biodostępności oznaczanych metali ciężkich
na podstawie ich rozpuszczalności i siły wiązania1, 2). Można określić
procentowy udział form mobilnych i dostępnych dla roślin oraz stabilnych
i biologicznie nieaktywnych w stosunku do całkowitej zawartości danego
metalu lub sumy wszystkich oznaczonych frakcji2, 3). Otrzymane wyniki
ekstrakcji sekwencyjnej można wykorzystać do określenia biodostępności
pierwiastków dla roślin3, 4). Dodatkowo jak podają Chen i współpr.5), przez
porównanie otrzymanych wyników można uzyskać cenne informacje co do
włączania metali ciężkich do obiegu biogeochemicznego. Metody ekstrakcji
sekwencyjnej są powszechnie stosowane w badaniach środowiskowych.
Metody te wykorzystuje się najczęściej do badań gleb1–5), osadów dennych6),
wody lub osadów ściekowych7, 8).
Metodyka badań
W 1987 r. Measurements and Testing Programme (dawniej BCR)
rozpoczęto projekt mający na celu ujednolicenie metod stosowanych
dla gleb i osadów. Projekt rozpoczął się badaniami międzylaboratoryjnymi w celu rozwinięcia 3-etapowej metody, w której wyodrębniono
frakcje oraz frakcję pozostałości (sposób jej oznaczenia nie jest jednoznacznie sprecyzowany)1, 9). Szczegółowe porównanie metody Tessiera
oraz metody BCR przedstawiono w tabeli 1.
Na podstawie przeprowadzonych badań porównano wyniki ekstrakcji
sekwencyjnej otrzymane 5-etapową metodą Tessiera oraz 3-etapową
metodą BCR. W porównaniu z metodą Tessiera metoda BCR ogranicza
zużycie ilości odczynników, a także skrócenie czasu trwania procedury
analitycznej9, 10), a zatem jest mniej kosztowna, mniej energochłonna
i mniej pracochłonna. Realizacja celu pozwoliła na porównanie metod,
które mogą być wykorzystane w badaniach porównawczych i środowiskowych trudnego materiału glebowego, jakim są gleby miejskie. Podstawę
* Autor do korespondencji:
Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy,
ul. Krucza 5/11d, 00-548 Warszawa, tel.: (22) 375-05-34, fax: (22) 375-05-01,
e-mail: [email protected]
412
Prof. dr hab. Barbara GWOREK – notkę biograficzną i fotografię Autorki
drukujemy w bieżącym numerze na str. 352.
95/3(2016)
porównania stanowiły wyniki ekstrakcji sekwencyjnej pierwiastków śladowych: Cr, Ni, Pb i Cd. Efektem końcowym pracy było także określenie
udziału poszczególnych frakcji oraz zależności korelacyjnych pomiędzy
zawartością metali w poszczególnych frakcjach, a właściwościami gleb.
Zgodnie z polskim prawodawstwem11) zanieczyszczone gleby klasyfikuje
się w zależności od ilości zanieczyszczeń znajdujących się w warstwie
powierzchniowej do 30 cm. Dlatego też w celu szczegółowej analizy
frakcje pierwiastków w badanych glebach oznaczono w poziomach
pobranych z czterech różnych głębokości: 0–5, 0–15, 0–30 oraz 35–50 cm.
Aby badania miały charakter kompleksowy, pozwalający uzyskać realny
obraz zależności pomiędzy czynnikami środowiskowymi a zawartością
metali w glebie, do oznaczenia frakcji metali ciężkich zastosowano dwie
metody ekstrakcji sekwencyjnej. Obie metody należą do grupy tzw. ekstrakcji wieloetapowych, które polegają na użyciu kolejno odczynników,
o zwiększającej się agresywności, do ekstrakcji tej
samej próbki. Jak podają Ure i współpr.12), najlepsze
Table 1. Sequential extraction Tessier1) and BCR10) methods
wyniki frakcjonowania pierwiastków osiąga się przez
Tabela 1. Ekstrakcja sekwencyjna metodą Tessiera1) i metodą BCR10)
połączenie pojedynczych roztworów ekstrahujących
w sekwencyjne systemy, najczęściej 5–9 stopniowe.
Tessier
BCR
Dzięki obu metodom można ocenić potencjalne zagroF1 Frakcja jonowymienna
żenie dla środowiska, wynikające z obecności lub
F1
2 × 0,5 h ciągłe mieszanie
depozytu do gleby metali ciężkich1, 2, 9, 10).
Frakcja jonowymienna i węglanowa
8 cm3 0,1 M MgCl2
pH 7
Część doświadczalna
16 h 22 ± 5°C
F2 Frakcja węglanowa
ciągłe mieszanie
Materiał badawczy i podstawowe właściwości
ciągłe mieszanie 5 h
40 cm3
3
fizykochemiczne badanych gleb
8 cm 1 M NaOAc
0,11 M CH3COOH
pH 5
Materiał do badań stanowiła gleba pobrana (w 2012 r.)
F2 Frakcja tlenkowa
z dziewięciu odkrywek glebowych w wybranych
16 h 22 ± 5°C
parkach miejskich w Warszawie. Ogółem pobrano 38
F3 Frakcja związana z tlenkami żelaza i manganu
ciągłe mieszanie
próbek gleby z poziomów mineralnych i organicznoogrzewano 96 ± 3°C przez 5 h
40 cm3
-mineralnych profili glebowych uwzględniając odległość
20 cm3 0,04 M NH2OH·HCl w 25% NaOAc
0,1 M NH2OH·HCl
od krawędzi jezdni kolejno: 5 m (2 parki), 40 m (1 park),
pH 2
pH 2
100 m (dwa parki) (rys.1).
(pH 2, doprowadzane HNO3)
Próbki glebowe z 7 profili (parki: Kazimierzowski
i Jazdów,
Starodrzew SGGW, Ogród Krasińskich)
F4 Frakcja organiczna
F3 Frakcja organiczna
pobierano z głębokości: 0–5, 0–15, 0–30 i 35–50
1) 2 h łaźnia wodna 85 ± 2°C
1) 2 h łaźnia wodna 85 ± 2°C
cm, a z 2 profili (Park Księcia Janusza) z poziomów
3 cm3 0,02 M HNO3+5 cm3 30% H2O2
10 cm3 H2O2 (8,8 mol/dm3) (×2)
genetycznych. Warstwa 30–35 cm nie została zbapH 2
pH 2 lub pH 3
dana gdyż w większości z odkrywek glebowych na
tej głębokości zalegała warstwa gruzu ceglanego,
2) 3 h łaźnia wodna 85 ± 2°C
2) 16 h 22 ± 5°C
bądź stanowiła dominującą warstwę z wymieszanym
3 cm3 30% H2O2
ciągłe mieszanie
materiałem glebowym. Podstawowe właściwości
50 cm3 1 M NH4OAc
fizykochemiczne badanych gleb oznaczono zgodnie
3) po schłodzeniu 0,5 h ciągłe mieszanie
pH 2
z powszechnie przyjętymi w gleboznawstwie metoda5 cm3 3,2 M NH4OAc rozpuszczonego w 20%
(pH 2, doprowadzane HNO3)
mi. Uziarnienie oznaczono wg normy13), pH metodą
HNO3
potencjometryczną, a zawartość węgla organicznego
F4 Frakcja pozostałości
z wykorzystaniem analizatora TOC. Zawartość pierF5 Frakcja pozostałości
np. mineralizacja mieszaniną
wiastków w poszczególnych ekstraktach oznaczano
HCl + HNO3 (1:3)
stężonych kwasów HF, HNO3, HClO4
techniką ICP-AES metodami Tessiera i BCR.
12345-
Park Księcia Janusza
Park Kazimierzowski
Starodrzew SGGW
Ogród Krasińskich
Park Jazdów
Fig. 1. Location of the study sites
Rys. 1. Lokalizacja obszarów badawczych
95/3(2016)
413
Metody statystyczne
Wyznaczono współczynniki korelacji Pearsona w celu określenia
zależności między właściwościami badanych gleb a zawartością i frakcjami badanych metali ciężkich w glebach.
Omówienie wyników
Table 2. Basic soil properties in the studied urban soils
Tabela 2. Podstawowe właściwości fizykochemiczne badanych gleb
miejskich
Lokalizacja profilu Odległość
pH
i głębokość
od krawędzi Corg,
pobrania,
jezdni,
% H O KCl
2
cm
m
Profil 1 Park Księcia Janusza
Charakterystyka badanych gleb
Cechą charakterystyczną uziarnienia analizowanych gleb był znaczny udział frakcji pyłu w stosunku do pozostałych frakcji. Wśród gleb
dominowały pyły piaszczyste oraz piaski pylaste. W większości gleb
występowała także frakcja żwirowa i kamienista. Występował też gruz
ceglany. Zawartość węgla organicznego w analizowanych glebach
zawierała się w zakresie 0,02–4,56% średnio 1,82%. Wartość pH
mierzona w KCl wynosiła 4,10–8,25, a w wodzie 5,29–8,83. Na ogół
większość analizowanych gleb miała odczyn alkaliczny (tabela 2).
Tendencja gleb miejskich do zasadowości wynika z wietrzenia
części murów, odpadów budowlanych, betonowych fundamentów
i gruzu znajdującego się w glebie (w tym przypadku gruz ceglany)14, 15).Zasadowość gleb może być także związana z występującym
w miastach zasoleniem gleb, będącym skutkiem utrzymania dróg
i chodników w okresie zimowym. Zgodnie z obowiązującym w Polsce
Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie standardów jakości
gleb oraz standardów jakości ziemi11) analizowane gleby zaliczono
do grupy B, a całkowita zawartość pierwiastków Cr, Ni i Cd w warstwie 0–30 cm tych gleb, nie przekraczała dopuszczalnych wartości.
Zawartość Pb była wyraźnie podwyższona, co należy wiązać z oddziaływaniem komunikacji. Średnia zawartość analizowanych pierwiastków w glebach z głębokości 0–30 cm, uwzględniając odległość od
tras komunikacyjnych, zmniejszała się wraz z tą odległością (tabela 3).
Na podstawie współczynników korelacji Pearsona określono także
siłę zależności między zawartością analizowanych pierwiastków i właściwościami gleb. Dodatnia istotna statystycznie zależność została wykazana pomiędzy zawartością węgla organicznego a całkowitymi zawartościami Ni i Pb, a w przypadku Cr i Cd takiej zależności nie odnotowano.
Zależność taka została też stwierdzona, pomiędzy całkowitą zawartością
Pb, a pHKCl. (tabela 4). Na podstawie wartości współczynników korelacji
stwierdzono, że siła związku pomiędzy analizowanymi właściwościami,
a całkowitą zawartością Pb była umiarkowana, natomiast w przypadku
Cr i Ni była od umiarkowanej do silnej.
Wyniki badań
Zawartość chromu
Niezależnie od zastosowanej metody Cr dominował we frakcji pozostałości. Na ogół zawartość Cr w tej frakcji zwiększała się wraz z głębokością
pobieranych próbek (metoda Tessiera). Jak podają liczni autorzy16–18) może
to wynikać z faktu, że chrom charakteryzuje się bardzo małą mobilnością
w glebie, niezależnie od panujących warunków. Ekstrakcja sekwencyjna
Cr metodą BCR także wykazała, że pierwiastek ten niezależnie od głębokości pobrania próbki lub lokalizacji, także występował w przewadze
we frakcji pozostałości, w której stanowił 66–95% w stosunku do sumy
wszystkich analizowanych frakcji (ΣF1–F4). Udział (ΣF1–F2) frakcji
biodostępnych chromu ekstrahowanych metodą Tessiera nie przekraczał
12%, a ekstrahowanych BCR nie przekraczał 3%. Udział frakcji mobilnych chromu bez względu na głębokość pobrania próbek był zbliżony
w obrębie wykonanych profili i nie przekraczał odpowiednio 3% (metoda
Tessiera) i 1% (metoda BCR). Podobne wyniki otrzymali Karczewska
i współpr.14), Øygard i współpr.15) oraz Kalembkiewicz i współpr.19), którzy
analizowali rozmieszczenie frakcji chromu w glebach a także frakcje
chromu w osadach ściekowych i odpadach. Badania analizy sekwencyjnej
Cr przeprowadzone przez Terzano i współpr.17) oraz Kierczak i współpr.20)
wykazały, że Cr występuje w glebach głównie we frakcji pozostałości
(F5) oraz związanej z materią organiczną (F4). Dla lepszego zobrazowania
414
Uziarnienie
0–30
1,40 8,19 7,97
30–51
51–80
piasek pylasty
0,36 7,58 7,14 piasek gliniasty
50
80–130
0,18 7,80 6,98 piasek gliniasty
0,09 5,29
130–160
4,1
glina
0,02 5,34 4,14
glina
Profil 2 Park Księcia Janusza
0–15
1,51 7,56 7,46
15–40
0,49 7,54 7,21
piasek pylasty
0,31 7,40 6,51
piasek pylasty
40–68
100
piasek pylasty
68–90
0,13 7,27 6,56 piasek gliniasty
90–150
0,44 7,67 7,06
piasek drobny
Profil 3 Park Kazimierzowski
0–5
2,17 7,36 7,16
piasek średni
0–15
1,95 7,78 7,68
piasek pylasty
2,56 7,83 7,66
piasek pylasty
0,82
piasek pylasty
0–30
5
35–50
8,3
7,78
Profil 4 Starodrzew Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
0–5
3,53 7,36 7,16
pył piaszczysty
0–15
1,94 7,65 7,38
pył piaszczysty
2,25 8,21 7,83
pył piaszczysty
0,23 8,83 8,25
pył piaszczysty
0–30
40
35–50
Profil 5 Starodrzew Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
0–5
0–15
0–30
3,52 5,86 5,01
160
35–50
pył piaszczysty
2,14 5,93 4,84
glina
1,79 6,40 5,91
pył piaszczysty
0,81 7,68 7,50
pył piaszczysty
Profil 6 Ogród Krasińskich
0–5
0–15
0–30
50
35–50
3,06 7,23 7,13
piasek pylasty
2,14 7,71 6,84
piasek pylasty
1,74 7,96
7,6
piasek pylasty
8,23 7,78
piasek pylasty
1,5
Profil 7 Ogród Krasińskich
0–5
0–15
0–30
100
35–50
3,36 7,16 6,78
piasek pylasty
3,01 7,23 7,05
piasek pylasty
2,57 7,58 7,41
piasek pylasty
0,70 8,28 7,99
piasek pylasty
Profil 8 Park Jazdów
0–5
0–15
0–30
5
35–50
3,90 7,19 6,86
piasek pylasty
3,22 7,49 7,15
piasek pylasty
2,92 7,47 7,27
piasek pylasty
1,09 8,33 7,73 glina piaszczysta
Profil 9 Park Jazdów
0–5
0–15
0–30
35–50
4,56
50
7,4
7,21
piasek pylasty
2,89 7,14 6,74
pył piaszczysty
2,70 7,35 7,07
pył piaszczysty
1,27 7,85 7,65
pył piaszczysty
95/3(2016)
Table 3. Total content of the elements in the soil layers regarded to distance
of the road edge, mg/kg dry matter
Tabela 3. Całkowita zawartość badanych pierwiastków w warstwach
gleb w zależności od odległości od krawędzi jezdni, mg/kg s.m gleby
Całkowita zawartość badanych pierwiastków
w warstwach gleb
(zakres, średnia, ± odchylenie standardowe)
Warstwy
glebowe,
cm
Cr
Ni
Pb
Cd
odległość od krawędzi jezdni 5 m (2 parki)
14,12–21,23
0–5
12,60–17,39
36,48–72,19
X̄ 17,68±5,03 X̄ 15,00±3,39 X̄ 54,34±25,25
11,88–20,82
0–15
16,11–16,73
76,59–89,41
X̄ 16,35±6,32 X̄ 16,42±0,44 X̄ 83,00±9,07
15,66–22,14
0–30
8,89–15,73
86,37–134,42
0,26–0,59
X̄ 0,43±0,23
0,34–0,59
X̄ 0,47±0,18
0,56–0,59
X̄ 18,19±4,58 X̄ 12,31±4,84 X̄ 110,40±33,98 X̄ 0,58±0,02
35–50
8,48–21,38
10,49–12,93
57,44–64,97
X̄ 14,93±9,12 X̄ 11,71±1,73 X̄ 61,21±5,32
0,17–0,25
X̄ 0,21±0,06
odległość od krawędzi jezdni 50 m (4 parki)
14,99–22,41
0–5
11,89–14,94
33,90–61,75
X̄ 17,44±3,37 X̄ 14,01±1,42 X̄ 50,02±12,48
10,43–22,91
0–15
8,27–16,92
25,39–73,55
X̄ 16,19±5,13 X̄ 13,18±3,68 X̄ 44,58±23,42
15,25–21,29
0–30
5,72–14,52
7,22–72,21
X̄ 17,95±2,50 X̄ 10,18±4,17 X̄ 39,42±28,18
35–50
11,37–40,26
8,19–14,67
8,69–168,93
X̄ 21,27±12,91 X̄ 12,55±2,97 X̄ 59,58±75,55
0,46–0,58
sumy analizowanych frakcji (ΣF1–F5) (metoda Tessiera) oraz 53–89%
w stosunku do sumy analizowanych frakcji (ΣF1–F4) (metoda BCR).
Suma frakcji biodostępnych (ΣF1–F2) niklu ekstrahowana metodą
Tessiera stanowiła 7–20% w stosunku do sumy analizowanych frakcji
(ΣF1–F5). Na ogół udział Ni we frakcjach mobilnych zwiększał się
wraz z głębokością pobrania próbek (metoda Tessiera), a w przypadku
frakcji biodostępnych oznaczonych metodą BCR nie zaobserwowano
takiej tendencji. Na ogół zawartość niklu we frakcjach biodostępnych
była zbliżona niezależnie od głębokości, z której pobrano próbki.
Udział Ni we frakcjach biodostępnych oznaczonych metodą BCR wahał
się w granicach 2–11% w stosunku do sumy analizowanych frakcji
(ΣF1–F4). Średni procentowy udział Ni w badanych glebach z uwzględnieniem głębokości pobrania próbek przedstawiono na rys. 3. Ekstrakcja
sekwencyjna przeprowadzona metodami Tessiera i BCR oraz wyniki
otrzymane przez Jeske i Gworek18) oraz Zapuska i współpr.21) wykazały,
że pierwiastek ten jest wiązany głównie przez składniki mineralne (F5)
oraz materię organiczną (F4). Występowanie niklu w przewadze we frakcji rezydualnej (F5) potwierdzają także badania Karczewskiej i Bogdy22).
Zawartość ołowiu
Ołów, niezależnie od zastosowanej metody ekstrakcji sekwencyjnej,
głębokości pobrania próbek i lokalizacji dominował we frakcji związanej
X̄ 0,54±0,05
0,10–0,59
X̄ 0,37±0,21
0,11–0,74
X̄ 0,43±0,26
0,16–6,48
X̄ 1,82±3,11
odległość od krawędzi jezdni 100–160 m (3 parki)
11,45–23,29
0–5
10,44–15,53
34,74–64,86
X̄ 17,11±5,94 X̄ 12,56±2,65 X̄ 52,34±15,69
6,66–23,53
0–15
7,08–13,79
16,03–57,55
X̄ 14,97±8,44 X̄ 10,60±3,37 X̄ 34,09±21,28
7,45–23,58
0–30
3,06–11,88
5,54–86,37
X̄ 15,56±8,07 X̄ 7,94±4,49 X̄ 36,69±41,85
35–50
8,85–22,39
7,08–12,50
5,31–94,75
X̄ 13,37±7,81 X̄ 9,94±2,72 X̄ 37,70±49,56
0,32-0,47
X̄ 0,39±0,08
0,08-0,48
X̄ 0,32±0,21
0,04-0,59
X̄ 0,35±0,28
0,08–0,21
X̄ 0,14±0,07
Table 4. Correlation coefficient between the soil properties (Corg, pH) and the
total contents of Cr, Ni, Pb and Cd in the studied soils
Tabela 4. Współczynniki korelacji pomiędzy zawartością Corg, pH gleby,
a całkowitą zawartością Cr, Ni, Pb i Cd w analizowanych glebach
Pierwiastek
Właściwości
fizykochemiczne
Cr
Ni
Pb
Cd
Corg
0,07
0,59**
0,43*
0,11
pHH2O
-0,66**
-0,20
0,31
0,15
pHKCl
-0,66**
-0,10
0,39*
0,14
*p < 0,5, **p < 0,01
otrzymanych wyników, średni procentowy udział chromu w badanych
glebach przedstawiono na rys. 2.
Zawartość niklu
Największy udział Ni niezależnie od głębokości i miejsca pobrania
oraz zastosowanej metody ekstrakcji sekwencyjnej przypadał na frakcję
pozostałości, w której pierwiastek ten stanowił 48–85% w stosunku do
95/3(2016)
Fig. 2. Comparison of sequential extraction methods for determination
of chromium fractions in urbanozems
Rys. 2. Porównanie metod ekstrakcji sekwencyjnej frakcji chromu z gleb miejskich
415
z tlenkami żelaza i manganu, która stanowiła średnio 32–69% sumy analizowanych frakcji (ΣF1–F4). Udział frakcji związanej z tlenkami żelaza
i manganu ekstrahowany metodą BCR był na ogół większy o 20–30%
niż metodą Tessiera. Zaobserwowano zróżnicowanie w występowaniu
Pb w kolejnych frakcjach. Ołów ekstrahowany metodą BCR występował głównie we frakcji pozostałości, która stanowiła 9–58%. Podczas
gdy w metodzie Tessiera występował we frakcji związanej z materią
organiczną stanowiąc 30–41% w stosunku do całkowitej zawartości Pb
w badanych glebach. Udział frakcji biodostępnych ołowiu oznaczonych
metodą BCR nie przekraczał 13% sumy analizowanych frakcji (ΣF1–F4),
a oznaczony metodą Tessiera nie przekraczał 20%. Na uwagę zasługuje
fakt, że udział ołowiu we frakcji związanej z węglanami był większy niż
we frakcji jonowymiennej. Średni udział ołowiu w badanych glebach
z uwzględnieniem głębokości pobrania próbki przedstawiono na rys. 4.
Otrzymane wyniki potwierdzają badania Krishna i współpr.23). Ołów
jest pierwiastkiem bardzo silnie wiązanym przez związki Fe i Mn, co
może tłumaczyć jego wiązanie w glebach miejskich24). Ołów należy do
najmniej mobilnych pierwiastków w glebach, stąd jego udział we frakcjach mobilnych (F1 i F2) związany jest głównie z nasileniem procesów
antropogenicznych24). W przyrodzie ołów w trakcie procesów wietrzenia
jest uwalniany ze struktur minerałów i jest bardzo szybko sorbowany
przez minerały ilaste, tlenki żelaza i manganu oraz materię organiczną, co
mogło tłumaczyć otrzymane wyniki24). Podobne wyniki otrzymali także
Nikiforova i Koshleva25), Palágyi i współpr.26) oraz Land i współpr.27).
Zawartość kadmu była na ogół najwyższa we frakcji pozostałości
(F5) oraz związanej z tlenkami żelaza i manganu (F3). W poziomach
powierzchniowych (0–5 cm) Cd występował głównie we frakcji
jonowymiennej (F1) w stosunku do pozostałych frakcji. Udział Cd
we frakcjach mobilnych, bez uwzględniania głębokości pobrania
próbek gleby, wynosił średnio 42% sumy analizowanych frakcji
(ΣF1–F5) (metoda Tessiera). Ekstrakcja frakcji metodą BCR wykazała, że kadm dominował w większości analizowanych gleb we
frakcji związanej z tlenkami żelaza i manganu (F3), która stanowiła
średnio 22–47% sumy oznaczonych frakcji (ΣF1–F4). Średni udział
Cd w badanych glebach z uwzględnieniem głębokości pobrania
próbki przedstawiono na rys. 5. Jak podają Charlesworth i współpr.28)
Cd w glebach występuje głównie we frakcjach biodostępnych (F1
i F2). Jest też on łatwo wiązany w glebach przez minerały ilaste,
wodorotlenki żelaza oraz substancję organiczną24), co potwierdzają
otrzymane wyniki badań. Yabouet i współpr.29) analizowali m.in.
frakcje kadmu i ołowiu pod względem ich aktualnej i potencjalnej
mobilności oraz biodostępności w glebach zanieczyszczonych. Kadm
i ołów występowały głównie we frakcji pozostałości (odpowiednio
45,58% i 54% całkowitej zawartości metali), przy czym frakcje
mobilne stanowiły 28% w stosunku do całkowitej zawartości Cd
w glebie.
Fig. 3. Comparison of sequential extraction methods for determination of
nickel fractions in urbanozems
Fig. 4. Comparison of sequential extraction methods for determination of lead
fractions in urbanozems
Rys. 3. Porównanie metod ekstrakcji sekwencyjnej frakcji niklu z gleb
miejskich
Rys. 4. Porównanie metod ekstrakcji sekwencyjnej frakcji ołowiu z gleb
miejskich
416
Zawartość kadmu
95/3(2016)
Dyskusja wyników W metodzie 5-etapowej (Tessiera) uzyskano ilościowe szeregi dla
poszczególnych analizowanych pierwiastków (1)–(4):
Cr: F5 > F4 > F3 > F1, F2 (1)
Ni: F5 > F3 > F4 > F1, F2 (2)
Pb: F4 > F3 > F5 > F2 > F1 (3)
Cd: F1 > F2, F3, F5 > F4 (4)
W metodzie 3-etapowej (BCR) uzyskano ilościowe szeregi dla
poszczególnych analizowanych pierwiastków (5)–(8):
Cr: F5 > F4 > F3 > F1, F2 (5)
Ni: F5 > F3 > F4 > F1, F2 (6)
Pb: F3 > F5 > F4 > F1,F2 (7)
Cd: F3 > F1, F3 > F5 > F4 (8)
W efekcie zastosowania obydwu metod ekstrakcji sekwencyjnej
wyniki otrzymane dla Cr i Ni były bardzo zbliżone, a różnica w udziale
frakcji pierwiastków w zależności od metody wynosiła kilka procent.
Poszczególne etapy ekstrakcji sekwencyjnej okazały się jednakowo
efektywne przy oznaczaniu frakcji Cr i Ni w glebach miejskich. W przypadku ekstrakcji sekwencyjnej tych metali z gleb pobranych z różnych
Fig. 5. Comparison of sequential extraction methods for determination of cadmium fractions in urbanozems
Rys. 5. Porównanie metod ekstrakcji sekwencyjnej frakcji kadmu z gleb
miejskich
95/3(2016)
głębokości, oraz w różnej odległości od krawędzi jezdni potwierdziły niewielki rozrzut wyników w obrębie tej samej metody, ale także niewielkie
zróżnicowanie wyników niezależnie od zastosowanej metody ekstrakcji
sekwencyjnej. Dodatkowo w przypadku tych pierwiastków ważny etap
dotyczący ekstrakcji frakcji biodostępnych nie ujawnił znaczących różnic
ilościowych po zastosowaniu niezbuforowanego roztworu soli (MgCl2),
a zastosowaniu roztworu słabego kwasu (CH3COOH). Otrzymane wyniki
świadczą o dominującym wiązaniu pierwiastków w sieciach krystalicznych minerałów pierwotnych i wtórnych gleb (F5), a mniejszym ich wiązaniu przez pozostałe elementy gleby (F1–F4). Podobne wyniki otrzymali
Terzano współpr.17) oraz Kalembkiewicz i współpr.19), którzy analizowali
rozmieszczenie frakcji Cr i Ni w glebach, czy to w formie związanej przez
tlenki żelaza czy jako formy zabsorbowane na powierzchni minerałów.
W efekcie zastosowania obydwu metod ekstrakcji sekwencyjnej w stosunku do ołowiu wyniki były zróżnicowane. Największy
procentowy udział Pb w metodzie Tessiera przypadał na frakcję
związaną z materią organiczną, a w metodzie BCR na frakcję związaną
z tlenkami żelaza i manganu. Także udział pierwiastków we frakcjach
mobilnych był znacznie większy w przypadku zastosowania do ekstrakcji sekwencyjnej metody Tessiera niż BCR, co może wskazywać
na bardziej specyficzne działanie kolejno: 0,1 M MgCl2 i 1 M NaOAc,
niż 0,11 M CH3COOH w stosunku do Pb.
Znacznie większy udział ołowiu we frakcji związanej z tlenkami
żelaza i manganu w przypadku ekstrakcji w metodzie BCR wskazuje,
że na tym etapie zastosowanie tej metody było bardziej efektywne.
Przeprowadzone badania ujawniły, że procedura BCR była efektywniejsza
na etapie redukcji, a metoda Tessiera na etapie utleniania próbki glebowej.
Najskuteczniejsze odczynniki mogące przyczynić się do wychwycenia
całkowitej zawartości metalu związanego z tlenkami żelaza i manganu
zawierały redukujący odczynnik i ligand zdolny do utrzymania uwolnionych jonów w formie rozpuszczonej. Wyparcie polega na oddzieleniu
amorficznych lub krystalicznych form tlenków Fe i Mn. Do najpowszechniej używanych odczynników można zaliczyć: hydroksyloaminę (metoda
Tessiera i BCR), która w tym przypadku jest stosowana w obu metodach
do oznaczenia frakcji związanej z tlenkami żelaza i manganu1, 9, 10).
Kadm na ogół nie występował w przewadze w żadnej z oznaczonych frakcji. Jednak jego zawartość była na ogół większa we
frakcji rezydualnej (F5), związanej z tlenkami żelaza i manganu (F3),
a w poziomach powierzchniowych (0–5 cm) we frakcji jonowymiennej
(F1) w stosunku do pozostałych frakcji. Wartości dla frakcji kadmu
w obrębie tej samej metody były zbliżone, a różnica otrzymanych
wyników dla próbek nie przekraczała kilkunastu procent.
Kadm był pierwiastkiem, który w największej ilości występował we
frakcji ekstrahowanej chlorkiem magnezu i octanem sodu (metoda Tessiera)
oraz kwasem octowym, co wynika z właściwości i znacznej mobilności
tego metalu. Frakcje mobilne Cd stanowiły ponad 20 i 30% (w zależności
od metody ekstrakcji sekwencyjnej) tego pierwiastka w stosunku do jego
całkowitej zawartości, co ze środowiskowego punktu widzenia może stanowić
zagrożenie dla gleb. Chlorek magnezu używany w metodzie Tessiera jest
solą termicznie stabilną, może nie być jednak, jak twierdzą liczni autorzy10, 30)
odpowiednim odczynnikiem do ekstrakcji frakcji jonowymiennych metali
ciężkich. Jeżeli zawartość metali ciężkich w poszczególnych frakcjach jest
badana metodą AES, na palniku urządzenia chlorek magnezu może osadzać
się powodując zmianę kształtu płomienia a tym samym wpływać na ostateczny wynik analizy. Dlatego też, wyniki zawartości metali ciężkich w tej
frakcji w stosunku do wyników otrzymanych inną metodą mogą być nawet
kilkukrotnie wyższe. Zdarza się, że wyniki wskazują na przeszacowanie ilości
frakcji wymiennej szczególnie w przypadku kadmu. Mogło to być związane
z obniżaniem się wartości pH, które niekiedy może mieć miejsce podczas
ekstrakcji, a tym samym może prowadzić do częściowego rozkładu węglanów
i frakcji związanej z tlenkami żelaza i manganu. Dlatego też tak ważna jest
jego kontrola i utrzymywanie pH na stałym poziomie1, 9, 10, 30). Oznaczenie frakcji pozostałości badanych pierwiastków w obu metodach polegało na tej samej
procedurze analitycznej. Metoda BCR nie precyzuje warunków ługowania
frakcji pozostałościowej. Dlatego też, w obu przypadkach frakcja rezydualna
została oznaczona tak jak w metodzie Tessiera po ekstrakcji mieszaniną
stężonych kwasów (HNO3 lub HClO4), stąd też podobne wyniki otrzymane dla
417
badanych pierwiastków w przypadku frakcji pozostałości30, 31). Reid i współpr.32), dokonali oceny dokładności
metod Tessiera oraz BCR, bazując na certyfikowanych
materiałach odniesienia. W badaniu analizowano frakcje
miedzi, ołowiu i cynku. Wykazano wysoką precyzję
i powtarzalność obydwu porównywanych metod, co
wskazuje na to, że trudno jest jednoznacznie wybrać
jedną ,,najlepszą’’ spośród istniejących metod.
Wnioski
Porównanie metod ekstrakcji sekwencyjnej
potwierdziło, że występowanie pierwiastków w glebach badanych frakcji metali, zależy nie tylko od właściwości badanych gleb oraz właściwości pierwiastków, ale także od zastosowanej metody badawczej.
W efekcie zastosowania obydwu metod ekstrakcji
sekwencyjnej chromu i niklu otrzymane wyniki były
bardzo zbliżone, a różnica udziału frakcji pierwiastków w zależności od metody wynosiła kilka procent.
Poszczególne etapy ekstrakcji sekwencyjnej okazały się
jednakowo efektywne przy oznaczaniu frakcji chromu
i niklu w glebach miejskich. Niezależnie od zastosowanej metody ekstrakcji sekwencyjnej oraz głębokości
pobrania próbek procentowy udział frakcji chromu
i niklu w odniesieniu do sumy ich frakcji był zbliżony.
W efekcie zastosowania obu metod ekstrakcji
sekwencyjnej w stosunku do ołowiu wyniki były
zróżnicowane. Znacznie większy udział ołowiu
we frakcji związanej z tlenkami żelaza i manganu
w metodzie BCR wskazuje, że procedura ekstrakcji
na tym etapie jest bardziej efektywna w przypadku
zastosowania tej metody. Przeprowadzone badania
wykazały, że procedura BCR była efektywniejsza
na etapie redukcji, natomiast metoda Tessiera była
efektywniejsza na etapie utleniania próbki glebowej. Kadm występował w przewadze we frakcjach
pozostałości (F5) oraz frakcji, związanej z tlenkami
żelaza i manganu (F3), a w poziomach powierzchniowych (0–5 cm) we frakcji jonowymiennej (F1).
Procentowy udział frakcji kadmu w obrębie tej samej
metody był zbliżony, a różnica otrzymanych wyników dla próbek nie przekraczała kilkunastu procent.
Ilość pierwiastków w formie mobilnej wyekstrahowanych metodą Tessiera (przyjmując sumę
frakcji F1 + F2) była znacznie większa w porównaniu z ich ilością oznaczoną metodą BCR.
Otrzymano: 20-10-2015
LITERATURA
[1] A. Tessier, P.G.C. Campbell, M. Bisson, Anal.
Chem. 1979, 5, 884.
[2] B. Gworek, A. Mocek, Pol. J. Environ. Stud. 2003,
12, nr 1, 41.
[3] J. Li, M. He, W. Han, Y. Gu, Environ. Monit. Assess.
2009, 158, 459.
[4] S. Wang, Z. Nan, X. Liu, Y. Li, S. Qin, H. Ding,
Geoderma 2009, 152, 290.
[5] H. Chen, J. Zhou, Y. Jin, A. Du, W. Yu, D. Yang, J.
Soil Water Conserv. 2007, 21, 75.
[6] L. Dąbrowska, Ochr. Środ. Zasobów Naturalnych
2011, 49, 354.
[7] M. Szumska, B. Gworek, Ochr. Środ. Zasobów
Naturalnych 2009, 41, 42.
[8] C. Carapeto, D. Purchase, Bull. Environ. Contam.
Toxicol. 2000, 64, 51.
[9] A. Jeske, B. Gworek, Ochr. Środ. Zasobów
Naturalnych 2011, 49, 209.
[10] C.A. Davidson, A.L. Duncan, D. Littlejohn, A.M.
Ure, L.M. Garden, Anal. Chim. Acta 1998, 363, 45.
[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września
2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi, Dz. U. 2002, nr 165, poz. 1359.
418
Table 5. Mean content (± standard deviation) of chromium, nickel, lead and cadmium in the studied
urban soils according to Tessier and BCR method
Tabela 5. Średnia zawartość (±odchylenie standardowe) chromu, niklu, ołowiu i kadmu
w badanych glebach miejskich metodami Tessiera oraz BCR
Pierwiastek
i głębokość
Chrom
Zawartość badanych pierwiastków,
mg/kg s.m
F1
(Tessier)
F2
(Tessier)
F3
(Tessier)
F4
(Tessier)
F5
(Tessier)
Σ(F1–F5)
0–5
0,20±0,01 0,20±0,01 0,64±0,42
2,90±0,32 14,01±3,40
17,96±3,04
0–15
0,20±0,01 0,20±0,01 0,57±0,19
2,32±0,24 14,16±4,34
17,46±4,34
0–30
0,20±0,01 0,42±0,64 0,82±0,36
2,55±0,37 14,59±2,98
18,58±2,64
35–50
0,20±0,01 0,20±0,01 0,94±0,95
1,36±0,38 12,31±4,40
15,01±5,18
F1 (BCR)
F2
0–5
0,20±0,01
0,68±0,12
2,51±0,78 13,67±3,32
17,06±3,05
0–15
0,19±0,01
0,79±0,10
2,15±0,46 12,94±4,47
15,99±4,44
0–30
0,18±0,02
0,75±0,11
2,13±0,68 13,24±3,62
16,31±3,78
35–50
0,20±0,01
0,67±0,22
1,34±0,43 11,63±4,99
13,83±5,34
F3
(Tessier)
F4
(Tessier)
F5
(Tessier)
Σ(F1–F5)
0–5
0,57±0,15 0,73±0,31 1,66±0,32
2,41±0,56
6,76±1,01
12,13±1,59
0–15
0,70±0,26 0,64±0,13 1,86±0,61
1,91±0,41
7,03±1,23
12,04±2,07
0–30
0,52±0,05 0,72±0,23 2,10±0,35
1,88±0,38
7,40±1,09
12,64±1,57
35–50
0,51±0,04 0,79±0,21 1,73±0,47
1,23±0,34
5,53±1,65
9,78±2,36
Nikiel
F1
(Tessier)
F2
(Tessier)
F3
BCR Σ(F1–F4)
Chrom
F4
Nikiel
F1 (BCR)
F2
F3
F4
BCR Σ(F1–F4)
0–5
0,86±0,19
1,73±0,31
1,44±0,51
6,73±1,05
10,76±1,59
0–15
0,96±0,22
1,72±0,46
1,56±0,72
6,67±1,53
10,90±2,57
0–30
0,84±0,21
1,63±0,47
1,41±0,59
6,37±1,38
10,24±2,52
35–50
0,75±0,30
1,34±0,58
0,97±0,60
5,55±1,80
8,61±3,12
F3
(Tessier)
F4
(Tessier)
F5
(Tessier)
Σ(F1–F5)
Ołów
0–5
F1
(Tessier)
F2
(Tessier)
1,09±0,82 5,46±1,72 18,56±5,57 21,53±8,39 5,80±1,98
52,43±16,67
0–15
1,11±0,82 5,16±1,75 21,31±8,32 20,69±9,23 7,21±3,79
55,49±20,10
0–30
0,84±0,25 6,68±3,32 24,43±9,78 25,08±16,31 10,45±8,89 67,46±33,26
35–50
0,71±0,27 4,93±3,17 16,29±8,99 12,20±9,48 6,00±3,36
Σ(F1–F4)
Ołów
F1 (BCR)
F2
0–5
1,47±0,69
29,4±11,95
0–15
1,56±1,12
33,38±13,50 5,51±3,50 13,90±5,34 54,36±20,16
0–30
1,30±0,69
35,57±17,92 6,14±3,61 15,24±6,52 58,26±27,29
35–50
2,25±2,80
36,23±40,84 5,17±6,00
Kadm
F1
(Tessier)
F2
(Tessier)
F3
40,13±22,36
F4
4,47±2,80 20,96±9,05 56,31±19,88
F3
(Tessier)
F4
(Tessier)
8,75±6,28
52,40±53,53
F5
(Tessier)
Σ(F1–F5)
0–5
0,19±0,04 0,12±0,02 0,17±0,05
0,10±0,01
0,11±0,03
0,69±0,13
0–15
0,18±0,05 0,12±0,02
0,17-0,06
0,10±0,01
0,12±0,03
0,68±0,11
0–30
0,19±0,04 0,14±0,03 0,19±0,05
0,10±0,01
0,12±0,03
0,74±0,12
35–50
0,22±0,38 0,41±0,85 0,24±0,36
0,12±0,07
0,15±0,06
0,23±0,33
Kadm
F1 (BCR)
F2
F3
F4
Σ(F1–F4)
0–5
0,16±0,05
0,25±0,07
0,10±0,01
0,11±0,02
0,62±0,11
0–15
0,17±0,04
0,23±0,07
0,10±0,01
0,11±0,02
0,61±0,11
0–30
0,17±0,06
0,24±0,09
0,09±0,01
0,11±0,02
0,61±0,15
35–50
0,55±1,32
0,34±0,64
0,10±0,01
0,11±0,02
1,10±1,97
95/3(2016)
[12] A.M. Ure, C.M. Davidson, R.P. Thomas, Tech. Instrument. Anal. Chem.
1995, 17, 505.
[13] PN-B-4481:1988, Grunty budowlane. Badanie próbek gruntu.
[14] A. Karczewska, Zesz. Nauk. Akad. Roln. we Wrocławiu, Rozprawy 2002,
nr 184, 432. 26.
[15] J.K. Øygard, E. Gjengedal, H.J. Mobbs, J. Hazard. Mater. 2008, 153, 751.
[16] A. Pasieczna, Atlas zanieczyszczeń gleb miejskich w Polsce, Państwowy
Instytut Geologiczny, Warszawa 2003.
[17] R. Terzano, M. Spagnuolo, B. Vekemans, W. Nolf, K. Janssens,
G. Falkenberg, S. Fiore, P. Ruggiero, Environ. Sci. Technol. 2007, 41, 6762.
[18] A. Jeske, B. Gworek, J. Hazard. Mater. 2012, 237/238, 315.
[19] J. Kalembkiewicz, E. Sočo, Pol. J. Environ. Stud. 2005, 14, 593.
[20] J. Kierczak, C. Neel, U. Aleksander-Kwaterczak, E. Helios-Rybicka,
H. Brill, J. Puziewicz, Chemosphere 2008, 73, 776.
[21] U. Zapusek, D. Lestan, Geoderma 2011, 154, 164.
[22] A. Karczewska, A. Bogda, Pol. J. Environ. Stud. 2006, 15, nr 2A(I), 104.
[23] R.R. Krishna, D. Swapna, Y. Yukselen-Aksoy, Z. Ashraf, Al-Hamdan,
Land Contamination Reclamation 2010, 18, nr 1, 13.
[24] A. Kabata-Pendias. H. Pendias, Biogeochemia pierwiastków śladowych, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1993.
[25] E.M. Nikiforova, N.E. Kosheleva, Euroasian Soil Sci. 2009, 8, 874.
[26] S. Palágyi, K. Štamberg, D. Vopálka, J. Radioanal. Nucl. Chem. Artic.
2015, 304, 945.
[27] M. Land, B. Ohlander, J. Ingri, J. Thunberg, Chem. Geol. 1999, 160, 121.
[28] A. Charlesworth, E.D. Miguel, A. Ordonez, Environ. Geochem. Health
2011, 33, nr 2, 103.
[29] Y.A. Yobouet, K. Adouby, A. Trokourey, B. Yao, Int. J. Eng. Sci. Technol.
2010, 2, nr 5, 802.
[30] C.R.M. Rao, A. Shuquillo, J.F. Lopez Sanchez, Water Air Soil Pollut.
2008, 189, 291.
[31] P. Quevauviller, Sci. Total Environ. 2003, 303, 263.
[32] M.K. Reid, K.L. Spencer, L. Shotbolt, J. Soils Sediments 2011, 11, 518.
X Konferencja
Technologie Bezodpadowe i Zagospodarowanie Odpadów
w Przemyśle i Rolnictwie
1. Cel konferencji
Narodziny i rozwój przemysłu chemicznego to jeden z głównych czynników postępu cywilizacyjnego. Działalność tego przemysłu jest w XXI wieku
nierozerwalnie związana z wieloma gałęziami gospodarki. W ostatnich dekadach obserwuje się narastający sprzeciw społeczny przeciwko jego dalszemu
rozwojowi. Jednocześnie obserwuje się zwiększenie popytu na produkty przesłu chemicznego. Istotne są więc działania na rzecz rozwoju technologii
niskoodpadowych oraz szybkie opracowanie procesów pozwalających na przetwarzanie odpadowych substancji powstających w przemyśle chemicznym
i pokrewnych oraz rolnictwie na inne gospodarczo pożądane. Wysoce celowe jest także nagłaśnianie tej problematyki w dostępnych mediach.
Uważamy, że zmiana reakcji społecznych na przemysł chemiczny i jego rozwój, w szczególności zdjęcie z niego odium głównego truciciela jest wspólną
troską zarówno ludzi zatrudnionych w sferze badań w technologii chemicznej, jak i wszystkich tych, którzy decydują o rozwoju przemysłu chemicznego.
Spełnienie nowych zadań jakie stają przed naszym krajem, związanych z ograniczeniami emisji zanieczyszczeń nakładanymi na wszystkich przez społeczność
międzynarodową jest możliwe wyłącznie przy maksymalnym zaangażowaniu Państw, przemysłu i zaplecza naukowo – badawczego. Trudno oczekiwać, by
społeczeństwa zgodziły się na ograniczenie swego dostępu do dobrodziejstw współczesnej cywilizacji technicznej. Postęp możliwy będzie jedynie w przypadku
opracowania nowych „zielonych” (czystych) technologii, a także po opracowaniu nowych efektywnych procesów przerabiania odpadów będących efektem
niefrasobliwości inwestycyjnej w przeszłości.
W ramach X Konferencji „Technologie Bezodpadowe i Zagospodarowanie Odpadów w Przemyśle i Rolnictwie“, organizowanej od ponad trzydziestu lat
wspólnie przez Instytut Technologii Chemicznej Nieorganicznej i Inżynierii Środowiska ZUT i obecną Grupę Azoty ZCh „Police” SA będą prezentowane badania
realizowane w tej dziedzinie w Polsce.
2. Termin i miejsce konferencji
Konferencja odbędzie się w dniach 14–17 czerwca 2016 r. w Hotelu „Amber” w Międzyzdrojach.
3. Zgłoszenia
Osoby zamierzające uczestniczyć w Konferencji proszone są o dokonanie zgłoszenia na stronie internetowej pod adresem http://www.techbez.ps.pl
w nieprzekraczalnym terminie do 15 lutego 2016 r. Uczestnicy zgłaszający chęć czynnego udziału powinni również, za pośrednictwem podanej strony,
przesłać tekst wystąpienia do publikacji w materiałach konferencyjnych o objętości maksymalnie 4 stron, zgodnie z zamieszczonym wzorem, w terminie do
15 lutego 2016 r. O przyjęciu pracy do prezentacji zadecyduje Komitet Naukowy Konferencji. Informację o przyjęciu pracy i formie prezentacji otrzymają
Państwo do 10 marca 2016 r.
Pełne teksty będą mogły być opublikowane, po uzyskaniu pozytywnych recenzji, w czasopiśmie Polish Journal of Chemical Technology (http://www.
degruyter.com/view/j/pjct) oraz w Przemyśle Chemicznym (http://przemchem.pl/pl/wymagania-dla-autorow-2/). Czasopisma te znajdują się na Liście
Filadelfijskiej z IF odpowiednio: 0,536 i 0,399 (15 pkt. na liście czasopism Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego).
Przepisy dla Autorów oraz informacje dotyczące konferencji dostępne są pod adresem internetowym http://www.techbez.ps.pl
4. Opłata konferencyjna
Opłata obejmuje: noclegi, wyżywienie, kolację koleżeńską, druk 4 stronicowych wystąpień w materiałach konferencyjnych.
Opłata nie obejmuje druku pełnych tekstów w Polish Journal of Chemical Technology ani w Przemyśle Chemicznym. Koszt publikacji artykułu w P. J. Chem.
Tech. wynosi 650 PLN brutto (objętość do 10 stron, Times New Roman 12, podwójny odstęp, plus tabele i rysunki). Natomiast w Przem. Chem. to 500 PLN netto
za stronę druku, co odpowiada 3 stronom tekstu Times New Roman 13 z pojedynczym odstępem (rysunki i tabele kompresują się jak 1:1,5).
Wysokość opłaty konferencyjnej z noclegami w pokoju jednoosobowym wynosi 1950 PLN, w dwuosobowym 1700 PLN. Natomiast za osobę towarzyszącą
to 1170 PLN. Opłatę należy przelać na podane niżej konto bankowe do dnia 20.03.2016. Opłaty dokonane po tym terminie (ale nie później niż 01.05.2016)
wynoszą odpowiednio 2100 PLN, 1850 PLN i 1320 PLN.
Konto bankowe:
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Bank Zachodni WBK S.A. 3 Oddział Szczecin nr 02 1090 1492 0000 0000 4903 0242
z dopiskiem „Technologie Bezodpadowe” – Imię i Nazwisko uczestnika.
Prosimy także o nadesłanie numeru NIP i kserokopii przelewu zawierającej nazwiska osób, za które dokonano wpłaty.
Adres do korespondencji:
Biuro X Konferencji „Technologie bezodpadowe i zagospodarowanie odpadów w przemyśle i rolnictwie” Instytut Technologii Chemicznej Nieorganicznej
i Inżynierii Środowiska Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
ul. Pułaskiego 10, 70-322 Szczecin
Tel. (+0-91) 449-47-30, 449-40-96
FAX (+0-91) 4494686
e-mail: [email protected]
95/3(2016)
419