txt program Szaniec Zachodni

Spis treści
1. Wstęp
2. Położenie obszaru badań
3. Przegląd dotychczasowych
Zachodniego
badań
środowiska
gruntowo-wodnego
terenu
Szańca
4. Opis budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych na podstawie badań
archiwalnych
5. Projektowane badania
5.1. zakres i metodyka projektowanych badań, ogólna koncepcja prac
5.2. prace terenowe i pobór próbek do badań laboratoryjnych
5.3. opracowanie dokumentacji wynikowej
6. Wnioski i zalecenia
Załączniki
1. Mapa dokumentacyjna, skala 1:10 000
2. Mapa dokumentacyjna - lokalizacja archiwalnych otworów badawczych, skala ~1:2000
3. Lokalizacja projektowanych punktów badawczych, skala 1:1000
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
2
1.
Wstęp
Opracowanie wykonano na zlecenie Urzędu Miasta Gdańska w Gdańsku na podstawie umowy
z dnia 23.03.2016 r. nr RWB-W/1305/WŚ/16/U-BIEŻ/2016. Celem projektowanch prac jest
określenie aktualnego stanu zanieczyszczenia gruntów i wód podziemnych na terenie byłej bazy
paliw w Nowym Porcie. Wyniki badań mają posłużyć do opracowania projektu remediacji terenu.
Zgodnie ze zleceniem w opracowaniu przedstawiono wyniki badań wykonanych wcześniej
i przedstawionych w opracowaniach:
1. Kliński Z., Targosz D., Cieklińska B., Targosz B., 2004: Projekt prac geologicznych wykonania
badań środowiska gruntowo – wodnego substancjami ropopochodnymi na terenach
poprzemysłowych byłej Bazy Paliw ZPN nr 1 w Gdańsku Nowym Porcie. Konsorcjum
„GCUTOB” Sp. z o.o. Gdańsk i EKOPEX Gdańsk (mscr),
2. Kliński Z., Cieklińska B., 2005: Dodatek nr 1 do dokumentacji określającej warunki
hydrogeologiczne oraz zasięg i stopień zanieczyszczenia środowiska gruntowo – wodnego
substancjami ropopochodnymi na obszarze zlikwidowanej Bazy Paliw ZPN nr 1 w Gdańsku
Nowym Porcie. Konsorcjum „GCUTOB” Sp. z o.o. Gdańsk i EKOPEX Gdańsk (mscr),
3. Hupka J., Pertkiewicz-Piszcz M., 2005: Opinia i ocena projektu pn. Park miejski na terenach
poprzemysłowych bazy paliw w Gdańsku Nowym Porcie na obszarze 5 ha. Wykonanie prac
przedprojektowych – Ocena stopnia zanieczyszczeń oraz programy rewitalizacji obiektów
i rekultywacji gruntów. w części dotyczącej zanieczyszczeń środowiska gruntowo – wodnego.
Poltechnika Gdańska Wydział Chemiczny Katedra Technologii Chemicznej (mscr) wraz
z suplementem,
4. Narwojsz A., Rabek W., 2013: Ekspertyza. Badania zanieczyszczenia gruntów węglowodorami
ropopochodnymi na terenie zlikwidowanej bazy pakiw ZPN nr 1 w Gdańsku – Nowym Porcie.
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. Gdańsk (mscr),
5. Karwik A., Lidzbarski M., 2016: Ocena ekspercka potencjalnego zanieczyszczenia terenu
Szańca Zachodniego w Gdańsku Nowym Porcie. Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy
Instytut Badawczy Gdańsk (mscr).
Badania zaprojektowano biorąc pod uwagę obecnie obowiązujące przepisy prawa oraz
wykorzystując projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sposobu prowadzenia oceny
zanieczyszczenia powierzchni ziemi, które ma być wydane na podstawie art. 101a ust. 5 ustawy
z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, ze
zm)
zamieszczony
na
stronie
internetowej
Rządowego
Centrum
Legislacji
http://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12279559 dostęp 15.05.2016 r.
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
3
2.
Położenie obszaru badań
Analizowany teren zlokalizowano w Gdańsku Nowym Porcie przy ul. Starowiślnej, na
działkach nr 288/1 i 288/2 obręb 61 j.ew. Gdańsk o łącznej powierzchni około 4,58 ha.
Właścicielem działek jest Gmina Miasta Gdańska. Teren ten jest położony w obrębie granic
administracyjnych portu i od wschodu przylega do obudowanego koryta Martwej Wisły,
wykorzystywanego obecnie jako kanał portowy. Pomiędzy terenem bazy a Martwą Wisłą biegnie
nieutwardzona droga (ul. Starowiślna). Od południa teren bazy przylega do nieużytku
wykorzystywanego w części jako parking (dz. nr 289) a od południowego zachodu z terenem
zielonym oraz ciągiem komunikacyjnym (dz nr 240).
Od strony zachodniej na działce nr 249 znajduje się ul. Długosza oraz pas zieleni. Za ulicą
zlokalizowany jest budynek mieszkalny wielorodzinny (ul. Długosza nr 1–4), niezagospodarowane
działki o numerach ewidencyjnych nr 252 i 248 oraz działka nr 247, na której znajduje się
Przedszkole nr 1 w Gdańsku. Od północnego zachodu, na działce nr 286/3 znajdują się budynki
oraz plac manewrowy Ośrodka Ratownictwa Zarządu Morskiego Portu S.A. w Gdańsku.
Granicząca od północy działka nr 287 i część działki nr 286/3 to tereny zielone.
Na początku XVII w na analizowanym terenie wybudowano fortyfikacje miejskie tzw.
Szaniec Zachodni. Umocnienie to było częścią i przyczółkiem leżącej po drugiej stronie rzeki
twierdzy Wisłoujście. Szaniec przylegał bezpośrednio do Wisły i miał 250 m długości i 160 m
szerokości. W ciągu następnych dwóch wieków umocnienia rozbudowywano i przebudowywano.
W czasach napoleońskich szaniec ten był nazywany Fortem Montebello. W początku XX wieku na
terenie zlikwidowanego szańca wybudowano bazę paliwową, w obrębie której od 1915 r. do lat
osiemdziesiątych XX w. składowano: ciężkie i lekkie oleje napędowe, benzyny, smary oraz ciecze
hydrauliczne. Baza jest nieczynna od 1991 r.
Zagospodarowanie terenu z ostatniego okresu funkcjonowania bazy przedstawia ryc. 2. Na terenie
bazy zlokalizowane były m.in. następujące obiekty:
•
zbiorniki paliwowe: 3 duże oraz 2 mniejsze (obiekty nr I – V), cztery zbiorniki były otoczone
wałem ziemnym o wysokości około 1,5 m tworząc odrębne pola zbiornikowe, teren wokół
zbiorników nie był uszczelniony; w przeszłości na terenie tym prawdopodobnie
zlokalizowany był jeszcze jeden zbiornik, który w okresie wojny został zniszczony i nie
odbudowany,
•
nalewaki do cystern (obiekt nr 18) oraz pompownia produktów naftowych i ścieków (obiekt
nr 4) zlokalizowane przy bocznicy kolejowej na wysokości jednego ze zbiorników,
•
magazyn olejowy (obiekt nr 10) oraz zbiorniki olejów, tzw. wanny (obiekt nr 11),
•
myjnia cystern (obiekt nr 19) oraz zbiornik ścieków z mycia cystern (obiekt nr 2),
•
stacja paliw (obiekt nr 15),
•
myjnia samochodów (obiekt nr 14).
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
4
Ostatni użytkownik (PKN Orlen) rozebrał i usunął z terenu bazy stare zbiorniki oraz część instalacji
paliwowych. Dalsza rozbiórka obiektów i urządzeń prowadzona była przez osoby postronne bez
wiedzy i zgody ówczesnego właściciela.
Po przejęciu terenu w 2007 r. przez Gminę Miasta Gdańska, przeprowadzono rozbiórkę budynków
stanowiących zagrożenie bezpieczeństwa dla ludzi: starej olejarni i budynków gospodarczych oraz
pozostałych elementów ogrodzenia od strony nabrzeża, a także wywieziono znajdujące się na tym
terenie elementy betonowe i żelbetowe.
Obecnie analizowany teren jest nieużytkiem porośniętym samosiejkami drzew i krzewów.
Jest on częściowo ogrodzony - ogrodzenie zachowało się od strony ul. Długosza (betonowe
ogrodzenie o wysokości 2 m) oraz fragmentarycznie od strony ul. Na Zaspę (metalowy płot).
Analizowany obszar jest położony w granicach miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego „Nowy Port – Wschód” (nr ewid. 0405), przyjętego Uchwałą Nr XXIV/715/04
Rady Miasta Gdańska z dnia 27 maja 2004 roku, opublikowanego w Dzienniku Urzędowym Woj.
Pomorskiego z dnia 23.07.2004 r. nr 88 poz. 1620. Teren bazy objęty jest jednostkami
planistycznymi:
047-34 – usługi z zielenią towarzyszącą,
048-52 – nabrzeże ogólnodostępne,
049-62 – zieleń urządzona.
3.
Przegląd dotychczasowych badań stanu środowiska gruntowo-wodnego terenu
Szańca Zachodniego
W latach 2002-2005 na terenie bazy wykonano szereg badań środowiska gruntowo-wodnego.
Przy omawianiu wyników ocenę stopnia zanieczyszczenia gruntu odniesiono do wartości
dopuszczalnych stężeń w glebie lub ziemi, przedstawionych w Rozporządzeniu Ministra
Środowiska z dnia 9 września 2002 roku, w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów
jakości ziemi (Dz. U. z 2002 r. nr 165, poz. 1359). Przyjęto, że teren odpowiada wymienionej
w rozporządzeniu grupie „B” (grunty leśne oraz zadrzewione, nieużytki, grunty zabudowane
i zurbanizowane), próbki gruntu pobrano z głębokości 0,0-0,3 m lub 0,3-15,0 m, zaś współczynnik
filtracji gruntów (zgodnie z wcześniej wykonanymi badaniami) nie przekracza wartości 1*10 -7 m/s.
Wyniki analiz wód podziemnych odniesiono do wartości granicznych elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych, przedstawionych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska
z dnia 21 grudnia 2015 roku, w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód
podziemnych (Dz. U. z 2016 r., poz. 85). Stan chemiczny wód podziemnych klas I, II i III uznaje
się za dobry, natomiast klas IV i V za zły.
Pierwsze badania wykonało w styczniu 2002 r. Biuro Usług Hydrogeologicznych
i Inżynierskich „Geokonsult” s.c. z Gdyni. W ramach badań wykonano:
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
5
•
40 sondowań atmogeochemicznych - badań stężenia n-oktanu (C8H18) w powietrzu gruntowym
metodą Dräger-Stitz przy użyciu rurek wskaźnikowych typu Benzin-Kohlenwasserstoffe 10/a
i 100/a,
•
18 otworów badawczych o głębokości 0,5-2,0 m p.p.t, w których zainstalowano tymczasowe
filtry ujmujące stropową część pierwszej, przypowierzchniowej warstwy wodonośnej.
Z otworów w trakcie wiercenia pobrano próbki gruntu z głębokości 0,5-2,0 m, w których
oznaczono:
•
sumę zawartości substancji ropopochodnych metodą chromatografii gazowej ze spektrometrią
mas (techniką GC-MS) po ekstrakcji heksanem (18 oznaczeń),
•
ołów metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) po mineralizacji próbki
(2 oznaczenia),
Po zafiltrowaniu otworów pobrano z nich próbki wody, w których oznaczono:
•
sumę zawartości substancji ropopochodnych metodą chromatografii gazowej ze spektrometrią
mas (18 oznaczeń),
•
jednopierścieniowe węglowodory aromatyczne (BTEX) metodą chromatografii gazowej ze
spektrometrią mas (3 oznaczenia),
•
ołów metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) po mineralizacji próbki
(2 oznaczenia).
Informacja o badaniach pochodzi z późniejszych opracowań: projektu robót [1] i dodatku do
dokumentacji określającej warunki hydrogeologiczne [2]. Oznaczenia wykonywano w laboratorium
Instytutu Morskiego w Gdańsku.
Badaniami stwierdzono:
• wysoką i bardzo wysoką zawartość substancji ropopochodnych w gruncie w rejonie zbiorników
I, II, III, IV oraz V, a także na południowy wschód od zbiornika II w rejonie pomiędzy
pompownią produktów naftowych i ścieków oraz nalewakami a nabrzeżem Martwej Wisły;
maksymalnie oznaczono 11656 mg/kg s.m. (w punkcie 7) i 11579 mg/kg s.m. (w punkcie 10);
• wody podziemne pierwszego poziomu wodonośnego we wszystkich punktach, w których
pobrano próbki były zanieczyszczone substancjami ropopochodnymi; maksymalne stężenia
stwierdzono w punkcie 7 (3402 mg/l) oraz punkcie 9 (1033 mg/l);
• stężenia ołowiu (maksymalnie 3,52 mgPb/kg s.m. i 0,046 mg/l) oraz jednopierścieniowych
węglowodorów aromatycznych (BTEX) w wodzie (0,05189 mg/l) były stosunkowo niewielkie
i nie przekraczały standardów (dla gruntów) lub dobrego stanu wód,
• stężenie n-oktanu wyniosło od 5,5 do 18 ppm; maksymalne stężenia generalnie pokrywały się
z zasięgiem maksymalnych zanieczyszczeń stwierdzonych w gruncie.
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
6
W 2004 r. konsorcjum firm „GCUTOB” Sp. z o.o. Gdańsk i EKOPEX Gdańsk na terenie
bazy wykonało badania w oparciu o projekt prac geologicznych [1], zatwierdzony przez Prezydenta
Miasta Gdańska w dniu 24.11.2004 r. decyzją znak WOS-III-75301-65/04/JHK. W I etapie prac
wykonano 75 szurfów-szybików o głębokości 0,2-0,3 m p.p.t., z których pobierano 2 lub 3 próbki
gruntu do oceny organoleptycznej oraz 21 otworów wiertniczych (nr 1…21), z których pobrano
próbki gruntu z warstwy przypowierzchniowej (0,0-0,3 m p.p.t.) oraz warstwy graniczącej ze
zwierciadłem wody podziemnej (0,3-1,5 m ppt). Po uzyskaniu wyników badań laboratoryjnych,
w II etapie, wykonano dodatkowe 34 otwory badawcze (o numerach od 22 do 55) na obszarach,
które według oceny dokumentującego prace wymagały uszczegółowienia rozpoznania stanu
chemicznego gruntu i wód pierwszego poziomu wodonośnego. Badania próbek gruntu i wód
podziemnych wykonano w laboratorium EKOPEX Gdańsk. W próbkach gruntu oznaczono:
•
sumę substancji ropopochodnych ekstrahujących się rozpuszczalnikami organicznymi metodą
wagową po ekstrakcji tetrachlorkiem węgla (CCl4) – 57 oznaczeń,
•
zawartość bezyny (lekkich węglowodorów alifatycznych i naftenowych C6-C12) metodą
chromatografii gazowej w powietrzu atmosferycznym pobieranym znad próbek inkubowanych
24 godziny w szczelnej komorze dyfuzyjnej po absorpcji w rurkach z węglem aktywnym (10
oznaczeń),
•
zanieczyszczenia ropopochodne w ekstraktach tetrachlorku
węgla (CCl4) metodami
spektrometrii w podczerwieni IR i chromatografii gazowej (12 oznaczeń),
•
ołów metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) po ekstrakcji mieszaniną stężonych
kwasów chlorowodorowego i azotowego (57 oznaczeń).
W próbkach wody oznaczono:
•
zawartość substancji ropopochodnych ekstrahujących się rozpuszczalnikami organicznymi
metodą wagową po ekstrakcji eterem naftowym (6 oznaczeń),
•
zawartość frakcji benzynowej C6-C12 metodą chromatografii gazowej z zastosowaniem techniki
analizowania fazy gazowej nad próbką (6 oznaczeń),
•
jednopierścieniowe węglowodory aromatyczne (BTEX) metodą chromatografii gazowej
z zastosowaniem techniki analizowania fazy gazowej nad próbką (6 oznaczeń),
Wyniki podsumowano w dodatku do dokumentacji określającej warunki hydrogeologiczne [2].
Badaniami stwierdzono:
•
grunty na terenie bazy są zanieczyszczone substancjami ropopochodnymi (frakcji olejów
mineralnych C12-C35) na 90% jej powierzchni;
•
w strefie głębokości 0,0-0,3 m p.p.t. maksymalne stężenia stwierdzono w rejonie zbiornika II
(punkt 18B - 88340 mg/kg s.m.) oraz stacji paliw (punkt 8 – 15694 mg/kg s.m.);
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
7
•
w strefie wahań zwierciadła wody (na głębokości 0,3-2,5 m p.p.t.) maksymalne stężenia
stwierdzono w rejonie zbiornika II oraz na wschód i południowy wschód od niego (punkt 18B 100950 mg/kg s.m.) oraz pomiędzy zbiornikiem IV a stacją paliw (punkt 9a – 63180 mg/kg
s.m.);
•
w wodzie podziemnej stężenia cięższych frakcji ropopochodnych wielokrotnie przekraczały
najwyższą dopuszczalną wartość dobrego stanu wód podziemnych; maksymalne stężenie
(91,91 mg/l) stwierdzono w próbce pobranej z punktu nr 7 zlokalizowanego na północny
wschód od zbiornika IV; w próbce pobranej z tego otworu oznaczono również 3,16 mg/l frakcji
benzyn;
•
w kartach 21 punktów, zlokalizowanych głównie w południowej i południowo-wschodniej
części terenu bazy, zamieszczono informację, że „na powierzchni wody stwierdzono warstwę
oleju”, przyjęto, że w punktach tych stwierdzono występowanie wolnego produktu na
powierzchni wody; jego miąższość szacowano w większości punktów na 1-2 cm;
•
nie stwierdzono oznak zanieczyszczenia gruntu ołowiem;
•
nie stwierdzono w wodzie obecności jednopierścieniowych węglowodorów aromatycznych
(BTEX).
W kwietniu 2005 r. dodatkowe badania przeprowadził zespół z Politechniki Gdańskiej.
W ramach tych badań wykonano 38 sondowań o głębokości od 2,0 do 2,5 m. W każdym otworze
wykonano badanie powietrza gruntowego oznaczając w nim zawartość lotnych związków
organicznych (VOC) – a więc jednopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (BTEX)
i innych lotnych związków pochodzenia naftowego. Badania wykonano sondą Ecoprobe 5,0
z detektorem fotojonizacyjnym PID. Z siedmiu punktów pobrano próbki gruntu a w dwóch
punktach próbki wody podziemnej.
W próbkach gruntu oznaczono zawartość substancji ropopochodnych metodą chromatografii
gazowej po ekstrakcji n-pentanem uzyskując sumaryczne stężenie węglowodorów o liczbie węgli
C6-C35 (TPH – suma węglowodorów naftowych) z podziałem na frakcje benzyn i olejów
wyznaczonym w oparciu o węglowodory wzorcowe wraz z identyfikacją. W próbkach wody
oznaczono zawartość substancji ropopochodnych metodą chromatografii gazowej.
Wyniki prac potwierdziły ogólny zły stan środowiska gruntowo - wodnego na terenie bazy paliw.
Zanieczyszczenia przypowierzchniowe, o mozaikowym rozkładzie, miały charakter lokalny lub
punktowy. Na głębokości bezpośrednio nad zwierciadłem wody podziemnej zanieczyszczenie
miało charakter ciągły, zajmując około 90% powierzchni byłej bazy. Analizy wskazały dwa główne
obszary zanieczyszczenia. Pierwszy zlokalizowany był pomiędzy zbiornikiem II, pompownią
produktów naftowych i ścieków, dystrybutorami i kotłownią, zaś drugi na północny wschód od
zbiornika IV. Zwrócono uwagę, że:
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
8
•
zanieczyszczenia mogły migrować w szczególności w kierunku południowym na obszar
pomiędzy dawną bramą kolejową, a nabrzeżem Martwej Wisły oraz w kierunku drogi
znajdującej się wzdłuż umocnionych brzegów Martwej Wisły do wysokości zlikwidowanej
stacji benzynowej,
•
wyników badań atmogeochemicznych z 2005 r. nie można bezpośrednio porównywać
z wynikami uzyskanymi w styczniu 2002, wyników z 2002 r. nie można traktować jako
miarodajne ze względu na wykonanie ich w okresie zimowym, podczas panowania niskich
temperatur powietrza.
Zwrócono uwagę, że nie można bezpośrednio porównywać wyników stężenia zanieczyszczeń ze
względu na: wykonywanie badań w różnych punktach i na różnych głębokościach (wyniki badań
próbek, szczególnie w strefie aeracji, wynikająca z różnej przepuszczalności gruntu nawet
w nieodległych od siebie miejscach mogą zncznie się różnić) oraz stosowanie różnych technik
analitycznych do oznaczenia węglowodorów ropopochodnych.
W 2013 r. Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. z Gdańska wykonało badania
sprawdzające w 4 punktach badawczych, w których pobrano próbki do badań jakości gruntu. Próbki
pobrano ze strefy wzniosu kapilarnego ponad zwierciadłem wody gruntowej. Miejsca poboru
próbek zlokalizowano w miejscach, w których w przeszłości pobrano próbki gruntu do badania
zawartości węglowodorów ropopochodnych i stwierdzono wysoką ich koncentrację.
Próbki gruntu oznaczano w Laboratorium J.S. HAMILTON POLAND S.A. w Gdyni, które
jest akredytowane przez Polskie Centrum Akredytacji i posiada certyfikat nr AB-079. W próbkach
oznaczono:
• lotne związki organiczne: benzyna (węglowodory C6-C12), benzen, toluen, etylobenzen, ksyleny
- zgodnie z procedurą badawczą PB-190/GC, wyd. I z dn. 10.12.2012 r.,
• oleje mineralne (węglowodory C10-C40) – zgodnie z PN-EN ISO 16703:2011;
Stwierdzono [4], iż we wszystkich pobranych próbkach przekroczone są standardy jakości dla
gruntów grupy „B”. Decydowały o tym zarówno stężenia benzyn (w 3 punktach) jak i olejów
mineralnych (w 4 punktach). Stwierdzono, że: w 3 punktach koncentracja w gruncie
węglowodorów ropopochodnych zmniejszyła się (dotyczyło to w szczególności olejów
mineralnych), a w jednym punkcie (B1, zlokalizowanym w południowej części terenu – przy
dawnej kolejowej bramie wjazdowej) nastąpił wzrost koncentracji olejów mineralnych. Uznano, że
zmiany te można wiązać z naturalnymi procesami biodegradacji węglowodorów w glebie, migracją
węglowodorów w kierunku południowym lub kombinacją obu procesów. W żadnej z próbek nie
stwierdzono obecności węglowodorów aromatycznych BTEX oraz styrenu.
Wyniki badań z lat 2002-2013 szczegółowo opisano i podsumowano w „Opinii
eksperckiej…” [5]. Zamieszczono w niej m.in. kopie map rozkładu zanieczyszczeń z opracowań
archiwalnych. W opinii potwierdzono, że zanieczyszczenie środowiska gruntowo-wodnego
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
9
substancjami ropopochodnymi na terenie bazy miało miejsce zarówno w trakcie jej pracy jak
i podczas nielegalnej rozbiórki instalacji. Zwrócono jednak uwagę, że brak jest pewności czy
wszystkie instalacje podziemne uległy likwidacji. Nie można wykluczyć że w ziemi pozostały
fragmenty instalacji wypełnione resztkami substancji ropopochodnych. Może to być przyczyną
wzrostu stężeń substancji ropopochodnych stwierdzonego badaniami wykonanymi w 2013 r.
4. Opis budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych na podstawie badań
archiwalnych
Bazę zlokalizowano na przekształconym antropogenicznie tarasie Martwej Wisły na rzędnej
2-3 m n.p.m. W jej podłożu stwierdzono występowanie piasków, głównie drobnoi średnioziarnistych o miąższości około 10 m, podścielonych namułami o miąższości kilku metrów.
Piaski są przykryte gruntami nasypowymi o miąższości od 0,4 do 2 m. Lokalnie, pod nasypami
stwierdzono soczewki i płaty osadów organogenicznych i organogeniczno-mineralnych (torfów
i namułów) o miąższości do 2 m. Współczynnik filtracji warstwy przypowierzchniowej wahał się
od 0,0000192 m/s do 0,0000825 m/s – średnia z 12 badań 0,000038 m/s, zaś warstwy na głębokości
zwierciadła wody (1,0-1,9 m p.p.t.) od 0,0000129 m/s do 0,000816 m/s – średnia z 8 badań
0,000033 m/s.
Wodę podziemną o zwierciadle swobodnym (w rejonie występowania osadów spoistych lekko napiętym) w trakcie dotychczas prowadzonych badań stwierdzano na głębokości od 0,5 do
ponad 2 m. Poziom zwierciadła wody podziemnej jest uzależniony od poziomu zwierciadła wody
w Martwej Wiśle i podlega znaczącym wahaniom. Stany wody w ujściowym odcinku Martwej
Wisły są ściśle uzależnione od stanów wody w Zatoce Gdańskiej i wahają się od –0,9 do 1,3 m
n.p.m. Amplituda stanów przekracza więc 2 m. Maksymalny zaobserwowany stan w Martwej Wiśle
sięgnął 1,6 m n.p.m. (w grudniu 1843 r.). Na terenie bazy w trakcie badań w roku 2002 zwierciadło
wody podziemnej stwierdzono w styczniu na rzędnej od 0,31 do 1,21 m n.p.m., a w maju na rzędnej
od 0,15 do 1,16 m n.p.m. (zwierciadło wody w Martwej Wiśle na rzędnej 0,01 do 0,35 m n.p.m.)
[2]. Najwyższą rzędną zanotowano w otworach zlokalizowanych w rejonie zbiornika II
(w południowo-zachodniej części bazy). W grudniu 2004 roku zwierciadło wody stwierdzono na
rzędnych od 0,21 do 0,92 m n.p.m. (pomiary z całego okresu badań – około 4 tygodni).
Na analizowanym terenie Szańca Zachodniego i w bezpośrednim jego sąsiedztwie nie
występują zarejestrowane ujęcia wód podziemnych - cały obszar zaopatrywany jest w wodę z ujęć
komunalnych. Najbliższy otwór na lewym brzegu Martwej Wisły znajduje się w odległości
powyżej 2 km od opisywanego terenu, w górę strumienia wód podziemnych. Po przeciwnej stronie
Martwej Wisły w odległości ok. 250 m od bazy, na terenie twierdzy Wisłoujście oraz w jej
bezpośrednim sąsiedztwie, w przeszłości funkcjonowały awaryjne otwory studzienne (brak jest
danych o ich aktualnym stanie).
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
10
W bezpośrednim sąsiedztwie nie występują tereny przyrodnicze prawnie chronione.
W odległości ok. 150 m, po przeciwnej stronie Martwej Wisły znajduje się wpisany do sieci Natura
2000 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk PLH 220030 Twierdza Wisłoujście, ustanowiony z uwagi
na cenne stanowisko zimowania nietoperzy.
5.
Projektowane badania
5.1. Zakres i metodyka projektowanych badań - ogólna koncepcja badań
Z analizy przeprowadzonych dotychczas badań wynika, że zanieczyszczenie środowiska
gruntowo-wodnego substancjami ropopochodnymi na terenie byłej bazy paliw miało miejsce
zarówno w trakcie jej pracy jak i podczas nielegalnej rozbiórki instalacji. Zwraca się uwagę, że brak
jest pewności czy wszystkie instalacje podziemne bazy uległy likwidacji. Nie można wykluczyć że
w ziemi pozostały fragmenty instalacji wypełnione resztkami substancji ropopochodnych, które
aktualnie mogą być uwalniane do gruntu. Zasadne jest więc przeprowadzenie prac
inwentaryzacyjnych obiektów i uzbrojenia podziemnego na terenie bazy przed przystąpieniem do
prac związanych z opracowaniem projektu remediacji terenu bazy.
Przeprowadzone badania wykazały, że za substancje powodujące zanieczyszczenie terenu
należy uznać produkty ropopochodne składowane na tym terenie w okresie działalności bazy paliw.
Proces migracji zanieczyszczeń produktami (węglowodorami) ropopochodnymi jest złożony. Pod
powierzchnią terenu, w strefie aeracji, nienasyconej wodą, zjawisko migracji węglowodorów ma
charakter przepływu wielofazowego. W obecności powietrza gruntowego, występuje jednoczesne
przemieszczanie się, pod wpływem siły ciężkości, mniej lotnych frakcji węglowodorów a także
wody porowej. Lotne węglowodory (frakcji benzynowej) w trakcie tej migracji częściowo
odparowują. Jeśli ilość substancji zanieczyszczającej przekroczy możliwości retencyjne gruntu,
produkty ropopochodne docierają do strefy kapilarnej wody gruntowej. Po dotarciu do wód
podziemnych substancje te rozlewają się na zwierciadle wody jako ciecz lżejsza od wody (tzw.
LNAPL – Light Nonaqueous Phase Liquid) tworząc plamę. Rozprzestrzenianie się plamy na
powierzchni zwierciadła wody podziemnej przy dopływie nowych porcji produktu zachodzi
głównie pod wpływem siły ciężkości, a po ustaniu dopływu – siły ciężkości i ruchu wód
podziemnych. Powierzchnia rozprzestrzenienia jest ograniczana przez siły kapilarne i masę
substancji, które dotarły do strefy wzniosu kapilarnego. W początkowym okresie migracji adsorpcja
zatrzymuje pewną część substancji ropopochodnych, uwalniając je stopniowo w późniejszym
okresie. Prowadzi to niekiedy do znacznego rozciągnięcia w czasie procesów migracji
węglowodorów. Dodatkowo, soczewka substancji ropopochodnych w strefie kapilarnej przesuwa
się w górę lub w dół, wraz ze zmianami położenia zwierciadła wody podziemnej. W strefie wahań
zwierciadła wody może więc występować warstwa stagnująca węglowodorów, która okresowo
znajduje się powyżej lub poniżej zwierciadła wody podziemnej. Poboru próbek gruntu nie można
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
11
więc ograniczać jedynie do głębokości poziomu wody podziemnej aktualnego w dniu poboru
próbek. Próbki należy pobierać z całej strefy wahań zwierciadła wody. W trakcie dotychczasowych
badań nie pobierano próbek poniżej zwierciadła wody. Brak jest więc informacji o pionowym
zasięgu zanieczyszczenia. W trakcie dotychczasowych badań nie prowadzono praktycznie
jednoczesnych pomiarów położenia zwierciadła wody podziemnej. Nie są więc poznane kierunki
przepływu wody podziemnej i związek pomiędzy położeniem zwierciadła wód podziemnych
z położeniem zwierciadła wody w Martwej Wiśle (jedyne pomiary pochodzą ze stycznia 2002 r.).
W strefie wahań zwierciadła wody podziemnej powstają warunki do tworzenia się mieszaniny
i wymiany między substancjami ropopochodnymi i wodą. Mimo słabej rozpuszczalności w wodzie
wymiana między nimi występuje. Istotny na to wpływ ma obecność innych substancji chemicznych
(zanieczyszczeń) o własnościach rozpuszczalnikowych np. detergentów i alkoholi. W wyniku
reakcji wymiany do wody przedostają się węglowodory w postaci rozpuszczonej. Poniżej strefy
wahań zwierciadła wody występuje więc strefa, w której należy się spodziewać występowania
rozpuszczalnych frakcji węglowodorów. Dotychczas nie prowadzono takich badań.
Na analizowanym terenie wykonano szereg badań przypowierzchniowej warstwy gruntu
i wód podziemnych. Potwierdziły one występowanie zanieczyszczenia gruntu i wód podziemnych
pierwszego poziomu wodonośnego węglowodorami ropopochodnymi obejmujące zarówno oleje
mineralne jak i benzyny. Porównywanie ilości zanieczyszczeń w gruncie uniemożliwia stosowanie
różnych metod oznaczania przez wykonujące analizę laboratoria badawcze. Konieczne jest więc
określenie koncentracji zanieczyszczeń w oparciu o jedną procedurę badawczą. Proponuje się by
zastosowano procedury podane w projekcie rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie
sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi, które ma być wydane na
podstawie art. 101a ust. 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U.
z 2013 r. poz. 1232, ze zm.).
Badania wskazują generalnie na niewielkie koncentracje lekkich frakcji (BTEX) w strefie
aeracji (co może być efektem ich odparowania) oraz brak wysokich stężeń w gruncie ołowiu (na
terenie bazy nie składowano znaczących ilości benzyn). Zasadnym jest więc ograniczenie ilości
badań BTEX w gruncie w strefie aeracji oraz rezygnacja z badań zawartości ołowiu w gruncie
i wodzie podziemnej.
Dotychczas wykonywane badana nie obejmowały oznaczania koncentracji WWA zarówno
w gruncie jak i w wodzie podziemnej. W trakcie badań w roku 2004 zamieszczono jedynie
informację o obecności naftalenu w jednym z punktów poboru próbek jednak bez podania jego
stężenia. Oleje napędowe (magazynowane głównie na terenie bazy) zawierają od kilku do
kilkunastu procent WWA - głównie naftalenu, fluorantenu i chryzenu. Konieczne jest więc
uzupełnienie badań o zawartość w gruncie i wodzie podziemnej sumy WWA oraz: stężenia
naftalenu,
antracenu,
chryzenu,
benzo(a)antracenu,
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
dibenzo(a,h)antracenu,
benzo(a)pirenu,
12
benzo(b)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, benzo(ghi)perylenu i indeno(1,2,3- c,d)pirenu - dalej
w skrócie WWA.
Analiza wyników badań z lat 2004-2013 wskazuje na możliwość rozprzestrzenienia się
zanieczyszczeń poza obszar bazy. Autorzy badań sugerowali przemieszczanie się zanieczyszczeń
w kierunku południowym i południowo-wschodnim (chociaż z badań z roku 2002 wynika, że woda
podziemna płynie także w kierunku wschodnim). Kierunek przemieszczania się zanieczyszczeń
wiązano z faktem, iż swobodne, frontalne przemieszczanie się substancji ropopochodnych ku
Martwej Wiśle utrudniać mogą m.in. stwierdzone soczewki i przewarstwienia osadów
słaboprzepuszczalnych o dużych właściwościach sorpcyjnych (namułów i torfów) oraz obudowa
koryta Martwej Wisły. Zasadne jest więc skoncentrowanie badań w południowej, południowowschodniej i wschodniej części bazy.
Wnioskowanie utrudnia brak pełnego rozpoznania dynamiki wód podziemnych (amplitudy
wahań zwierciadła wody, lokalnych kierunków przepływu) oraz informacji czy występuje
w gruncie faza płynna węglowodorów. Konieczne jest więc zafiltrowanie części otworów w celu
ustalenia:
•
czy aktualnie występuje faza płynna węglowodorów na wodzie podziemnej, a jeśli tak to jaką
ma miąższość,
•
jaki jest kierunek przepływu wód podziemnych (a wraz z nimi zanieczyszczeń),
•
jaki jest związek położenia wody podziemnej na terenie bazy z położeniem zwierciadła wody
w Martwej Wiśle,
•
jak głęboko sięga strefa zanieczyszczeń fazą rozpuszczalną węglowodorów.
Proponuje się wykonywanie badań następującymi etapami:
etap I – terenowe badania aktualnego stopnia i zasięgu zanieczyszczenia węglowodorami
ropopochodnymi – w tym wykonanie:
•
punktu obserwacji położenia zwierciadła wody w Martwej Wiśle w celu określenia stanu
wody w dniu poboru próbek i ewentualnej korekty głębokości poboru próbek gruntu do
badań,
•
sieci punktów badawczych o głębokości około 4 m, w części z nich zabudowane będą
tymczasowe filtry, które po zakończeniu badań zostaną usunięte;
•
poboru w punktach badawczych próbek gleby i gruntu do oznaczenia: sumy benzyn, sumy
olejów mineralnych, jednopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (BTEX),
wielopierścieniowych
węglowodorów
aromatycznych
(WWA)
oraz
do
badań
wodoprzepuszczalności,
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
13
•
badań ustalających obecność wolnego produktu na zwierciadle wody podziemnej i jego
miąższość,
•
pobór próbek wody podziemnej do analizy celem oznaczenia sumy benzyn, sumy olejów
mineralnych,
jednopierścieniowych
węglowodorów
aromatycznych
(BTEX),
wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA),
•
w wybranych punktach dodatkowych otworów badawczych o głębokości około 11 m (do
osiągnięcia stropu namułów), zainstalowanie tymczasowego filtra w przelocie 6-9 m p.p.t.
i po krótkim pompowaniu pobór próbki wody do oznaczenia sumy olejów mineralnych,
jednopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (BTEX) i WWA, co pozwoli na
określenie czy i w jakim stężeniu w wodzie podziemnej występują węglowodory w fazie
rozpuszczonej.
Próbki gruntu z punktów badawczych będą pobierane:
•
z głębokości 0,0-0,2 m p.p.t. (w celu określenia aktualnego poziomu zanieczyszczenia
gleby),
•
ze strefy wahań zwierciadła wody podziemnej; ze względu na stosunkowo duże różnice
w położeniu zwierciadła wody podziemnej na terenie bazy (sięgające 1 m) określenie
jednolitej głębokości poboru dla wszystkich otworów badawczych jest znacznie utrudnione zakłada się, że przy średnim stanie wody w Martwej Wiśle (od 0,15 do -0,15 m n.p.m.)
próbki pobrane będą z:
1.
głębokości około 0,5 m powyżej poziomu zwierciadła wody podziemnej,
2. z głębokości na której zostanie nawiercone zwierciadło wody podziemnej
(z przelotu od 0,1 m powyżej stwierdzonego zwierciadła wody podziemnej do
0,1 m poniżej stwierdzonego zwierciadła wody podziemnej),
3. z głębokości 0,5 m poniżej poziomu zwierciadła wody podziemnej,
4.
z głębokości około 4 m;
przy wysokich stanach wody pobór próbki wody powyżej zwierciadła wody należy zastąpić
poborem dodatkowej próbki poniżej poziomu zwierciadła wody, przy niskim stanie wody
zakłada się pobór dwóch próbek powyżej zwierciadła wody podziemnej; głębokość poboru
próbek powinna być na bieżąco korygowana przez osobę kierującą badaniami i powinna być
uzależniona od stanu wód podziemnych w dniu poboru, co określone zostanie na podstawie
aktualnego stanu wody w Martwej Wiśle,
Szacuje się, że wykonanie prac terenowych (pobór próbek) w etapie I potrwa do pięciu tygodni. Po
zakończeniu tych prac przewiduje się pomiary położenia zwierciadła wody przez okres czterech
tygodni. Badania laboratoryjne próbek wykonane zostaną w czasie około dwóch tygodni.
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
14
etap II – wstępna analiza wyników i wykonanie badań gleby (o ile badania w I etapie wykażą, że są
zanieczyszczone) oraz, po uzgodnieniu ze zleceniodawcą, wykonanie ewentualnych badań
uszczegółowiające zasięg strefy/stref zanieczyszczenia – wykonanie dodatkowych otworów w celu
dokładniejszego okonturowania strefy zanieczyszczenia w tym poza terenem bazy.
Czas wykonania tych prace w etapie II szacuje się na jeden do dwóch tygodni zaś badania
laboratoryjne wykonane zostaną w czasie dwóch tygodni.
Po zakończeniu badań terenowych i laboratoryjnych przewiduje się wykonanie w okresie około
czterech tygodni opracowania końcowego.
Nadzór nad robotami oraz opracowanie wyników będzie prowadzić osoba posiadająca odpowiednie
doświadczenie zawodowe oraz legitymująca się uprawnieniami w zakresie hydrogeologii.
Pobór próbek do badań laboratoryjnych - metodyka
Pobieranie próbek w terenie, ich utrwalanie, przechowywanie, transport oraz przygotowanie
do analizy laboratoryjnej należy wykonywać zgodnie z metodyką podaną w:
1) PN-ISO 10381-1 „Jakość gleby - Pobieranie próbek - Część 1: Zasady opracowywania
programów pobierania próbek",
2) PN-ISO 10381-2 „Jakość gleby - Pobieranie próbek - Część 2: Zasady dotyczące technik
pobierania",
3) PN-ISO 10381-3 „Jakość gleby - Pobieranie próbek - Część 3: Zasady dotyczące
bezpieczeństwa",
4) PN-ISO 10381-5 „Jakość gleby — Pobieranie próbek — Część 5: Zasady postępowania podczas
badań terenów miejskich oraz przemysłowych pod kątem zanieczyszczenia gleby".
Pobór próbek gleby i gruntu
Przygotowania próbek do badań właściwości gleby i ziemi oraz pomiarów zawartości
substancji powodujących ryzyko w glebie lub w ziemi należy prowadzić zgodnie z PN-ISO 14507
„Jakość gleby. Wstępne przygotowanie próbek do oznaczania zanieczyszczeń organicznych.
Poszczególne elementy".
Przygotowanie próbek gleby do badań laboratoryjnych z dużych próbek zbiorczych należy
prowadzić na podstawie PN-ISO 23909 „Jakość gleby — Przygotowanie próbek aboratoryjnych
z dużych próbek".
Skład granulometryczny
Procedura badawcza na podstawie PN- ISO 11277 „Jakość gleby — Oznaczanie składu
granulometrycznego w mineralnym materiale glebowym — Metoda sitowa i sedymentacyjna" albo
na podstawie PKN-CEN ISO/TS 17892-4 „Badania geotechniczne. Badania laboratoryjne Część 4:
Oznaczanie składu granulometrycznego".
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
15
Wodoprzepuszczalność gleby i ziemi
Dla gruntów określonych w oparciu o PN- EN- ISO 14688-2 jako grunty gruboziarniste i bardzo
gruboziarniste, należy oznaczyć współczynnik filtracji empirycznie wzorem USBSC na podstawie
krzywej uziarnienia wyznaczonej na podstawie badań składu granulometrycznego.
Dla gruntów określonych w oparciu o PN- EN- ISO 14688-2 jako grunty drobnoziarniste lub
organiczne, należy oznaczyć współczynnik filtracji w warunkach laboratoryjnych na podstawie
PKN-CEN ISO/TS 17892-11 „Badania geotechniczne. Badania laboratoryjne gruntów. Część 11:
Badanie filtracji przy stałym i zmiennym gradiencie hydraulicznym".
Pobór próbek wody
PN- ISO 5667-11 „Jakość wody. Pobieranie próbek część 11: Wytyczne dotyczące pobierania
próbek wód podziemnych”,
PN- ISO 5667-18 „Jakość wody. Pobieranie próbek część 18: Wytyczne dotyczące pobierania
próbek wód podziemnych w miejscach zanieczyszczonych.
Próbki wody podziemnej należy w pojemnikach z ciemnego szkła bezzwłocznie przekazać do
laboratorium badawczego.
Metodyki referencyjne oznaczeń zawartości substancji powodujących ryzyko w glebie lub
w ziemi:
Suma węglowodorów C6 - C12, składników frakcji benzyn
Chromatografia gazowa GC z detektorem FID albo MS. Procedura badawcza na podstawie PN-ISO
16703 „Jakość gleby — Oznaczanie zawartości węglowodorów w zakresie od C10 do C40 metodą
chromatografii gazowej".
Chromatografia
gazowa
GC
z
detektorem
FID
albo
MS
z
techniką
analizy
fazy
nadpowierzchniowej. Procedura badawcza na podstawie PN-ISO 22155 „Jakość gleby —
oznaczanie
ilościowe
lotnych
węglowodorów
aromatycznych,
lotnych
węglowodorów
halogenowych oraz wybranych eterów z zastosowaniem chromatografii gazowej — Metoda
statycznej analizy fazy nadpowierzchniowej".
Suma węglowodorów C12-C35, składników frakcji oleju.
Chromatografia gazowa GC z detektorem FID albo MS. Procedura badawcza na podstawie PN-ISO
16703 „Jakość gleby — Oznaczanie zawartości węglowodorów w zakresie od C10 do C40 metodą
chromatografii gazowej".
Jednopierścieniowe węglowodory aromatyczne (Benzen, Etylobenzen, Toluen, Ksyleny i Styren)
Chromatografia gazowa GC z detektorem FID albo ECD albo MS. Procedura badawcza na
podstawie PN-ISO 15009 „Jakość gleby — Oznaczanie zawartości lotnych węglowodorów
aromatycznych, naftalenu oraz lotnych węglowodorów halogenowanych metodą chromatografii
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
16
gazowej — Metoda usuwania i wychwytu z desorpcją termiczną" albo PN-ISO 22155 „Jakość
gleby — Oznaczanie ilościowe lotnych węglowodorów aromatycznych, lotnych węglowodorów
halogenowanych oraz wybranych eterów z zastosowaniem chromatografii gazowej — Metoda
statycznej analizy fazy nadpowierzchniowej".
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (Naftalen, antracen, chryzen, benzo(a)antracen,
dibenzo(a,h)antracen, benzo(a)piren, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(ghi)perylen,
indeno(1,2,3- c,d)piren).
Chromatografia cieczowa HPLC z detektorem UV albo FL albo chromatografia cieczowa UPLC z
detektorem UV albo FL. Procedura badawcza na podstawie PN-ISO 13877 „Jakość gleby —
Oznaczanie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych — Metoda z zastosowaniem
wysokosprawnej chromatografii cieczowej".
Chromatografia gazowa z detekcją spektrometrii mas (GC- MS). Procedura badawcza na
podstawie,
za
pomocą
PN-ISO
18287
„Jakość
gleby
—
Oznaczanie
zawartości
wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (PAH) — Metoda chromatografii gazowej
z detekcją za pomocą spektrometrii mas (GC-MS)" albo na podstawie PN-ISO 15009 „Jakość gleby
— Oznaczanie zawartości lotnych węglowodorów aromatycznych, naftalenu oraz lotnych
węglowodorów halogenowanych metodą chromatografii gazowej — Metoda usuwania i wychwytu
z desorpcją termiczną".
Dopuszcza się możliwość stosowania innych metod pod warunkiem udokumentowania, że
specyfikacja metody jest zgodna z wymaganiami określanymi w ww. metodach. referencyjnych.
Sprzęt wykorzystywany do wykonywania otworów oraz poboru próbek należy każdorazowo
umyć przed przystąpieniem do wykonywania otworu w celu uniknięcia przeniesienia ewentualnych
zanieczyszczeń.
Opróbkowania należy dokonywać przy użyciu jednorazowych próbników wykonanych
z HDPE.
5.2. Prace terenowe, pobór próbek do badań laboratoryjnych
Etap I
Prace proponuje się wykonać w dwóch fazach:
Faza I
1. Zainstalowanie punktu pomiarowego położenia zwierciadła wody w Martwej Wiśle wraz
z określeniem jego rzędnej w nawiązaniu do państwowego układu geodezyjnego (w układzie
„Kronsztadt”); instalacja łaty wodowskazowej na nabrzeżu wymagać będzie uzgodnienia
z Zarządem Morskiego Portu Gdańsk SA; przez cały okres prowadzenia prac terenowych
przewiduje się wykonywanie w tym punkcie pomiarów położenia zwierciadła wody
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
17
z częstotliwością: dwa razy dziennie (rano i po południu) w celu określenia stanu wody
i ewentualnej korekty głębokości poboru próbek gruntu; po zakończeniu badań terenowych
przewiduje się prowadzenie codziennych obserwacji przez okres czterech tygodni; do analizy
i porównania wyników zaleca się wykorzystać pomiary wykonywane na mareografie w IMGW
w Porcie Północnym;
2. Wytyczenie 14 otworów badawczych (od nr 101 do nr 114) określając jego rzędną nad poziom
morza oraz współrzędne x i y w państwowym układzie współrzędnych 2000. Wstępną, przybliżoną
lokalizację punktów przedstawiono w zał. 3. Zakłada się, że szczegółową lokalizację wskaże geolog
nadzorujący w obecności przedstawiciela zleceniodawcy biorąc pod uwagę techniczne warunki
wykonania otworów, możliwość transportu sprzętu oraz lokalizację drzew (teren bazy jest
miejscami gęsto porośnięty drzewami i krzewami w różnym wieku i o różnej wartości
przyrodniczej). Dopuszcza się korektę lokalizacji punktu o około 10 m. Dopuszcza się usunięcie
kolidujących z lokalizacją krzewów i samosiewów drzew o ile w obwodzie będą miały do 25 cm
(pomiar przy powierzchni ziemi); W każdym punkcie przewiduje się:
•
pobór próbki gruntu z głębokości 0,0-0,2 m do oznaczenia sumy benzyn, sumy olejów
mineralnych, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) oraz do badań
wodoprzepuszczalności (łącznie 14 próbek);
•
pobór próbek gruntu w strefie aeracji co około 0,5 m do badań organoleptycznych (zapach,
barwa); jeśli organoleptycznie stwierdzono oznaki zanieczyszczenia powyżej poziomu
zwierciadła wody podziemnej – pobór minimum jednej próbki do badań z głębokości około
0,5 m nad zwierciadłem wody (głębokość poboru próbki będzie uzależniona od stanu wód
podziemnych w dniu poboru, co określone zostanie przez osobę kierującą badaniami na
podstawie aktualnego stanu wody w Martwej Wiśle) w celu oznaczenia: sumy benzyn, sumy
olejów mineralnych, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) oraz do
badań wodoprzepuszczalności (łącznie 14 próbek);
•
pobór próbki gruntu z poziomu zwierciadła wody podziemnej (w strefie od 0,1 m powyżej
zwierciadła wody podziemnej do 0,1 m poniżej zwierciadła wody) do oznaczenia: sumy
benzyn, sumy olejów mineralnych, jednopierścieniowych węglowodorów aromatycznych
(BTEX), wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) - łącznie 14 próbek;
•
pobór próbki gruntu z głębokości 0,5 m poniżej stwierdzonego zwierciadła wody podziemnej
oraz z głębokości około 4 m (głębokość poboru próbki będzie uzależniona od stanu wód
podziemnych w dniu poboru, co określone zostanie przez osobę kierującą badaniami na
podstawie aktualnego stanu wody w Martwej Wiśle) do oznaczenia: sumy benzyn, sumy
olejów
mineralnych,
jednopierścieniowych
węglowodorów
aromatycznych
(BTEX),
wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) (łącznie 28 próbek) oraz jednej
próbki z głębokości 3 m do badań wodoprzepuszczalności (łącznie 14 próbek);
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
18
•
zainstalowanie tymczasowego filtra, którego dolna część będzie zabudowana około 1 m
poniżej zwierciadła wody a górna około 1 m powyżej zwierciadła wody, filtry powinny być
z materiału nie wchodzącego w reakcję z węglowodorami i mieć średnicę umożliwiającą
opuszczenie próbnika do pomiaru miąższości wolnego produktu oraz wykonanie pompowania
w celu poboru próbki wody do badań,
•
po stabilizacji w czasie 12-24 h zapuszczenie do otworu sondy selektywnej lub
przezroczystego próbnika celem określenia miąższości wolnego produktu na zwierciadle
wody,
•
krótkotrwałe pompowanie otworu i pobór próbki wody do analizy do oznaczenia sumy
benzyn, jednopierścieniowych węglowodrów aromatycznych (BTEX), sumy olejów
mineralnych i WWA (łącznie 14 próbek),
•
tymczasowe
zabezpieczenie
otworu
przed
wpływem
czynników
zewnętrznych
(przedostawaniem się zanieczyszczeń do otworu),
•
wykonanie 6 dodatkowych otworów badawczych w sąsiedztwie punktów nr 105, 106, 108,
110, 112 i 114 o głębokości około 11 m (do osiągnięcia stropu namułów), zainstalowanie
tymczasowego filtra w przelocie 8-10 m p.p.t.; filtry powinny być z materiału nie
wchodzącego w reakcję z węglowodorami i mieć średnicę umożliwiającą wykonanie
pompowania w celu poboru próbki wody do badań; po krótkim pompowaniu pobór próbki
wody do oznaczenia: sumy olejów mineralnych, jednopierścieniowych węglowodorów
aromatycznych (BTEX) i WWA; z każdego otworu z głębokości zafiltrowania (8-10 m)
przewiduje się pobór próbki gruntu do badań wodoprzepuszczalności (6 próbek);
•
po zainstalowaniu filtrów we wszystkich otworach prowadzenie przez okres co najmniej
czterech tygodni codziennych pomiarów położenia zwierciadła wody podziemnej od punktu
pomiarowego, którego rzędną określono w nawiązaniu do państwowej sieci geodezyjnej.
Faza II, po wstępnej analizie wyników
•
wytyczenie pozostałych 17 punktów badawczych (nr 115-131) określając jego rzędną nad
poziom morza oraz współrzędne x i y w państwowym układzie współrzędnych 2000; wstępną,
przybliżoną lokalizację punktów przedstawiono w zał. 3. Zasady lokalizacji punktów oraz
poboru próbek gruntu - jak w fazie I,
•
jeśli w otworach wykonanych w fazie I stwierdzona zostanie obecność wolnego produktu na
zwierciadle wody podziemnej, w celu okonturowania jego zasięgu osoba nadzorująca może
w porozumieniu ze zleceniodawcą zainstalować filtr w otworze przewidzianym do wykonania
w fazie II; w otworze, po stabilizacji w czasie 12-24 h zapuszczona zostanie do otworu sonda
selektywna lub przezroczysty próbnik celem określenia miąższości wolnego produktu na
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
19
zwierciadle wody, zafiltrowany otwór należy włączyć do sieci obserwacyjnej i wykonywać
w nim pomiary położenia zwierciadła wody,
•
po pobraniu próbek gruntu otwór należy bezzwłocznie zlikwidować zgodnie z przebiegiem
warstw w sposób uniemożliwiający wtórne zanieczyszczenie gruntów i wody podziemnej.
Łącznie przewiduje się w etapie I
Wykonanie 31 otworów do głębokości 4 m i 6 otworów do głębokości około 11 m – łącznie
190 m;
Zabudowę w 14 otworach filtrów na głębokości 4 m i 6 otworach na głębokości 10 m;
Pobór 31 próbek gleby do oznaczenia: sumy benzyn, sumy olejów mineralnych,
wielopierścieniowych
węglowodorów
aromatycznych
(WWA)
oraz
do
badań
wodoprzepuszczalności (granulometrycznych),
Pobór 124 próbek gruntu do oznaczenia sumy benzyn, sumy olejów mineralnych,
jednopierścieniowych
węglowodorów
aromatycznych
(BTEX),
wielopierścieniowych
węglowodorów aromatycznych (WWA),
Pobór 68 próbek gruntu do badań wodoprzepuszczalności (granulometrycznych),
Pobór 14 próbek wody do oznaczenia sumy benzyn, jednopierścieniowych węglowodrów
aromatycznych (BTEX), sumy olejów mineralnych i WWA,
Pobór 6 próbek wody do oznaczenia sumy olejów mineralnych, jednopierścieniowych
węglowodorów aromatycznych (BTEX) i WWA.
14 pomiarów miąższości wolnego produktu w wodzie,
588 pomiarów położenia zwierciadła wody,
Wytyczenie 37 punktów badawczych – określenie współrzędnych geodezyjnych w układzie
2000 np. urządzeniem GPS.
Określenie rzędnej terenu w nawiązaniu do państwowej sieci geodezyjnej 31 punktów
badawczych oraz 21 punktów pomiaru położenia zwierciadła wody (20 otworów obserwacyjnych
oraz punktu pomiaru w Martwej Wiśle),
etap II
Po analizie wyników badań laboratoryjnych wykonanych w etapie I podjęta zostanie decyzja
o wykonaniu badań gleby – o ile badania w etapie I wykażą taką konieczność (jeśli w próbkach
pobranych z głębokości 0,0-0,2 m p.p.t. oznaczone zostaną substancje powodujące ryzyko
w glebie). Proponuje się objęcie badaniami obszaru zanieczyszczonego ograniczonego najbliższymi
otworami, w których nie stwierdzono zanieczyszczenia. Jeżeli obszar taki będzie miał powierzchnię
większą niż 0,5 ha konieczne będzie wyznaczenie większej liczby takich obszarów badawczych.
W obrębie każdego obszaru pobrane zostanie minimum 15 próbek gleby, z których po ich
zmieszaniu wykonana zostanie jedna próbka zbiorcza. Zakłada się, że pobrane zostaną 4 próbki
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
20
zbiorcze do oznaczenia: sumy benzyn, sumy olejów mineralnych, wielopierścieniowych
węglowodorów aromatycznych (WWA).
Po analizie wyników osoba nadzorująca badania w uzgodnieniu z finansującym podejmie
decyzję o wykonaniu otworów, które pozwolą na uszczegółowienie zasięgu strefy/stref
zanieczyszczenia poza terenem bazy. Zakłada się, że konieczne będzie wykonanie co najmniej 5
otworów, z których pobrane zostaną próbki gruntu do oznaczenia sumy benzyn, sumy olejów
mineralnych,
jednopierścieniowych
węglowodorów
aromatycznych
(BTEX)
i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) - nie przewiduje się poboru próbek
gleby. Głębokość poboru i zakres badań – jak w etapie I i II.
Po zakończeniu poboru próbek gruntu i wykonaniu serii pomiarów położenia zwierciadła
wody w otworach obserwacyjnych (także w tych otworach, które zafiltrowano w II etapie) należy
usunąć filtry z otworów i dokonać ich likwidacji zgodnie z przebiegiem warstw w sposób
uniemożliwiający wtórne zanieczyszczenie gruntów i wody podziemnej.
5.3. Opracowanie dokumentacji wynikowej
Po zakończeniu prac i badań przeprowadzona zostanie analiza wyników i wykonane
opracowanie podsumowującego - dokumentacja wynikowa.
Jeśli do czasu wykonywania prac nie zostanie wydane rozporządzenie Ministra Środowiska
w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi (na podstawie art. 101a
ust. 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska - Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, ze
zm.) to do analizy wyników i oceny jakości gruntów można wykorzystać jego projekt. Zgodnie
z tym projektem, biorąc pod uwagę przyszłe zagospodarowanie terenu, grunty na objętym
projektem badań terenie zaliczone będą do grupy I – tereny rekreacyjno-wypoczynkowe (urządzone
parki, skwery i zieleńce).
Dokumentacja powinna zawierać:
1) w części tekstowej szczegółowe omówienie wykonanych prac i ich wyników, a w szczególności:
a) opis terenu prac w tym sposób jego użytkowania,
b) opis budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych pierwszego poziomu
wodonośnego, w tym m.in. głębokości do pierwszego poziomu wodonośnego, miąższości
i przepuszczalności strefy aeracji, charakterystykę parametrów hydrogeologicznych na
podstawie badań przeprowadzonych w wykonanych punktach badawczych, kierunku
i prędkości przepływu, więzi hydraulicznej z wodami powierzchniowymi oraz wielkości
wahań położenia zwierciadła wód podziemnych na podstawie wykonanych pomiarów
i danych archiwalnych;
c) omówienie wyników badań laboratoryjnych oraz innych badań uzyskanych w trakcie
wykonywania prac, a w szczególności charakterystykę właściwości fizycznych i składu
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
21
chemicznego wód podziemnych na podstawie wykonanych badań oraz porównania
uzyskanych wyników z wynikami badań wykonanych w latach 2002-2013; w trakcie
analizy i oceny jakości gruntu i wód podziemnych należy wziąć pod uwagę obowiązujące
przepisy prawa lub wykorzystując projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie
sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi, które ma być wydane na
podstawie art. 101a ust. 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska
(tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, ze zm) zamieszczony na stronie internetowej
Rządowego Centrum Legislacji http://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12279559 ,
d) wnioski wynikające ze zrealizowanych prac,
e) kopie wyników badań laboratoryjnych.
2) w części graficznej:
a) mapę dokumentacyjną w skali 1:1000 z lokalizacją punktów poboru próbek do analiz
dokumentowanych i archiwalnych (z lat 2002-2013), punktu pomiaru położenia zwierciadła
wody w Martwej Wiśle, liniami przekrojów hydrogeologiczno – sozologicznych,
b) karty punktów poboru próbek zawierających przede wszystkim informacje o:
•
dacie jego wykonania i poboru próbek,
•
współrzędnych punktu w państwowym układzie geodezyjnym 2000,
•
profilu geologicznym,
•
położeniu zwierciadła wody podziemnej w dniu poboru próbek,
•
konstrukcji filtra (w otworach, w których je zainstalowano),
•
głębokości poboru próbek,
•
miąższości wolnego produktu na wodzie podziemnej,
c) przekroje hydrogeologiczno – sozologiczne, obrazujące m.in. rozprzestrzenie w pionie substancji
powodującej ryzyko, na podstawie wyników badań dokumentowanych wykorzystując profile
otworów archiwalnych wykonanych na terenie bazy w latach 2002-2013,
d) datowaną mapę/mapy hydroizohips pierwszej warstwy wodonośnej, obrazującą kierunki
przepływu wody podziemnej,
e) mapy obrazujące rozprzestrzenie substancji powodującej ryzyko w planie na podstawie
dokumentowanych wyników badań.
W części tabelarycznej zestawienia wyników:
•
pomiarów położenia zwierciadła wody w otworach i Martwej Wiśle,
•
analiz próbek gruntu,
•
analiz próbek wody.
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
22
Przed przystąpieniem do opracowania projektu remediacji zaleca się przeprowadzenie
inwentaryzacji istniejącego na terenie bazy uzbrojenia podziemnego. Należy ją wykonać poprzez
badania aparatem do wykrywania metali, wykorzystując aktualną mapę zasadniczą z uzbrojeniem
podziemnym. Jako alternatywną lub dodatkową metodę można wykorzystać badania georadarowe,
które mogą wskazać lokalizację innych elementów uzbrojenia lub zagospodarowania, nie
wykonanych z metalu (np. starych fundamentów), które mogą stanowić przeszkodę przy pracach
związanych z remediacją.
6. Wnioski i zalecenia
1.
Wykonane w latach 2002-2013 prace i badania pozwoliły na oszacowanie stanu gruntów
i wód podziemnych. Wykonane badania wskazują na ich zanieczyszczenie węglowodorami
ropopochodnymi,
przekraczające
standardy
dla
gruntów
grupy
„B”
(zgodnie
z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku, w sprawie standardów
jakości gleby oraz standardów jakości ziemi Dz. U. z 2002 r. nr165, poz. 1359).
2.
W trakcie badań w latach 2002-2013 próbki do badań pobierano w różnych punktach
i z różnych głębokości. Oznaczenia próbek wykonywano w różnych laboratoriach stosując
różne metodyki analityczne. Nie można więc porównywać bezpośrednio uzyskanych
wyników i wnioskować np. o trendach zmian koncentracji zanieczyszczeń.
3.
Dotychczasowe prace i badania nie określiły jednoznacznie czy na terenie bazy węglowodory
ropopochodne występują w formie wolnego produktu na zwierciadle wody oraz czy i w jakim
kierunku migrują. Brak jest również badań stężenia wielopierścieniowych węglowodorów
aromatycznych (WWA) w gruncie i wodzie podziemnej. Brak jest badań zasięgu
zanieczyszczenia poniżej zwierciadła wody podziemnej oraz badań stężenia w wodzie
węglowodorów w fazie rozpuszczonej.
4.
Proponuje
się
wykonanie
badań,
które
pozwolą
na
ustalenie
aktualnego
stanu
zanieczyszczenia gleby, gruntów i wody podziemnej na terenie byłej bazy paliw. Zakres
badań przedstawiono w rozdziale 5.
5.
Zaleca się prowadzenie badań
w prowadzeniu
takich
prac
pod
i
nadzorem
badań
oraz
osoby posiadającej
doświadczenie
legitymującej
uprawnieniami
się
hydrogeologicznymi.
6.
Brak jest informacji czy wszystkie instalacje podziemne na terenie bazy uległy likwidacji. Nie
można wykluczyć, ze zmiany koncentracji węglowodorów stwierdzane badaniami są efektem
dopływu zanieczyszczeń powstających w wyniku demontażu elementów infrastruktury bazy
zawierających
produkty
ropopochodne.
Proponuje
się
przed
przystąpieniem
do
opracowywania projektu remediacji wykonanie inwentaryzacji istniejącego na terenie bazy
uzbrojenia podziemnego wykorzystując wykrywacze metalu lub/i georadar.
Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o. w Gdańsku
23