Kazimierz Ajdukiewicz

“  – Š ‚ ISSN 1642-1248
NR 2//2002
&]áRZLHNLG]LHáR
Q_eh\_d b khqbg_gby
:RMFLHFK6áRPVNL
Kazimierz Ajdukiewicz
DZabf_` :c^md_\bq
:VW
S
.D]LPLHU] $MGXNLHZLF] RERN 7DGHXV]D .RWDUEL VNLHJR QDOH* \ GR QDjZ\ELWQLHMV]\FK ILOR]RIyZ DQDOLW\F]Q\FK Z UyG SU]HGVWDZLFLHOL ILOR]RILF]QHM
1
V]NRá\ OZRZVNRZDUV]DZVNLHM : VZRLP F]DVLH $MGXNLHZLF] E\á MHGQ\P
] ZLHOX ILOR]RIyZ SROVNLFK NWyU\FK XU]HNá\ PR* OLZR FL DQDOL]\ ORJLF]QHM
2
GOD UR]ZL ]\ZDQLD SUREOHPyZ ILOR]RILF]Q\FK :L
F FKRFLD* ]DMPRZDá VL
JáyZQLH V]HURNR UR]XPLDQ ORJLN WR PR* QD JR XZD* Dü QLH W\ONR ]D ORJLND
DOH WH* L ]D ILOR]RID , ZáD QLH MDNR ILOR]RI RGHJUDá $MGXNLHZLF] Z KLVWRULL
ILOR]RILL QLHEDJDWHOQ URO
-HJR ]DLQWHUHVRZDQLD EDGDZF]H GRW\F]\á\ EDUG]R
V]HURNLHJR ]DNUHVX ]DJDGQLH : UyG QDMZD* QLHMV]\FK GRNRQD $MGXNLHZiF]D Z\PLHQLü QDOH* \ SLHUZV]H Z 3ROVFH VIRUPXáRZDQLH VWUXNWXUDl-
1
*H
:ROHVNL DXWRU ZLHWQHM PRQRJUDILL R ILOR]RILF]QHM V]NROH OZRZVNRZDUV]DZVNLHM WZLHUG]Lá
HSLVWHPRORJLF]QH SUDFH $MGXNLHZLF]D D ]ZáDV]F]D WH ] RNUHVX VHPDQW\F]QHM HSLVWHPRORJLL V MHGQ\PL ] QDM]QDNRPLWV]\FK Z P\ OL DQDOLW\F]QHM FR QDMPQLHM ;; Z 6WDQRZL WH* QDMZL
NV]H
ILOR]RILF]QH SR]D ORJLN RVLJQL
FLH FDáHM V]NRá\ OZRZVNRZDUV]DZVNLHM - :ROH VNL
QD V]NRáD OZRZVNRZDUV]DZVND
2
Filozoficz-
, Warszawa 1985, s. 206).
-DNR SLHUZV]\ Z V]NROH OZRZVNRZDUV]DZVNLHM ]DM á VL
SURIHVMRQDOQLH ORJLN -DQ àXNDVLe-
wicz. Jego praca
2 ]DVDG]LH VSU]HF]QR FL X $U\VWRWHOHVD
.UDNyZ RGHJUDáD ZD *Q URO
Z UR]ZRMX ORJLNL SROVNLHM 1DWRPLDVW GHF\GXM FH ]QDF]HQLH GOD SRZVWDQLD Vá\QQHM SROVNLHM V]NRá\
ORJLF]QHM PLDáR SRMDZLHQLH VL ZUyG SURIHVRUyZ PDWHPDW\NL Z 8QLZHUV\WHFLH :DUV]DZVNLP
àXNDVLHZLF]D D Sy(QLHM /HQLHZVNLHJR
271
nych definicji dowodu, wynikania i twierdzenia, wszechstronne opracowaQLH SUREOHPDW\NL GHILQLFML SU]HSURZDG]HQLH Já
ERNLFK DQDOL] ]GD S\WDjQ\FK GRNRQDQLH NODV\ILNDFML UR]XPRZD RUD] VIRUPXáRZDQLH NU\WHULXP
SRSUDZQR FL VNáDGQLRZHM Z\UD* H VSyMQR ü V\QWDNW\F]QD -HGQDN JáywQ\P RVL JQL
FLHP QDXNRZ\P .D]LPLHU]D $MGXNLHZLF]D MHVW G\UHNW\ZDOQD
WHRULD ]QDF]HQLD SU]HGVWDZLDQD Z V]HUHJX DUW\NXáyZ ] ODW :áD QLH GyUHNW\ZDOQD WHRULD ]QDF]HQLD VWDQRZLáD SRGVWDZ
GR VIRUPXáRZDQLD NRQFHpFML NRQZHQFMRQDOL]PX UDG\NDOQHJR NWyUHJR SU]H] MDNL F]DV $MGXNLHZLF]
E\á ]ZROHQQLNLHP .LHG\ MHJR WHRULD ]QDF]HQLD VSRWNDáD VL
] SRZD* Q NU yW\N NWyU XF]FLZLH X]QDá ]D VáXV]Q RGVW SLá UyZQLH* RG ]DMPRZDQHJR
VWDQRZLVND HSLVWHPRORJLF]QHJR L MHJR SRJO G\ VWRSQLRZR HZROXRZDá\ NX
VNUDMQHPX HPSLU\F\]PRZL 7UXGQH GR SU]HFHQLHQLD V RZRFH SUDF\ QDXF]yFLHOVNLHM $MGXNLHZLF]D L MHJR ]DVáXJL Z RUJDQL]DFML L LQVSLUDFML
*\FLD
ILOR]o-
ficznego.
3UDFD SRQL* V]D SU]HGVWDZL V\OZHWN
.D]LPLHU]D $MGXNLHZLF]D F]áRZLeND L XF]RQHJR 7UH ü SUDF\ RJUDQLF]\ VL
GR RPyZLHQLD JHQHUDOQ\FK ]DáR* H VWDQRZLVND QDXNRZHJR $MGXNLHZLF]D D VSR UyG MHJR ORJLF]QHM VSX FL]Q\
V]F]HJyáRZLHM ]RVWDQLH ]DSUH]HQWRZDQD MHG\QLH ZVSRPQLDQD WHRULD ]QDF]eQLD UR]ZD* DQLD R ZQLRVNRZDQLX RUD] DQDOL]D SRM
FLD GHILQLFML 1DWRPLDVW
JáyZQD XZDJD ]RVWDQLH ]ZUyFRQD QD UHSUH]HQWRZDQ SU]H] $MGXNLHZLF]D
NRQFHSFM
ILOR]RILL L NZHVWL
VWRVXQNX ORJLNL GR ILOR]RILL 7DNLH D QLH LQQH
UR]áR* HQLH DNFHQWyZ Z SUDF\ MHVW R W\OH XVSUDZLHGOLZLRQH
*H
$MGXNLHZLF]
E\á MHGQ\P ] WZyUFyZ QRZHM NRQFHSFML ILOR]RILL $MGXNLHZLF] XSUDZLDM F
DQDOL]
ORJLF]Q QLJG\ WDN QDSUDZG
QLH SU]HVWDZDá E\ü ]DUD]HP ILOR]RIHP
7R JR á F]\áR ] 7DGHXV]HP .RWDUEL VNLP D G]LHOLáR QD SU]\NáDG RG Z\UoVá\FK ] WHJR VDPHJR NU
JX ÄDQW\ILOR]RIyZ´ ZDUV]DZVNLFK -DQD àXNDVLHZiF]D 6WDQLVáDZD /H QLHZVNLHJR L $OIUHGD 7DUVNLHJR $MGXNLHZLF] ORJLN
XZD* Dá ]D SROH VNXWHF]QHJR XSUDZLDQLD ILOR]RILL HSLVWHPRORJLL 7DNLH Uo]XPLHQLH ILOR]RILL SR]ZDOD X]QDü JR ]D MHGQHJR ] UHSUH]HQWDQWyZ D ]DUD]HP
WZyUFyZ W]Z ILOR]RILL DQDOLW\F]QHM NWyUD Z SRáRZLH XELHJáHJR ZLHNX URzZLQ
áD VL
QD
ZLHFLH
V]F]HJyOQLH EXMQLH Z NUDMDFK DQJLHOVNRM
]\F]Q\FK
L NWyUD ] SRZRG]HQLHP UR]ZLMD VL
ZVSyáF]H QLH E
G F QRZRF]HVQ UHDOL]aFM VWDUHJR PDU]HQLD ILOR]RILL R E\FLX QDXN Z VHQVLH ]EOL* RQ\P GR WHJR MDN
QDXN MHVW PDWHPDW\ND : SUDF\ WHM ]RVWDQLH SRGM
WD SUyED Z\ND]DQLD
QDMFLHNDZV]\FK L ]DUD]HP QDMZL
NV]\FK RVL JQL
ü $MGXNLHZLF]D
*H
GR
QDOH* \
wskazanie sposobu uprawiania filozofii w nowym analitycznym stylu. DlaWHJR WH* SU]\ RPDZLDQLX V]F]HJyáRZ\FK ORJLF]Q\FK UR]ZD* D SRGNUH ODQ\
E G]LH ND* GRUD]RZR LFK NRQWHNVW ILOR]RILF]Q\ = GUXJLHM VWURQ\ SRND]DQH
E G]LH WH* MDN QLHMHGQRNURWQLH ZLHOH
ZLDWáD
ZQRV] DQDOL]\ ORJLF]QH $MGu-
NLHZLF]D Z FLHPQH NZHVWLH ILOR]RILF]QH Z\áXVNXM F ] QLFK UDFMRQDOQH ]LDrQR L SU]HGVWDZLDM F MH Z
FLVáHM
IRUPLH M
]\ND WHRULL PQRJR FL
272
&]áRZLHN
)\FLRU\V
3
.D]LPLHU]D $MGXNLHZLF]D
WR
*\FLRU\V
NWyUHJR NDULHUD ]ZL]DQD E\áD ] XQLZHUV\WHWHP
)\FLH
QDXNRZFDDNDGHPLND
XF]RQHJR VNXSLRQHJR
QD SUDF\ WZyUF]HM QLH REILWRZDáR V]F]HJyOQLH Z Z\GDU]HQLD $ MHGQDN E\á\
Z QLP WH* FR SUDZGD QLHOLF]QH DOH MHGQDN E\á\ ]GDU]HQLD QLH]Z\NáH ER MDN
PRJáR E\ü LQDF]HM Z SU]\SDGNX F]áRZLHND NWyUHJR
ZRMQ\ ZLDWRZH
*\FLRU\V
SU]HG]LHOLá\ GZLH
$MGXNLHZLF] XURG]Lá VL
Z URNX Z 7DUQRSROX =D F]DVyZ G]LHFLVWZD
.D]LPLHU]D MHJR URG]LQD ]PLHQLDáD PLHMVFH ]DPLHV]NDQLD GZXNURWQLH ZSLHUZ
$MGXNLHZLF]RZLH Z\SURZDG]LOL VL
GR .UDNRZD D ZNUyWFH ] .UDNRZD SU]HQLe-
OL
VL
GR /ZRZD JG]LH RVWDWHF]QLH RVLHGOL 7R ZáDQLH ] /ZRZHP ]ZL]DQH V
QDMOHSV]H ODWD $MGXNLHZLF]D 7X E\á\ SRF]WNL MHJR
ZLHWQHM
NDULHU\ XQLZHUVy-
WHFNLHM L WX SRZVWDZDá\ QDMJá
EV]H DQDOL]\ ORJLF]QH RNUHVX SHáQHM GRMU]DáRFL
WZyUF]HM : URNX SR ]GDQLX HJ]DPLQX PDWXUDOQHJR ZVWSLá QD :\G]LDá
)LOR]RILF]Q\ XQLZHUV\WHWX OZRZVNLHJR 5yZQROHJOH GR ILOR]RILL VWXGLRZDá PaWHPDW\N
L IL]\N
1DOH*\ ]DXZD*\ü
*H
XQLZHUV\WHW OZRZVNL QD SU]HáRPLH ZLe-
NyZ RGHJUDá QLHEDJDWHOQ URO
Z UR]ZRMX NXOWXU\ SROVNLHM NV]WDáFF ZLHOX ZyELWQ\FK LQWHOHNWXDOLVWyZ L QDXNRZFyZ 2ND]DáR VL
WR V]F]HJyOQLH ZD*QH SR
RG]\VNDQLX SU]H] 3ROVN
QLHSRGOHJáRFL NLHG\ VSRUyG SURIHVRUyZ OZRZVNLFK
VWZRU]RQR NDGU
GOD QRZ\FK XQLZHUV\WHWyZ Z NUDMX PL
G]\ LQQ\PL GOD UHSROo-
nizowanego po 1915 roku Uniwersytetu Warszawskiego. Kiedy Ajdukiewicz
]DF]\QDá VWXGLD SURIHVRUHP ILOR]RILL ZH /ZRZLH E\á .D]LPLHU] 7ZDUGRZVNL
4
± 7ZDUGRZVNL E\á XF]QLHP QLHPLHFNLHJR ILOR]RID )UDQ]D %UHQWDQR
L ]DMPRZDá VL
JáyZQLH SV\FKRORJL SR]QDQLD 3RQDGWR JáRVLá UHDOL]P HSLVWHPo-
ORJLF]Q\ L DEVROXW\VW\F]Q WHRUL
SUDZG\ SRVWXORZDá PHWRG
DQDOLW\F]Q Z ILOo-
zofii oraz program realizowania filozofii naukowej. Z tymi ostatnimi postulataPL ZL]DáD VL
MHJR ZLHOND GEDáRü R MDVQRü L SUHF\]M
M
]\ND ILOR]RILF]QHJR FR
WH* NRQVHNZHQWQLH ZSDMDá VZRLP VWXGHQWRP :RNyá 7ZDUGRZVNLHJR XF]RQHJR
R Z\ELWQ\FK NZDOLILNDFMDFK QDXF]\FLHOVNLFK L PRUDOQ\FK VNXSLáR VL
JURQR VWu-
GHQWyZ L DEVROZHQWyZ R ZVSyOQ\FK ]DLQWHUHVRZDQLDFK QDXNRZ\FK WZRU]F W]Z
ILOR]RILF]Q V]NRá
OZRZVN NLHG\ RURGHN ILOR]RILF]Q\ UR]V]HU]\á VL
QD :Dr-
V]DZ
V]NRá
QD]ZDQR OZRZVNRZDUV]DZVN :UyG XF]QLyZ 7ZDUGRZVNLHJR
L XF]QLyZ MHJR XF]QLyZ ]QDOD]áR VL
V]HUHJ Z\ELWQ\FK SROVNLFK P\OLFLHOL SU]HGH
ZV]\VWNLP ILOR]RIyZ L ORJLNyZ %\OL ZUyG QLFK PLQ 6WDQLVáDZ /HQLHZVNL -DQ
àXNDVLHZLF] 7DGHXV] .RWDUELVNL $OIUHG 7DUVNL :áDG\VáDZ 7DWDUNLHZLF] 7DGHXV]
' 3L
WND Kazimierz Ajdukiewicz Ä(GXNDFMD )LOR]RILF]QD´ YRO 7HQ*H Kazimierz
Ajdukiewicz, [w:] Polska Filozofia powojenna, t. I, dz. zb. pod red. Witolda Mackiewicza, Warszawa 2001.
4
F. Brentano (1838–1917) profesor uniwersytetów w Wurzburgu i w Wiedniu; przedstawi3
FLHO SV\FKRORJL]PX WáXPDF] FHJR SUREOHP\ ILOR]RILL L ORJLNL Z M ]\NX SV\FKRORJLF]Q\P 8F]QLHP
%UHQWDQR E\á WZyUFD IHQRPHQRORJLL (GPXQG +XVVHUO ±
273
&]H*RZVNL 1D Z\G]LDOH ILOR]RILL ZH /ZRZLH GX* SRSXODUQRFL FLHV]\á\ VL
ZyNáDG\ -DQD àXNDVLHZLF]D ORJLF]QLH QDVWDZLRQHJR XF]QLD
Twardowskiego i jednego
]H ZVSyáWZyUFyZ ORJLF]QHM V]NRá\ SROVNLHM :áDQLH X àXNDVLHZLF]D NWyUHJR
Z\NáDGyZ VáXFKDá SLVDá L REURQLá $MGXNLHZLF] SUDF
GRNWRUVN
O stosunku
DSULRU\]PX SU]HVWU]HQL X .DQWD GR NZHVWLL JHQH]\ Z\REUD*HQLD SU]HVWU]HQL
.UyWNR SU]HG ZRMQ
ZLDWRZ
SU]HE\ZDá $MGXNLHZLF] QD VW\SHQGLXP
Z *HW\QG]H JG]LH VáXFKDá Z\NáDGyZ WZyUF\ IHQRPHQRORJLL (GPXQGD +XVVHUOD
L PDWHPDW\ND 'DYLGD +LOEHUWD .LHG\ Z URNX Z\EXFKáD ZRMQD $MGXNLeZLF] ]RVWDá SRZRáDQ\ GR DUPLL DXVWULDFNLHM L VNLHURZDQ\ QD IURQW ZáRVNL :áa-
QLH WDP PLDáR PLHMVFH MHGQR ] ZVSRPQLDQ\FK Z\*HM QLH]Z\Ná\FK ]GDU]H
Z *\FLX ILOR]RID : F]DVLH MHGQHM ] EDWDOLL XUDWRZDá JUXS
*RáQLHU]\ ]DJUR*RQ\FK
]DWUXFLHP JD]HP ERMRZ\P =D F]\Q WHQ RWU]\PDá PHGDO Ä=D RGZDJ
´ 3R ZRMQLH
SRZUyFLá GR /ZRZD : R*HQLá VL
] 0DUL 7ZDUGRZVN FyUN VZHJR PiVWU]D .LHG\ Z\EXFKáD ZRMQD SROVNREROV]HZLFND UD] MHV]F]H QD NUyWNR ZG]LDá
PXQGXU MDNR GRZyGFD SRFLJX SDQFHUQHJR 2VWDWHF]QLH NRF]\á VáX*E
ZRMVNoZ Z VWRSQLX NDSLWDQD 3R Z\MFLX ] ZRMVND XF]\á PDWHPDW\NL IL]\NL L SURSe-
GHXW\NL ILOR]RILL Z V]NRáDFK
UHGQLFK
1DOH*\ WX ]D]QDF]\ü
*H
ZLHOX XF]RQ\FK
] NU
JX V]NRá\ OZRZVNRZDUV]DZVNLHM ZUyG NWyU\FK QLH EUDN E\áR RU\JLQDl-
Q\FK EDGDF]\ WDNLFK MDN 7DGHXV] .RWDUELVNL ]DUDELDáR QD
*\FLH
SUDFXMF
Z ]DZRG]LH QDXF]\FLHOVNLP 2F]\ZLFLH QLH ZV]\VF\ PRJOL ]QDOH(ü RG UD]X
SUDF
QD XF]HOQL PLPR QLHMHGQRNURWQLH QLHEDJDWHOQ\FK MX* GRNRQD QDXNRZ\FK
$OH PRJáR WR PLHü UyZQLH* ]ZL]HN ] SURSDJRZDQ\P SU]H] PLVWU]D V]NRá\ SUo-
gramem reformy filozofii w Polsce5
7DN ZL
F $MGXNLHZLF] ]DURENXMF Z V]No-
áDFK NRQW\QXRZDá SUDF
QDXNRZ : URNX KDELOLWRZDá VL
QD SRGVWDZLH
pracy pt. Z metodologii nauk dedukcyjnych.
.DULHU
DNDGHPLFN UR]SRF]á
Z URNX QD XQLZHUV\WHFLH OZRZVNLP D Z GZD ODWD Sy(QLHM REMá NDWHGU
ILOR]RILL QD 8QLZHUV\WHFLH :DUV]DZVNLP ]DVW
SXMF QD W\P VWDQRZLVNX -DQD
àXNDVLHZLF]D
: URNX SRZUyFLá QD 8QLZHUV\WHW -DQD .D]LPLHU]D JG]LH
]DMá NDWHGU
ILOR]RILL L JG]LH Z\NáDGDá GR Z\EXFKX ,, ZRMQ\ ZLDWRZHM :RMQ
VS
G]Lá ZH /ZRZLH 3R ZNURF]HQLX ZRMVN UDG]LHFNLFK SU]H] SHZLHQ F]DV E\á
profesorem na uniwersytecie lwowskim (przemianowanym wówczas na UniwerV\WHW LP ,ZDQD )UDQNL 3R ZNURF]HQLX 1LHPFyZ XWUDFLá SURIHVXU
MHGQDN QLH
]HUZDá ] QDXF]DQLHP ILOR]RILL : F]DVLH ZRMQ\ LPDá VL
Uy*Q\FK ]DM
ü ± SUDFo-
ZDá PLQ MDNR NVL
JRZ\ Z U]H(QL PLHMVNLHM L QDXF]\FLHO PDWHPDW\NL Z V]NROH
U]HPLHOQLF]HM G]LDáDá WH* Z WDMQ\P V]NROQLFWZLH Z\*V]\P 3R ZRMQLH SU]HQLyVá
VL
GR 3R]QDQLD L ]DWUXGQLá QD 8QLZHUV\WHFLH 3R]QDVNLP JG]LH SU]H] SHZLHQ
F]DV SLDVWRZDá IXQNFM
UHNWRUD : URNX UR]SRF]á SUDF
QD 8QLZHUV\WHFLH
:DUV]DZVNLP :\NáDGDá GR PRPHQWX SU]HMFLD QD HPHU\WXU
Z URNX
=PDUá Z URNX QLH GRF]HNDZV]\ XURF]\VWRFL ZU
F]HQLD GRNWRUDWX
causa QDGDQHJR PX SU]H] 8QLZHUV\WHW 3R]QDVNL
5
Por. ibidem.
274
honoris
1DMZD*QLHMV]H SUDFH
:UyG QDMZD*QLHMV]\FK G]LHá $MGXNLHZLF]D Z\PLHQLD VL
QDVW
SXMFH DUWy-
NXá\ L NVL*NL
2
1930; -
]\N L ]QDF]HQLH 1931; Obraz
1934; 1DXNRZD SHUVSHNW\ZD ZLDWD, 1935;
2 VSyMQRFL V\QWDNW\F]QHM, 1935; Problemat transcendentalnego idealizmu
Z VIRUPXáRZDQLX VHPDQW\F]Q\P 1937; /RJLND D GRZLDGF]HQLH 1947; W spraZLH SRM
FLD LVWQLHQLD 1951; Zarys logiki, 1953; .ODV\ILNDFMD UR]XPRZD, 1955;
Okres warunkowy a implikacja materialna, 1956; 3UREOHP SRGVWDZ\ ]GD DQalitycznych, 1958; 7U]\ SRM
FLD GHILQLFML, 1958; Systemy aksjomatyczne z metodologicznego punktu widzenia, 1960; Logika pragmatyczna, 1965. W sumie
ZLDWD
]QDF]HQLX Z\UD*H
L DSDUDWXUD SRM
FLRZD
$MGXNLHZLF] QDSLVDá SRQDG SUDF QDXNRZ\FK Z W\P SRGU
F]QLNyZ :UyG
W\FK RVWDWQLFK V]F]HJyOQH PLHMVFH ]DMPXMH EDUG]R FHQQ\ SRGU
F]QLN SURSHGHu-
tyki filozofii pt. Zagadnienia i kierunki filozofii, 1949.
$MGXNLHZLF] E\á DXWRUHP SLHUZV]HM SROVNLHM SUDF\ ] ]DNUHVX PHWRGRORJLL
QDXN GHGXNF\MQ\FK Z NWyUHM ]RVWDá\ Z\NRU]\VWDQH RVLJQL
FLD ORJLNL PDWHPa-
tycznej. To rozprawa
2 SRM
FLX GRZRGX ] URNX ]DSRF]WNRZDáD Z 3ROVFH
VWUXNWXUDOQ PHWRG
GHILQLRZDQLD SRM
ü PHWRGRORJLF]Q\FK ZáDFLZ GOD Sy(-
niejszej metamatematyki.
=ELRU\ MHJR QDMZD*QLHMV]\FK DUW\NXáyZ ]RVWDá\ ]DPLHV]F]RQH Z GZX Wo-
PDFK NVL*NL -
]\N L SR]QDQLH
(t. I, wyd. 1960, t. II, wyd. 1965 r.).
Logika jako kontynuacja filozofii, czyli koncepcja filozofii Ajdukiewicza
:HGáXJ $MGXNLHZLF]D QLH PR*QD PyZLü R MHGQ\P SU]HGPLRFLH ILOR]RILL
7DN E\áR GDZQLHM WDN MHVW REHFQLH : VNáDG ILOR]RILL ZFKRG] G]LHG]LQ\ R ]DLnWHUHVRZDQLDFK GOD NWyU\FK WUXGQR F]\ ZU
F] QLHPR*OLZH MHVW ]QDOH(ü MHGHQ
PLDQRZQLN =DWHP WUXGQR MHVW ZVND]Dü MHGQ FHFK
FKDUDNWHU\VW\F]Q GOD FDáo-
FL ILOR]RILL
ILOR]RIL MHVW W\P F]\P ]DMPXM VL
G]LHG]LQ\ ]DOLF]DQH GR ILOR]RILL
3RQDGWR ]DNUHV VáRZD ÄILOR]RILD´ Z GáXJLHM VZHM KLVWRULL XOHJDá ]PLDQRP 3LHr6
ZRWQLH ÄILOR]RILD´ ]QDF]\áD W\OH FR ÄQDXND´ )LOR]RIRZLH VWDUR*\WQRFL E\OL SR
SURVWX XF]RQ\PL $U\VWRWHOHV ± SQH ]DMPRZDá VL
W\P FR G]LVLDM Uo-
]XPLH VL
SU]H] ILOR]RIL
DOH WDN*H ORJLN PDWHPDW\N IL]\N DVWURQRPL Eo-
WDQLN ]RRORJL SV\FKRORJL HNRQRPL L NLONRPD MHV]F]H LQQ\PL G]LHG]LQDPL
QDXNL RNUHODQ\FK Z MHJR F]DVDFK PLDQHP ILOR]RILL = F]DVHP Z Z\QLNX VSHFMa-
OL]DFML RG ILOR]RILL RGG]LHOLá\ VL
QDXNL V]F]HJyáRZH SLHUZV]D PDWHPDW\ND
D ]D QL DVWURQRPLD ELRORJLD IL]\ND L LQQH 1D SU]HáRPLH ;,; Z L ;; Z RdU
EQ QDXN VWDáD VL
SV\FKRORJLD 1DWRPLDVW Z ;; Z RG ILOR]RILL RGáF]\áD VL
ORJLND 3U]\ ILOR]RILL SR]RVWDáD MX* W\ONR PHWDIL]\ND WHRULD SR]QDQLD L HW\ND
6
Por. K. Ajdukiewicz, Zagadnienie i kierunki filozofii, Warszawa 1949, s. 9.
275
7
QRUPDW\ZQD ER RSLVRZD QDOH*\ UDF]HM GR VRFMRORJLL
. Trzonem filozofii jest
8
WHRULD SR]QDQLD D PHWDIL]\ND MHVW NRQVHNZHQFM SU]\M
WHM WHRULL SR]QDQLD . NaOH*\ ]DXZD*\ü *H WHRULD SR]QDQLD EDGD SR]QDQLH Z VHQVLH ORJLF]Q\P QLH SVy-
FKRORJLF]Q\P $ ZL
F EDGD QLH SV\FKRORJLF]Q\ SURFHV SR]QDQLD DOH Z\WZRU\
SR]QDQLD =DLQWHUHVRZDQLD $MGXNLHZLF]D NRQFHQWURZDá\ VL
ZáDQLH QD WHRULL
poznania (epistemologii) uprawianej w sposób charakterystyczny dla filozofii
analitycznej: RG VWURQ\ M
]\ND .ZHVWL
QD F]\P PLDáRE\ SROHJDü XSUDZLDQLH
epsitemologii RG VWURQ\ M
]\ND Z\MDQLDá UHIHUDW $MGXNLHZLF]D Z\JáRV]RQ\ SRdF]DV ]MD]GX ILOR]RILF]QHJR Z URNX 7H] UHIHUDWX E\á SRJOG
*H
ORJLND
PR*H ] SRZRG]HQLHP ]QDOH(ü ]DVWRVRZDQLH SU]\ UR]ZL]\ZDQLX ]DJDGQLH ILOo-
zoficznych9
=GDQLHP $MGXNLHZLF]D ORJLND SU]HM
áD QLHNWyUH ]DGDQLD ILOR]RILL
0yZLF R ORJLFH PLDá QD P\OL ORJLN
IRUPDOQ ORJLVW\N
SRG]LHORQ QD WU]\
F]
FL UDFKXQHN ]GD WHRUL
PQRJRFL L PHWDORJLN
PHWDPDWHPDW\N
F]\OL
QDXN
R WHRULDFK GHGXNF\MQ\FK
&R GR ]QDF]HQLD GOD ILOR]RILL WR UDFKXQHN ]GD
QLH PD WDNRZHJR 1DWRPLDVW GX*H ]QDF]HQLH GOD ILOR]RILL PD GUXJL L WU]HFL G]LDá
ORJLNL IRUPDOQHM , WDN WHRULD PQRJRFL QD]\ZDQD SU]H] $MGXNLHZLF]D WHRUL
NODV L UHODFML UHDOL]XMH ÄZ VSRVyE QDMEDUG]LHM
FLVá\
L QDXNRZ\ ]QDF]Q F]
ü
programu Arystotelesowej «pierwszej filozofii» – «najogólniejszej nauki o bycie»”10. 'ODWHJR WH* 6WDQLVáDZ /HQLHZVNL MHGHQ ] JáyZQ\FK HNVSRQHQWyZ V]NRá\
OZRZVNRZDUV]DZVNLHM VáXV]QLH QD]\ZD ÄRQWRORJL´ W
F]
ü VWZRU]RQHJR SU]H]
VLHELH V\VWHPX NWyU\ RGSRZLDGD WHRULL PQRJRFL 7HRULD PQRJRFL GRVWDUF]D
VFKHPDWyZ NRQVWUXRZDQLD SRM
ü .RQVWUXNFMD SRM
ü PDWHPDW\NL SU]H] )UHJHJR
5XVVHOOD
L :KLWHKHDGD SU]\ SRPRF\ SRM
ü WHRULL PQRJRFL MHVW
UHDOL]DFM /RJLF\ WDF\ MDN
ZLHWQ
WHJR
5XVVHOO :KLWHKHDG 1LFRG &DUQDS 7DUVNL L 0HKl-
EHUJ SU]\ SRPRF\ DSDUDWX SRM
FLRZHJR WHRULL PQRJRFL GRNRQXM ÄNRQVW\WXFML
ZLDWD
UHDOQHJR´ $ ZL
F Z\UD*DM Z VSRVyE
FLVá\
L QDXNRZ\ UyZQLH* WH VáXVz-
QH LQWXLFMH RQWRORJyZ IRUPXáRZDQH GRWG Z QLHSUHF\]\MQ\P M
]\NX SRWRFz-
nym. I na koniec trzecia dziedzina logiki formalnej, mianowicie metalogika jako
WHRULD WHRULL QDXNRZ\FK PD RF]\ZLVWH ]ZL]NL ] WHRUL SR]QDQLD
'R VSUDZG]DQLD SRSUDZQRFL SRJOGyZ ILOR]RILF]Q\FK VáX*\áD $MGXNLHZi-
F]RZL VIRUPXáRZDQD SU]H] QLHJR
metoda parafraz. Parafrazy ]GD ORJLF]Q\FK WR
]GDQLD R VWUXNWXU]H UyZQRNV]WDáWQHM ]H VWUXNWXU ]GD ORJLF]Q\FK VIRUPXáRZDQH
Z M
]\NX SRWRF]Q\P WR ]QDF]\ Z M
]\NX MDNLP PL
G]\ LQQ\PL SRVáXJXMH VL
ILOR]RILD 0HWRGD SDUDIUD]\ VNáDGD VL
] QDVW
SXMF\FK NURNyZ VIRUPXáRZa7
8
Por. ibidem, s. 10.
Por. ibidem V 1DOH*\ ]DXZD*\ü *H NLHG\ $MGXNLHZLF] VWDá QD VWDQRZLVNX UDG\NDOQHJR
NRQZHQFMRQDOL]PX ZWHG\ NRQVHNZHQWQLH QLH Z\SURZDG]Dá ] HSLVWHPRORJLL
*DGQ\FK
ZQLRVNyZ
RQWRORJLF]Q\FK F]\OL ZQLRVNyZ GRW\F] F\FK LVWQLHQLD = F]DVHP WR VL ]PLHQLDáR 3U]HFKRG] F QD
SR]\FMH HPSLU\F\VW\F]QH XPDFQLDá VL ]DUD]HP Z SRJOG]LH UHDOLVW\F]Q\P
9
Por. K. Ajdukiewicz, 3UREOHPDW WUDQVFHQGHQWDOQHJR
tycznym, [w:] -
]\N L SR]QDQLH t. 1, Warszawa 1960, s. 264.
10
Ibidem, s. 264.
276
LGHDOL]PX Z VIRUPXáRZDQLX VHPD
n-
nie problemu; 2) wybór odpowiedniego twierdzenia logicznego; 3) ustalenie koUHODFML PL
G]\ Z\UD]DPL VIRUPXáRZDQLD SUREOHPX D Z\UD*HQLDPL WZLHUG]HQLD
logicznego; 4) konstrukcja parafrazy, czyli zbudowanie zdania o strukturze izomorficznej z wybranym twierdzeniem logicznym; 5) uprawnienie parafrazy;
VIRUPXáRZDQLH NRQVHNZHQFML SDUDIUD]\ RFHQD NRQVHNZHQFML ] SXQNWX Zidzenia problemu filozoficznego11 7R ] SDUDIUD] Z\SURZDG]D VL
QD GURG]H SRd-
VWDZLH
NRQVHNZHQFMH
GRW\F]FH
]DJDGQLH
ILOR]RILF]Q\FK
VIRUPXáRZDQ\FK
Z M
]\NX SRWRF]Q\P $MGXNLHZLF] SRVWXORZDá VWZRU]HQLH V\VWHPX WDNLFK SDUDIUD]
.OXF]RZ NZHVWL GOD PHWRG\ SDUDIUD] MHVW
uprawnienie parafrazy, czyli operacja
WZRU]HQLD VHQVX 7ZRU]HQLH VHQVX WR QLF LQQHJR MDN XVWDOHQLH NRUHODFML PL
G]\
VáRZQLNLHP SUREOHPX ILOR]RILF]QHJR D VáRZQLNLHP ORJLNL 2SHUDFMD WZRU]HQLD
VHQVX WR Z SDUDIUD]RZDQLX HOHPHQW NRQVWUXNF\MQ\ NWyU\ RGUy*QLD ILOR]RIL
RG
nauki12
$MGXNLHZLF]
QLJG\
QLH
XWR*VDPLDá
ILOR]RILL
]
QDXN
L
JRG]Lá
VL
QD MHM PHWRGRORJLF]Q RGU
EQRü 7ZLHUG]Lá SRQDGWR *H QDXND SROHJD UyZQLH* ÄQD
IRUPXáRZDQLX DNVMRPDWyZ L Z\VQXZDQLX ] QLFK NRQVHNZHQFML -HGQDN*H SU]HG
VIRUPXáRZDQLHP DNVMRPDWyZ PXVL MX* ]RVWDü Z\NRQDQD SRZD*QD SUDFD P\ORZD
NWyUD QLH SROHJD QD EDGDQLX HPSLU\F]Q\P DQL QD GHGXNFML =DQLP P\O QDV]D
RVLJQLH WHQ VWRSLH SUHF\]ML NWyUD SR]ZDOD QD Z\UD(QH VIRUPXáRZDQLH DNVMRPa-
WyZ PD VL
MX* GDQ NRQFHSFM
NWyUHM UR]ZLQL
FLHP E
G]LH yZ V\VWHP DNVMRPa-
W\F]Q\ GDQ Z VSRVyE P
WQ\ L QLHZ\UD(Q\ $E\ VL
] W\FK P
WyZ Z\GRE\ü WU]HED
13
SRZD*QHJR Z\VLáNX P\ORZHJR NWyUHJR *DGQ PLDU SRH]M P\ORZ
QLH PR*QD
QD]ZDü 3UDFD ILOR]RIyZ Z ]QDF]QHM PLHU]H OH*\ Z WHM ZáDQLH SU]HGDNVMRPDW\Fz-
QHM G]LHG]LQLH 0R*QD MHM QLH QD]\ZDü URERW QDXNRZ QLH PR*QD MHM MHGQDN Rd14
PyZLü ZDUWRFL GOD QDXNRZHJR SR]QDQLD´
. 7DN ZL
F X $MGXNLHZLF]D ]DU\VRZa-
QD MHVW SRGZyMQD UROD ILOR]RILL RSUyF] EDGD PDMF\FK QD FHOX UR]MDQLHQLH SUo-
blemów epistemologicznych, filozofia rozumiana jest jako
Z\ HWDS EDGD PDMF\ QD FHOX VIRUPXáowanie aksjomatów.
ZVW
SQ\ SU]HGQDXNo-
3U]\NáDG XSUDZLDQLD ILOR]RILL Z QRZ\P VW\OX Z SLHUZV]HM ] Z\Uy*QLRQ\FK
IXQNFML D ZL
F ]DVWRVRZDQLD DQDOLW\F]QHM PHWRG\ GR EDGD HSLVWHPRORJLF]Q\FK
Por. K. Ajdukiewicz, 2 VWRVRZDOQRFL F]\VWHM ORJLNL GR ]DJDGQLH ILOR]RILF]Q\FK, [w:] J
zyk i poznanie, t. 1, Warszawa 1960, s. 211–214.
12
3RU - :ROHVNL op. cit V :ROHVNL QD WHPDW RZHM RSHUDFML VHQVRWZyUF]HM Z WZRU] e11
QLX SDUDIUD] SLVDá ÄZ RZHM RSHUDFML VHQVRWZyUF]HM WNZL FR FR PR*QD QD]ZDü ©ILOR]RILF]Q NRPSRQHQWª PHWRG\ SDUDIUD] =ZUyüP\ XZDJ *H QDMLVWRWQLHMV]\ NURN SDUDIUD]RZDQLD QLH MHVW
DQL
GHGXNFM DQL LQGXNFM ± MHVW WR NURN NWyU\ PR*QD QD]ZDü ©HNVSHU\PHQWHP VHPDQW\F]Q\Pª RSD rW\P QD ZLHG]\ OXE GHF\]ML QD WHPDW ]QDF]HQLD SRM ü : W\P Z]JO
G]LH X*\FLH ORJLNL MDNLH SURSoQXMH $MGXNLHZLF] Uy*QL VL
GRü ]DVDGQLF]R RG SRVWXODWyZ àXNDVLHZLF]D NWyU\ Z VWRVRZDQLX
ORJLNL GR ILOR]RILL ZLG]LDá SR SURVWX V]DQV SU]HNV]WDáFeQLD ILOR]RILL Z QDXN
´
13
3RM
FLH ÄSRH]ML P\ORZHM´ SU]\M
áR VL
Z NU
JX XF]QLyZ 7ZDUGRZVNLHJR QD RNUH OHQLH
QLHRGSRZLHG]LDOQ\FK G\ZDJDFML ILOR]RILF]Q\FK .RPXQLNRZDOQR ü L VSUDZG]DOQRü ]DSHZQLü
PRJá\ ZHGáXJ QLHJR XZROQLRQH RG ZDUWR FLRZDQLD PHWRG\ IRUPDOQRORJLF]QH : UyG QLFK UyZQLH*
metoda parafraz.
14
K. Ajdukiewicz, O tzw. neopozytywizmie, [w:] -
]\N L SR]QDQLH t. 2, Warszawa 1965.
277
SU]HGVWDZLá $MGXNLHZLF] Z RGF]\FLH Z\JáRV]RQ\P SRGF]DV ]MD]GX ILOR]RILF]QHJR
w Krakowie w 1936 roku15 $MGXNLHZLF] SRND]Dá *H SUREOHP WUDQVFHQGHQWDOQHJR
16
LGHDOL]PX SR SU]HáR*HQLX JR QD M
]\N VHPDQW\F]Q\ GD VL
áDWZR UR]ZL]Dü .
: RGUy*QLHQLX RG LGHDOL]PX VXELHNW\ZQHJR UHSUH]HQWRZDQHJR SU]H] *HRUJH¶D
%HUNHOH\¶D
NUHWQHM
.DQW
± ZHGOH
ZLDGRPRFL
±
NWyUHJR SU]HGPLRW\ SR]QDQLD
MHGQRVWNRZHM OLF]\ VL
SU]HGVWDZLFLHO
SR]QDQLD V NRUHODWDPL
WR RWR
LGHDOL]PX
ZLDGRPRFL
PRMH
V NRUHODWDPL NRn-
SR]QDQLH
WUDQVFHQGHQWDOQHJR
,PPDQXHO
WZLHUG]Lá
*H
(Bewusstsein überhaupt),
LQDF]HM QD]\ZDQHM WH* SRGPLRWHP WUDQVFHQGHQWDOQ\P : PLDU
HZROXFML .DQWRwVNLHM RGPLDQ\ LGHDOL]PX yZ VSHUVRQLILNRZDQ\ SRGPLRW UR]SDGá VL
QD V\VWHP SoM
ü F]\ VGyZ 2VWDWHF]QLH ZHGOH LGHDOL]PX WUDQVFHQGHQWDOQHJR Z ZHUVML QHRNDnSU]HGPLRW\
Z RJyOH
WRZVNLHM ZVSyáF]HVQHM $MGXNLHZLF]RZL ÄZLDW U]HF]\ZLVW\ MHVW W\ONR NRUHODWHP
SHZQ\FK VGyZ Z VHQVLH ORJLF]Q\P D ZL
F LGHDOQ\FK ]QDF]H SHZQ\FK ]GD
17
D QLH F]\LFK SURFHVyZ VG]HQLD´
. $MGXNLHZLF] SRVWDQRZLá VNXSLü VL
QD DQDOL
zie transcendentalnego idealizmu w wersji neokantysty Heinricha Rickerta
± JáRZ\ V]NRá\ EDGHVNLHM :HGáXJ 5LFNHUWD ZDORU DEVROXWQ\ Z So]QDQLX PDM W]Z normy transcendentalne 2G ]JRGQRFL ] QLPL ]DOH*\ SUDZG]iZRü VGyZ 6G\ Z\DUW\NXáRZDQH QLH Z\F]HUSXM MHGQDN ZV]\VWNLFK VGyZ
MDNLH PR*QD Z\JáRVLü ]JRGQLH ] W\PL QRUPDPL 7R ZáDQLH ]ELyU ZV]\VWNLFK PR*-
OLZ\FK GR Z\DUW\NXáRZDQLD ZHGOH QRUP VGyZ VWDQRZL SRGPLRW WUDQVFHQGHQWDOQ\
NWyUHJR NRUHODWHP ]GDQLHP LGHDOL]PX WUDQVFHQGHQWDOQHJR MHVW U]HF]\ZLVWRü D QLH
Z
*V]\ RG QLHJR ]ELyU VGyZ Z\DUW\NXáRZDQ\FK $E\ ]DQDOL]RZDü SRJOG LGHDOi]PX WUDQVFHQGHQWDOQHJR $MGXNLHZLF] ]DVWRVRZDá RPyZLRQ MX* PHWRG
SDUDIUD]
=JRGQLH ] PHWRG SDUDIUD] QRUPRP WUDQVFHQGHQWDOQ\P RGSRZLDGDM UHJXá\ EHz18
SRUHGQLHJR Z\QLNDQLD ]ZL]DQH ] M
]\NLHP $ W\PL UHJXáDPL V ZHGOH $MGu-
NLHZLF]D M
]\NRZH
UHJXá\
DNVMRPDW\F]QH GHGXNF\MQH L HPSLU\F]QH ]ZDQH
JG]LH
indziej dyrektywami znaczeniowymi). „W tej semantycznej parafrazie naczelne
WZLHUG]HQLH WUDQVFHQGHQWDOQHJR LGHDOL]PX JáRV]FH *H SUDZG]LZH V W\ONR VG\
SRG\NWRZDQH SU]H] QRUP\ WUDQVFHQGHQWDOQH SU]HáR*\ VL
QD ]GDQLH JáRV]FH
*H
Z M
]\NX QDXN SU]\URGQLF]\FK SUDZG]LZH V W\ONR ]GDQLD SRG\NWRZDQH SU]H]
UHJXá\ EH]SRUHGQLHJR Z\QLNDQLD ZáDFLZH WHPX M
]\NRZL F]\OL SUDZG]LZH V
19
Z W\P M
]\NX W\ONR WH ]GDQLD NWyUH V WH]DPL WHJR M
]\ND´
. Zgoda na to twier-
G]HQLH MHVW X]DOH*QLRQD RG WHJR F]\ V\VWHP GHGXNF\MQ\ ]ZL]DQ\ ] M
]\NLHP QDXN
20
SU]\URGQLF]\FK MHVW ]XSHáQ\ $ SRQLHZD* V\VWHP WHQ ]DZLHUD DU\WPHW\N
R NWó15
16
3UREOHPDW WUDQVFHQGHQWDOQHJR LGHDOL]PX Z VIRUPXáRZDQLX VHPDQW\F]Q\P op. cit.
Por. ibidem, s. 270.
Ibidem, s. 272.
18
Por. ibidem, s. 273.
19
Ibidem, s. 274.
17
20
2 V\VWHPLH PyZLP\ *H MHVW ]XSHáQ\ MH*HOL GOD ND*GHJR ]GDQLD Z QLP VIRUPXáRZDQHJR
EG( RQR VDPR EG( MHJR ]DSU]HF]HQLH MHVW WH] V\VWHPX ]RVWDáR Z\ZLHG]LRQH ] DNVMRPDWyZ ]D
SRPRF UHJXá ZQLRVNRZDQLD 7DUVNL SRGDá QDVW SXMF GHILQLFM
]XSHáQRFL Ä; MHVW NODV ]GD
278
Z\ND]DQR
UHM
*H
MHVW V\VWHPHP QLH]XSHáQ\P ZL
F L RQ VDP MHVW QLH]XSHáQ\
a zatem teza idealizmu transcendenWDOQHJR MHVW IDáV]\ZD21.
,QQ\P FLHNDZ\P
SU]\NáDGHP ]DVWRVRZDQLD ORJLNL GR EDGDQLD SUREOHPDW\NL
filozoficznej jest analiza idealizmu subiektywnego Berkeley’a przeprowadzona
SU]H] $MGXNLHZLF]D :D*Q G\VW\QNFM SU]HSURZDG]RQ SU]H] $OIUHGD 7DUVNLeJR NWyU QD WUZDáH SU]\VZRLáD VRELH VHPDQW\ND MHVW UR]Uy*QLHQLH M
]\ND SU]Hd22
PLRWRZHJR L PHWDM
]\ND $MGXNLHZLF] Z\NRU]\VWDá W
G\VW\QNFM
VWZLHUG]DMF
*H
ILOR]RIyZ GR DEVXUGDOQ\FK ZQLRVNyZ F]
VWR SURZDG]L ZáDQLH PLHV]DQLH
UR]ZD*D GRW\F]F\FK P\OL D ZL
F UR]ZD*D PHWDM
]\NRZ\FK ] UR]ZD*DQLDPL
GRW\F]F\PL SU]HGPLRWyZ W\FK P\OL D ZL
F Z\UD*H M
]\ND SU]HGPLRWRZHJR
, QD
G]LH
W\P Eá
RSDUW\
keleya23 Ä'UyGáHP
MHV
W ]GDQLHP $MGXNLHZLF]D LGHDOL]P VXELHNW\ZQ\ %HrVG]Lá *H WHUPLQ ©FLDáRª SRVLDGD
SRP\áNL %HUNHOH\¶D NWyU\
Z MHJR M
]\NX MHOL QLH WR VDPR ]QDF]HQLH WR SU]\QDMPQLHM WHQ VDP ]DNUHV FR
Z PRZLH SRWRF]QHM MHVW QLH]UR]XPLHQLH VáRZD ©SRVWU]HJDüª 6ZRM GHILQLFM
ERZLHP ZHGOH
NWyUHM
FLDáR WR LGHD OXE XNáDG LGHL Z\SURZDG]D
o-
%HUNHOH\ ] ]Dá
*HQLD *H FLDáD V W\P FR SRVWU]HJDP\ 2Wy* %HUNHOH\ ELHU]H Z\UD] ÄSRVWU]HJDü´
Z W\P VHQVLH FR ©ZLDGRPLH SU]H*\ZDüª Postrzeganie jest stosunkiem intenFMRQDOQ\P SRGREQ\P GR VWRVXQNX R]QDF]DQLD NWyU\ Z\SURZDG]D ]H ZLDWD
SV\FKLNL GR ZLDWD SR]DSV\FKLF]QHJR 3U]H*\ZDQLH ]D MHVW VWRVXQNLHP Z NWóU\P SRV]F]HJyOQH VNáDGQLNL ZLDGRPRFL SR]RVWDM GR SRGPLRWX ZLDGRPRFL
L NWyU\ MHVW UDF]HM SRGREQ\ GR VWRVXQNX FHFK\ GR SU]HGPLRWX Z W
FHFK
Z\SoVD*RQHJR OXE PR*H SRGREQ\ GR VWRVXQNX FHFK\ GR FDáRFL 'R RNUHOHQLD FLDáD
MDNR WHJR FR MHVW ZLDGRPLH SU]H*\WH QLH SRWU]HERZDá %HUNHOH\ SRVáXJLZDü VL
QD]ZDPL M
]\ND SU]HGPLRWRZHJR 1LH SRVáXJLZDá VL
WH* QLPL ] JyU\ L QLH GoV]HGá WH* GR QLFK ZFDOH ZVNXWHN WHJR MHJR LGHDOLVW\F]QD WH]D ZFDOH QLH GRW\F]\
24
W\FK U]HF]\ R NWyU\FK Z M
]\NX SU]HGPLRWRZ\P MHVW PRZD´ .
Teoria znaczenia: od koncepcji dyrektywalnej do teorii kodenotacji
=GDQLHP $MGXNLHZLF]D HSLVWHPRORJLD SRZLQQD SU]\EUDü SRVWDü DQDOL]\ M
-
]\ND $MGXNLHZLF] SLVDá Ä2WR VG]LP\
*Q
ZD
URO
Z
SURFHVLH
*H M
]\N
RGJU\ZD SHZQ L WR EDUG]R
SR]QDZF]\P 5y*QH SRJOG\ GRW\F]FH ]QDF]HQLD
XMDZQLDM RGQRQH ]DSDWU\ZDQLH QD W
ZáDQLH SR]QDZF] URO
M
]\ND 'OD
d-
MH
⊂ 6 L JG\ ± GOD GRZROQHJR ]GDQLD [ ± EG( [∈ &Q; EG( WH*
~X ∈ &Q;´ *G]LH &Q; MHVW ]ELRUHP NRQVHNZHQFML NODV\ ]GD $ 7DUVNL 3RM
FLH SUDZG\
Z M
]\NDFK QDXN GHGXNF\MQ\FK [w:] Pisma logiczno-filozoficzne, Warszawa 1995, s. 58).
21
. *|GHO ± PDWHPDW\N DXVWULDFNL GRZLyGá Z URNX *H ND*GD WHRULD PDWe-
]XSHáQ ZWHG\ L W\ONR ZWHG\ ;
PDW\F]QD ]DZLHUDMFD DU\WPHW\N
OLF]E QDWXUDOQ\FK MHVW QLH]XSHáQD
22
Por. A. Tarski, 3RM
FLH SUDZG\ Z M
]\NDFK QDXN GHGXNF\MQ\FK op. cit.
Por. K. Ajdukiewicz, Epistemologia i semiotyka, [w:] -
]\N L SR]QDQLH t. 2, Warszawa 1965.
24
Ibidem, s. 111.
23
279
Q\FK UROD WD MHVW GRü XERF]QD 3R]QDQLH PRJáRE\ VL
RE\ZDü EH] SRPRF\ M
]yND M
]\N ]D SHáQL W\ONR URO
URGND
SR]ZDODMFHJR XWUZDODü L NRPXQLNRZDü
LQQ\P QDV]H SR]QDQLD 'OD LQQ\FK UROD
WD MHVW LVWRWQD
Z\UD]\
M ]\ND SUH]HQWXM
QDP SU]HGPLRW\ NWyUH LQDF]HM MDN SU]H] Z\UD]\ QLH PRJ E\ü Z RJyOH ]DSUe-
zentowane. Takie lub inne stanowisko w sprawie tego, na czym znaczenie wyra]yZ SROHJD ZL*H VL
PQLHM OXE ZL
FHM FLOH ] ]DSDWU\ZDQLHP QD URO
SR]QDw-
F] M
]\ND =DMPXMF VL
SRM
FLHP ]QDF]HQLD VG]LP\
U]XFLü SHZQH
25
ZLDWáR´
*H
SRWUDILP\ QD W
URO
3URJUDP HSLVWHPRORJLL VHPDQW\F]QHM VIRUPXáRZDQ\
SU]H] $MGXNLHZLF]D SROHJDá QD Z\SURZDG]DQLX ZQLRVNyZ WHRULRSR]QDZF]\FK
26
] WZLHUG]H QD WHPDW VHPDQW\F]Q\FK ZáDFLZRFL M
]\ND :HGáXJ $MGXNLHZi-
cza semantyczna teoria poznania ma za swój przedmiot znaczenie terminów
L ]GD $OH QLH ]QDF]HQLH Z VHQVLH SV\FKRORJLF]Q\P F]\OL F]\M P\O DOH W]Z
]QDF]HQLH M
]\NRZH F]\ WH* W]Z ]QDF]HQLH LGHDOQH NWyUH XZD*D VL
]D LGHQW\Fz-
QLH WR VDPR JG\ NLONX OXG]L EH] SRUR]XPLHQLD SRVáXJXMH VL
GDQ\P Z\UD*e-
niem27
6HPDQW\F]QD WHRULD SR]QDQLD Z\NRU]\VWXMH IDNW
*H
]GDQLRP R VGDFK
SRM
FLDFK RGSRZLDGDM ]GDQLD PyZLFH R ]GDQLDFK UHVS WHUPLQDFK NWyU\FK
]QDF]HQLD VWDQRZL RZH VG\ SRM
FLD =DWHP GRW\F]\ RQD ]DZV]H ]GD L WHUPi-
QyZ MDNLHJR NRQNUHWQHJR M
]\ND 3RPL
G]\ VHPDQW\F]Q WHRUL SR]QDQLD
D PHWDORJLN ]DFKRG]L
FLVá\
]ZL]HN =GDQLHP $MGXNLHZLF]D XVWDOHQLH ]QDF]e-
QLD Z\UD*H MHVW UyZQR]QDF]QH ] XVWDOHQLHP ]DFKRG]F\FK PL
G]\ QLPL ]ZLzNyZ Z\QLNDQLD $NFHSWDFMD MHGQHJR ]GDQLD SRFLJD DNFHSWDFM
V]HUHJX LQQ\FK
]GD Z M
]\NX L ]DSU]HF]HQLH V]HUHJRZL LQQ\FK .RQFHSFMD ]QDF]HQLD $MGXNLe-
ZLF]D RSLHUD VL
]DWHP QD WZLHUG]HQLX
*H
QDUXV]HQLH MHGQHJR ]QDF]HQLD SRZo28
GXMH ]DEXU]HQLH Z FDá\P V\VWHPLH M
]\ND 8VWDOHQLH
XVWDOD ]ZL]NL
PL
G]\ ]GDQLDPL $ SRQDGWR MHOL XVWDOHQLH ]QDF]H Z\UD*H M
]\ND XVWDOD ]DUa]HP ]ZL]NL EH]SRUHGQLHJR Z\QLNDQLD SRPL
G]\ MHJR ]GDQLDPL WR M
]\N SRM
W\
MDNR ]ELyU Z\UD*H R XVWDORQ\FK ]QDF]HQLDFK MHVW WH* ]ELRUHP Z\UD*H R XVWDOoQ\FK ]ZL]NDFK EH]SRUHGQLHJR Z\QLNDQLD SRPL
G]\ ]DZDUW\PL ZUyG W\FK
29
Z\UD*H ]GDQLDPL =DFKRG]L ]DWHP DQDORJLD PL
G]\ M
]\NLHP SRM
W\P MDNR
]ELyU Z\UD*H D V\VWHPHP GHGXNF\MQ\P : W\P PRPHQFLH ZLGDü GODF]HJR
PHWDORJLND MDNR QDXND R V\VWHPDFK DNVMRPDW\F]Q\FK PD ]QDF]HQLH GOD EDGD
HSLVWHPRORJLF]Q\FK GRNRQ\ZDQ\FK RG VWURQ\ M
]\ND
$MGXNLHZLF] Z\Uy*QLá X*\FLD WHUPLQX Ä]QDF]HQLH´ : SLHUZV]\P X*\FLX
ÄSR]DM
]\NRZ\P´ Ä]QDF]HQLH´ WR Z\UD] ]DVW
SXMF\ Z\UD]\ ÄGRQLRVáRü´ F]\
ÄZDJD´ : GUXJLP UyZQLH* ÄSR]DM
]\NRZ\P´ Ä]QDF]HQLH´ WR W\OH FR ÄZáa]QDF]H
K. Ajdukiewicz, 2 ]QDF]HQLX Z\UD*H, [w:] -
]\N L SR]QDQLH t. 1, Warszawa 1960, s. 105.
- :ROHVNL )LOR]RILF]QD V]NRáD, op. cit., s. 186.
27
K. Ajdukiewicz, Problemat transcendentalnego idealizmu..., op. cit., s. 265.
25
26
28
-HOL NWR X]QDMH ]GDQLH Ä-DQ MHVW VWDUV]\ RG 3LRWUD´ L MHGQRF]H QLH ]DSU]HF]D ]GDQLX Ä3LRWU
MHVW PáRGV]\ RG -DQD´ WR ]QDF]\
*H X*\á
VáyZ SROVNLFK Z MDNLP LQQ\P ]QDF]HQLX QL* LP VL
QRr-
malnie przypisuje (K. Ajdukiewicz, Problemat transcendentalnego idealizmu..., op. cit., s. 268).
29
Ibidem, s. 269.
280
ü
VQR
R]QDN´ = X*\FLHP W\P PDP\ GR F]\QLHQLD QS Z ]GDQLX ÄEDURPHWU VSa-
GD´ WR ]QDF]\ ÄE
G]LH GHV]F]´ 6áRZR Ä]QDF]HQLH´ Z ]GDQLX W\P PR*QD ]DVWSLü VáyZNLHP Ä]DWHP´ : WU]HFLP X*\FLX Ä]QDF]HQLH´
UR]XPLH VL
MDNR
ÄND*G
IXQNFM
VHPDQW\F]Q Z\UD*H M
]\ND WM ND*G ZáDVQRü NWyUD SU]\VáXJXMH Zy30
UD*HQLRP M
]\NRZ\P MDNR WDNLP SR]D LFK VWURQ ]HZQ
WU]Q´
ZáDVQRü
*H
SU]HGPLRWX MDN L WR
VáRZD
. To zarówno
Z\UD] FR R]QDF]D F]\OL GHQRWXMH F]\OL RGQRVL VL
GR SHZQHJR
*H
FR ZVSyáR]QDF]D F]\OL NRGHQRWXMH
&]ZDUW
*
H X \FLH
Ä]QDF]HQLH´ $MGXNLHZLF] SURSRQXMH QD]\ZDü ÄVHQVHP´ 3U]\NáDG GZLH
QD]Z\ ÄF]áRZLHN NWyU\ Z URNX E\á SROVNLP PLQLVWUHP ZRMQ\´ L ÄSLHUZV]\
PDUV]DáHN 3ROVNL´ R]QDF]DM WHQ VDP SU]HGPLRW ± RVRE
-y]HID 3LáVXGVNLHJR DOH
LFK ]QDF]HQLD V Uy*QH
&]ZDUW
H UR]XPLHQLH
VáRZD ]QDF]HQLH MHVW Z
*V]H RG
poprzedniego, bo ró*QLFXMH QD]Z\ GHQRWXMFH WHQ VDP SU]HGPLRW
6IRUPXáRZDQLH ZáDVQHM SURSR]\FML WHRULL ]QDF]HQLD $MGXNLHZLF] SRSU]HG]D
NU\W\N DVRFMDFMRQLVW\F]QHM WHRULL ]QDF]HQLD $VRFMDFMRQLVW\F]QD NRQFHSFMD M
-
]\ND L RGSRZLHGQLR DVRFMDFMRQLVW\F]QD NRQFHSFMD ]QDF]HQLD JáRVL *H UR]XPLHQLH
M
]\ND SROHJD QD NRMDU]HQLX RGSRZLHGQLFK G(ZL
NyZ HZHQWXDOQLH QDSLVyZ
] RGSRZLHGQLPL P\ODPL Ä]QDMRPRü M
]\ND SROHJD ZHGáXJ WHM WHRULL QD SRVLa-
GDQLX ZáDFLZ\FK WHPX M
]\NRZL G\VSR]\FML DVRFMDF\MQ\FK ZL*F\FK Z\REUa31
*HQLD Z\UD]yZ L Z\UD*H WHJR M
]\ND ] RGSRZLHGQLPL P\ODPL´ . Ajdukiewicz
XZD*D *H NRQFHSFMD WD UHSUH]HQWXMH ÄSRZLHU]FKRZQ\ SRJOG QD SR]QDZF] URO
32
M
]\ND´ . W asocjacjonistycznej koncepcji znaczenie zdefiniowane jest „jako
33
Z\UD*HQLH VNRMDU]RQH ] Z\REUD*HQLHP WHJR Z\UD*HQLD´ . Ale kojarzenie, na
NWyUH WX VL
ZVND]XMH QLH MHVW DQL NRQLHF]Q\P ZDUXQNLHP UR]XPLHQLD M
]\ND DQL
ZDUXQNLHP Z\VWDUF]DMF\P
3U]\VW
SXMF GR SUyE\ ]GHILQLRZDQLD ]QDF]HQLD $MGXNLHZLF] ]DGDMH S\WDQLH
QD MDNLHM ]DVDG]LH X]QDMH VL
]GDQLD Z V\VWHPDFK GHGXNF\MQ\FK F]\OL Z M
]yNDFK Z NWyU\FK ÄXVWDORQH V FDáNRZLFLH VáRZQLFWZR L SUDZD VNáDGQL SU]H] W]Z
34
GHILQLFM
Z\UD*HQLD VHQVRZQHJR´" =DVDG
X]QDQLD ]GDQLD Z V\VWHPLH VWDQRZL
tzw. dyrektywa systemu. -HVW WR SU]HSLV JáRV]F\ *H ÄZROQR X]QDü ]GDQLH
R NV]WDáFLH $ E
GFH Z\UD*HQLHP VHQVRZQ\P Z WHRULL GHGXNFML W\ONR ZyZF]DV
JG\ EG( X]QDQH V MX* GZD ]GDQLD ] NWyU\FK MHGQR MHVW RNUHVHP ZDUXQNRZ\P
R QDVW
SQLNX PDMF\P NV]WDáW $ ]D GUXJLH PD WDNL VDP NV]WDáW MDN SRSU]HGQLN
SLHUZV]HJR EG( JG\ X]QDQH MX* MHVW MDNLH WDNLH ]GDQLH ] NWyUHJR PR*QD X]y35
VNDü ]GDQLH R NV]WDáFLH $ SU]H] SRGVWDZLHQLH´
. Ajdukiewicz wyszczególnia
Por. K. Ajdukiewicz, 2 ]QDF]HQLX Z\UD*H, op. cit., s. 105.
Por. ibidem, s. 109.
32
Por. ibidem, s. 109.
33
Por. ibidem, s. 109.
34
Ibidem V 3RM
FLH V\VWHPX GHGXNF\MQHJR MHVW SU]H] $MGXNLHZLF]D UR]XPLDQH Z\PLH n-
30
31
QLH ] SRM
FLHP M
]\ND Z NWyU\P ÄXVWDORQH V FDáNRZLFLH VáRZQLFWZR L SUDZD VNáDGQL SU]H] W]Z
GHILQLFM
Z\UD*HQLD VHQVRZQHJR´
35
Ibidem, s. 129.
281
WU]\
URG]DMH
G\UHNW\Z
X]QDZDQLD
]GD F]\OL W]Z G\UHNW\Z ]QDF]HQLRZ\FK
DNVMRPDW\F]QH GHGXNF\MQH L HPSLU\F]QH 5HJXá\ DNVMRPDW\F]QH Z\PDJDM
EH]Z]JO
GQHJR X]QDQLD ]GD
a priori oczywistych M
]\ND J.36
1S ÄRG ND*GHJR
NWR ] Z\UD]DPL ©ND*GHª L ©MHVWª áF]\ ]QDF]HQLH SU]\VáXJXMFH LP Z M
]\NX SRlVNLP Z\PDJD VL
*HE\
E\á JRWyZ EH] ]DVWU]H*H X]QDü MDNLHNROZLHN ]GDQLH
37
SRVWDFL ÄND*GH $ MHVW $´
. 5HJXá\ GHGXNF\MQH Z\PDJDM X]QDQLD
MHGQ\FK ]GD
QD SRGVWDZLH LQQ\FK QS QD SRGVWDZLH UHJXá\ RGU\ZDQLD SU]\NáDG ] RNUHVHP
ZDUXQNRZ\P SRZ\*HM :HGOH HPSLU\F]QHM G\UHNW\Z\ ]QDF]HQLRZHM SRVW
SXMH
WHQ NWR SU]\SLVXMH Z\UD*HQLX ]QDF]HQLH QD SRGVWDZLH MDNLHJR SU]H*\FLD F]\OL
GR]QDZDQLD ZUD*HQLD QS Eólu).
=QDF]HQLD $MGXNLHZLF] GHILQLXMH ]D SRPRF SRM
FLD UyZQR]QDF]QRFL
Ä:\UD*HQLH $
MHVW Z M ]\NX
J UyZQR]QDF]QH ] Z\UD*HQLHP % WR W\OH FR ND*GH
J GDMH VL
EH]SRUHdZ\UD*HQLD $ Z\ZLHü GRZROQH ]GDQLH = M
]\ND J,
L W\ONR WDNLH SU]H*\FLH 3 ] NWyUHJR ZHGOH G\UHNW\Z M
]\ND
QLR L Z VSRVyE LVWRWQ\ GOD
]DZLHUDMFH Z\UD*HQLH $ MHVW ]DUD]HP SU]H*\FLHP ] NWyUHJR ZHGOH G\UHNW\Z
M
]\ND
J GDMH VL
EH]SRUHGQLR L Z VSRVyE LVWRWQ\ GOD Z\UD*HQLD % Z\ZLHü ]Ga-
QLH Uy*QLFH VL
RG ]GDQLD = W\ONR W\P
*H
QD PLHMVFX $ ILJXUXMH ZV]
G]LH OXE
QLH ZV]
G]LH Z\UD*HQLH % D QDGWR ND*GH L W\ONR WDNLH ]GDQLH NWyUH EH]SRUHdQLR L Z VSRVyE LVWRWQ\ GOD Z\UD*HQLD $ GDMH VL
ZHGOH G\UHNW\Z M
]\ND
J wy-
ZLHü ] X]QDQLD ]GDQLD = ]DZLHUDMFHJR Z\UD*HQLH $ GDMH VL
WH* Z\ZLHü Ze-
GOH G\UHNW\Z M
]\ND
J
EH]SRUHGQLR L Z VSRVyE LVWRWQ\ GOD Z\UD*HQLD % ] X]Qa-
QLD ]GDQLD SRZVWDMFHJR ]H ]GDQLD
Z
SU]H] ]DVWSLHQLH ZV]
G]LH OXE QLH ZV]
-
38
G]LH Z\UD*HQLD $ SU]H] Z\UD*HQLH %
. 6WG $MGXNLHZLF] RNUHOD SU]H] DEVWUDkJ PQLHM ZL
FHM MDNR W
ZáDVQRü
ZV]\VWNLP Z\UD*HQLRP : Z M
]\NX J i tylko
FM
]QDF]HQLH GDQHJR Z\UD*HQLD : Z M
]\NX
Z\UD*HQLD : NWyUD MHVW ZVSyOQD
W\P Z\UD*eniom”
'OD
39
.
RSLVX V\WXDFML SRZVWDMFHM SR Z]ERJDFHQLX M
]\ND R QRZH Z\UD]\
AjGXNLHZLF] ZSURZDG]Lá UR]Uy*QLHQLH QD M
]\NL RWZDUWH L ]DPNQL
WH RUD] VSyMQH
L QLHVSyMQH :H(P\ GZD M
]\NL S i S’ GOD NWyU\FK ND*GHPX Z\UD*HQLX S odpo40
ZLDGD UyZQREU]PLFH Z\UD*HQLD Z S’ i nie odwrotnie . Przy czym równoEU]PLFH Z\UD*HQLD REX M
]\NyZ V VZRLPL SU]HNáDGDPL 1LHFK SHZQH Z\UD*enie A’ ERJDWV]HJR M
]\ND 6¶ PDMFHJR SU]HNáDG $ Z M
]\NX 6 E
G]LH ÄEH]SRUHd41
QLR ]QDF]HQLRZR ]ZL]DQH´ ] LQQ\P Z\UD*HQLHP M
]\ND S’, które nie ma przePor. K. Ajdukiewicz, -
]\N L ]QDF]HQLH, op. cit., s. 155.
Ibidem, s. 155.
38
K. Ajdukiewicz, 2 ]QDF]HQLX Z\UD*H, op. cit., s. 134.
39
Ibidem V : NRQWHNFLH WHM GHILQLFML PyZL VL
R $MGXNLHZLF]D SRM
FLX SU]HNáDGX
40
K. Ajdukiewicz, -
]\N L ]QDF]HQLH, op. cit., s. 160.
36
37
41
Ä0yZLP\
*H GZD Z\UD*HQLD V EH]SRUHGQLR ]QDF]HQLRZR ]ZL]DQH JG\ EG( RED
Z\VW
-
SXM Z MHGQ\P L W\P VDP\P ]GDQLX G\NWRZDQ\P SU]H] MDN DNVMRPDW\F]Q G\UHNW\Z ]QDF]HQLRZ
EG( RED V ]DZDUWH Z MHGQHM L WHM VDPHM SDU]H ]GD Z\PLHQLRQ\FK SU]H] MDN GHGXNF\MQ G\UHkW\Z
]QDF]HQLRZ EG( RED ZFKRG] Z VNáDG MHGQHJR L WHJR VDPHJR ]GDQLD SU]\SRU]GNRZDQHJR
282
NáDGX Z
S. -HOL
Z]JO
GX QD M
]\N
WDN MHVW WR M ]\N
S’.
S E
G]LH
QD]\ZDQ\ M
]\NLHP RWZDUW\P ]H
: M
]\NX RWZDUW\P ÄPR*QD ]ZL
NV]\ü ]DSDV Z\UD*H EH]
42
]PLDQ\ ]QDF]HQLD Z\UD*H Z QLP VL
]QDMGXMF\FK´
. : M
]\NX ]DPNQL
W\P QLH
]DZV]H PR*QD WR ]URELü =QDF]HQLH GHWHUPLQXM G\UHNW\Z\ ]QDF]HQLRZH D QLH
odwrotnie43
$MGXNLHZLF] WZLHUG]Lá
*H Ä=PLDQD FDáNRZLWHJR ]DNUHVX G\UHNW\Z
]QDF]HQLRZ\FK M
]\ND SU]H] ZSURZDG]HQLH QRZ\FK Z\UD*H GR M
]\ND SRFLJD
]DZV]H ]D VRE ]PLDQ
ZáDFLZHJR M
]\NRZL SU]\SRU]GNRZDQLD ]QDF]H R W\OH
*H
QRZH SU]\SRU]GNRZDQLH SR]D SU]\SRU]GNRZDQLDPL SRPL
G]\ GDZQ\PL
Z\UD*HQLDPL D LFK ]QDF]HQLHP ]DZLHUD MHV]F]H SU]\SRU]GNRZDQLD SRPL
G]\
44
QRZ\PL Z\UD*HQLDPL D LFK ]QDF]HQLDPL´ -HOL
]ZL]NyZ ]QDF]HQLRZ\FK ]
*DGQ\P
MDND
F]
ü M
]\ND
S nie ma
Z\UD*HQLHP SR]RVWDáHM UHV]W\ WR WDNL M
]\N
S QD]\ZD VL
M
]\NLHP QLHVSyMQ\P -
]\N NWyU\ QLH PD *DGQHM L]RORZDQHM F]
FL
45
MHVW M
]\NLHP VSyMQ\P *G\ M
]\N S SU]HFKRG]L SU]H] GRáF]HQLH MHGQHJR OXE
ZL
FHM Z\UD*H Z M
]\N S’, Z]JO
GHP NWyUHJR E\á RWZDUW\ PyZLP\ M
]\N ]oVWDá GRPNQL
W\ GR M
]\ND S’. W odwrotnym przypadku mówimy o otwarciu j
zyka S’ GR M
]\ND S. 8NáDG ZV]\VWNLFK ]QDMGXMF\FK VL
Z ]DPNQL
W\P L VSyj46
Q\P M
]\NX ]QDF]H QD]\ZD VL
apaUDWXU SRM
FLRZ .
3RM
FLH SU]HNáDGX QD NWyU\P $MGXNLHZLF] RSDUá VZRM GHILQLFM
]QDF]HQLD
RGU]XFLá SR ZRMQLH MDNR QLHUHDOQH 7DUVNL SRVWDZLá SU]HFLZNR WHM GHILQLFML SURVW\
]DU]XW NWyU\ $MGXNLHZLF] X]QDá ]D QLHPR*OLZ\ GR RGSDUFLD 2Wy*
$MGXNLHZLF]D Z\QLND
ZLHUDMFHJR Z\UD*HQLD
*H
] GHILQLFML
GZD Z\UD*HQLD V UyZQR]QDF]QH MH*HOL ]H ]GDQLD ]a-
A i B wynika zdanie, w którym na miejsce A wstawiono
B, a na miejsce B wstawiono A -HOL WDNLHM SRGPLDQ\ GRNRQDP\ Z GZX SUDwdziwych zdaniach: A  % oraz B  $ ]GDQLD WH SR]RVWDQ SUDZG]LZH ZL
F ZHGOH
GHILQLFML UyZQR]QDF]QRFL $MGXNLHZLF]D A i B PLDá\E\ E\ü UyZQR]QDF]QH FR
MHVW VSU]HF]QH ] ]DáR*HQLHP 2VWDWHF]QLH $MGXNLHZLF] X]QDá ]D ÄSDSLHURZ ILkFM
´ NRQFHSFM
M
]\ND ]DPNQL
WHJR L VSyMQHJR NWyU ]DNáDGDáD MHJR WHRULD ]Qaczenia47 1DVW
SQLH VWRSQLRZR RGV]HGá RG G\UHNW\ZDOQHM NRQFHSFML ]QDF]HQLD
48
L ]DUD]HP SRU]XFLá JáRV]RQ\ Z ODWDFK VNUDMQ\ NRQZHQFMRQDOL]P .
: Sy(QLHMV]\FK SUDFDFK $MGXNLHZLF] GDOHM RSHURZDá SRM
FLHP ]QDF]HQLD
FKRFLD* EH] GRGDWNRZ\FK Z\MDQLH 0R*QD VL
VSRG]LHZDü
*H
V\WXDFM
W
Rd-
SHZQHM GDQHM GRZLDGF]HQLD SU]H] MDN HPSLU\F]Q G\UHNW\Z
]QDF]HQLRZ . $MGXNLHZLF]
ZLDWD L DSDUDWXUD SRM
FLRZD´ >Z@ -
]\N L SR]QDQLH t. 1, Warszawa 1960, s. 175).
42
Por. K. Ajdukiewicz, -
]\N L ]QDF]HQLH, op. cit., s. 160.
43
3RU :ROHVNL op. cit., s. 188.
44
K. Ajdukiewicz, -
]\N L ]QDF]HQLH, op. cit., s. 162.
45
2EUD]
Ibidem, s. 161.
Ibidem, s. 167.
47
Por. K. Ajdukiewicz, : VSUDZLH DUW\NXáX SURI $ 6FKDIID R PRLFK SRJO GDFK ILOR]RILFznych, [w:] -
]\N L SR]QDQLH t. 2, Warszawa 1965, s. 176.
48
Por. K. Ajdukiewicz, Zagadnienie empiryzmu a koncepcja znaczenia, [w:] -
]\N L SR]Qanie, t. 2, Warszawa 1965, s. 398.
46
283
F]XZDá MDNR QLHSR*GDQ VNRUR SRZUyFLá Z ODWDFK ]QyZ GR SUREOHPX GHILQi-
cji znaczenia49
50
, WDN Z DUW\NXOH ] URNX ]DMá VL
SRM
FLHP VGX 6G QLH
MHVW DQL Z\UD*HQLHP M
]\NRZ\P DQL IDNWHP SV\FKRORJLF]Q\P DQL WH* SU]HdPLRWHP LGHDOQ\P DOH ÄQDOH*\ GR G]LHG]LQ\ SU]HGPLRWyZ GR NWyU\FK VL
GDQH
zdanie odnosi”51. $MGXNLHZLF] ]DPLHU]Dá XRJyOQLü NRQFHSFM
GHQRWDFML L NRQRWaFML WDN DE\ MHGQ L GUXJ PR*QD E\áR SU]\SLV\ZDü QLH W\ONR QD]ZRP DOH L ]GaQLRP =GDQLHP $MGXNLHZLF]D NRQRWDFM ]GDQLD MHVW XNáDG SU]HGVWDZLDMF\ IXQkFM
]DFKRG]F SRPL
G]\ SR]\FMDPL VáyZ Z ]GDQLX D GHQRWDFMDPL VáyZ ]DMPuMF\FK WH SR]\FMH :VSRPQLDQ\ XNáDG MHVW VGHP VWZLHUG]DQ\P SU]H] GDQH ]Ga-
VWDáD VL SXQNWHP Z\MFLD GOD QRZHM WHRULL ]QDF]HQLD 3RG
*\FLD $MGXNLHZLF] SRGMá SUyE
VIRUPXáRZDQLD W]Z teorii kodenotacji.
RGHQRWDFM QD]\ZDá $MGXNLHZLF] ]QDF]HQLH Z\UD*HQLD D MHJR SRM
FLH RSDUá QD
SRM
FLX PLHMVFD VNáDGQLRZHJR MDNLH Z MDNLP Z\UD*HQLX ]DMPXM MHJR Z\UD*eQLD VNáDGRZH $MGXNLHZLF] SLVDá R W\P ÄZ WHQ VSRVyE ]QDMGXM
GHILQLFM
]QaF]HQLD Z\UD*H Uy*QHJR RG SRM
FLD WHJR FR Z\UD*HQLH R]QDF]D OXE FR RQR GeQRWXMH QLH SRVáXJXMF VL
SRM
FLHP UHJXá VHQVX L XZDOQLDMF VL
RG W\FK NRQVe-
QLH 2GSRZLHG( WD
NRQLHF
.
NZHQFML MDNLH SRSU]HGQLR SU]\MPRZDQD SU]H]H PQLH NRQFHSFMD ]QDF]HQLD PLDáD
dla zagadnienia metodologicznego empiryzmu”52.
Od radykalnego konwencjonalizmu do skrajnego empiryzmu
'HILQLFMD ]QDF]HQLD PD GX* GRQLRVáRü ER SRFLJD ]D VRE NRQVHNZHQFMH
Z
WHRULL
-DN MX* QLHMHGQRNURWQLH ZVSRPQLDQR G\UHNW\ZDOQD WHRULD
SR]QDQLD
]QDF]HQLD X]DVDGQLDáD SU]\M
FLH SU]H] $MGXNLHZLF]D VWDQRZLVND NRQZHQFMRQDOi-
zmu radykalnego w epistemologii53. .RQZHQFMRQDOL]P UDG\NDOQ\ ]DNáDGD LVWQLe-
QLH M
]\NyZ ]DPNQL
W\FK L VSyMQ\FK -HV]F]H SU]HG ZRMQ $MGXNLHZLF] GRV]HGá
GR SU]HNRQDQLD
*H
WR HSLVWHPRORJLF]QH ]DáR*HQLH MDN L GHILQLFMD ]QDF]HQLD Qa-
SRW\NDM QD ]DVDGQLF]H ]DU]XW\ L *H QLH GD VL
LFK RGHSU]Hü
'ODWHJR WH* HZROXFMD SRJOGyZ $MGXNLHZLF]D SU]HFKRG]LáD RG NRQZHQFMonalizmu radykalnego, poprzez empiryzm umiarkowany, ku empiryzmowi skrajQHPX NWyUHJR SURJUDP $MGXNLHZLF] ]G*\á ]DOHGZLH ]DU\VRZDü
.RQZHQFMRQDOL]P
Z SRM
FLX ILOR]RID +HQUL 3RLQFDUé ± JáRVLá
Ä*H LVWQLHM SUREOHP\ NWyU\FK QLH PR*QD UR]ZL]Dü SU]H] RGZRáDQLH VL
GR Go-
ZLDGF]HQLD
49
GRSyNL QLH ZSURZDG]L VL
SHZQHM NRQZHQFML JG\* GRSLHUR NRn-
3RU - :ROHVNL
op. cit., s. 236.
Por. K. Ajdukiewicz, 6G MDNR NRQRWDFMD ]GDQLD [w:] J. Pelc (wyd.), Semiotyka polska,
Warszawa 1971.
51
Ibidem, s. 112.
52
K. Ajdukiewicz, Zagadnienie empiryzmu a koncepcja znaczenia, op. cit., s. 400.
53
K. Ajdukiewicz, -
]\N L ]QDF]HQLH, op. cit., s. 146.
50
284
ZHQFMD
54
WD áF]QLH ] GDQ\PL GRZLDGF]HQLD SR]ZDOD SUREOHP UR]ZL]Dü´
. Takie
VWDQRZLVNR QD]\ZDá $MGXNLHZLF] ]Z\Ná\P NRQZHQFMRQDOL]PHP 1DWRPLDVW
$MGXNLHZLF] SU]HGVWDZLDá VLHELH MDNR ]ZROHQQLND VLOQLHMV]HM UDG\NDOQHM ZHUVML
NRQZHQFMRQDOL]PX 7H]D NRQZHQFMRQDOL]PX UDG\NDOQHJR JáRVL
*H
REUD]
ZLDWD
FDáNRZLFLH ]DOH*\ RG DSDUDWXU\ SRM
FLRZHM 1DWRPLDVW DSDUDWXUD SRM
FLRZD MHVW
VSUDZ ZROQHJR
Z\ERUX
:HGOH WHM ZHUVML QLH PD WDNLFK VGyZ GR NWyU\FK
X]QDQLD ]PXV]Dá\E\ VDPH GDQH GRZLDGF]HQLD
.OXF]RZ URO
Z SR]QDQLX Rd-
JU\ZD DSDUDWXUD SRM
FLRZD 3U]\ MHGQHM DSDUDWXU]H SRM
FLRZHM GDQH GRZLDdF]HQLD ]PXV]DM GR X]QDQLD MHGQ\FK VGyZ D SU]\ LQQHM DSDUDWXU]H SRM
FLRZHM
55
WH VDPH GRZLDGF]HQLD X]DVDGQLDü PRJ ]XSHáQLH LQQH VG\
. Przy czym Ajdu-
*H QLH WZLHUG]L MDNRE\ ]GDQLH SUDZG]LZH SU]\ MHGQHM DSDUDWuU]H SRM
FLRZHM PRJáR E\ü IDáV]\ZH SU]\ LQQHM DSDUDWXU]H SRM
FLRZHM W]Q E\ QS
Ä]GDQLH ©WHQ SDSLHU MHVW ELDá\ª E\áR SUDZG]LZH Z MHGQ\P M
]\NX QDWRPLDVW
56
]GDQLH E
GFH MHJR SU]HNáDGHP QD LQQ\ M
]\N E\áR IDáV]\ZH´ ). Twierdzi tylko
W\OH *H SR ]PLDQLH DSDUDWXU\ SRM
FLRZHM PR*QD ÄSRZVWU]\PDü VL
RG X]QDQLD
RZHJR ]GDQLD L MHJR SU]HNáDGyZ´ QLH JZDáFF SU]\SRU]GNRZDQLD ]QDF]H ZáaFLZHJR ]PLHQLRQHPX M
]\NRZL
NLHZLF] ]D]QDF]\á
Radykalny konwencjonalizm jest trzecim stanowiskiem w sporze empiry]PX ] DSULRU\]PHP : SURFHVLH SR]QDQLD WZLHUG] NRQZHQFMRQDOLFL PR*QD
Z\Uy*QLü GZLH VNáDGRZH HPSLU\F]Q L WHUPLQRORJLF]Q
.RQZHQFMH WHUPLQROo.RQZHQFMH V DSULo-
JLF]QH GHF\GXM R LQWHUSUHWRZDQLX SR]QDQLD HPSLU\F]QHJR
rycznym momentem poznania. Dla Ajdukiewicza takim apriorycznym elemenWHP Z SR]QDQLX E\á\ G\UHNW\Z\ DNVMRPDW\F]QH L GHGXNF\MQH :DUWR ]D]QDF]\ü
*H
SRSU]H] DSULRU\F]Q\ FKDUDNWHU NRQZHQFML NRQFHSFMD VNUDMQHJR NRQZHQFMRQa-
OL]PX ]EOL*D VL
GR SRP\VáX
.DQWD NWyU\ MDN ZLDGRPR WZLHUG]Lá *H QD NV]WDáW
QDV]HJR SR]QDQLD PDM ZSá\Z DSULRU\F]QH NDWHJRULH Z NWyU\FK XMPRZDQ\ MHVW
VXURZ\ PDWHULDá HPSLU\F]Q\ 7DN
G]D R
ZLHFLH
.DQW MDN L NRQZHQFMRQDOLFL XZD*DOL *H ZLe-
]DZLHUD ZFDOH QLHEDJDWHOQ\ ZNáDG VXELHNW\ZQ\ W]Q SRFKRG]F\
RG SRGPLRWX SR]QDMFHJR 5y*QLFD PL
G]\ LGHDOL]PHP WUDQVFHQGHQWDOQ\P
D VNUDMQ\P NRQZHQFMRQDOL]PHP MHVW WDND *H X
.DQWD DSDUDWXUD SRM
FLRZD ]ZL-
]DQD MHVW GRü V]W\ZQR ] QDWXU OXG]N FKRFLD* PR*H VL
]PLHQLDü QDWRPLDVW
X $MGXNLHZLF]D DSDUDWXUD SRM
FLRZD MHVW SODVW\F]QD 5DG\NDOQ\ NRQZHQFMRQa-
OL]P Z\GDZDá VL
SU]H] SHZLHQ F]DV WUXGQ GR SRGZD*HQLD NRQVWUXNFM WHRUe-
W\F]Q -HGQDN SRG NRQLHF ODW $MGXNLHZLF] ]DF]á RGVW
SRZDü RG WHM NRn-
FHSFML SRG ZSá\ZHP ZVSRPQLDQHM MX* NU\W\NL MHJR GHILQLFML ]QDF]HQLD D MHJR
SRJOG\ ]DF]
á\ SRGOHJDü VWRSQLRZHM HZROXFML 1D SRF]WNX WZLHUG]Lá
PHQWHP
*H
HOe-
DSULRU\F]Q\P Z SR]QDQLX MHVW ORJLND L VWDZDá QD JUXQFLH SRJOGX ]Za-
QHJR HPSLU\]PHP XPLDUNRZDQ\P = F]DVHP MHGQDN SRU]XFLá L WHQ SRJOG
K. Ajdukiewicz, 2EUD] ZLDWD L DSDUDWXUD SRM
FLRZD, op. cit., s. 175.
Por. ibidem, s. 175.
56
Ibidem, s. 183.
54
55
285
SU]\MPXMF
*H
PR*OLZH V M
]\NL EH] UHJXá DNVMRPDW\F]Q\FK D ZL
F
*H
MHVW
WUDIQD WH]D HPSLU\]PX VNUDMQHJR L *H FDáH SR]QDQLH QDXNRZH PD FKDUDNWHU HPSi-
U\F]Q\ D ZL
F WDN*H WZLHUG]HQLD ORJLNL L PDWHPDW\NL : NRQVHNZHQFML WZLHUG]Lá
*H
WH]\ ORJLNL PRJ E\ü VSUDZG]DQH WDN MDN KLSRWH]\ SU]\URGQLF]H RUD] *H PR*-
QD WH* RGU]XFDü ]ZHU\ILNRZDQH SU]H] GRZLDGF]HQLH X]QDQH SUDZD ORJLNL
: RVWDWQLFK ODWDFK
*\FLD
$MGXNLHZLF] SU]\Má SRJOG
*H
Z M
]\NX RERZL]XM
Z\áF]QLH HPSLU\F]QH UHJXá\ VHQVX L W\P VDP\P RGU]XFLá GHGXNF\MQ UHJXá
VHQVX SR ZRMQLH $MGXNLHZLF] QD]Z
G\UHNW\Z\ ]QDF]HQLRZH ]DPLHQLá QD Ue57
JXá\ VHQVX L VWDQRZF]R RSRZLHG]LDá VL
]D VNUDMQ\P HPSLU\]PHP
$MGXNLHZLF] SU]\Má
ZLDGF]HQLX
*H
. Ostatecznie
L SUDZD ORJLNL V ]GDQLDPL SRUHGQLR RSDUW\PL QD Go-
QLH RERZL]XM DNVMRPDW\F]QH G\UHNW\Z\ ]QDF]HQLRZH D FR ]D
W\P LG]LH QLH LVWQLHM Z M
]\NX
58
*DGQH ]GDQLD DQDOLW\F]QH RSUyF] SUDZ ORJLNL .
O definicji
,VWRWQ\P ZNáDGHP
.D]LPLHU]D $MGXNLHZLF]D Z UR]ZyM PHWRGRORJLL QDXNo-
ZHM V MHJR V]F]HJyáRZH DQDOL]\ GRW\F]FH GHILQLFML $MGXNLHZLF] Z\Uy*QLD GZD
VSRVRE\ X*\FLD Z\UD]X ÄGHILQLFMD´ = SLHUZV]\P PDP\ GR F]\QLHQLD NLHG\
SUyEXMHP\ RNUHOLü FR UR]XPLHP\ PyZLF QS ÄJUDP´ ÄSHV\PLVWD´ ÄPL]Dn-
WURS´ D ZL
F NLHG\ SUyEXMHP\ ]GHILQLRZDü NRQNUHWQH Z\UD]\ : GUXJLP ]Qa-
F]HQLX PyZL VL
R GHILQLFMDFK SHZQ\FK SU]HGPLRWyZ MHGQRVWNRZ\FK QS ELHJuQD SyáQRFQHJR ]ELRUX OLF]E QDWXUDOQ\FK LWS : SLHUZV]\P SU]\SDGNX PyZL VL
o definicji nominalnej, w drugim o definicji realnej.
QRPLQDOQ L UHDOQ QLH MHVW RGNU\FLHP $MGXNLHZLF]D
5R]Uy*QLHQLH QD GHILQLFM
'R QLHJR QDWRPLDVW QDOH*\
]ZUyFHQLH XZDJL QD V]F]HJyOQ IXQNFM
GHILQLFML QRPLQDOQHM Z NRPXQLNDFML
M
]\NRZHM 0LDQRZLFLH GHILQLFMD QRPLQDOQD Z\UD]X : QD JUXQFLH VáRZQLND
6 MHVW
WR Z\SRZLHG( SR]ZDODMFD ND*GH ]GDQLH ]EXGRZDQH ] Z\UD]X : L Z\UD]yZ VáRZQLND
6
Z NWyU\P Z\UD] : QLH MHVW ]DZDUW\ SU]HWáXPDF]\ü QD ]GDQLH ]EXGRZDQH
6 59 HILQLFMD QRPLQDOQD MHVW SR SURVWX URd-
] VDP\FK W\ONR Z\UD]yZ VáRZQLND
'
NLHP XPR*OLZLDMF\P SU]HNáDG QLH]UR]XPLDáHJR VáRZD QD M
]\N ]UR]XPLDá\
= W\P
*H
SU]HNáDG PR*QD ]QyZ UR]XPLHü GZRMDNR EG( MDNR SRGDQLH Z\UD*e-
QLD UyZQR]QDF]QHJR QS UyZQR]QDF]QH V VáRZD ÄSURVWRNW UyZQRERF]Q\´
57
Por. K. Ajdukiewicz, Zagadnienie empiryzmu a koncepcja znaczenia, op. cit.
58
: WUDG\FML ILOR]RILF]QHM SU]\MPXMH VL GZD NU]\*XMFH VL
]H VRE SRG]LDá\ ]GD ]GDQLD
DSULRU\F]QH L DSRVWHULRU\F]QH RUD] ]GDQLD DQDOLW\F]QH L V\QWHW\F]QH =H VNU]\ *RZDQLD W\FK SoG]LDáyZ SRZVWDM W\S\ ]GD X]QDZDQ\FK SU]H] Uy*QH Z\VW
SXMFH Z KLVWRULL ILOR]RILL VWDQRZLVND
epistemologiczne: analityczne a priori, syntetyczne a priori oraz syntetyczne a posteriori. StanowiVND Z WHRULL SR]QDQLD RGUy *QLü PR*QD PL
G]\ LQQ\PL SR W\P MDNLH W\S\ ]GD X]QDZDá\ =DSU]eF]HQLH LVWQLHQLD ]GD DQDOLW\F]Q\FK ZL*
VL
]H VWDQRZLVNLHP HPSLU\]PX VNUDMQHJR (PSLU\]P
VNUDMQ\ X]QDMH LVWQLHQLH W\ONR ]GD V\QWHW\F]Q\FK D SRVWeULRUL GRZLDGF]DOQ\FK
59
Logika pragmatyczna, op. cit., s. 63.
286
L ÄNZDGUDW´ EG(
MDNR SRGDQLH
Z\UD*HQLD UyZQRZD*QHJR GR GHILQLRZDQHJR
Z\UD*HQLD QS ÄNZDGUDW´ L ÄSURVWRNW R QDMPQLHMV]\P VWRVXQNX GáXJRFL REZo-
GX GR SROD SRZLHU]FKQL´ : ]ZL]NX ] W G\VW\QNFM $MGXNLHZLF] RGUy*QLDá
dwa rodzaje definicji nominalnych:
GHILQLFM
WUHFLRZ L GHILQLFM
]DNUHVRZ
3U]HNáDG WUHFLRZ\ RNUHODá ZL
F MDNR SU]HNáDG ]DFKRZXMF\ ]QDF]HQLH QDWo-
PLDVW SU]HNáDG ]DNUHVRZ\ MDNR ]DFKRZXMF\ ]DNUHV : NU
JX GDOV]\FK UR]ZD*D
$MGXNLHZLF]D SR]RVWDZDá\ QRPLQDOQH GHILQLFMH ]DNUHVRZH 1DMSURVWV]D SRVWDü
WDNLHM GHILQLFML SROHJD
QD SRGDQLX UyZQRZD*QLND
Z\UD*HQLD R W\P VDP\P ]DNUHVLH
WHUPLQX F]\OL
'HILQLFM Z\UD(Q MHVW QS ]GDQLH 0LNURQ WR W\VL
F]QD F]
ü PLOLPe'HILQLFMH Z\UD(QH PRJ PLHü GZRMDN VW\OL]DFM
SU]HGPLRWRZ i seman-
Z\UD(Q
tra.
GHILQLRZDQHJR
'HILQLFM
WDN QD]ZDá $MGXNLHZLF] GHILQLFM
W\F]Q
W definicji 0LNURQ MHVW WR W\VL
F]QD F]
ü PLOLPHWUD VáRZR PLNURQ R]QaPLDQRZLFLH SHZQ GáXJRü D MHJR UyZQRZD*QLN ZyVW
SXMH Z RPDZLDQHM GHILQLFML Z W\P VDP\P FKDUDNWHU]H MDNR QD]ZD RNUHOoQHJR SU]HGPLRWX 'HILQLFM
W
L MHM SRGREQH QD]\ZDá $MGXNLHZLF] GHILQLFM
w stylizacji przedmiotowej. Natomiast w definicji: Wyraz „mikron” oznacza to
VDPR FR Z\UD*HQLH ÄW\VL
F]QD F]
ü PLOLPHWUD´ mowa jest o wyrazach i wyra*HQLDFK M
]\NRZ\FK L GODWHJR $MGXNLHZLF] QD]ZDá M GHILQLFM Z VW\OL]DFML
semantycznej60.
F]D SHZLHQ SU]HGPLRW D
: SUDNW\FH GHILQLRZDQLD RSUyF] GHILQLFML Z\UD(Q\FK Z\VW
SXM GHILQLFMH
NWyUH SRGDM UyZQRZD*QLN QLH W\ONR GOD VDPHJR RGHUZDQHJR RG NRQWHNVWX Z\Ua-
*HQLD
GHILQLRZDQHJR DOH GOD WHJR Z\UD*HQLD XZLNáDQHJR Z MHJR NRQWHNVW 6 WR
definicje kontekstowe. 3U]\NáDGHP GHILQLFML NRQWHNVWRZHM MHVW GHILQLFMD ORJDU\tmu: /RJDU\WP OLF]E\ D SU]\ SRGVWDZLH E MHVW WR WDND OLF]ED F *H E c= a (równoZD*QLN SU]HGVWDZLD VL
QLH VáRZX logarytm, DOH Z\UD*HQLX logarytm liczby a
przy podstawie b). 'HILQLFMH Z\UD(QH L NRQWHNVWRZH REHMPXMH VL
ZVSyOQ Qa-
]Z GHILQLFML UyZQRFLRZ\FK
Szczególnym przypadkiem definicji kontekstowej jest definicja przez absWUDNFM
'HILQLFMH
SU]H] DEVWUDNFM
VáX* GR GHILQLRZDQLD SHZQ\FK URG]DMyZ
FHFK SU]H] RGZRáDQLH VL
GR SHZQ\FK UHODFML 3U]\NáDGHP MHVW QDVW
SXMFD GHIiQLFMD VáRZD ÄFL
*DU´ &L
*DU FLDáD D MHVW LGHQW\F]Q\ ] FL
*DUHP FLDáD E ± ]DZV]H
i W\ONR ZWHG\ JG\ ± FLDáR D UyZQRZD*\ VL
QD ZDG]H U]HWHOQHM ] FLDáHP E61.
AjdukieZLF] SRGDá VFKHPDW GHILQLFML SU]H] DEVWUDNFM
C (a) = C (b) – zawsze i tylko wtedy, gdy – a R b
(gdzie a R b ]QDF]\ ÄSRPL
G]\ a i b zachodzi stosunek R”).
62
àDWZR RND]Dü *H VWRVXQHN R MHVW VWRVXQNLHP UyZQRFLRZ\P . Zasada absWUDNFML JáRVL
60
61
62
*H
MHOL 5 MHVW VWRVXQNLHP UyZQRFLRZ\P WR LVWQLHMH WDNL URG]DM
Por. ibidem, s. 65.
Ibidem, s. 66.
5HODFM
UyZQRFLRZ QD]ywana
jest relacja, która jest zarazem: symetryczna, zwrotna
i przechodnia.
287
FHFK & GOD NWyUHJR GHILQLFMD WD E
G]LH SUDZG]LZD W]Q WDNL URG]DM FHFK SRG
Z]JO
GHP NWyUHJR GZD SU]HGPLRW\ D L E VL
]JDG]DM ]DZV]H L W\ONR ZWHG\ JG\
63
PL
G]\ W\PL SU]HGPLRWDPL WHQ VWRVXQHN UyZQRFLRZ\ ]DFKodzi
.
5R]ZD*DQLD R ZQLRVNRZDQLX L NODV\ILNDFMD UR]XPRZD
$MGXNLHZLF] SRGDá QDVW
SXMF GHILQLFM
ZQLRVNRZDQLD
Wnioskowanie jest to
SURFHV P\ORZ\ Z NWyU\P QD SRGVWDZLH PQLHM OXE EDUG]LHM VWDQRZF]HJR X]QDZDQLD
SU]HVáDQHN GRFKRG]LP\ GR X]QDQLD ZQLRVNX NWyUHJR EG( GRW\FKF]DV QLH X]QDZDOi-
ZFDOH EG( X]QDZDOLP\ PQLHM VWDQRZF]R SU]\ F]\P VWRSLH VWDQRZF]RFL
64
X]QDQLD ZQLRVNX QLH SU]HZ\*V]D VWRSQLD X]QDQLD SU]HVáanek .
P\
Wnioskowanie dzieli na subiektywnie pewne i subiektywnie niepewne.
:QLRVNRZDQLH VXELHNW\ZQLH SHZQH ] NWyUHJR SU]HVáDQHN ZQLRVHN Z\QLND OoJLF]QLH QD]\ZD VL
wnioskowaniem formalnie poprawnym, natomiast wniosko-
ZDQLX ] NWyUHJR SU]HVáDQHN ZQLRVHN QLH Z\QLND ORJLF]QLH ]DU]XFDP\ EáG IRr-
malny = SU]HVáDQHN MDNLHJR ZQLRVNRZDQLD Z\QLND ORJLF]QLH MHJR ZQLRVHN
wtedy i tylko wtedy, gdy wnioskowanie przebiega wedle logicznego (formalnego i niezawodnego) schematu inferencyjnego. Schematem inferencyjnym jest
QS Z\UD*HQLH 1LHFK ND*GH [ MHVW \ L ND*GH ] MHVW [ =DWHP ND*GH ] MHVW \.
:QLRVNRZDQLH ] NWyUHJR SU]HVáDQHN ZQLRVHN ORJLF]QLH Z\QLND QD]\ZDP\
wnioskowaniem dedukcyjnym w sensie absolutnym. Natomiast wnioskowanie,
] NWyUHJR SU]HVáDQHN ZQLRVHN Z\QLND HQW\PHPDW\F]QLH ] XZDJL QD ZLHG]
ZQLRVNXMFHJR QD]\ZD $MGXNLHZLF] ZQLRVNRZDQLHP GHGXNF\MQ\P Z
ZLHWOH
ZLHG]\ ZQLRVNXMFHJR , WDN ZQLRVNRZDQLD PDWHPDW\F]QH QLH V ]Z\NOH ZQLo-
skowaniami dedukcyjnymi absolutnymi. W rozumowaniach matematycznych
ZQLRVHN Z\QLND ] SU]HVáDQHN HQW\PHPDW\F]QLH ]H Z]JO
GX QD WZLHUG]HQLD MX*
SRSU]HGQLR SU]H] ZQLRVNXMFHJR X]QDQH 6 ZQLRVNRZDQLDPL GHGXNF\MQ\PL
Z
ZLHWOH
65
ZLHG]\ ZQLRVNXMFHJR 2ERN ZQLRVNRZD VXELHNW\ZQLH SHZQ\FK
$MGXNLHZLF] Z\Uy*QLDá ZQLRVNRZDQLD VXELHNW\ZQLH QLHSHZQH :QLRVNRZDQLHP
subiektywnie niepewnym jest takie wnioskowanie, w którym wniosek jest mniej
SHZQ\ QL* SU]HVáDQND
3U]H] UR]XPRZDQLH $MGXNLHZLF] UR]XPLDá ZV]HONLH SURFHV\ LQIHUHQFML OXE SUoFHV\ Z\SURZDG]DQLD MHGQ\FK ]GD ] LQQ\FK NWyUH QLH V NLHURZDQH RNUHORQ\P
]DGDQLHP L SURFHV\ UR]ZL]\ZDQLD ZLDGRPLH ]DGD L ]DJDGQLH P\ORZ\FK GRNoQ\ZDQ\FK SU]\ X*\FLX LQIHUHQFML OXE Z\SURZDG]DQLH MHGQ\FK ]GD ]
63
innych66.
Ibidem, s. 67.
Ibidem, s. 106.
65
Por. ibidem, s. 116.
66
Por. K. Ajdukiewicz, .ODV\ILNDFMD UR]XPRZD, [w:] -
]\N L SR]QDQLH t. 2, Warszawa 1985,
s. 222.
64
288
$MGXNLHZLF] SRG]LHOLá ]DGDQLD P\ORZH NWyUH PR*QD UR]ZL]Dü ]D SRPRF
ZQLRVNRZDQLD OXE ]D SRPRF
Z\SURZDG]DQLD QD
1) zadania, w których zdanie
]DGDQH GR ]DVDGQHJR X]QDQLD MHVW VIRUPXáRZDQH MHGQR]QDF]QLH E
G]LHP\ MH GOD
]ZL
]áRFL QD]\ZDü ]DGDQLDPL Z\ND]DQLD ]DGDQLD Z\]QDF]DMFH ]GDQLH
NWyUHJR ]DVDGQH X]QDQLH VWDQRZL UR]ZL]DQLH ]DGDQLD Z VSRVyE GZX]QDF]Q\
Z W]Z S\WDQLX UR]VWU]\JQL
FLD ]DGDQLD Z NWyU\FK ]GDQLH NWyUHJR X]QDQLH
VWDQRZL UR]ZL]DQLH ]DGDQLD MHVW Z QLP Z\]QDF]RQH ZLHOR]QDF]QLH Z W]Z Sy67
WDQLX GRSHáQLHQLD MDNR MDND ZDUWRü MHJR RVQRZ\ .
NODV\ILNDFM
UR]XPRZD
1DVW SQLH ZSURZDG]Lá QDVW SXM F
I. Rozumowania proste (jeden proces wnioskowania lub wyprowadzania)
Z\WNQL
WH ]DGDQLH UR]ZL]XMH VL
]D SRPRF ZQLRVNRZDQLD QS GRZodzenia)
a. spontaniczne
E NLHURZDQH MDNLP ]DGDQLHP
– kierowane zadaniem wykazania
FLD
± NLHURZDQH ]DGDQLHP S\WDQLHP
UR]VWU]\JQL
± NLHURZDQH ]DGDQLHP S\WDQLHP
GRSHáQLHQLD
Z\WNQL
WH
]DGDQLH UR]ZL ]XMH VL
QLDQLH
]D SRPRF
Z\SURZDG]DQLD
QS Z\Ma-
a. spontaniczne
E NLHURZDQH MDNLP ]DGDQLHP
– kierowane zadaniem wykazania
FLD
± NLHURZDQH ]DGDQLHP S\WDQLHP
UR]VWU]\JQL
± NLHURZDQH ]DGDQLHP S\WDQLHP
GRSHáQLHQLD
*
*
SRG]LDá QD
= SRZ\ V]\P SRG]LDáHP NU]\ XMH VL
a) rozumowania dedukcyjne,
E UR]XPRZDQLD XSUDZGRSRGREQLDMFH
68
F UR]XPRZDQLD ORJLF]QLH EH]ZDUWRFLRZH
II. 5R]XPRZDQLD ]áR*RQH
.
=DNRF]HQLH
=DVWDQDZLDM F VL
ZQLRVNX
*H
QDG GRURENLHP
QDXNRZ\P $MGXNLHZLF]D GRMü PR*QD GR
QDXND PD FR ] ZLHONLHJR VSRUWX :LHOX Z QLHM JUDF]\ DOH W\ONR
QLHNWyU]\ GRVWDQ VL
QD SLHUZV]H VWURQ\ $ MHGQDN Z\VLáHN W\FK G]LHVLWNyZ
VHWHN L W\VL
F\ NWyU]\ QLH PLHOL V]F]
FLD E\ü SLHUZVL PD SU]HFLH* WUXGQ
ü
SU]HFHQLHQLD ZDUWR
FLH* ZD*Q\ MHVW WH* VW\O Z MDNLP XNRF]\ VL
ELHJ 7DN VL
]áR*\áR
67
68
GR
%R FKRFLD* PLHMVFH QD PHFLH MHVW QDMZD*QLHMV]H WR SU]e-
Ibidem, s. 223.
Por. ibidem, s. 222.
289
*H
VWZRU]RQH
SU]H] $MGXNLHZLF]D NRQFHSFMH
]D MHJR
*\FLD
NWyUH RQ VDP XZD*Dá ]D QDMZD*QLHMV]H MHV]F]H
]GHZDOXRZDá\ VL
/RV SRURQLRQ\FK SRP\VáyZ SRG]LHOLáD WHRULD
]QDF]HQLD L UDG\NDOQ\ NRQZHQFMRQDOL]P $ MHGQDN MHVW FR FR EXG]L
QLHNáDPDQ\
podziw dla osoby Kazimierza Ajdukiewicza: styl uprawiania filozofii. AjdukieZLF] Z ILOR]RILL L ORJLFH
UHSUH]HQWRZDá
QDMOHSV]\ VW\O
MDNL PR*QD VRELH E\áR
Z\REUD]Lü X EDGDF]D MDVQ\ SURVW\ M
]\N XF]FLZRü Z VWDZLDQLX SUREOHPyZ
EH]NRPSURPLVRZRü XPLHM
WQRü SU]\]QDZDQLD VL
GR Eá
GyZ WDOHQW SHGDJo-
JLF]Q\ L PLDáH Z\VWDZLDQLH Z\QLNyZ QD WHVW IDOV\ILNDFML :V]\VWNLH
WH FHFK\
VW\OX
$MGXNLHZLF]D QDZHW MHOLE\ SRPLQü V]HUHJ QLHZWSOLZLH FHQQ\FK Z\QLNyZ DQa-
OL] ORJLF]Q\FK NWyUH SUyERZDQR SU]HGVWDZLü SRZ\*HM GHF\GXM R W\P
JR QD]ZDü Z\ELWQ SRVWDFL SROVNLHM QDXNL Z]RUHP ILOR]RID L EDGacza.
*H
PR*QD
Bibliografia
Ajdukiewicz K., Zagadnienia i kierunki filozofii, Warszawa 1949
Ajdukiewicz K., -
]\N L SR]QDQLH t. 1, Warszawa 1960
Ajdukiewicz K., -
]\N L SR]QDQLH t. 2, Warszawa 1965
Ajdukiewicz K., Logika pragmatyczna, Warszawa 1965
Borkowski L., Kazimierz Ajdukiewicz, I „Studia Logica”, XVI, 1965
Borkowski L., Kazimierz Ajdukiewicz, II „Studia Logica”, XVIII, 1966
Brykczynski P., 6HPLRW\ND ORJLF]QD Z WZyUF]RFL .D]LPLHU]D $MGXNLHZLF]D Warszawa 1979
'PEVND , .RQFHSFMD M
]\ND Z ILOR]RILL .D]LPLHU]D $MGXNLHZLF]D „Ruch Filozoficzny” XXIV/1–2,
1965
Giedymin J., Introduction, [w:] Ajdukiewicz K., The Scientific World-Perspective and Other
Esseys, Dordrecht 1978
Giedymin J., Science and Convention, London 1981
.RNRV]\VND 0 2 QLHNWyU\FK RVLJQL
FLDFK .D]LPLHU]D $MGXNLHZLF]D Z ]DNUHVLH ORJLNL PHW odologii nauk i filozofii, „Studia Filozoficzne” 1 (40) 1965
.RWDUELVNL 7 Kazimierz Ajdukiewicz (1890–1963), „Studia Logica” 14 (1963)
Olech A., -
]\N Z\UD*HQLD L ]QDF]HQLD &]
VWRFKRZD Palacz R., Klasycy filozofii polskiej, Warszawa–Zielona Góra 1999.
Pelc J., Semiotyka logiczna w pismach Kazimierza Ajdukiewicza, „Studia Filozoficzne”, 8–9
(153–154) 1978
3L
WND ' Kazimierz Ajdukiewicz, „Edukacja Filozoficzna”, vol. 29, 2000
3L
WND ' Kazimierz Ajdukiewicz, [w:] Polska Filozofia Powojenna, t. I, dz. zb. pod red. W. Mackiewicza, Warszawa 2001
Tarski A., 3RM
FLH SUDZG\ Z M
]\NDFK QDXN GHGXNF\MQ\FK >Z@ 7HQ*H Pisma logiczno-filozoficzne,
Warszawa 1995
Vetulani J., (SLVWHPRORJLF]QH SRJOG\ .D]LPLHU]D $MGXNLHZLF]D „Ruch Filozoficzny” XXIV/1–2
:ROHVNL - )LOR]RILF]QD V]NRáD OZRZVNRZDUV]DZVND , Warszawa 1985
Wójcicki R., Ajdukiewicz. Teoria znaczenia, Warszawa 1999
290