Uwłaszczenie chłopów na ziemiach polskich

Uwłaszczenie chłopów na ziemiach polskich
1. Zabór pruski
a. w czasach napoleońskich najpierw zostaje zniesione poddaństwo (1807 r.), następnie 1811
r.) rozpoczyna się uwłaszczenie – chłopi mogą przejmować ziemię, pod warunkiem
wypłacenia odszkodowania junkrom (możliwość uwłaszczenia najbogatszych);
b. w 1823 r. następuje rozszerzenie tych uprawnień na tereny poznańskiego, wprowadzane są
pewne modyfikacje (m.in. zastosowanie długoterminowych rat), co pozwala uwłaszczyć się
większej ilości chłopów;
c. dokończenie uwłaszczenia następuje podczas Wiosny Ludów w 1848 r.
2. Zabór rosyjski
Uwłaszczenie chłopów ogłasza car Aleksander II w marcu 1864 r. na zasadach prawie
identycznych jakie proponują powstańcy w roku 1863. Chłopi zostają uwłaszczeni bezpłatnie,
a sprawę odszkodowania dla ziemian bierze na siebie carat. Nie rozwiązanych pozostaje
jednak wiele ważnych problemów, np. sprawa serwitutów (zezwolenie chłopom na
korzystanie z dworskich lasów i pastwisk).
3. Zabór austriacki
Uwłaszczenie chłopów bez wiedzy cesarza przeprowadza gubernator Galicji Franz Stadion w
kwietniu 1848 r. w celu zapobieżenia planowanej przez Polaków akcji zniesienia
pańszczyzny. Uwłaszczenie jest bezpłatne, a właściciele otrzymują odszkodowanie.
Socjaldemokracja Królestwa Polskiego
Socjaldemokracja Królestwa Polskiego została założona w 1893 roku jako ugrupowanie
bazujące na internacjonalistycznym programie marksistowskim[3]. Jej rdzeniem był Związek
Robotników Polskich, którego część działaczy odmówiło poparcia narodowych żądań
zawartych w programie Polskiej Partii Socjalistycznej[3]. W rezultacie Związek i II Proletariat
opuściły PPS, tworząc SDKP. Później pogłębiły się jeszcze różnice pomiędzy tymi dwiema
organizacjami, kiedy to podczas Międzynarodowego Kongresu Socjalistycznego w sierpniu
1893, delegacja polska (przewodzona przez Ignacego Daszyńskiego z Galicji) odmówiła
zajęcia miejsc obok m.in. Róży Luksemburg. Podobnie było na następnym Kongresie w 1896
roku, kiedy to doszło do konfliktu pomiędzy Luksemburg a Józefem Piłsudskim,
reprezentującym PPS. Przedmiotem sporu była kwestia niepodległości Polski. Wbrew nazwie
Socjaldemokracja Królestwa Polskiego działała też na terenie Białostocczyzny[3]
Polska Partia Socjalistyczna (PPS) – polska partia polityczna o charakterze
niepodległościowym, socjalistycznym i pracowniczym (klasyfikowana w grupie partii
lewicowych), założona w listopadzie 1892 podczas tzw. zjazdu paryskiego jako Związek
Zagraniczny Socjalistów Polskich, jedna z najważniejszych w Polsce sił politycznych aż do
1948. W czasach PRL jako samodzielna partia działała jedynie na emigracji.
PPS powstała na zjeździe założycielskim, który odbył się w dniach 17–23 listopada 1892 w Paryżu.
Uczestniczyli w nim delegaci reprezentujący cztery polskie organizacje socjalistyczne:
•
•
•
•
•
Polska Socjalno-Rewolucyjna Partia "Proletariat": Aleksander Dębski ps. Gustaw, Bolesław
Antoni Jędrzejowski ps. Bolesław, Witold Jodko-Narkiewicz ps. Aleksander, Stanisław
Mendelson ps. Mieczysław, Maria Jankowska-Mendelson ps. Marian, Feliks Perl ps. Feliks,
Wacław Skiba ps. Władysław i Aleksander Sulkiewicz ps. Kazimierz, skupieni wokół pisma
"Przedświt";
Związek Robotników Polskich: Stanisław Grabski ps. Stanisław (formalnie nie był
delegowany przez Związek);
Zjednoczenie Robotnicze: Edward Abramowski ps. Józef, Jan Stróżecki ps. Stefan, Stanisław
Wojciechowski ps. Wacław i Stanisław Tylicki ps. Wojciech;
Polska Gmina Narodowo-Socjalistyczna: Jan Lorentowicz ps. Zdzisław, Władysław Ratuld
ps. Bronisław, Maria Szteliga ps. Marta, skupieni wokół pisma "Pobudka"
oraz dwóch niezależnych: Bolesław Limanowski ps. Tadeusz i Wacław Podwiński ps.
Wiktor[1]. W istocie Zjazd nie stanowił zjazdu delegatów partii, ale zebranie osób z różnych
formacji politycznych, których celem było utworzenie jednolitej partii socjalistycznej,
skupionej wokół socjalistycznego i niepodległościowego programu. Do zjazdu nie przyłączyła
się część grupy wydającej pismo "Przegląd Socjalistyczny" oraz członkowie "grupy socjalnodemokratycznej" z Paryża (Estera Golde, Cezaryna Wojnarowska, Stanisław Grabski,
Władysław Grabski, W. Kania, I. Urbach i A. Złotnicki
W 1987 powstała krajowa PPS, uważająca się za kontynuatorkę tradycji PPS. W 1990 PPS na
emigracji oraz dwa główne odłamy PPS w kraju, połączyły się w jedną Polską Partię
Socjalistyczną
POLSKI STRONNICTWO LUDOWE
Nazwa PSL nawiązuje do tradycji sięgającej XIX wieku. Bezpośrednim protoplastą
organizacji było Stronnictwo Ludowe, założone w 1895 w Rzeszowie przez niezależnych
działaczy chłopskich (m.in. Jakub Bojko i Jan Stapiński), lewicowo-ludową inteligencję
(Bolesław Wysłouch, Maria Wysłouchowa), część działaczy Związku Stronnictwa
Chłopskiego oraz środowisko skupione wokół ks. Stanisława Stojałowskiego. Z ramienia SL
w 1897 zasiedli w parlamencie austriackim w Wiedniu pierwsi posłowie niezależnego (tj. bez
patronatu kleru i szlachty) ruchu ludowego[8].
Nazwa „Polskie Stronnictwo Ludowe” funkcjonuje od 1903. Od tego czasu organizacja
wprost wysuwała postulaty niepodległości Polski. W swoim programie głosiła potrzebę
równouprawnienia narodowego, politycznego i społecznego Polaków. Postulowała potrzebę
reformy austriackiego systemu wyborczego.
Na skutek sporów wewnętrznych w 1913 doszło do podziału na Polskie Stronnictwo Ludowe
„Piast” i Polskie Stronnictwo Ludowe Lewicę.
Czołowymi działaczami byli: Karol Lewakowski, Henryk Rewakowicz, Jan Stapiński, Jakub
Bojko, Bolesław Wysłouch i Wincenty Witos. Organami prasowymi: „Przyjaciel Ludu”,
„Kurier Lwowski” i „Gazeta Ludowa”. Wieloletnim przewodniczącym (PSL „Piast”) i
jednym ze współzałożycieli PSL był Wincenty Witos. W dwudziestoleciu międzywojennym
PSL był jedną z najsilniejszych partii w Sejmie, a Wincenty Witos trzykrotnie sprawował
urząd premiera.
W 1915, w wyniku połączenia Narodowego Związku Chłopskiego, Związku Chłopskiego
oraz ugrupowania „Zaranie”, powstało PSL „Wyzwolenie”. Początkowo partia nosiła nazwę
Polskie Stronnictwo Ludowe w Królestwie Polskim, ale dla odróżnienia od galicyjskiego PSL
„Piast” w 1918 przybrała nazwę PSL „Wyzwolenie”.
W 1931 PSL „Piast” połączyło się z PSL „Wyzwolenie” i Stronnictwem Chłopskim, tworząc
Stronnictwo Ludowe.
NarodowaDemokracja,ND,endecja,
Prawicowyinacjonalistycznyruchpolityczny,któregopoczątkinaziemiachpolskich
przypadająnaostatnielataXIXw.WówczasnaskutekrozłamuwLidzePolskiejpowstałaLiga
Narodowa(1893),zR.Dmowskim,Z.Balickim,J.L.PopławskimiS.Kośmińskim.
DziałalnościąLigikierowałapięcioosobowaTajnaRadazsiedzibąwWarszawie.Część
działaczyzostałaaresztowana,częśćwyemigrowaładoGalicji.LigaNarodowadziałała
poprzezróżnepartiepolityczneiorganizacjekulturalne,m.in.ZwiązekMłodzieżyPolskiej
Zet,TowarzystwoOświatyNarodowej(TON).W1897LigaNarodowautworzyławzaborze
rosyjskimStronnictwoNarodowo-Demokratyczne(SND).ProgramStronnictwa,opracowany
przezJ.L.Popławskiego,akceptowałistniejącyporządekprawno-polityczny,głosiłzasadę
solidaryzmuklasowegopołączonegoznieufnością,anawetwrogościądoprzedstawicieli
innychnarodowości.SNDbyłoprzeciwnepowstaniomnarodowym,dążyłodozachowania
resztekautonomiiKrólestwaPolskiegowramachzaborurosyjskiego.
Od1905działałojawnie.Wokresiewypadkówrewolucyjnych1905-1907SNDdziałałow
porozumieniuzwładzamizaborczymi,pomagałotłumićwystąpieniarobotnicze.