trasy piesze - Kalisz Średniowieczny

trasy piesze - Kalisz Średniowieczny
Published on Kalisz (http://www.kalisz.pl)
Czas trwania spaceru ok. 2,5 godz.
Plac Św. Józefa - ul. Kolegialna - ul. Sukiennicza - ul. Kazimierzowska - ul. Św. Stanisława - Główny
Rynek - ul. Kanonicka ul. A. Parczewskiego - Planty - Plac Jana Pawła II
Zwiedzanie miasta jest swego rodzaju wędrówką przez jego historię, co daje okazję do poznania
różnych aspektów kilku kultur. Nie da się ukryć, że zabytki odzwierciedlają burzliwą i skomplikowaną
przeszłość miasta. Zapraszamy do spaceru wspominającego średniowiecze w Kaliszu.
Spacer nasz rozpocznijmy od Placu Św. Józefa, a dokładnie od Bazyliki Wniebowzięcia Najświętszej
Marii Panny (znana także pod nazwą Sanktuarium Świętego Józefa).
W XIII wieku stał tu drewniany kościółek. Początki powstania obecnej bazyliki sięgają 1353 roku wzniesiona została z fundacji arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorii Skotnickiego. W 1359 r.
kościół podniesiony został do godności kolegiaty. W swym pierwotnym kształcie istniał do 1783 roku,
kiedy to w wyniku wyburzenia części przyległych zabudowań, zniszczona została znaczna część
kościoła. Wtedy ocalały jedynie: prezbiterium, zakrystia oraz ołtarze przy południowej ścianie
kościoła, w tym obraz Świętej Rodziny. W 1790 roku Kolegiatę odbudowano w stylu
późnobarokowym, a Wieża Kościoła swój obecny wygląd uzyskała w 1948 r.
Na szczególną uwagę zasługuje obraz Świętej Rodziny, który znajduje się w kaplicy o tej samej
nazwie. Został on ofiarowany ok. 1670 roku, jako wotum dziękczynne dla bazyliki. Wierni otaczali
obraz coraz większym kultem, zaś w 1770 roku prymas Polski uznał go za cudowny. W 1796 r. kaliski
wizerunek patrona rodziny otrzymał korony papieskie. Rozwój kultu Świętego Józefa sięga połowy
XVII w. Do kaliskiej kolegiaty do Św. Józefa zaczęli przybywać liczni pielgrzymi z różnymi intencjami.
W Sanktuarium znajdują się Księgi Łask i Cudów, w których udokumentowane są przypadki licznych
nadzwyczajnych łask otrzymanych przez wstawiennictwo Świętego Józefa.
Sanktuarium Św. Józefa jest najstarszym ośrodkiem kultu tego świętego na świecie.
W kościele znajduje się także późnogotycki poliptyk, który nie zachował się jednak w pierwotnym
kształcie. Został on wykonany na Śląsku w warsztacie Mistrza z Gościszowic. W kaliskim kościele
znajdują się tylko cztery skrzydła złożone z 12 malowanych kwater przedstawiających sceny z życia
Maryi i Mękę Chrystusa.
W kolegiacie znajduje się także drugi średniowieczny obraz - „Matka Boska od ognia". Fundację jego
przypisuje się Rafałowi z Soboty, staroście generalnemu Wielkopolski. Obraz powstał w kaliskiej
pracowni malarskiej, w latach czterdziestych XV wieku. Dzieło Matka Boska z Dzieciątkiem, u stóp
której klęczy fundator ze swoja żoną i synem oraz umieszczona jest data „1424".
W skarbcu kolegiaty znajdują się cenne dzieła sztuki sakralnej, m.in.: kielich mszalny - dar
Kazimierza Wielkiego i patena romańska - dar Mieszka III Starego.
W podziemiach Sanktuarium znajduje się Kaplica Męczeństwa i Wdzięczności, którą ufundowali w
1970 roku, w 25. rocznicę wyzwolenia obozu koncentracyjnego w Dachau, księża - byli więźniowie
obozu. Znajduje się również muzeum i archiwum, gdzie zgromadzono przedmioty używane przez
byłych więźniów obozów niemieckich, stare fotografie, rysunki, rękopisy wspomnień i książki.
Znajdują się tam również tablice z nazwiskami zamordowanych w Dachau i urna z ziemią z obozu.
Nie można pominąć wydarzenia z dnia 4 czerwca 1997 roku - Ojciec Święty Jan Paweł II przybył
wtedy z wizytą duszpasterską do diecezji kaliskiej i do Sanktuarium Świętego Józefa.
Po prawej stronie wychodząc z bazyliki, na Placu Św. Józefa widzimy pomnik Jana Pawła II.
Postawiony w 1999 roku, w 2. rocznicę wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II w Kaliszu. Pomnik
wykonany jest z brązu, a jego autorem jest prof. Jan Kucz.
Na tyłach bazyliki znajduje się Baszta „Dorotka". Jest to jedyna zachowana do dziś baszta miejska,
dawniej służyła jako więzienie miejskie Wchodziła w skład fortyfikacji miejskich w północnowschodniej części ich obwodu. Powstała w XV wieku baszta jest półokrągła, ceglana, posadowiona na
Strona 1 z 4
trasy piesze - Kalisz Średniowieczny
Published on Kalisz (http://www.kalisz.pl)
kamiennym fundamencie i przykryta półstożkowym dachem. Od XIX wieku zwana „Dorotką".
Z basztą związane są różne legendy, z których jedna mówi, że w dawnych czasach zamykano w niej
źle prowadzące się młode damy, które nazywano wówczas Dorotkami.
Stojąc przed Basztą „Dorotką", zwłaszcza latem możemy usłyszeć dochodzącą muzykę z otwartych
okien Państwowej Szkoły Muzycznej.
Wracając, widzimy gmach starostwa powiatowego. Jest to początek zespołu pojezuickiego. Zespół
pojezuicki to gmachy byłego urzędu wojewódzkiego, a obecnie starostwa powiatowego. Dalej w linii
prostej widzimy Kościół Garnizonowy i dawne zabudowania pojezuickie przy ul. Kolegialnej.
W poszukiwaniach średniowiecznych budowli Kalisza idziemy dalej ul. Sukienniczą i tuż przed
mostem Trybunalskim po prawej stronie widzimy zabudowania Kościoła i Klasztoru OO.
Franciszkanów.
Ów Kościół i Klasztor OO. Franciszkanów położony jest pomiędzy ulicami: Kazimierzowską, Św.
Stanisława, Rzeźniczą i Sukienniczą.
Kościół zakonny pw. Św. Stanisława ufundowany został ok. 1257 r. przez księcia Bolesława
Pobożnego i jego żonę Jolantę. Wzniesiono go jako gotycką bazylikę. W XIV w. świątynia
przebudowana została na kościół halowy. Około poł. XIV w. zbudowany został drewniany klasztor. Na
jego miejsce w latach 1640 -80 stanął murowany budynek klasztorny. W 1798 roku władze pruskie
usunęły Franciszkanów i zajęły budynki klasztorne na cele wojskowe, zarząd policji i na więzienie.
Kościół i klasztor odrestaurowany został w latach 1857 - 1862. Kasata zakonu nastąpiła w 1864 r.
Ponowne zaś osiedlenie Franciszkanów miało miejsce w 1918 r.
Zachowana do naszych czasów bryła kościoła jest nieotynkowana, z wyjątkiem barokowych szczytów
przybudówek. Główny ołtarz jest późnobarokowy. Interesujący motyw dekoracyjny wnętrza tworzy
bogata listwa sztukateryjna na sklepieniach. Uwagę zwraca też piękna ambona w kształcie łodzi z
1862 roku. W jednym z ołtarzy bocznych, w prawej nawie znajdują się relikwie błogosławionej
księżnej Jolanty.
Kościół oo. Franciszkanów był miejscem kilku istotnych wydarzeń. Należy wymienić wyświęcenie w
1283 r. na kapłana, a w tydzień później na arcybiskupa gnieźnieńskiego, Jakuba Świnkę. Tenże w
krótkim czasie po święceniach dokonał konsekracji kościoła w obecności księcia Przemysława II. W
1861 r. odprawiono nabożeństwo za pięciu poległych w Warszawie demonstrantów, a w miesiąc
później za zmarłego w Brukseli Joachima Lelewela. W roku 1858 grał tu znakomity polski skrzypek
Apolinary Kątski, a po nim Józef Wieniawski, brat Henryka.
Po wyjściu z kościoła kierujemy się w prawą stronę i wchodzimy na Główny Rynek, przed nami stoi
okazały budynek kaliskiego Ratusza.
Najstarsze udokumentowane wzmianki o ratuszu pochodzą z 1426 r. Pierwszy ratusz był gotycki, z
siedemdziesięciometrową, ośmioboczną wieżą górującą nad miastem. W połowie XVI w. wieżę
zwieńczono renesansowym hełmem. Po pożarze w końcu XVII wieku wieża otrzymała barokowy
miedziany hełm z iglicą. Najstarszy ratusz spłonął podczas wielkiego pożaru miasta w 1792 roku, a
jego resztki rozebrano w 1804 r. Drugi w dziejach ratuszowy gmach stanął w latach 1888 - 1890.
Była to budowla przysadzista, bez wieży. W tym kształcie architektonicznym przetrwał ratusz do
1914 r., kiedy to został spalony przez Prusaków. Obecny ratusz powstał w latach 1920 - 25 według
projektu S. Pajzderskiego i nawiązuje do tradycji renesansowego ratusza z wysoka wieżą. Założony
na planie kwadratu, z wewnętrznym dziedzińcem. Fasadę zdobi ryzalit z podcieniami.
Po lokacji Kalisza ok. 1257 r. na prawie średzkim przystąpiono do organizacji miasta. Zastosowano
schemat rozplanowania charakteryzujący się rozwidleniem szlaku komunikacyjnego na 2 główne
ulice, zbiegające się przy przeprawach na Prośnie. W ten sposób nadano miastu plan z owalnym
jądrem, w centrum którego został wytyczony prostokątny rynek. Z krótszych pierzei wychodziły po 2
ulice, z dłuższych zaś po 3. proces kształtowania się układu przestrzennego średniowiecznego
Kalisza trwał ok. 100 lat i zakończył się w połowie XIV w. po otoczeniu go murami obronnymi. Obecna
zabudowa rynku pochodzi z lat 20. i 30. XX w., z czasów odbudowy miasta po zniszczeniach w 1914
r. uwagę zwraca budynek przy Głównym Rynku 1 - to tzw. Kamienica z medalionami. Na jej frontowej
elewacji znajdują się 4 płaskorzeźby autorstwa artysty plastyka W. A. Oźminy, przedstawiające głowy
wybitnych kaliszan: Adama Asnyka, Marii Konopnickiej, Stefana Szolc-Rogozińskiego i Marii
Dąbrowskiej.
Strona 2 z 4
trasy piesze - Kalisz Średniowieczny
Published on Kalisz (http://www.kalisz.pl)
Opuszczając kaliski Główny Rynek kierujemy się do ulicy Kanonickiej. Idziemy do Katedry św.
Mikołaja.
Kościół został wzniesiony w XIII wieku z fundacji księcia Bolesława Pobożnego. W latach 1358-1810
kościołem zarządzali kanonicy regularni laterańscy sprowadzeni do Kalisza przez Kazimierza
Wielkiego. W 1441 roku Sobór w Bazylei wyniósł kościół do godności kolegiaty zakonnej. W 1448
roku obok gotyckiej świątyni wzniesiono ceglany budynek klasztorny, w którym siedzibę znalazła
szkoła parafialna. Dzieje świątyni były bardzo burzliwe. Pożary w latach 1560, 1609, 1706
spowodowały, że kościół stracił swoje średniowieczne piękno. W 1973 roku pożar ołtarza przyniósł
stratę jednego z najpiękniejszych zabytków świątyni - obrazu „Zdjęcie z krzyża" z pracowni Piotra
Rubensa. Do dziś okoliczności tego zdarzenia budzą wielkie kontrowersje gdyż przypuszcza się, że
obraz został skradziony. W kościele na uwagę zasługuje Kaplica Matki Boskiej Pocieszenia zwanej
Polską. Znajdująca się tam polichromia i witraże zaprojektowane przez Włodzimierza Tetmajera w
1909 roku, przedstawiają wielu świętych oraz postacie z historii Polski. Na ścianach kościoła znajdują
się liczne tablice epitafijne poświęcone m.in. Adamowi Asnykowi i Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu.
W 1992 roku po utworzeniu diecezji kaliskiej kościół podniesiono do godności katedry.
Wychodząc dalej i kierując się w dół ulicy Kanonickiej, a następnie w prawą stronę na ulicę
Parczewskiego, na szlaku naszej średniowiecznej wędrówki po prawej stronie widzimy fragment
murów obronnych. Jest to najstarszy i najdłuższy fragment murów miejskich. Za czasów Kazimierza
Wielkiego Kalisz otoczony został murami obronnymi z piętnastoma basztami i dwiema głównymi
bramami: Wrocławską i Toruńską. Wtedy długość murów wynosiła ok. 1600 m i obejmowała obszar
ok. 18 ha. W XIX w. na polecenie władz pruskich większość fortyfikacji rozebrano. Zachowały się
tylko fragmenty przy ul. Łaziennej, Kazimierzowskiej, Parczewskiego oraz wspomina już wcześniej
Baszta „Dorotka".
Przechodzimy na lewą stronę w pas zieleni, na tzw. Planty.
Rozciągają się one pomiędzy ulicami Narutowicza i Wodną, a placem Kilińskiego. Powstały podczas II
wojny światowej, kiedy hitlerowcy zasypali biegnącą wzdłuż ulicy Babina odnogę Prosny. Na
wysokości ulicy Babina 11, na Plantach stoi jedyny w swoim rodzaju „pomnik książki". Upamiętnia on
zniszczenie przez hitlerowców w 1942 r. kilku tysięcy książek z polskich i żydowskich bibliotek w
mieście. U wylotu plant na placu Kilińskiego stoi pomnik Adama Asnyka.
Kończąc naszą wędrówkę docieramy do zbiegu ulicy Grodzkiej i placu Jana Pawła II. Znajdują się tu
fragmenty fundamentów Zamku Kazimierzowskiego. Kaliski zamek wznoszono etapami, a
zakończenie jego budowy przypadło na czasy Kazimierza Wielkiego. Zamek usytuowany był w
północnej części miasta lokacyjnego, nieopodal Bramy Toruńskiej. Miał kształt czworoboku opartego
o mury miejskie. Od XIV wieku jako siedziba starosty był miejscem sądów i zatwierdzania władz
miejskich. Wielki pożar miasta w 1537 roku poczynił znaczne szkody zamku. Począwszy od XVII
wieku zamek systematycznie podupadał. Całkowitemu zniszczeniu uległ w pożarze, który w 1792 r.
strawił znaczną część miasta. W 1803 roku władze pruskie sprzedały ruiny zamku grodzkiego jako
materiał budowlany prywatnemu nabywcy. Fragment zamku odsłonięty podczas badań
wykopaliskowych tworzy rezerwat archeologiczny. W 1819 r. na części placu po Zamku
Kazimierzowskim przy ulicy Grodzkiej, stanął klasycystyczny gmach Szkoły Departamentowej. W
tymże roku przemianowano ją na Szkołę Wojewódzką. Do najwybitniejszych absolwentów szkoły
m.in. należeli: Adam Asnyk, Adam Chodyński, Stanisław Wojciechowski, Alfons Parczewski. Obecnie
mieści się w budynku I Liceum Ogólnokształcące imienia Adama Asnyka.
Tu kończymy nasz średniowieczny spacer. Lecz nie sposób wspomnieć, że około 1,5 km od miejsca,
gdzie się znajdujemy, na lewym brzegu Prosny leży Zawodzie - kolebka Kalisza. Znajduje się tam
Kaliski Gród Piastów.
W okresie IX/X - XIII w. był tu zlokalizowany wczesnośredniowieczny gród z osadami. Za panowania
księcia Mieszka III Starego przeżywał okres rozkwitu. Z fundacji księcia wzniesiono kolegiatę pw. Św.
Pawła. W 1233 r. książę śląski Henryk Brodaty zdobył i zniszczył gród. Tuż obok znajduje się
drewniany kościółek pw. Św. Wojciecha z murowanym ceglanym cokołem. Wzniesiony został w 1798
r. Na uwagę zasługuje kamienna romańska kropielnica. Co roku, w sobotę poprzedzającą 4. czerwca
(dzień wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II) odbywa się procesja ulicami miasta od św. Wojciecha do
Strona 3 z 4
trasy piesze - Kalisz Średniowieczny
Published on Kalisz (http://www.kalisz.pl)
św. Józefa.
Na terenie grodziska w 2007 roku trwała rekonstrukcja grodu. Zrekonstruowane zostały fundamenty
przyziemi kolegiaty p.w. Św. Pawła, czworokątna, dwukondygnacyjna wieża obronna oraz chaty.
Source URL: http://www.kalisz.pl/pl/q/dla-turystow/trasy-piesze-kalisz-sredniowieczny
Strona 4 z 4
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)