Żołnierz musi być sprawny

Żołnierz musi być sprawny
2014-05-16
Konferencja „Sprawność fizyczna żołnierzy w warunkach potrzeb
środowiska działania Sił Zbrojnych RP w XXI wieku” miała na celu poszerzenie wiedzy i wymianę
doświadczeń na ten temat. Sformułowaliśmy również wnioski, które posłużą do opracowania
nowych testów i norm sprawności fizycznej dla żołnierzy Sił Zbrojnych RP – wystąpienie generała
brygady Franciszka Kochanowskiego, szefa Zarządu Szkolenia – P-7 Sztabu Generalnego
Wojska Polskiego. W celu właściwego rozumienia problematyki sprawności fizycznej żołnierzy i jej umiejscowienia w
systemie szkolenia Sił Zbrojnych przyjęliśmy następujący aparat pojęciowy.
Zdolność operacyjna - rozumiana jako potencjalna sprawność, możliwość podmiotu wynikająca z
jego cech i właściwości, pozwalająca na podjęcie działań zmierzających do osiągnięcia
pożądanych efektów. Komponentem zdolności operacyjnej są m.in. zasoby osobowe oraz
szkoleniowe (decyzja nr 56/Org.P5 Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 grudnia 2013 r. w
sprawie Organizatorów Systemów Funkcjonalnych SZ RP).
Spośród wielu definicji sprawności fizycznej, w dalszych rozważaniach będziemy posługiwać się
definicją profesora Romana Trześniowskiego.
Sprawność fizyczna – to gotowość człowieka do podejmowania i rozwiązywania trudnych zadań
ruchowych w różnych sytuacjach życiowych wymagających siły, szybkości, zręczności, gibkości,
zwinności i wytrzymałości jak również pewnych nabytych i ukształtowanych umiejętności i
nawyków ruchowych opartych o odpowiednie uzdolnienia ruchowe i stan zdrowia.
Sprawność fizyczna jest właściwością bardzo złożoną. Zależy od płci, wieku, stanu zdrowia,
uzdolnień i umiejętności ruchowych, budowy ciała, sprawności aparatu ruchu, wydolności
narządów, poziomu rozwoju zdolności motorycznych, trybu życia, siły woli, motywacji, stanu
psychicznego itp. Od jej poziomu w dużym stopniu zależy wartość i wydajność służby żołnierzy.
Norma sprawności fizycznej – to przedział wyników określający poziom sprawności fizycznej.
Szkolenie bojowe – to zasadniczy dział szkolenia wojsk. Stanowi planową działalność szkoleniową
w zakresie wybranych przedmiotów, prowadzoną w pododdziałach i szkolnictwie wojskowym w
celu przygotowania żołnierzy do wykonywania indywidualnych i zespołowych zadań na polu walki
lub w operacji. Zakres przedmiotowy szkolenia bojowego pododdziałów określają programy
szkolenia.
Siły Zbrojne RP są podstawowym elementem systemu obronnego państwa, przeznaczonym do
Autor: gen. Franciszek Kochanowski
Strona: 1
skutecznej realizacji polityki bezpieczeństwa i obronnej. Zadania Sił Zbrojnych RP wynikają z:
1) Konstytucji RP (art. 26 - Siły Zbrojne służą ochronie niepodległości RP i niepodzielności jej
terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jej granic);
2) Ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz.U.1967 Nr 44 poz. 220 z późn. zm.);
3) Strategii Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022.
Przedstawione misje są zasadniczym utrzymaniem istniejących oraz wyznacznikiem kierunków
rozwoju i doskonalenia Sił Zbrojnych oraz pozyskiwania nowych zdolności Sił Zbrojnych RP.
Sprawność znacząco wpływa na system szkolenia i osiąganie zaprezentowanych zasadniczych
zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych RP oraz jest częścią kultury organizacyjnej tego Systemu.
Szkolenie spaja żołnierzy SZ RP tworząc z nich zgrane zespoły ludzkie ukierunkowane na
wykonanie zadań w różnych uwarunkowaniach czasu pokoju, kryzysu i wojny - na wszystkich
szczeblach dowodzenia w SZRP.
A zatem częścią każdej zdolności bojowej, operacyjnie jest żołnierz odpowiednio przygotowany do
działania pod względem merytorycznym i fizycznym.
Podstawą formalno-prawną jest Program Rozwoju Sił Zbrojnych na lata 2013–2022.
Jednym z istotnych zagadnień obecnie realizowanej transformacji ilościowo-jakościowej SZ RP,
obejmującej profesjonalizację i modernizację techniczną ,jest określenie wymagań wobec
personelu sił zbrojnych i modernizacji sprzętu wojskowego.
Z oceny jednostek wojskowych w latach 2010-2013 wynika, że przygotowanie personelu sił
zbrojnych, w tym fizyczne, do działania w zróżnicowanych warunkach – zgodnie z możliwościami
sprzętu wojskowego - stanowi o potencjale sił zbrojnych, ich zdolnościach operacyjnych do
realizacji konstytucyjnych misji i zadań określonych w dokumentach strategicznych dotyczących
bezpieczeństwa i obronności państwa.
A zatem istnieje potrzeba właściwego przygotowania merytorycznego i fizycznego żołnierzy SZ
RP do realizacji zadań – tych znanych i tych, które mogą pojawić się niebawem w związku z
dynamicznymi zmianami środowiska działania sił zbrojnych.
W obecnie obowiązującym programie oceny jednostek organizacyjnych resortu obrony narodowej
w obszarach pokojowego funkcjonowania oraz przygotowania do działania zgodnie z
przeznaczeniem, w dziale II – System Szkolenia, w przedmiocie nr 8 – Wyszkolenie Fizyczne,
określono parametry prowadzenia kontroli sprawności fizycznej żołnierzy. W tym kontekście należy, w miarę potrzeb, aktualizować wymagania wobec żołnierzy SZRP
również w zakresie ich sprawności fizycznej oraz inwestować w rozwój intelektualny i fizyczny.
Swoistego znaczenia nabiera problematyka oceny sprawności fizycznej żołnierzy, która m.in.
znajduje się w kompetencjach szefa Zarządu Szkolenia – P7 SG WP, jako organizatora systemu
funkcjonalnego szkolenia SZRP. Jednym z wielu obowiązków wykonywanych przez Zarząd
Szkolenia – P7 jest opracowywanie projektów dokumentów normatywnych w obszarze systemu
funkcjonalnego szkolenia, w tym także wychowania fizycznego w silach zbrojnych,
determinowanych misją i zadaniami sił zbrojnych oraz wnioskami z doświadczeń (Lessons
Autor: gen. Franciszek Kochanowski
Strona: 2
Learned):
- ze szkolenia sił zbrojnych w ośrodkach szkolenia, na poligonach;
- z udziału PKW/PJW w operacjach poza granicami kraju,
a także określanie celów i mierników oraz ich wartości.
Pragnę podkreślić, że wojskowy system wychowania fizycznego jest składową
ogólnopaństwowego systemu wychowania fizycznego, który stanowi kontynuację szkolnoakademickiego wychowania fizycznego.
Nowelizując dokumenty normatywne z tego obszaru, analizujemy szczegółowo kierunki zmian w
cywilnym systemie szkolenia z wychowania fizycznego w Polsce oraz w Siłach Zbrojnych państw
– członków.
W warunkach Sił Zbrojnych RP wychowanie fizyczne jest realizowane w ramach podsystemów:
kształcenia zawodowego, szkolenia dowództw i sztabów, szkolenia wojsk oraz zabezpieczenia
procesu szkolenia będących składowymi systemu funkcjonalnego szkolenia Sił Zbrojnych RP.
Głównym zadaniem wychowania fizycznego w WP jest przygotowanie fizyczne żołnierzy do
działań indywidualnych i zespołowych w każdych warunkach wynikających ze specyfiki i przebiegu
służby wojskowej. W jego skład wchodzą: szkolenie programowe, sport powszechny i wyczynowy,
szkolenie instruktorsko-metodyczne oraz sprawdziany.
Cały proces szkolenia fizycznego żołnierzy SZRP ukierunkowany jest na osiągnięcie pożądanego
z punktu widzenia misji i zadań SZ RP, profilu psychofizycznego profesjonalnego żołnierza.
Zasadnicze dokumenty stanowiące podstawę formalną-prawną szkolenia wychowania fizycznego
w SZRP.
1. Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2010 r., Nr 127, poz. 857).
2. Ustawa z dnia 11 wrzenia 2003 r. o subie wojskowej onierzy zawodowych (Dz. U. z 2010 r., Nr
90, poz. 593 z pón. zm.).
3. Regulamin kultury fizycznej Si Zbrojnych RP (Sygn. 842/2011).
4. Rozporzdzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 12 lutego 2010 r.
w sprawie przeprowadzenia sprawdzianu sprawnoci fizycznej onierzy zawodowych (Dz. U. Nr
27, poz. 138 z pón. zm.).
5. Decyzja Nr 277/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 14 wrzenia 2012 r.
w sprawie funkcjonowania sportu w Siach Zbrojnych RP (Dz. Urz. MON z dnia 14 wrzenia 2012
r., poz. 358).
6. Decyzja Nr 469/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 16 padziernika 2008 r.
w sprawie wprowadzenia jednolitych struktur organizacyjnych kultury fizycznej
w resorcie obrony narodowej (Dz. Urz. MON Nr 19 poz. 256 z pón. zm.).
„Regulamin Kultury Fizycznej Sił Zbrojnych RP” definiuje podstawowe pojęcia kultury fizycznej w
wojsku, formułuje cele, zadania oraz sposoby i środki ich realizacji w SZ RP. W szczególności
jednak reguluje sprawy związane z organizacją i metodyką prowadzenia zajęć z wychowania
fizycznego. Ponadto jest zbiorem ustaleń w obszarach współdziałania kadr wychowania
fizycznego i sportu ze specjalistami wojskowej służby zdrowia dla optymalizacji efektów
Autor: gen. Franciszek Kochanowski
Strona: 3
działalności w sferze wychowania fizycznego.
Pomiar i ocena sprawności fizycznej żołnierzy Sił Zbrojnych RP od wielu lat są przedmiotem analiz
i dyskusji. Ich odzwierciedlenie odnajdujemy w opiniach, dostępnej literaturze. Trafnie dobrane
testy oraz prawidłowa interpretacja ich wyników pozwalają dobrać odpowiednie treści szkoleniowe
do doskonalenia sprawności fizycznej żołnierzy - pod kątem osiągnięcia zaplanowanej zdolności
operacyjnej.
Systematycznie prowadzone pomiary pozwalają uchwycić tendencje zmian w poziomie
sprawności fizycznej nie tylko pojedynczego żołnierza, ale również zespołów w stosunku do
których wymagania są ukierunkowane na wykonanie zadań i zróżnicowane w związku z
przynależnością do RSZ, RW, a także ze względu na zajmowane stanowisko służbowe oraz grupę
wiekową.
W okresie ostatnich 10 lat wymagania dotyczące sprawności fizycznej żołnierzy SZ RP były
wielokrotnie modyfikowane. Obecne testy sprawności fizycznej określone są w Rozporządzeniu
Ministra Obrony Narodowej z dnia 12 lutego 2010 r. w sprawie przeprowadzenia sprawdzianu
sprawności fizycznej żołnierzy zawodowych.
W dokumencie tym zróżnicowano testy i normy dla żołnierzy płci męskiej i żeńskiej.
Na przykład żołnierze – mężczyźni zdają cztery konkurencje wybierane spośród siedmiu:
1) marszobieg na dystansie 3000 m lub pływanie ciągłe przez 12 min.;
2) podciąganie na drążku lub uginanie ramion w podporze leżąc przodem;
3) Skłony tułowia w ciągu 2 min.;
4) Bieg wahadłowy 10x10m lub bieg po kopercie.
Natomiast żołnierze – kobiety również zdają cztery konkurencje. Jednakże kobiety mają wybór
ćwiczeń tylko w pomiarze wytrzymałości – pływaniem ciągłym przez 12 min. i marszobiegiem,
gdzie mają do pokonania dystans o 2000 m krótszy niż mężczyźni. Pozostałe ćwiczenia zdają
obligatoryjnie.
Sposób oceny sprawności fizycznej żołnierza zawodowego. Ocenę ustala się na podstawie
średniej arytmetycznej z ocen z czterech ćwiczeń, uzyskanych przez żołnierza zawodowego
podczas sprawdzianu sprawności fizycznej.
Warunkiem otrzymania oceny pozytywnej ze sprawdzianu sprawności fizycznej jest uzyskanie
przez żołnierza zawodowego co najmniej trzech ocen pozytywnych ze zdawanych ćwiczeń, bez
względu na to czy posiada kategorię „Zdolny”czykategorię „Zdolny z ograniczeniami”.
Aktualnie obowiązujące wybrane testy i normy sprawności fizycznej. Różnica w wymaganiach pod
względem sprawności fizycznej w odniesieniu do mężczyzn i kobiet występuje:
1) w marszobiegu, gdzie mężczyźni mają do pokonania dystans 3000 m, natomiast kobiety 1000
m
2) oraz w normach sprawdzianu.
Żołnierz-mężczyzna, zajmujący stanowisko dowódcy, w wieku do 25 lat musi przebiec 3000 m w
czasie 12 minut i 10 sekund, natomiast żołnierz-kobieta, zajmująca to samo stanowiska i będąca
w tym samym wieku musi przebiec 1000 m w czasie 4 minut. W innej konkurencji, uginanie i
Autor: gen. Franciszek Kochanowski
Strona: 4
prostowanie ramion w podporze leżąc przodem na ławeczce, różnica w normach dla mężczyzn i
kobiet wynosi około 40 proc.
Na przestrzeni ostatnich 20 lat poziom sprawności fizycznej żołnierzy wojska polskiego był
zróżnicowany. Wpływ na tę sytuację miało wiele czynników.
Najwyższą ocenę średnią ze sprawdzianu uzyskali pięćdziesięciolatkowie: w grupie VIII (powyżej
55 lat) – 4,47 oraz w grupie VII (51 – 55 lat) - 4,40, a najniższą żołnierze najmłodsi: w grupie I (do
25 lat) – 4,10 oraz w grupie II (31 – 35 lat) – 4,14.
Średnia ocena sprawności fizycznej żołnierzy-kobiet w tym okresie kształtowała sie na poziomie
oceny 4,50 i w stosunku do roku 2012 wzrosła o 0,11 oceny.
Wśród testowanych umiejętności motorycznych najwyżej ocenioną u mężczyzn była siła mięśni
brzucha – 4,56 (93,4 % ocen pozytywnych), natomiast najsłabiej wytrzymałość lokomocyjna
sprawdzana biegiem na dystansie 3000 m – 3,65 (69,7 % ocen pozytywnych), uginanie i
prostowanie ramion na ławeczce – 3,80 (86,3 % ocen pozytywnych). Wśród żołnierzy-kobiet,
najlepiej ukształtowaną zdolnością była szybkość i zwinność sprawdzana ćwiczeniem „bieg
zygzakiem” – 4,70, natomiast najsłabszą siła mięśni ramion sprawdzana ugięciami ramion
w podporze leżąc przodem – 4,11.
Negatywnym zjawiskiem zaobserwowanym podczas realizacji sprawdzianu była zwiększająca się
liczba zwolnień lekarskich. W bieżącym roku wyniosła ona 17,1 % stanu osobowego Sił Zbrojnych
(w 2012 roku 12,1 %). Powodem takiego stanu rzeczy jest prawdopodobnie duża łatwość
uzyskania zwolnienia lekarskiego przez żołnierzy z zajęć wychowania fizycznego i sprawdzianów
sprawności fizycznej.
Z analizy realizacji sprawdzianów sprawności fizycznej prowadzanych w resorcie obrony
narodowej wynikają następujące wnioski:
a) w zakresie kształtowania podstaw formalno-prawnych:
- obecne uregulowania prawne dopuszczają możliwość nieprzystępowania do sprawdzianu
sprawności fizycznej przez kilka kolejnych lat;
- system oceny sprawności fizycznej umożliwia żołnierzom rezygnację z ćwiczeń wymagających
długotrwałego treningu fizycznego.
b) w zakresie kształtowania kryteriów i norm oraz oceny sprawności fizycznej żołnierzy:
- brak minimalnych wymagań zaliczenia poszczególnych ćwiczeń sprawdzianu;
- system oceny w skali od 2 do 5 ogranicza możliwości sprawdzenia maksymalnych możliwości
wysiłkowych żołnierzy.
c) w zakresie kształtowania świadomości i czynników motywujących żołnierza:
- brak czynnika motywacyjnego;
- niska świadomość dbałości o sprawność fizyczną i zdrowie.
Mając na uwadze rodzaj wykonywanych zadań, każdy żołnierz (bez względu na płeć) musi
spełniać określone wymagania.
Na przykład, żołnierz wojsk lądowych na stanowisku działonowego, dźwiga naboje ważące do 23
kg. Ekwipunek indywidualny (na który składa się kamizelka ochronna, hełm, broń, amunicja,
Autor: gen. Franciszek Kochanowski
Strona: 5
plecak i jego zawartość obejmująca min. żywność), który każdy żołnierz podczas zadań bojowych
nosi na sobie ciężar od 30 nawet do 50 kilogramów a odczuwalna waga wzrasta z każdym
przebytym kilometrem.
Dotychczas nie opracowano broni, amunicji, wyposażenia indywidualnego czy też innego
wyposażenia i sprzętu wojskowego, które byłyby zróżnicowane ze względu na płeć. Dlatego też,
nadal otwarte pozostaje pytanie, w jaki sposób optymalnie określić wymagania
sprawnościowe stawiane żołnierzom, kiedy kobiety i mężczyźni zajmują takie same stanowiska
służbowe, wykonują te same zadania.
Wnioski ze szkolenia Sił Zbrojnych RP oraz udziału w PKW/PJW w operacjach poza granicami
kraju wskazują, że żołnierz wykonując zadania bojowe musi być sprawny szczególnie w aspekcie
siły mięśniowej i wytrzymałości. W zależności od sytuacji może być zmuszony do pokonywania
dużych odległości pod znacznym obciążeniem (do kilkudziesięciu kg), a także wykonywać prace
inżynieryjne. Tego rodzaju sytuacje wymagają od żołnierzy sprawności fizycznej, która umożliwi
im precyzyjne i skuteczne eliminowanie zagrożeń. Odpowiednie wyszkolenie (w tym sprawność
fizyczna) może zadecydować wówczas o przeżyciu żołnierza lub jego kolegów podczas
wykonywania zadań.
Autor: gen. Franciszek Kochanowski
Strona: 6