FULL TEXT - Antropomotoryka

NR 35
AN TRO PO MO TO RY KA
2006
INTERAKCJA CECH SOMATYCZNYCH I ZDOLNOŚCI
MOTORYCZNYCH W CZYNNOŚCIACH RUCHOWYCH
O WIELOKIERUNKOWEJ STRUKTURZE
INTERACTION OF SOMATIC TRAITS AND MOTOR
ABILITIES IN MULTIDIRECTIONAL PHYSICAL
ACTIVITIES
Adam Haleczko*, Urszula Włodarczyk**
* dr, Polsko-Czeska Wyższa Szkoła Biznesu i Sportu „Collegium Glacense”, Nowa Ruda, ul. Kłodzka 16
** dr, Katedra Lekkoatletyki i Gimnastyki AWF, Wrocław, ul. Wittelona 25a
Słowa kluczowe: kompatybilność funkcjonalna, antagonizm funkcjonalny, siedmioboistki,
cechy somatyczne, poziom sportowy
Key words: functional compatibility, functional antagonism, heptathlonists, somatic
features, sports skill
STRESZCZENIE • SUMMARY
Introduction. The paper presents a continuation of the previous study which was published in 28th volume of
„Antropomotoryka”. So as not to repeat particularly the subject matter, only an influence of sexual dimorphism
on the motor achievements of women and men is presented.
The purpose of the work.Paper’s objective is to establish the impact of the basic body build traits and motor
abilities on women’s motor performance in physical activities of a multidirectional structure.
Material and methods. The research material comprised somatic data and sports achievements of 100 the
best women heptathlonists all the times from the ranking list on 1.01.2004. The same as previously material divi-
-
-
-
-
Wstęp. Opracowanie stanowi kontynuację publikacji zamieszczonej w 28 numerze „Antropomotoryki”.
Stąd, aby nie powtarzać szczegółowego omówienia tematyki, przedstawiono jedynie wpływ zróżnicowania
płciowego na osiągnięcia ruchowe kobiet i mężczyzn.
Cel pracy. Celem pracy jest określenie wzajemnego oddziaływania podstawowych cech budowy ciała
i zdolności motorycznych na wyniki kobiet, osiągane w czynnościach ruchowych o wielokierunkowej strukturze.
Materiał i metody. Materiał badawczy stanowiły dane somatyczne i wyniki 100 najlepszych siedmioboistek
wszech czasów z listy rankingowej na dzień 1.01.2004 r. W opracowaniu zastosowano podobny jak poprzednio
podział materiału i metody jego analizy. Do oceny maksymalnej siły mięśniowej i konstrukcji wskaźników siły
względnej przyjęto wyniki pchnięcia kulą. Z całości materiału wydzielono trzy różniące się poziomem sportowym
grupy oraz cztery o skrajnych wartościach podstawowych cech somatycznych.
Wyniki. Analiza korelacyjna umożliwiła ocenę znaczenia wysokości, masy ciała i wskaźnika Rohrera dla
kształtowania się wyników siedmiu konkurencji. Ich rezultaty określone są dwoma badanymi czynnikami – somatycznym i motorycznym, zachowującymi się kompatybilnie wobec siebie lub występującymi przeciwstawnie
i tym samym obniżającymi osiągnięcia.
Wnioski. Podział, na grupy różniące się zarówno poziomem sportowym, jak i odmiennością budowy ciała,
wskazuje na konieczność (w zależności od celu badań) doboru możliwie jednorodnych pod względem danej
cechy osobników, przy czym dotyczy to w tego typu badaniach osób o najwyższym poziomie wytrenowania.
Wszystkie konkurencje wymagają holistycznego podejścia w określeniu zdolności motorycznych w nich się
przejawiających, jak również w ocenie znaczenia cech somatycznych, warunkujących ich poziom sportowy.
-
– 51 –
Adam Haleczko, Urszula Włodarczyk
sion and methods of analysis was applied. In order to evaluate of maximum muscle strength and index construction the results of shot put were taken. From the whole material three group with different sports level and four
groups with extreme values of basic somatic traits were selected.
Results. Correlation analysis enabled to assess an importance of the body height and mass as well as the
Rohrer index in relation to the results in seven events. These results are thus determined by somatic and motor
factors which are compatible or reciprocal in their impact on a sports result. In the last case they of course do
lower a score.
Conclusions. It follows from the analysis of material which was divided into groups differing by the sports
level or by the body build characteristics, that there is necessity to select for the sake of research the possibly
homogeneous groups with respect to the trait under consideration. However in study of that type it concerns the
competitors of the highest level of training. Each event require the holistic approach in estimation of the motor
abilities which do manifest in it, and also in assessment of importance of the somatic traits causing the sports
level of an individual.
W 28 numerze „Antropomotoryki” przedstawiono
opracowanie poświęcone wymienionej w tytule
tematyce [1]. Materiał badawczy stanowiły podstawowe cechy somatyczne i wyniki sportowe dziesięcioboistów, zamieszczone na liście rankingowej najlepszych zawodników wszech czasów. W niniejszej
pracy do analizy wykorzystano dane i osiągnięcia
siedmioboistek, pochodzące z tego samego źródła
i tego samego okresu. Materiał opracowano pod
względem statystycznym i merytorycznym podobnie
jak wyniki wieloboistów, ze szczególnym podkreśleniem zgodności funkcjonalnej budowy ciała z motoryką. Pomijając różnice w długości dystansów biegowych, ciężarze sprzętu oraz liczbie konkurencji,
zasadniczą różnicę między obu badanymi zbiorowościami stanowi jedynie płeć. Mając to na względzie,
aby nie powtarzać szerokiego (4 strony) omówienia
wpływu budowy ciała na osiągnięcia w wielobojach,
zamieszczonego w poprzedniej pracy [1], ograniczono się jedynie do przedstawienia wpływu zróżnicowania płciowego na osiągnięcia w sporcie.
Spośród cech budowy ciała masa mięśni umożliwia ocenę siły maksymalnej. W sporcie najczęściej
przyjmuje się całkowitą masę ciała jako jej somatyczny ekwiwalent. Różnice międzypłciowe w tej
cesze określa się na około 17% [2], a w konsekwencji siłę kobiet ocenia się na 60-75% siły mężczyzn
[3]. Ponadto kobiety charakteryzuje niższy o 43-63% w stosunku do mężczyzn poziom rozwoju górnej części ciała [4]. Autorzy opracowań z dziedziny
podnoszenia ciężarów określają jako fundamentalne różnice w zależnościach między siłą a masą ciała
kobiet i mężczyzn [5], co w świetle badań własnych
wydaje się za nieco przesadzone [6]. Adekwatnej
oceny różnic międzypłciowych w wielobojach
można dokonać przez porównania. W przypadku
5 konkurencji, z wyjątkiem bezpośrednio porów-
nywalnych skoków wzwyż i w dal, jest to możliwe
jedynie w sposób pośredni poprzez odniesienie
wyników w wielobojach do uzyskiwanych w konkurencjach indywidualnych.
Analiza statystyczna z przyjętym założeniem
porównywalności konkurencji biegowych (wyniki
wyrażone w m/s) wykazała wyższy poziom osiągnięć wieloboistek. W relacji do konkurencji indywidualnych siedmioboistki uzyskały 91,3%, dziesięcioboiści 89,0% [7]. Rzut oszczepem okazał się
jedyną konkurencją, w której mężczyźni uzyskali
przewagę. Wyjątkowo niskiego poziomu wyników
kobiet w tym rzucie można się doszukiwać w uwarunkowaniach genetycznych, sięgających okresu
zróżnicowania podstawowych funkcji życiowych
obojga płci w zbieracko-łowieckim trybie życia [8].
Różnice występujące u obojga płci w stosunkach
morfofunkcjonalnych kończyny górnej [9, 10] można przypisać pozostałościom tego okresu. We wcześniejszych opracowaniach wieloboju męskiego
stwierdzono wyraźne występowanie antagonizmu
funkcjonalnego, dotyczącego sprzeczności między
siłą a wytrzymałością, występującego w pchnięciu
kulą i biegu na 1500 m [11, 12, 13, 14, 15]. Jednym
z powodów tej niezgodności są uwarunkowania somatyczne tych konkurencji w postaci ogólnych wymiarów ciała i jego sylwetki. W części konkurencji
zdolności motoryczne znajdują „oparcie” w budowie somatycznej, co przyczynia się do uzyskiwania
wyższych w nich osiągnięć. Kierunki interakcji tych
dwóch czynników nie są stałe, lecz ulegają zmianom w zależności od typu budowy zawodników
i wymagań funkcjonalnych danej konkurencji.
Cel
Celem pracy jest określenie udziału tych dwóch
czynników w kształtowaniu wyników poszczególnych konkurencji siedmioboju. W koncepcji pracy
-
-
-
-
Wstęp
-
– 52 –
-
-
-
-
– 53 –
Masa ciała
Body mass
Wsk. Rohrera
Rohrer index
Bieg na 100 m ppł.
100 m hurdles run
Skok wzwyż
High jump
Pchnięcie kulą
Shot put
Bieg na 200 m
200 m run
Skok w dal
Broad jump
Rzut oszczepem
Javelin throw
Bieg na 800 m
800 m run
Suma pkt
Sum of points
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Grupa [Group] P– 6300 – 7291 pkt / points
Grupa [Group] I– 6604 – 7291 pkt / points
Grupa [Group] II– 6396 – 6552 pkt / points
Grupa [Group] III– 6300 – 6379 pkt / points
Wysokość ciała
Body height
Cechy i konkurencje
Traits and events
1.
Lp.
No
6527,9
132,60
45,01
645,3
24,15
14,27
182,5
13,50
1,202
64,3
174,9
–
X
P
201,8
4,41
4,84
25,7
0,59
1,01
5,3
0,39
0,085
5,2
5,0
Sd
6781,8
130,82
46,10
665,3
23,69
14,69
185,4
13,25
1,195
64,9
175,7
–
X
I
164,0
4,15
4,41
21,5
0,51
0,90
5,2
0,32
0,068
5,1
4,4
Sd
–
X
6472,9
132,34
44,81
641,4
24,29
14,06
182,4
13,63
1,216
64,3
174,3
Grupy [Groups]
Table 1. Mean values and standard deviation of measured traits of heptathlonists in selected groups of different sports skill
Tabela 1. Średnie arytmetyczne i odchylenia standardowe pomiarów siedmioboistek różniących się poziomem sportowym
-
II
55,3
4,31
4,79
20,6
0,59
1,03
5,2
0,41
0,103
4,9
4,4
Sd
6343,9
133,89
43,94
629,2
24,39
14,04
180,0
13,60
1,205
63,8
174,3
–
X
III
22,3
4,04
5,33
20,9
0,36
1,01
5,1
0,30
0,086
5,9
4,4
Sd
Interakcja cech somatycznych i zdolności motorycznych w czynnościach ruchowych...
-
-
-
-
– 54 –
Masa ciała
Body mass
Wsk. Rohrera
Rohrer index
Bieg na 100 m ppł.
100 m hurdles run
Skok wzwyż
High jump
Pchnięcie kulą
Shot put
Bieg na 200 m
200 m run
Skok w dal
Broad jump
Rzut oszczepem
Javelin throw
Bieg na 800 m
800 m run
Suma pkt
Sum of points
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
6476,9
131,68
44,67
637,6
24,19
13,89
181,7
13,52
1,248
59,9
168,6
–
X
Grupa [Group] A – Wysokość ciała / Body height – 163–170 cm
Grupa [Group] B – Wysokość ciała / Body height – 180–190 cm
Grupa [Group] C – Masa ciała / Body mass – 51– 60 kg
Grupa [Group] D – Masa ciała / Body mass – 70–78 kg
Wysokość ciała
Body height
Cechy i konkurencje
Traits and events
1.
Lp.
No
A
123,9
4,04
4,80
26,1
0,51
1,05
4,5
0,53
0,065
4,0
1,7
Sd
6509,6
134,14
45,10
638,5
24,25
14,64
184,4
13,58
1,146
69,5
182,4
–
X
B
145,6
4,39
5,88
25,6
0,62
0,90
5,6
0,32
0,076
4,9
2,9
Sd
–
X
6472,1
132,78
45,52
642,7
24,17
13,53
182,4
13,59
1,156
57,5
170,8
Grupy [Groups]
Table 2. Mean values and standard deviation of measured traits of heptathlonists in selected groups of different body build
Tabela 2. Średnie arytmetyczne i odchylenia standardowe pomiarów siedmioboistek różniących się budową ciała
-
C
129,6
3,31
5,06
18,9
0,55
0,90
5,1
0,48
0,057
2,2
3,5
Sd
6572,9
133,62
44,44
645,5
24,17
15,15
183,8
13,56
1,241
71,9
179,8
–
X
D
210,2
4,22
5,05
30,2
0,50
0,86
6,2
0,42
0,089
2,6
5,1
Sd
Adam Haleczko, Urszula Włodarczyk
-
-
-
-
– 55 –
Pchnięcie kulą
Shot put
Bieg na 200 m
200 m run
Skok w dal
Broad jump
Rzut oszczepem
Javelin throw
Bieg na 800 m
800 m run
Suma pkt
Suma of points
5.
6.
7.
8.
9.
10.
14
06
16
32
02
33
04
04
01
24
33
12
25
18
06
24
03
03
05
50
18
18
16
23
18
51
49
43
33
29
06
31
09
13
01
42
07
17
26
29
34
61
21
11
03
10
42
29
r0,01 – 46
r0,01 – 26
12
24
05
08
11
01
02
02
15
58
77
07
13
03
24
37
57
Masa ciała
Body mass
Grupy różniące się poziomem
Groups of different sports skill
Współczynniki korelacji zostały przemnożone przez 100 / Coefficients multiplied by 100
Druk półgruby – wpływ pozytywny / Bold letters – positive influence
Druk zwykły – wpływ negatywny / Normal letters – negative influence
r0,05 – 36;
Skok wzwyż
High jump
4.
02
21
32
44
Grupy [Groups] I – III,
N = 30
Bieg na 100 m ppł.
100 m hurdles run
3.
48
56
72
72
r0,05 – 20;
Wsk. Rohrera
Rohrer index
2.
64
35
Wys. ciała
Body height
Grupa [Group] P, N = 100,
Masa ciała
Body mass
Cechy i konkurencje
Traits and events
1.
Lp.
No
03
04
08
22
08
13
16
21
14
06
24
08
35
48
38
29
Grupy [Groups]
P
I
II
III
24
13
21
10
27
07
02
06
26
57
24
04
01
40
Wsk. Rohrera
Rohrer index
Table 3. Connections between the body build og heptathlonists under study and their sports achievements
Tabela 3. Związki między budową ciała siedmioboistek a ich wynikami
-
03
01
02
11
16
14
07
15
06
15
17
07
25
47
10
04
27
92
43
52
Grupy [Groups]
A
B
C
D
23
23
36
04
23
08
07
22
34
20
46
27
42
07
01
15
28
78
65
55
Wys. ciała
Body height
03
02
26
19
15
11
22
12
01
22
75
30
39
34
14
07
16
27
11
19
07
01
31
34
20
07
70
09
28
16
17
23
20
12
11
08
23
06
02
02
17
05
72
14
08
50
13
17
Wsk. Rohrera
Rohrer index
Grupy [Groups]
A-D, N = 20
r0,05 – 44; r0,01 – 56
16
25
11
10
34
23
08
34
12
24
80
52
25
13
05
22
91 76
10 -15
Masa ciała
Body mass
Grupy różniące się budową ciała
Groups of different body build
Interakcja cech somatycznych i zdolności motorycznych w czynnościach ruchowych...
Adam Haleczko, Urszula Włodarczyk
przyjęto założenie, iż spośród dwóch jednakowo
sprawnych zawodników lepszy wynik może uzyskać ten, którego budowa somatyczna jest bardziej
zbliżona do „wzorcowej” w danej konkurencji [16],
oraz iż takie same wartości wskaźnika sprawności
mają inne znaczenie u osób różniących się masą
ciała [17].
Materiał i metody
W analizie wykorzystano dane z listy rankingowej
100 najlepszych siedmioboistek wszech czasów,
ustalone na dzień 1.01.2004 r., pochodzące z prywatnego archiwum mgra inż. Janusza Rozuma
i dzięki Jego uprzejmości bezinteresownie udostępnione autorom.
Wstępnie przyjęto założenie, że zawodniczki
światowej klasy reprezentują zbliżony poziom opanowania techniki pchnięcia kulą w konkurencji
przyjętej do określenia stopnia rozwoju siły absolutnej. Lżejszy sprzęt w porównaniu z używanym
przez mężczyzn (55,1%), nawet przy uwzględnieniu
niższej masy ciała siedmioboistek, stanowiącej około 75% wagi 85,9-kilogramowych dziesięcioboistów,
stwarza gorsze warunki określenia siły, natomiast
na jakość jej oceny korzystnie wpływa wyższa niż
u mężczyzn korelacja między masą ciała a pchnięciem kulą (r = 58). Uwzględniając różnice w wadze sprzętu i masie zawodników obojga płci wysiłek
kobiet można oszacować na około 27% niższy niż
mężczyzn.
Wyniki siedmiu konkurencji i sumy punktów
uzupełniono danymi obu podstawowych cech
somatycznych oraz wskaźnikiem Rohrera, najbardziej sensownie oddającym proporcje wysokości
i masy ciała [18]. Tę cechę budowy wykorzystano
do utworzenia wskaźników siły względnej – regresyjnego, na podstawie korelacji między masą ciała
Tabela 4. Średnie arytmetyczne współczynników korelacji, określających związki między budową ciała siedmioboistek różniących się
poziomem sportowym a ich wynikami [cechy somatyczne wspólnie ujęte]
Table 4. Mean values of correlation coefficients describing the connections between body build of heptathlonists under study and their
sports achievements in separated groups of different sports skill [somatic traits taken together]
Cechy i konkurencje
Traits and events
Cechy somatyczne / Body build features
–
rp
–
rI
–
r II
–
r p-III
0,7
14,3
3,3
4,23
2,7
11,7
9,0
2,0
1,85
Bieg na 100 m ppł.
100 m hurdles run
2.
Skok wzwyż
High jump
3.
Pchnięcie kulą
Shot put
39,0
25,3
48,7
40,0
38,25
4.
Bieg na 200 m
200 m run
0,3
18,7
11,0
19,3
2,68
5.
Skok w dal
Broad jump
1,7
3,0
2,0
12,7
4,85
6.
Rzut oszczepem
Javelin throw
7,7
1,3
1,7
26,3
8,40
7.
Bieg na 800 m
800 m run
2,7
6,7
6,3
10,7
1,25
8.
Średnia 7 konkurencji
Mean value of 7 events
4,19
1,14
1,11
4,24
2,67
9.
Suma pkt
Sum of points
7,7
4,0
14,0
19,7
11,35
Współczynniki korelacji zostały przemnożone przez 100.
Coefficients multiplied by 100.
Druk półgruby – wpływ pozytywny / Bold letters – positive influence
Druk zwykły – wpływ negatywny / Normal letters – negative influence
– 56 –
-
–
r III
1.
-
-
-
-
Lp.
No
Interakcja cech somatycznych i zdolności motorycznych w czynnościach ruchowych...
a wynikami pchnięcia kulą, oraz siły właściwej, powstałego z zastosowaniem logarytmów [19] (wsk.
F
regresyjny
, wsk. siły właści0,113208 bm + 6,9858
F
, gdzie F – wynik pchnięcia kulą,
(log bm)21
bm – masa ciała). Oba wskaźniki tworzą zerowe korelacje z masą ciała, tym samym eliminując wpływ
tej cechy na ocenę siły. W niektórych konkurencjach dodatkowo obliczono również wskaźnik tradycyjny, określający wielkość siły przypadającej
F
na 1 kg masy ciała
· 100\. Skoczność wieloboibm
wej
stek obliczono na podstawie stosunku między wynikiem skoku wzwyż a wysokością ciała, przyjmując
podobne założenie jak przy pchnięciu kulą (wsk.
h
· 100, gdzie h – wynik skoku wzwyż,
bh
bh – wysokość ciała). Korzystając z możliwości, jakie daje stosowanie iloczynu [20], logarytmiczny
wskaźnik siły właściwej przemnożono przez wskaźnik skoczności. W efekcie powstał zespolony z dwu
członów wskaźnik, dostarczający – na zasadzie korelacji wielokrotnej – informacji o przygotowaniu
sprawnościowym zawodniczek po wyeliminowaniu
tego, co było w obu wskaźnikach wspólne.
Z grupy podstawowej (P) wyłoniono na podstawie
ostatecznego wyniku trzy 30-osobowe grupy różniące
się poziomem sportowym (tab. 1). Ponadto wydzielono cztery 20-osobowe grupy o skrajnych wartościach
cech somatycznych (tab. 2). We wszystkich grupach
obliczono korelacje, o których informują współczynniki zamieszczone w kolejnych tabelach (3-5).
skoczności
Tabela 5. Średnie arytmetyczne współczynników korelacji, określających związki między budową ciała siedmioboistek a ich wynikami
Table 5. Mean values of correlation coefficients describing connections between body build of heptathlonists and their sports achievements
Cechy i konkurencje
Traits and events
Cechy somatyczne [Body build features]
1
Wysokość ciała
Body height
–r
1
2
Masa ciała
Body mass
–r
2
–r
1-3
Bieg na 100 m ppł.
100 m hurdles run
2,5
9,5
11,0
6,00
2.
Skok wzwyż
High jump
5,8
21,5
21,5
12,40
3.
Pchnięcie kulą
Shot put
24,3
56,8
36,8
39,30
4.
Bieg na 200 m
200 m run
8,3
2,3
1,3
3,10
5.
Skok w dal
Broad jump
9,3
19,0
16,3
14,87
6.
Rzut oszczepem
Javelin throw
15,3
20,8
5,8
13,97
7.
Bieg na 800 m
800 m run
4,8
6,0
6,8
5,87
8.
Średnia 7 konkurencji
Mean value of 7 events
3,01
0,81
1,76
0,15
9.
Suma pkt
Sum of points
10,5
3,5
8,8
0,60
Współczynniki korelacji zostały przemnożone przez 100.
Coefficients multiplied by 100.
Druk półgruby – wpływ pozytywny / Bold letters – positive influence
Druk zwykły – wpływ negatywny / Normal letters – negative influence
– 57 –
-
3
Wsk. Rohrera
Rohrer index
–r
3
1.
-
-
-
-
Lp.
No
Adam Haleczko, Urszula Włodarczyk
Ze względu na odwrotne skale pomiarowe
konkurencji biegowych opuszczono znaki oznaczające kierunki zależności współczynników. W tych
przypadkach, gdy występuje pozytywne oddziaływanie większych wartości cechy lub wskaźnika somatycznego na wyniki konkurencji, współczynniki
korelacji zamieszczone w tabelach oraz w tekście
przedstawiono pogrubioną czcionką. Normalny
druk wskazuje na wpływ negatywny. Miejsca niezadrukowane oznaczają korelacje zerowe (r = 00).
W tabeli 4 w kolumnach pod nazwą „cechy somatyczne” zamieszczono średnie arytmetyczne trzech
współczynników określających związki wysokości
i masy ciała oraz wskaźnika Rohrera z wynikami
siedmioboju, występujące w grupach różniących
się poziomem sportowym. Rubryki tabeli 5 zawierają średnie arytmetyczne czterech współczynników
korelacji przedstawiających w grupach o skrajnych
parametrach somatycznych zależności między osiągnięciami siedmioboistek a ich budową.
Wymiary ciała grupy I, minimalnie różniące się
od dwu pozostałych, raczej nie mogły wpłynąć na
kilkusetpunktową różnicę w ostatecznym wyniku
(tab. 1). Można sądzić, iż taką przewagę zawodniczki I grupy zawdzięczają skuteczniejszej technice
oraz lepszemu przygotowaniu sprawnościowemu,
o czym mogą świadczyć różnice wartości zespolonych wskaźników, ocenione testem „t”, przekraczające 1% próg istotności. Jedynym zaburzeniem
w hierarchii wyników poszczególnych konkurencji
jest lepszy o 0,03 s czas biegu płotkowego grupy III
w porównaniu z czasem biegu płotkowego grupy
II, co przy niemal identycznych parametrach somatycznych i prawie tej samej prędkości biegu (czas
na 200 m) zawsze jest możliwe. Podobnie można interpretować minimalnie się różniące wyniki
pchnięcia kulą.
W grupach różniących się budową efektem
przewagi 14,7-kilogramowej w masie ciała i 9,0
centymetrowej w wysokości jest wyższy o 100,8
pkt ostateczny wynik zawodniczek ciężkich w porównaniu z lekkimi. Wziąwszy pod uwagę wyrównane rezultaty większości konkurencji, okazuje się,
iż wyższą punktację zawodniczki grupy D uzyskały
w pchnięciu kulą, w której to dyscyplinie 162 cm
różnica oceniona jest 108 punktami. Grupy niskich i wysokich dzieliło 13,8 cm wysokości i 10,0 kg
masy ciała, dające tym ostatnim 32,7 pkt przewagę
w ostatecznym wyniku dzięki pchnięciu kulą i skokowi wzwyż, konkurencjom przynoszącym im 84
pkt w porównaniu z rezultatami uzyskanymi przez
-
-
-
-
Wyniki
zawodniczki grupy A. W obu tych przypadkach,
gdyby nie wyniki dwóch konkurencji, w których budowa ciała zawodniczek grup B i D stworzyła wyjątkowo korzystne możliwości osiągnięć, niższe i lżejsze uzyskałyby wyższą punktację. Można przypuszczać, iż słabsze warunki somatyczne starają się one
zrekompensować wyższymi parametrami przygotowania sprawnościowego. Informują o tym wartości
zespolonego wskaźnika sprawnościowego w grupie
różniących się masą ciała, przekraczające w teście
„t” 5% próg istotności, a w grupach, które powstały
na podstawie wysokości ciała, znacznie przekraczające granice 1% poziomu istotności. Wskaźnik ten
uzyskał nawet wartość wyższą niż w grupie I (wsk.
zespolony gr. I – 44,57, gr. II – 42,50, różnica – 308,9
pkt, wsk. zespolony gr. A – 44,73, gr. B – 41,10, różnica – 32,7 pkt). Zestawienie wartości zespolonych
wskaźników sprawności z różnicami w punktacji
końcowej pozwala obiektywnie ocenić znaczenie
zarówno czynnika somatycznego, jak i przygotowania motorycznego. Z jednej strony, przy zbliżonych
parametrach wysokości i masy ciała, uzyskanie wysokiego wyniku (grupa I), z drugiej, zrekompensowanie słabszych warunków somatycznych lepszym
przygotowaniem motorycznym (grupa A).
Znacznie więcej niż średnie arytmetyczne informacji o warunkach somatycznych uczestników poszczególnych konkurencji dostarcza analiza korelacyjna. Związki uzyskane w 100-osobowej grupie
(P) różnią się od otrzymanych w podgrupach (I-III)
wartością, a nieraz i kierunkiem oddziaływania
(tab. 3). Bardziej przejrzyste spojrzenie na zachodzące związki umożliwia wspólne ujęcie obu cech
somatycznych łącznie z wskaźnikiem Rohrera (tab.
4). W tabeli dominują dodatnie korelacje pchnięcia
kulą oraz kilka niższych skoku wzwyż. Wyjątkowo
negatywną zależność od budowy ciała cechuje rzut
oszczepem. Ujemne uzależnienia 5 konkurencji od
czynnika somatycznego skłoniło do zbadania ich
relacji w stosunku do pozostałych sześciu. W całym
materiale na podstawie przeciętnych wartości
współczynników korelacji –r najbardziej „przyjaznymi dla sąsiadów” okazały się bieg na 200 m (16,3),
skok w dal (15,5) i bieg przez płotki (10,0); negatywny stosunek wykazały – rzut oszczepem (10,0)
i pchnięcie kulą (2,2). Niewielkie zmiany w tej konfiguracji obserwuje się w grupie I, najbardziej pod
względem diagnostycznym wartościowej.
Związki występujące w grupach zróżnicowanych somatycznie wymagają przy ich rozpatrywaniu zachowania ostrożności spowodowanej pewnymi anomaliami w rozkładach wysokości i masy
ciała. Dotyczy to tylko tych grup, w których cechy
te stanowiły kryteria doboru (tab. 3).
-
– 58 –
Ze względu na znaczną zmienność w wartościach i kierunkach zależności współczynniki
korelacji, określające te związki, przedstawiono
również w ujęciu zbiorowym (tab. 5). W części
konkurencji obserwuje się podobieństwo do tabeli
4. Przede wszystkim dotyczy to supremacji pchnięcia kulą i negatywnych wpływów czynnika somatycznego na wyniki skoku w dal, rzutu oszczepem
i biegu 100 m ppł. Nieoczekiwane jest pozytywne,
chociaż niewielkie, oddziaływanie na biegi 800
i 200 m. Z dwu podstawowych cech korzystniejszym wpływem charakteryzuje się wysokość, co
szczególnie uwidacznia się w korelacji z sumą pkt.
W jedynej możliwej do porównania grupie P (tab.
3) relacje obu cech są pozytywne, z nieznaczną
– wysokości 6,1, masy 7,1).
przewagą masy ciała (r
W ostatecznym wyniku wyższa jest jednak wartość
związku z wysokością.
Zróżnicowane wartości związków cech budowy
ciała z wynikami siedmioboju zachęciły do poznania jak kształtują się one w czołówce zawodniczek
świata, czyli w pierwszych trzech dziesiątkach listy.
Niestety, wyjątkowo niska zmienność ostatecznych
wyników w tych grupach (współczynniki zmienności: gr. 1 – 1,82%, gr. 2 – 0,92%, fr. 3 – 0,26%)
zniekształciła, szczególnie w grupach 2 i 3, wyniki
korelacji rangowej. Okazuje się, iż poziom sportowy bez odpowiedniej liczebności nie zapewnia
wiarygodności otrzymanych informacji, natomiast
średnie arytmetyczne tych wyników umożliwiają określenie trendu spadkowego w poszczególnych konkurencjach przez zestawienie rezultatów
pierwszej i trzeciej dziesiątki. Zawodniczki ostatniej
dziesiątki uzyskały w pchnięciu kulą wynik o 1,1%
lepszy od liderek. Kolejne miejsca zajmują: bieg
100 m ppł – 98,7%, skok wzwyż – 98,5%, bieg 800 m
– 98,4%, bieg 200 m – 97,6%, skok w dal – 96,6%
i rzut oszczepem – 86,5%.
Spośród badanych grup za najbardziej wiarygodne, dzięki poziomowi sportowemu i liczebności, należy uznać korelacje w grupie I. Stąd relacje
między budową ciała tych zawodniczek a uzyskiwanymi wynikami przyjęto za podstawę rozważań
i konkluzji. Najwyższe korelacje wysokości i masy
ciała z pchnięciem kulą (tab. 3) to nie tylko korzystne warunki biomechaniczne w postaci dłuższej
drogi działania na sprzęt, wyższego punktu wylotu
kuli i zgodności z prawami mechaniki (prędkość
ruchu sprzętu znajduje się nie tylko w odwrotnej
zależności od jego masy, ale w prostej zależności
mv
; gdzie mv
od masy ciała miotacza mv = m1v1; v1 =
m1
– masa i prędkość miotacza, m1v1 – masa i prędkość
sprzętu [21]), ale przede wszystkim wysoki poziom
siły generowanej przez masę mięśni [22]. Równie
znaczące związki skoku wzwyż z wysokością ciała
są tak oczywiste, iż nie wymagają wyjaśnienia, natomiast korelacja z masą jest następstwem ścisłej
współzależności tych dwóch cech somatycznych (r
= 72). W pozostałych konkurencjach nie odnotowano takich korzystnych oddziaływań, lecz negatywnie ukierunkowane współczynniki zbliżone do
zera lub nie osiągające progu istotności. Tu również, aczkolwiek w o wiele mniejszym stopniu, zaznaczają się zasady Newtona (u biegacza i skoczka
przy tej samej sile odbicia prędkość i przemieszczenie sportowca są tym większe, im mniejsza jest jego
m1v1
, gdzie mv – masa
masa ciała mv = m1v1; v =
m1
i prędkość zawodnika, m1v1 – prędkość i masa ziemi
[21]).
Konkurencje „preferowane” przez budowę ciała (pchnięcie kulą r wys. c. – 18, masy – 34 i skok
wzwyż r wys.c. – 49, masy – 21) w interkorelacji
z pozostałymi sześcioma uzyskują najwyższe negatywne notowania (w obu przypadkach –r = 10,2),
nieco niższą ocenę ma bieg na 800 m (r– = 7,7).
Z kolei „nieakceptowane” przez czynnik somatyczny skok w dal (r– = 12,7) i bieg 200 (r– = 10,5) m
prezentują najściślejsze więzi z całym zestawem
konkurencji.
Pełny obraz współzależności uzupełniają najbardziej we wzajemnym oddziaływaniu zgodne,
kompatybilne pary: bieg 200 m i skok w dal (54),
biegi 200 i 800 m (41), skok w dal i bieg przez płotki
(37), skok wzwyż i rzut oszczepem (25) oraz szczególnie konfliktowe – antagonistyczne: bieg 800 m
i skok wzwyż (40), bieg 800 m i pchnięcie kulą (26),
bieg 200 m i pchnięcie kulą (23), bieg 800 m i rzut
oszczepem (22).
Otrzymany
konglomerat
niejednokrotnie
sprzecznych zależności skłania do przypomnienia
podstawowego prawa biologicznego o nierozerwalności struktury i funkcji. Czynnik somatyczny,
bezpośrednio wspomagający wyniki kilku konkurencji, jednocześnie niepostrzeżenie determinuje
ich związki z innymi konkurencjami.
Z dużym uproszczeniem można stwierdzić, że
konkurencje, których potencjał motoryczny (głównie siła) uzależniony jest od rozmiarów ciała, nie są
zgodne z konkurencjami uwarunkowanymi poziomem rozwoju szybkości i wtrzymałości (skok w dal
i biegi).
Na wartość wielu współczynników niewątpliwie
wpływ wywiera również struktura przestrzenno-czasowa poszczególnych konkurencji, zaznaczająca swoje oddziaływanie głównie w biegach i skoku w dal. Pewnym zaskoczeniem jest stosunkowo
-
-
-
-
Interakcja cech somatycznych i zdolności motorycznych w czynnościach ruchowych...
-
– 59 –
Adam Haleczko, Urszula Włodarczyk
wysoka więź rzutu oszczepem ze skokiem wzwyż
oraz znaczny jego udział w kształtowaniu ostatecznego wyniku ( r = 51), być może spowodowany
jego odrębnością. W analizie czynnikowej dziesięcioboju rzut ten okazał się konkurencją nie posiadającą istotnych elementów wspólnych z innymi
[23]. W ocenach trendu spadkowego konkurencja
ta uzyskała ostatnią lokatę (86,1%), prawie o 7 m
mniej niż pierwsza dziesiątka. Tak duże obniżenie
poziomu świadczy o słabszej technice i być może
strukturze kostno-mięśniowej kończyny górnej nie
sprzyjającej tego typu rzutom, z którą lepiej sobie
radzą zawodniczki elity światowej. Przedostatnie
miejsce w tej hierarchii skoku w dal podważa
opinię o quasiłatwej technice tej konkurencji.
W końcowych rozważaniach należy wspomnieć, iż
przyjęta w pracy ocena siły wywodzi się z ćwiczenia
siłowo-szybkościowego, jakim jest pchnięcie kulą.
Niewątpliwie zastosowanie wysoce trafnych testów,
oceniających zdolności motoryczne, pozwoliłoby
uzyskać bardziej cenne pod względem diagnostycznym informacje o strukturze siedmioboju.
Wnioski
Specyfika tego typu badań wymaga doboru odpowiedniej liczby osób o najwyższym poziomie wytrenowania. W analizie związków między konkurencjami wielobojów lekkoatletycznych jako warunek
sine qua non należy uwzględnić interakcje czynnika
somatycznego i zdolności motorycznych oraz struktury przestrzenno-czasowe konkurencji.
[1] Haleczko A, Włodarczyk U: Oddziaływanie czynnika somatycznego na wysiłki fizyczne o złożonej, wielokierunkowej
strukturze. Antropomotoryka, 2004; 28: 63-73.
[2] Gajewski A: Wybrane zagadnienia treningu sportowego
kobiet. Trening, 2000; 4: 35-50.
[3] Sulisz S: Określenie siły ogólnej młodych kobiet
i mężczyzn metodą dynamometryczną. Materiały i Prace
Antropologiczne, 1975; 89: 49-80.
[4] Pac-Pomarancki: Granice i konsekwencje dymorfizmu
płciowego w sporcie (rozmowa z prof. Antonim Gajewskim). Sport Wyczynowy, 1998; 9: 75-81.
[5] Hester D, Hunter G, Shuleva K, Kekes-Sabo T: Review
and evaluation of relative strength handicapping models.
National Strength Conditioning Assoc J, 1990; 12/1/: 5457.
[6] Haleczko A, Misiołek E: Płeć jako czynnik różnicujący
wyniki w podnoszeniu ciężarów na przykładzie trójboju
siłowego; w Socha T (red.): Problemy dymorfizmu
płciowego w sporcie. Katowice, AWF, 2002: 227-233.
[7] Haleczko A: Różnice między kobietami a mężczyznami
w wynikach konkurencji sportowych uwarunkowanych siłą
maksymalną. Antropomotoryka, 2006; 33: 81-91.
[8] Wierciński A: Symboliczna rola dymorfizmu płciowego
w archaicznych światopoglądach. Przegląd Antropologiczny, 1981; 47, 2: 285-295.
[9] Bochenek A, Reicher M: Anatomia człowieka. Warszawa,
PZWL, 1990; 1.
[10] Poplewski R: Anatomia ssaków. T. cz. Ogólna, wyd. II.
Warszawa, Czytelnik, 1947.
[11] Haleczko A, Socha S: Teoretyczne podstawy optymalnego modelu dziesięcioboju; w materiały konferencji
naukowo-metodycznej. Katowice 11-12 grudnia 1974
roku. Katowice, WSWF, 1976: 9-12.
[12] Haleczko A, Socha S: An application of factor analysis to
estimation of body build and function in multiform activity;
w Methods of functional anthropology. Praha, Universitas
Carolina Pragnesis, 1979: 175-177.
[13] Haleczko A, Socha S: Wpływ czynnika morfologicznego
na osiągnięcia sportowe w wielobojach lekkoatletycznych;
w materiały z II Ogólnopolskiej Konferencji Wielobojów
Lekkoatletycznych. Katowice 15-16 grudnia 1978. Katowice, AWF, 1981: 69-77.
[14] Socha S, Haleczko A: The high level preformance in
the track-and-field events as conditioned by the somatic
features; w Methods of functional anthropology. Praha,
Universitas Carolina Pragensis, 1990: 167-171.
[15] Haleczko A: Wskaźniki siły względnej jako kryteria przygotowania sprawnościowego wieloboistów; Wybrane
zagadnienia metodologiczne; w Zatoń K (red.): Problemy
kultury fizycznej w badaniach naukowych. Wrocław, AWF,
1999: 109-117.
[16] Ważny Z: Związki między budową somatyczną a sprawnością w wybranych konkurencjach lekkoatletycznych.
Wych Fiz i Sport, 1963; 4: 429-446.
[17] Drabik J: Problem okresów sensytywnych w rozwoju
wytrzymałości tlenowej na tle uwarunkowań somatycznych. Antropomotoryka, 1989; 2: 73-88.
[18] Haleczko A, Socha T: Struktura somatyczna zawodniczek
z punktu widzenia wymagań funkcjonalnych siedmioboju.
Antropomotoryka, 1993; 9: 87-105.
[19] Haleczko A: Siła mięśniowa względna i „właściwa”
(Wskazania metodologiczne). Antropomotoryka, 2004;
27: 63-72.
[20] Haleczko A: Możliwość zastosowania w analizie wielowymiarowej korelacji prostej Pearsona. Antropomotoryka,
2005; 31: 81-85.
[21] Žukov EK, Kotelnikova EG, Semenov DA: Biomechanika fizičeskich upražnenij. Moskwa, Fizkultura i Sport,
1963.
[22] Pietrov V: Silovaja podgotovka metatelej SSZA. Legkaja
Atletika, 1967; 5:30-31.
[23] Haleczko A, Socha S: Zastosowanie analizy wielocechowej do budowy optymalnego modelu wyników
w dziesięcioboju. Sport Wyczynowy, 1975; 7: 8-18.
-
-
-
-
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
-
– 60 –